 |
Deyimler'in Açıklaması |
 |
10-10-2012
|
#1 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< A >> Acemi çaylak : Toy, tecrübesiz, beceriksiz kimse  Acemilik çekmek : -1 Bir işte bilgisiz ve deneyimsiz olduğu içjn sıkıntı çekmek -2 Bir yerin yabancısı olduğu için bocalamakAcem kılıcı gibi İki tarafı (taraflı) kesmek: Yandaşlarına da, karşıtlarına da zarar vermek, her iki yanı da kırmak Acentadan çıkma : Yeni, gıcır gıcır (araba) Acı çekmek (duymak) : -1 Vücutta herhangi, bir yara, ezik vb nedeniyle aa duymak -2 Yaptığı bir işin kötü sonuçlanmasından ötürü üzülmekAcı gelmek (bir şey, birine) : Bir söz, durum, davranış ona dokunmak, onu üzmek Acından ölmek : -1 Çok acıkmış olmak -2 Açlıktan ötmekAcı kuvvet: Zorlayıcı, ezici güç Acısı çıkmak : Bir güçlüğün daha sonra olumsuz, kötü sonuçlarını görmek, yaşamak Acısı içine (yüreğine) çökmek (işlemek) : Üzüntü yaratan bir olay belleğinde, gönlünde derin iz bırakmak Acısını almak : -1 Act tadını gidermek -2 Sızısını, üzüntüsünü gidermekAcısını çekmek (bir şeyin) : Yapılan yanlış bir işin üzücü sonuçlarını görmek Acısını çıkarmak (bir şeyin) (bir kimseden) : -1 Uğradığı maddi ve manevi kayıpları gidermek -2 Zamanında gereği gibi yapılamayanbir-şeyi fırsatı düşünce fazlasıyla yapmak; telafi etmek, gidermek -3Yapılan bir kötülüğe kötülükle karşılık verip öç almak; intikam almak Acı soğuk : Çok üşüten, sert soğuk Acı söylemek: Yanlış yolda olan bir kimseyi çekinmeden uyarmak, sert dille eleştirmek Acı tatlı: Hem hoş hem üzüntü verici olan Aciz bırakmak (birini) : Birini çaresiz, güçsüz duruma getirmek Aciz kalmak : -1 Hiç bir şey yapamayacak duruma gelmek -2 Bütün çabalarına karşın o işi yapamamak ; çaresiz kalmakAcze düşmek : Güçsüz kalmak, beceriksiz olmak Aç açına : Aç olarak, hiçbir şey yemeden Aç bülaç : Perişan, yoksul, bakımsız bir durumda Aç gözlü : Azla yetinmeyen, doymak bilmeyen (kimse) ; haris; gözü aç Aç gözünü, açarlar gözünü : Çok dikkatli ol, yoksa çok şeyler kaybedersin, act olaylarla karşılaşırsın ” anlamındaAçığa almak (birini) : Onu tam yetki ve sorumlulukla yaptığı, görevden almak Açığa çıkarmak (birini) (bir şeyi): -1 O kimsenin görevine son vermek ; onu kadrodışı bırakmak -2 Bir durumu fark ederek aydınlatmak -3 O şeyi kimyasal bir işlemle başka şeylerden ayırmakAçığa çıkmak: Bir durum başkalarınca anlaşılmak Açığa vurmak (bir şeyi) : -1 Gizli kalması gereken bir şeyi açıklamak, belli etmek -2 Bir davranış her şeyin belirtisi olmalıAçığı çıkmak : Onun sorumluluğundaki mal ya da para tutarında, tuttuğu hesapta, eksiği olduğu anlaşılmak Açığını bulmak (birinin): -1 Bir hesaplamada eksiğini ortaya koymak -2 Birini alt etmek için, bilinmeyen, gizli kalmış bir kusurunu, hatasını öğrenmekAçığını kapatmak (birinin) (bir şeyin) : -1 Birinin eksik bıraktığı işleri tamamlamak -2 Birini hesap açığını ödemekAçığını yakalamak (birinin) : Onun hesap hilesini, yalanını, hatalı bir işini fark etmek, bulmak Açık açık : Hiçbir gizli yön bırakmadan ; içtenlikle Açık ağızlı: Aptal görünüşlü, salak, sersem kimse için söylenir Açık alınla : Şerefle, şerefli bir biçimde, övünçle Açık bono (çek, kart) vermek (birine) : Bir kimseye bir konuda sınırsız yetki vermek, tanımak Açık elli: Cömert kimse için söylenir, eli açık Açık etmek (bir şeyi): Beili etmek (Kars İpucu vermek)Açık fikirli: Yeniliklere İlgi duyan, ayak uydurabilen ya da hoşgörülü bir tavır takınan (kimse) Açıkgöz: -1 Durumları, fırsatları en iyi değerlendirebilen, becerikli, uyanık (kimse) -2 Kurnaz, işini bilen, kendi çıkarını gözeten (kimse)Açık gözlük etmek : -1 Uyanık davranmak -2 Fırsatlardan yararlanmasını bilmekAçık hava : Bir binanın dışındaki yer Açık hava oteli: Geceyi sokakta geçirenler için sokak Açık kalpli: Gizlisi saklısı olmayan, düşündüklerini olduğu gibi söyleyen, samimi (kimse); açık yürekli Açık kapı bırakmak : Bir konuda kesin yargıya varmamak, o konuyu yeniden ele alabilme olanağını bırakmak Açık kapı bırakmamak : Bir konuda her türlü önlemi almış olmak Açık konuşmak: Gerçeği korkuya, çekinme duygusuna kapılmadan, gizlemeye gerek duymadan söylemek Açıklık getirmek (İzahetme) : Konuyu daha anlatılır kılmak Açık mektup : Herhangi bir kimseye, kuruma hitaben yazılan ve kamuoyunu etkilemek amacıyla basın organlarında yayımlanan mektup Açık olmak: Hiçbir şeyi gizlememek saklamamak; içten, samimi, art Açık oynamak: Hiçbir art düşüncesi, gizli niyeti olmamak Açık saçık : Yasa ve toplum kurallarına göre ayıp ve suç sayılacak ölçüde (giyim, söz; konuşmak) Açık seçik: Çok belirgin (biçimde), açık ve anlaşılır biçimde Açık söylemek : -1 Kolay anlaşılır bir biçimde söylemek -2 Çekinmeden söylemekAçık sözlü : Düşüncelerini açıkça belirten, İçten kimse için söylenir Açık şehir: Bir savaşta, savunmasız olduğu önceden ilan edilen şehir Açıkta bırakmak (birini) : -1 Ona herhangi bir iş ya da görev vermemek -2 Onu evsiz barksız bırakmak -3 Onu çeşitli kişilere sağlanan hizmetten yoksun bırakmakAçıkta kalmak: -1 Herhangi bir işe ya da kuruluşa girememek -2 Evsiz barksız kalmak -3 Çeşitli kişilere sağlanan hizmetten yoksun kalmak yararlanamamakAçıktan açığa: Herkesin gözü önüride, gizleyip saklamadan (KarsGöz göre göre )Açık teşekkür : Basın organları yoluyla, ilgili kimse ya da kuruluşa İletilen teşekkür türü Açık vermek: -1 Hesabı tutturamamak, gelir ile gider arasında denge kuramamak -2 Borçlu duruma düşmek -3 Kendini ele verecek söz söylemek ya da davranışta bulunmak -4 Gizlenmesi gereken bir şeyi farkında olmadan belli edivermek Açık yürekli: İçi dışı bir, dürüst kimse; Açık kalpli Açık yüreklilikle (yürekle): Hiçbir şeyi gizlemeden, samimi olarakAçılıp saçılmak : -1 (Kadın) Oldukça açık saçık giyinmeye başlamak-2 (Kadın) Oldukça serbest ve pervasız davranmaya başlamakAç karnına : Boş mideyle, henüz bir şeyler yiyip içmeden Aç kurt (kurtlar) gibi: Aşın bir istekle Açlıktan gözü (gözleri) kararmak : Çok Acıkmak Açlıktan İmanı gevremek : Çok acıkmış olmak Açlıktan nefesi kokmak : Yoksul duruma düşmek Açlıktan ölmek: Dayanılamayacak ölçüde acıkmış olmak Açmaza düşmek: İçinden çıkılması zor bir durumla karşılaşmak Açmaza getirmek (düşürmek, sokmak) (birini) : Onu içinden zor çıkılır bir durumla karşı karşıya bırakmak Açtı ağzını, yumdu gözünü : “Kızgınlık, Öfke nedeniyle onur kına sözler söyledi ” anlamında kullanılır (Kars Ağzına geleni söylemek)Ad almak : Kendisine ad verilmek Adama dönmek (benzemek) : Giyimi ve tavırlarıyla herkesçe beğenilir duruma gelmek, derlenip toparlanmak Adam almamak (bir yer); Orası çok kalabalık olmak Adam başına : Her bir kimseye Adam etmek (birini) (bir şeyi) : -1 O kimseyi topluma yararlı bir duruma getirmek, yetiştirmek -2 O şeyi onarıp yarayışlı duruma getirmekAdamına düşmek(adamını bulmak): -1 Bir iş gerçek sahibine verilmek; bir işi en iyi, en kolay yapan kimseyi bulmak -2 (Alay yollu) Karakterine güvenilmeyen kimseyle bir arada olmak, iş yapmak, karşılaşmak ,Adam içine çıkamaz olmak (çıkamamak): Sıkılganlık, utangaçlık, yoksulluk, yüz kızartıcı bir davranış vb yüzünden İnsanların arasına karışamamak ^Adam olmak : -1 Bir kimse, kendisini yetiştirip toplama yararlı bir duruma gelmek -2 Bir şey onarılıp işe yarar duruma gelmekAdam oluncaya kadar dokuz fırın ekmek İster : “Söz konusu kimsenin yetişip topluma yararlı olması için daha çok uzun zaman çalışması gerekir ” anlamındaAdam sen de : “Aldırma, önem verme!” anlamında Adam yerine koymak (birini) : Ona hak etmediği değeri vermek A’dan z”ye kadar: Başından sonuna kadar, bütünüyle, baştan aşağı Âdet görmek : Kadının ayda bir dölyatağından kan gelmek; aybaşı olmak Âdet yerini bulsun diye : “Gerekli görüldüğü için değil, herkes öyle yaptığı, alışıldığı İçin ” anlamındaAdı çıkmak (birinin): Kötü bir adla anılır olmak Adı (bir şeye) çıkmak: Gerçekte öyle olmadığı halde, öyteymiş gibi tanınmak; ismi (bir şeye) çıkmak Adı duyulmak : Ünlenmeye başlamak; ismi duyulmak Adı geçmek: -1 Söz konusu edilmek -2 Adı yazılmak; ismi geçmekAdı kalmak : öldükten sonra da adı anılmak; ismi kalmak Adı karışmak (bir işe, olaya) : Söz konusu iş ya da olayda kendisinin de İlgili olduğunu söylenmek; ismi karışmak Adım adım yer edeyim, gör sana neler edeyim : “Senin bulunduğun yere sezdirmeden bir yerleşeyim, bak sana ne oyunlar oynayacağım ” anlamındaAdım atmak : Bir işe başlamak, girişmek Adım atmamak (bir yere ) : Oraya hiç gitmemek, uğramamak Adım başı(na) : Birbirine yakın yerlerde Adımım denk (tek) almak : Bir işte dikkati davranmak Adını ağzına aptestte almak : Onu saygıyla anmak Adını koymak : Bir malın fiyatını, bir işin paraca karşılığını belirlemek Adı (bite) okunmamak: Ona hiç değer, önem verilmemek; iemi (bile) okunmamak Adını (bir şeye) çıkarmak : Kendini o şey gibi tanıtmak Adını (defterden) silmek : Onunla İlişkisini kesmek Adı sanı belirsiz: Kim olduğu, kimin nesi olduğu bilinmiyen Adı üstünde ; Apaçık belli, adından da anlaşılacağı gibi Adıyla sanıyla : Herkesçe bilinen adı ve ünüyle; ismiyle cismiyle Ad takmak (birine) : Ona niteliklerine uygun bir ad vermek; isim takmak Afakanlar basmak : bk Hafakanlar basmakAfişte kalmak : Bir oyun pekçok kez sahnelenmek, gösterimi sürmek Aforoz etmek (birini) : Kızılan, sevilmeyen bir kimse ya da kuruluşla bütün ilişkileri kesmek, onu dışlamak Afyonu başına vurmak: Öfkesinden ne yaptığını bilmeyecek duruma gelmek Afyonu patlamak : Kendine gelmek Afyonunu patlatmak: -1 Bir kimsenin keyfini bozup sinirlenmesine yol açacak davranışlarda bulunmak -2 Uyku sersemliğini gidermeye çalışmakAğaç olmak : Birini ayakta uzun süre beklemek Ağına düşmek : Birinin tuzağına düşmek Ağır aksak : Pek yavaş, aralıklı olarakAğır basmak : -1 Ağırlığı fazla gelmek -2 Bir yön, bir taraf daha üstün gelmekAğır başlı : Ciddi, tutarlı (kimse) Ağır canlı: Çok yavaş davranan (kimse) Ağırdan almak : Bir işi yapmak konusunda gönülsüz davranmak Ağır duymak (işitmek) : Kulakları iyi duymamak Ağır elli : -1 İşlerini çabuk yapamayan (kimse);Ağır gelmek : -1 Ağırlığı fazla gelmek -2 Yapılması, tahammül edilmesi güç gelmek -3 Gücüne gitmek, kırmak, incitmekAğır gitmek : Bir iş normal temposundan daha yavaş yürümek Ağır hastalık: Tehlikeli, Ölümle sonuçlanan hastalık Ağırına (ağrına) gitmek: Bir davranış İncinmesine, gücenmesine yol açmak, onurunu kırmak (Kars Gücüne gitmek, zoruna gitmek)Ağır İşitmek : bk Ağır duymakAğır kanlı: Davranışları yavaş olan tembel, uyuşuk (kimse) Ağırlığım koymak (Bir şeye, bir şeyden yana): Etkisini, gücünü, onu desteklemede kullanmak Ağırlık basmak (çökmek) (birine) : Üzerine bir gevşeklik gelmek, uyuyacak duruma gelmek Ağırlık merkezi: Bir İşin en önemli kısmı Ağırlık vermek (olmak) (birine) (bir şeye) : -1 Bir kimseye sıkıntı vermek (Kars Yük olmak) -2 Bir şeye önem vermek, öncelik tanımakAğır olmak : Sabırlı, ciddi, soğuk kanlı olmak Ağır söz: Kalp kıran, onuru zedeleyen söz Ağır top : Bir toplulukta sözü gecen, yönlendirme gücü olan kimse Ağır uyku : Derin uyku (Kars Deliksiz uyku)Ağız birliği etmek : Bir konuda aynı şeyler söylemeyi ya da yapmayı kararlaştırmak (Kars Aynı ağzı kullanmak)Ağız dalaşı (dalaşması): Sözle yapılan kavga Ağızdan ağıza : Biri ötekine, ötekisi de başkalarına söyleyerek Ağız değiştirmek: Daha önce söylediğinden çok farklı şeyler anlatmak Ağız dolusu (küfür, laf etmek) : Bol ve ağır (küfür, laf etmek) Ağız eğmek (birine) : Bir şeyi ondan yalvarırcasına istemek Ağız kalabalığına getirmek (birini): Konudışı sözlerle karşısındakini şaşırtıp amacına ulaşmak Ağız kokusu : Bir kimsenin dayanılması güç davranışları, sözleri, istekleri Ağız tadı: Bir toplulukta, dirlik düzenlik Ağız yapmak : Bir kimseyi sözle, davranışlarıyla oyalamaya, aldatmaya çalışmak Ağlama duvarına dönmek : Herkesin derdini döküp sızlandığı biri haline gelmek Ağlamaklı olmak : Ağlayacak gibi olmak Ağrısı tutmak: -1 Gebe kadının doğum şanoları başlamak -2 Herhangi bir ağrı varlığını duyurmaya başlamakAğza alınmayacak (alınmaz) : Kaba, söylenmesi ayıp sayılan (söz) Ağzı (bir karış) açık kalmak: Bir olay ya da söz karşısında şaşırıp kalmak, donup kalmak Ağzı bozuk : Küfürlü konuşmayı huy edinen, küfürbaz (kimse) Ağzı burnu yerinde :Olduça güzel, yakışıklı (kimse) Ağzı çelik (teneke kaplı): Çok sıcak yiyecek ve içecekleri rahatlıkla yiyip içebilen kimse Ağzı dili kurumak : Bir şeyi bıkacak derecede çok tekrarlamak Ağzı dili varmamak : bk Dili varmamak Ağzı var dili yok: Pek konuşmayan, hakkını aramasını bilmeyen (kimse) Ağzı gevşek: Sır saklamasını beceremeyen, geveze (kimse) Ağzı havada : Neler olup bittiğinden haberi olmayan, şaşkın, alık Ağzı kalabalık : Yerli yersiz çok konuşan (kimse) Ağzı kara: -1 Kötü haberler veren (kimse) -2 Fitneci, çamur atan (kimse)Ağzı kulaklarına varmak : Bir olay, durum karşısında çok sevinmek Ağzı laf yapmak : Etkileyici, inandırıcı biçimde konuşmak Ağzına bir parmak bal çalmak: Bir kimseyi tatlı vaatlerle, önemsiz şeylerle oyalamak, avutmak Ağzına bir şey (çöp) koymamak : Hiçbir şey yememiş olmak Ağzına burnuna bulaştırmak (bir işi): Bir işi becerememek, berbat etmek, bozmak (Kars Yüzüne gözüne bulaştırmak)Ağzına geleni söylemek: Kızgınlık, öfke, vb etkisiyle kına ve kaba sözler söylemek (Kars Açtı ağzını yumdu gözünü)Ağzına kadar: Boş yer kalmamak üzere Ağzına (ağzınıza) sağlık: Yerinde, en uygun zamanında söz söyleyenlere iltifat olarak söylenir Ağzına sakız etmek (bir şeyi) : 0 şeyi devamlı konuşur olmak Ağzına sakız olmak: Bir kimsenin devamlı konuştuğu bir konu durumuna gelmek, dedikodu konusu olmak Ağzına sürmemek (koymamak) (bir şeyden): Söz konusu bir yiyecek, içecekse ondan hiç yememek, içmemek Ağzına tükürmek :Sıkıntı, aa veren bir şeye lanet okumak Ağzına vur, lokmasını al: Çok yumuşak başlı, sessiz, âciz (kimse) Ağzına yakışmamak : Ayıp sayılan ya da hayrete düşüren sözler söylemek Ağzında bakla ıslanmamak : Hiçbir sim saMayamamak, sır tutama-mak Ağzında büyümek : Bir yiyeceği sevmediği, karnı doyduğu, iştahsız olduğu için bir türlü yutamamak Ağzında gevelemek (bir şeyi): Onu açıkça söylememek Ağzından baklayı çıkarmak : Sabrı tükenip bildiklerini, düşündüklerini söyleyi vermek Ağzından bal akmak : Tatlı, etkileyici biçimde konuşmak Ağzından burnundan gelmek : bk Burnundan gelmekAğzından burnundan getirmek : bk Burnundan getirmekAğzından çıkanı (çıkan sözü) kulağı işitmemek (duymamak) : Kızgınlık, öfke vb yüzünden çok ağır sözler söylediğinin farkında olmamakAğzından düşürmemek (bir şeyi, birini, adını) : Her yerde, her zaman onun sözünü etmek Ağzından girip burnundan çıkmak : Çeşitli yollar deneyerek kandırmak, bir şeye razı etmek Ağzından kaçırmak : Söylemek istemediği bir şeyi boş bulunup söyleyi vermek Ağzından kapmak: Bir kimsenin konuşmasından yarım yamalak bir şeyler öğrenmek Ağzından konuşmak (birinin): Başkası adına ya da başkasını taklit ederek konuşmak Ağzından laf almak (kapmak) : Bir kimseden çeşitli yolları deneyerek gizli tutulan şeylerle İlgili bilgiler edinmek Ağzından laf çalmak (çekmek): Bir kimseden birtakım mantık oyunlarıyla bilgi sızdırmak Ağzından lokmasını almak : Hakkı olan şeyi onun elinden almak Ağzından yel alsın : “Söylediğin kötü olayın gerçekleşmemesini dilerim ” anlamındaAğzında yaş kalmamak : Bir düşüncesini bir kimseye birçok kez söylemiş olmak (Kars Dilinde tüy bitmek)Ağzını açmak: -1 Konuşmak -2 Kına sözler söylemek, azarlamak, paylamakAğzını aramak (yoklamak) (birinin) : Bir kimsenin belli bir konuda neler düşündüğünü öğrenmeye çalışmak Ağzını bıçak açmamak : Üzüntüsünden ya da başka bir nedenle konuşacak durumda olmamak Ağzını bozmak : Küfür ve hakaret dolu sözler söylemek, küfretmek Ağzını burnunu dağıtmak : Yumrukla feci şekilde dövmek, adamakıllı hırpalamakAğzını havaya (poyraza, yele) açmak: Eline geçen fırsatı kaçırdıktan sonra, boş yere bir şeyler beklemek, ummak Ağzını hayra açmak : Hep kötü olasılıklardan söz etmek Ağzını kapamak (kapatmak) (biri) (birinin) : -1 Susmayı tercih etmek -2 Küçük bir çıkar karşılığında bir kimsenin konuşmamasını sağlamakAğzını mühürlemek: Hiç konuşmamak, hep susmak :Ağzının içine bakmak : -1, Bir kimsenin sözlerini zevkle, dikkatle dinlemek -2 Onun sözlerini yerine getirmeye hazır olmakAğzının içine girmek : Bir kimseye çok yaklaşmak Ağzının kokusunu çekmek : Bir kimsenin yerli yersiz İstek ve davranışlarına katlanmak Ağzının payını almak:Bir söz ya da davranışından ötürü hak ettiği karşılığı görmek; paylanmak, azarlanmak Ağzının payını vermek (birine): Bir kimseyi bir söz ya da davranışından ötürü paylamak (Kars Haddini bildirmek)Ağzının suyu akmak : Çok beğendiği, imrendiği bir şeyi elde etmek istemek, imrenmek Ağzının tadı bozulmak (kaçmak) : Kurulu düzeni, rahatı bozulmak, huzuru kaçmak Ağzının tadını bilmek : >1 Damak zevki olmak -2 Her şeyin güzelini seçmede usta olmak,Ağzını öpeyim (seveyim) : “Ne güzel anlattın, ne güzel haber verdin, sağ olasın” anlamında
|
|
 |
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#2 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıAğzını sıkı (pek) tutmak : Sır vermemek, boşboğazlık etmemek Ağzını sulandırmak: İmrendirmek Ağzını topla : “Konuşmana dikkat et, terbiyeli konuş!” anlamında Ağzını (çenesini) tutmak : İleri geri konuşmamak, sır saklamak Ağzını yoklamak : Ağzını aramak Ağzı pek (sıkı): Sır saklamayı bilen (kimse) Ağzı pis : Sövmeyi, açık saçık konuşmayı huy edinmiş (kimse)Ağzı sulanmak : Bir şeyi yeme, ya da elde etmek isteği duymak, ona imrenmek (Kars Canı çekmek)Ağzı süt kokmak : Çok genç, toy, tecrübesiz olmak Ağzı teneke kaplı: bk Ağzı çelikliAğzı var dili yok: Sessiz sedasız, uysal, yumuşak huylu (kimse) Ağzı yanmak (bir şeyden): O şeyden (ötürü) zarar görmek, olumsuz yönde etkilenmek Ağzıyla kuş tutsa : “Ne yaparsa yapsın, en güç işleri bile yapsa da…” anlamında Aha gelmek (ah almak, antm almak): Kötülük ettiği bir kimsenin bedduasına uğramak Ahbap çavuşlar : İyi anlaşan, her zaman butikte görülen arkadaşlar (Kars ÇHfte kumrater)Ah çekmek: Üzüntü, özlem vb duygulan bffHrfrnek k>n içten gelen bir sesle “ah” demekAheste beste : Yavaş, yavaş, nazlı nazlı Ahfeş’in keçisi gibi baş (başm) sanamak : Söylenen her şeyi anlamadan, dinlemeden doğrulamak; onaylamak Ahi çıkmak (ahi yvrde kalmamak) : Zulüm gören kimsenin bedduası etkisini göstermek Ahım şahım : Beğenilecek, olağanüstü bir yönü olmayan Ahini almak : bk Aha gelmekAhı tutmak (birinin) : Bedduası, kötülük yapan kimseye etki etmek Ahi yerde katmamak : bk Ahi çıkmakAhkâm çıkarmak : Kendi kuruntularına dayanarak birtakım yersiz yargılara varmak, sonuçlar çıkarmak Ahkâm kesmek : feir konuda yetkili olmadığı halde kesin yargılar ileri sürmek Ahkâm savurmak (yürütmek): Kendine göre sonuçlar çıkarmak, yetkisi dışında hükümler vermek Ahmak ıslatan : İnce ince yağan yağmur Ahireti boylamak: Ölmek Ahiret, suali: Yanıtlaması güç, gereksiz ve bıktırıcı soru; kabir suali Ahirette on parmağı (iki eli) yakasında olmak : Haksızlık yapan kimseden öbür dünyada davacı olmak Akıbetine uğramak (birinin): Aynı kötü duruma düşmek Akıl almak (danışmak, sormak) (birinden) : Ondan herhangi bir konuda bilgi, görüş, öğüt istemek Akılda katmak: Unutulmamak, hatırlanmak Akıldan çıkmak: Unutulmak; Akıl danışmak (birine): bk Akıl almakAkıl ermemek (erdirememek) (bir şeye): Onun ne olduğunu anlayamamak Akıl etmek (bir şeyi) : -1 Akıllıca bir iş yapmak -2 Önlem almak -3 HatırlamakAkıl hocası: Birine yol gösteren kimse Akıl (âkil) kârı olmamak: Söz konusu iş akıllı bir kimsenin yapacağı türden bîr iş olmamak *Akıl küpü (kutusu, kumkuması) : Çok akıllı kimse, özellikle çocuk için şaka yollu söylenir Akıllara durgunluk vermek : Bir şey İnanılması guç, şaşırtıcı bir nitelikte olmak Akıllı uslu ; Ağır başlı, terbiyeli, dengeli (Kimse) Akıl öğretmek (vermek) (bir kimseye) : Oha ne yapacağını, nasıl davranacağını söylemek Akıl sır ermemek (birşeye): Bir şeyin niteliğini, gizli yönlerini hiç kimse anlayamamak Akıl sormak (birinden): bk Akıl almak Akıl tersletti: Dengesiz, hoppa, delişmen (kimse) Akıl var, yalan (izan) var ; ‘Fazla kafa yormana gerek yok, doğrusu işte meydanda ’ anlamındaAkıl vermek (birine): bk Akıl öğretmekAkıl yormak: Bir konuda çok düşünmek Akıl yürütmek : Aklını kultanmaK düşünme yeteneğini harekete geçirmek Akıntıya bırakmak (bir şeyi) : Olayların gelişmesini engellemeye çalışmadan sonucu kabullenmek (Kars İşi oluruna bırakmak)Akıntıya kürek çekmek: Olmayacak bir iş için boşuna çaba harcamak Akla (hayale) gelmemek : Düşünülmemek, tasarlanmamak, hatırlanmamak Akla karayı seçmek: Bir işt başanncaya kadar çok zahmet çekmek Akla yakın : Herkesçe kabul edilebilir nitelikte olan Aklı almamak (bir şeyi): -1 Onu anlayamamak, kavrayamamak -2 Bir şeyin olabileceğine inanmamak, gerçekleşebileceğini düşünememeAklı başına gelmek : -1 Kendine gelmek, ayılmak -2 Doğruyu yanlış* tan ayırabilecek duruma gelmek; gerçeğin farkına varmak, doğru yolu bulmak, uslanmak, (Kars Ayağı suya ermek)Aklı başında : Akıllıca davranışlarda bulunan (kimse) Aklı başından bir karış yukarı (yukarda) : Aklına esenleri düşünmeden yapan (kimse) Aklı başından gitmek: -1 Bayılmak, kendini kaybetmek -2 Sevinç ya da korkudan ne yapacağını şaşırmak -3 Sağlıklı düşünebilecek durumda olmamakAklı başka yerde olmak: Bir iş yaparken başka şeyi düşünmek Aklı bîr karış havada : Dikkatsiz, dağınık, dalgın (kimse, genç) Aklı çıkmak: Korkmak, ne yapacağını bilememek Aklı dağılmak : Sağlıklı düşünememek, dikkatini bîr konu üzerine verememek Aklı durmak : Şaşırmak, düşünemeyecek duruma gelmek Aklı ermek (yetmek) (bir şeye): Çevresinde olup bitenleri, doğruyu yanlışı anlamaya başlamak; anlayacak düzeyde, durumda olmak Aklı fikri: Bütün düşüncesi, düşündüğü Aklı gitmek : -1 Çok korkmak -2 Çok beğenmekAklı kalmak (bir şeyde, birinde) : Sevdiği, beğendiği bir şeyi düşünmekten kendini alamamak Aklı karışmak : Ne yapacağını bilememek, sağlıklı düşüneme mek Aklı kesmek : bk Aklı yatmak Aklına esmek: Hiç düşünmediği halde birdenbire bir şeyi yapmaya karar vermek Aklma gelmek: -1 Kafasında bir düşünce doğmak, tasarlamak -2 HatırlamakAklma getirmek : -1 Anımsatmak, hatırlatmak -2 Düşünmek, tasarlamakAklına koymak (bir şeyi),(bir şeyi birinin): -1 Bir şeyi yapmaya kesin karar vermek -2 Başkasına akıl öğretmekAklına sığmamak : Olabileceğine (olabildiğine) inanmamak Aklına şaşayım (şaşarım) : “Böyle akılsızca davranması, işler yapması beni şaşırttı ” anlamındaAklına takılmak: Bir şey sürekli olarak kafasını meşgul etmek Aklına turp sıkayım : “Böyle düşünmen ya da yapman budalaca bir iş olur ” anlamındaAklına uymak : Bir kimsenin düşüncesi doğrultusunda iş yapmak Aklında kalmak : Unutmamak, hatırlamak Aklından çıkmak : Unutmak, hatırlamamak Aklından çıkarmak (bir şeyi, birini) : Unutmamak Aklından geçirmek (bir şeyi, birini) : Onu hatırlamak, bir şeyi düşünmüş olmak Aklından geçmek : Bir kimseyi ya da şeyi düşünmek Aklından zoru olmak: Ancak bir delinin yapacağı türden işler yapmak, davranışlarda bulunmak Aklında tutmak (bir şeyi): -1 Onu unutmamak -2 İyice Öğrenmek, bellemekAklını (başından) almak (bir şey, bir kimse) : - 1 Birinin güzelliği karşısında büyülenmek -2 Birinin, ani bir davranışta bulunarak korkutmakAklını başına almak (devşirmek, toplamak) : Delice, çılgınca davranışları bir yana bırakıp akıllı uslu olmaya çatışmak Aklını başından almak : bk Aklını (başından) almakAklını bir şeyle bozmak : Bir şey üzerine düşünerek, hep onunla uğraşıp durmak Aklını çelmek: -1 Niyetinden, karanndan caydırmak -2 Ayartmak, kandırmak (Kars Baştan çıkarmak)Aklını kaybetmek (kaçırmak, oynatmak) : -1 Deli gibi olmak -2 Delirmek, çıldırmakAklının çivisi (tahtası) eksik : Dengesiz, aptal (kimse) Aklının ucundan (köşesinden) bile geçmemek : Onu daha önce hiç düşünmemiş olmak Aklını peynir ekmekle yemek : Delice, aptalca işler yapmak Aklını şaşırmak : Akılsızca işler yapmaya başlamak Aklı sıra : Aklınca, düşündüğüne göre, sözde Aklı sonradan gelmek : Hatasını anlayıp düzeltmeye çalışmak Aklı takılmak (bir şeye, birine) : Hep o şey, kimse üzerinde durup düşünmek Aklı yatmak (kesmek) (bir şeye) : O şeyin olabileceğine, onu yapılabileceğine İnanmak Ak pak : -1 Tertemiz -2 Saçı sakalı ağarmış -3 Beyaz tenliAksi gibi: Yazık ki, maalesef Aksi gitmek (bir iş ) (bir kimseye) : -1 Bir iş olumlu, istenilen biçimde yürümemek -2 Birisine ters davranmak, onunla uzlaşmaya yanaşmamakAksi şeytan (hay): İşler yolunda gitmediği, bir engel çıktığı zaman bunu vurgulamak için kullanılır Aksi tesadüf: Şanssızlık, aksilik Akşama sabaha : Kısa bir zaman sonra , pek yakında, yakın zamanda Akşamdan kalmak : Henüz geceki sarhoşluğun etkisinden kurtu I marn amış olmak Akşamdan sonra merhaba (sabahlar hayrolsun) : İş işten geçtikten sonra gösterilen ilgi, çaba hiçbir işe yaramaz ’ anlamındaAkşam üstü (üzeri): Güneşin batacağı sırada Alaca bulaca : Çok karışık renkli Alaca karanlık : Yan karanlık Alaka beslemek (duymak) (bir kimseye) : Ona ilgi duymak; ilgi beslemek Alaka çekmek (uyandırmak) (bir şey, kimse) : İlgi çekmek, ilgi uyandırmak Alaka görmek : bk İlgi görmekAlaka göstermek (bir şeye, kimseye) : bk İlgi göstermekAlakayı kesmek (bir şeyle, kimseyle): Onunla her türlü ilişkiye son vermek Alan razı, satan razı; “Bu ikisi anlaşmış, hiç kimsenin karışmaması gerekir ” anlamındaAl aptestin! ver pabucumu : ‘Senden gördüğüm yardım, uğradığım zarara değmedi, yardımdan vazgeçtim, yeterki zarar görmeyeyim ” anlamındaAlaşağı etmek (birini): -1 Onu hızla yere vurmak -2 Onu bulunduğu yerden (ya da görevden) indirmek, almak; devirmekAlavere dalavere : Hile, düzen, yalan dolan Alavere dalavere, Kürt Mehmet nöbete: Birtakım hilelerle bir işin bütün ağırlığını az bilgili, saf ve arkası olmayanlara yükleme Alaya almak (birini) : Onunla alay etmek, eğlenmek; onu küçümsemek, aşağılamak; makaraya a|mak, sarakaya almak Alay etmek (geçmek) (biriyle) : -1 Bir kimseyle gülünç yönlerini söz konusu edip eğlenmek -2 Şaka etmek -3 Küçümsemek, aşağfla-m akAl birini vur Öbürüne : ‘Hepsi birbirinden beter ” anlamındaAldığı aptest ürküttüğü kurbağaya değmemek: Bir işten elde edi*** kâr, bu işte uğranılan zararı karşılayamamak Aldırmazlıktan (aldırmamazlıktan) gelmek : Önem vermemek; kayıtsız kalmak Aldı yürüdü : “Kısa zamanda büyük gelişme gösterdi ” anlamındaÂlemi var mı? : Beğenilmeyen bir durum karşısında “Uygun mu? Yerinde mi?” anlamında söylenir; ne âlemi var? Alet etmek (birini) : Onu bilerek kötü binişte kullanmak; kötü işlerinin görülmesinde onu da ortak etmek Alet olmak (bir şeye): Bilerek ya da bilmeyerek kötü bir şeyde aracılık etmek Alev almak : -1 Tutuşmak, yanmaya başlamak -2 Coşmak, heyecanlanmak -3 ÖfkelenmekAlev saçağı sarmak: Olay önlenemeyecek aşamaya gelmek Aleyhinde bulunmak (söylemek) : Onu çekiştirmek, kötülemek Aleyhine dönmek: -1 Bir kişiye karşı olumsuz tavır takınmak -2 Bir durum o kişi İçin tehlikeli olmaya başlamak /Aleyhine olmak (bir şey, bir kimsenin) : Bir iş bir kimsenin zararına yol açmak Al gülüm ver gülüm : Yapılan bir İşin hemen karşılığını bekleme Alı al moru mor: Koşmaktan, heyecandan, telaştan yüzü kıpkırmızı (bir şekilde) Alıcı gözüyle bakmak (bir şeye, birine): Ona çok dikkatli bakmak, onu dikkatlice gözden geçirmek Alın teri: Emek, çalışma Alın teri dökmek : Bir iş için büyük emek harcamak Alıp verememek (biriyle, bir şeyle) : Onunla arasında bir sorun olmak, anlaşamamak, geçinememek Alicengiz oyunu : Kurnazca, haince düzenlenen oyun Aİikıran başkesen : Bir çevrenin en zorba, kötü kişisi Alkış almak : Alkışlanmak, beğenilmek Alkış tutmak (birine) : -1 El çırparak alkışlamak -2 Bir kimseyi hem- alkışlamak hem de “yaşa, var ol” gibi sözlerle ululamak; övmek Alfa ha bir can borcu olmak : Allah’a vereceği canından başka hiç kimseye borcu olmamak Allah acısını unutturmasın : ‘Allah’a bu acıyı unutturacak daha büyük bir felaket vermesin ” anlamındaAllah’a ısmarladık: Bir yerden ayrılırken orada kalanlara “Esen kal! Tanrı seni korusun” anlamında söylenen iyi dilek sözü Allah akıl fikir (akıllar) versin (birine): “Yaptıkları akıl ve mantığa sığmıyor, inşallah bundan sonra akıllanır ” anlamındaAllah Allah : “Ne garip, ne olacak şimdi?” anlamında Allah aratmasın : “Bir şeyin Allah eksikliğini göstermesin ” anlamında şükür söızüAllah aşkına : -1 “Doğru mu söylüyorsun?” anlamında -2 “Allahını seversen” anlamında şaşkınlık, usanç, ısrar, rica, yalvarma, bildirirAllah bağışlasın : Tanrı sevdiklerini kötülüklerden korusun ’ anlamındaAllah bana, ben de sana : “Borcumu ancak elime para geçtiğinde ödeyebilirim ” anlamındaAllah bilir; -1 “Belli değil” -2 “Bana öyle geliyor ki” anlamındaAllah bir yastıkta kocatsın : Yeni evlilere “Evliliğiniz ömür boyu olsun ” anlamında söylenen İyi dilek sözüAllah dört gözden ayırmasın : “Allah çocuğu anansız babasız bırakmasın ” anlamındaAllah düşmanına vermesin : ‘O kadar büyük felaket ki ” anlamındaAllah ecil sabır versin : “Emeklerin boşa gitmesin ” anlamındaAllah etmesin : “Böyle bir şey olmamasını dilerim ” anlamındaAllah geçinden versin : “ölüm geç gelsin ” anlamındaAllah’ın günü : Her gün; her Allanın günü; Tann’nın günü Allah’ını seven tutmasın: “öyle öfkele/ıdi ki, kimse önüne geçmeye kalkmasfn ” anlamındaAllah için : Doğrusu, gerçekten Allah kuru iftiradan saklasın : “Allah iftiraya uğratmasın ” anlamındaAllah manda şifası versin (birine): Çok yiyenlere takılmak, onlan yermek amacıyla söylenir Allah ne verdiyse : -1 “Evde yiyecek olarak ne(ler) varsa” -2 “Elimize ne geçerse” anlamındaAllah selamet versin : -1 Yolculuğa çıkanlara “Yolunuz açık olsun’ anlamında -2 Güçlük içinde olanları anarken kullanılır -3 Uzaktaki tanıdıkları ya da pek beğenilip tutulmayan kimseleri anarken kullanılırAllah taksimi: Eşitlik gözetilmeden yapılan paylaştırma (Kars Kul taksimi)Allah utandırmasın : “İnşallah bu iş de başarıyla bitirilir ” anlamındaAllah var (Allah’ı var) : ‘Doğrusunu söylemek gerekirse ” anlamındaAllah vere de : “İnşallah, temenni ederiz ki,” anlamında Allah vergisi: Doğuştan gelen özellik, yetenek Allah versin: -1 Dilenciyle konuşurken ‘Sana sadaka veremeyeceğim” anlamında -2 “İşinin yolunda olmasına ben de seviniyorum”anlamında -3 Kimi vakit durumu iyi olan kimselere şaka ve takılmak için söylenir
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#3 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıAllah yarattı dememek: Acımasızca dövmek, hırpalamak, cezalandırmak Allah “Yürü ya kulum” demiş : “Kısa sürede her giriştiği işten para kazandı ” anlamındaAllak bullak etmek (bir şeyi) (birini) : -1 Onu karıştırmak, bozmak, darmadağınık etmek -2 Onu sağlıklı düşünemeyecek duruma getirmek (Kars Altüst etmek, karmakarışık etmek)Allak bullak olmak : -1 Düzeni bozulmak -2 Sağlıklı düşünemez duruma gelmek (Kars Altüst olmak, karmakarışık olmak)Allayıp pullamak (bir şeyi, kimseyi) : Onu süslemek, İlgi çeksin diye kötü yönlerini çarpıcı şeylerle donatmak Allem (etmek) kallem etmek : Amacına ulaşmak için her yola başvurmak Allı pullu : Süslü, gösterişli Alnı açık, yüzü ak : Dürüst, namuslu (insan) Alnından öpmek (bir kimseyi) : Onu çok beğenmek, kutlamak, takdir etmek Alnını karışlamak: Zor bir İşi yapacak olanın gücünü küçümsemek (Kars Meydan okumak)Alnının akıyla : Emeğiyle, namusuyla, şerefiyle Alnının damarı çatlamak : Bir İş başarmak için çok çalışmak, çok yorulmak Al takke ver külah : -1 Büyük çekişmelerden sonra -2 Çok samimi, senli benliAK etmek (birini) : Onu yenmek Altı kaval üstü şeşhane : Hiçbir parçası birbiriyle uyumlu olmayan Altında kalmamak (bir şeyin) : Gördüğü iyiliği ya da kötülüğü karşılıksız bırakmamak Altından çapanoğlu çıkmak : Bir işte birtakım pürüzlerle, beklenmedik durumlarla karşılaşmak Altından girip üstünden çıkmak : Parayı ya da malı savurganca harcayıp bitirmek, kısa sürede tüketmek Artından kalkmak : Zor bir işi yapmak, güç bir sorunu çözmek, başarmak Altını çizmek: Bir sözün, yargının, durumun önemini vurgulamak Altını üstüne getirmek: -1 Karmakarışık duruma getirmek -2 Bir şey bulmak için her yanı karıştırmakAltı okka etmek (birini): -1 Bir kimseyi kollarından ve bacaklarından tutup yukarı kaldırmak, aşağt indirmek -2 Ona büyük değer vermekAltlı üstlü : -1 Etek ve ceket gibi iki parça (giysi) -2 Alt ve üst katta olmak üzereAltta kalanın canı çıksın : “Bu güç koşullarla baş edemeyen yok olup gitsin ” anlamındaAlttan almak : Soğukkanlı ve yumuşak davranmak (Kars Aşağıdan olmak)Alttan atta : Gizlice, kimseye belli etmeden (Kars El artından, gizliden gizliye)Alt tarafı : -1 Geriye kalanı -2 Olup olacağı -3 “Değeri nedir ki” anlamındaAlt üst etmek (bir şeyi) (birini) : -1 Onu karmakarışık etmek -2 Aramadık yer bırakmamak -3 Büyük zarar vermek -4 Ruhsal bunalım yaratmakAlt üst olmak : -1 Düzeni bozulmak, karmakarışık olmak -2 Rahatsızlanmak -3 Üzülmek, tedirgin olmakAman aman bir şey olmamak: Herkesin beğeneceği bir şey olmamak Aman dilemek: Carimin bağışlanmasını dilemek, Aman vermemek (birine, bir şeye) : -1 Onu rahat bırakmamak, -2 Ona acımamak, merhamet etmemekAman zaman demeye (fırsat) kalmadan : Çok çabuk, ne olduğunu anlamadan Amiyane tabiriyle : Halkın deyişiyle, halk ağzıyla, kaba bir söyleyişle Ana avrat dümdüz gitmek : Çok ağır küfretmek Ana baba günü : Çok kalabalık, karışık, telaşlı durum Anadan doğma : -1 Çınlçtplak -2 Doğuştan, sonradan değilAna kuzusu (anasının körpe kuzusu) : Sıkıntı ve güçlüklere alışmamış nazlı kimse Anan güzel mi? : Yerine getirilmesi güç istekler karşısında “Nerede o bolluk?” anlamında Ananın ak sütü gibi helal etmek (bir şeyi) : Onu karşılıksız olarak bağışlamak Ananız (analar) taş yesin, yarımşardan (yarım yarım) beş yesin : “Sizin için fedakârlıkta bulunuyor görünüyorum, ama sizden daha kârlı çıkacağım ” anlamındaAnan yahşi baban yahşi demek : Bir kimseyi pohpohlayarak istediğini yaptırmak ya da elde etmek Anası ağlamak : Çok sıkıntı çekmek, eziyet çekmek Anası (onu) kadîr gecesi doğurmuş : Çok şanslı (kimse); kadir gecesi doğmuş Anasından doğduğuna pişman : -1 Çok tembel -2 Çok bezgin, bitkinAnasından doğduğuna pişman etmek (birini) : Eziyet ederek onu canından bezdirmek Anasından emdiği süt burnundan (fitil fitil) gelmek : Bir işi yaparken çok sıkıntı ve güçlük çekmek Anasını ağlatmak : -1 Ona çok eziyet etmek, onu sıkıntıya sokmak -2 Bir şeyi hor kullanmakAnasının gözü : Çıkara, düzenbaz, uyanık (kimse) (Kars Hin oğlu hin)Anasının körpe kuzusu : bk Ana kuzusuAnasının nikâhını istemek: Satılacak bir şeye değerinin çok üstünde fiyat biçmek, para istemek Anasını satayım : “Her ne olursa olsun, aldırdığım yok ” anlamındaAnca beraber kanca beraber: Bir işte iki ya da daha çok kimsenin, o iş kötü bile gitse birbirinden ayrılmamaları gerektiğini anlatır Anladımsa Arap olayım : ‘Anlatılanlardan hiçbir şey anlamadım ’ anlamındaAnlamazlıktan (anlama mazltktan) gelmek (anlamazlığa vurmak) ; Bir şeyi anladığı halde anlamamış, farkına varmamtş gibi davranmak Anlam çıkarmak : Ne anlama geldiğini anlamak; mana çıkarmak Anlam vermek : Yorumlamak, değerlendirmek; mana vermek Anlamına gelmek : Belirtildiği biçimde anlaşılmak; manasına gelmek Anlarsın ya : Herkesin bilmemesi gereken bir konuyu ima etmek için kullanılır Anlayıp dinlemeden : Yeterli bilgi edinmeden, iç yüzünü anlamadan Anlayış göstermek (birine) : -1 Onun yaptıklarını hoşgörüşle karşılamak -2 Ona istenen kolaylığı göstermekAnt içmek (etmek) : Bir şeyi yapmaya ya da yapmamaya kutsal bir şeyi tanık gösterip söz vermek (Kars Yemin etmek)Ant vermek (birine) : “Allah aşkına”, “Çocuklarının başı İçin” gibi sözlerle birisini bir şey yapmaya ya da yapmamaya mecbur etmek; yemin vermek Apar topar : -1 Aceleyle, çarçabuk -2 Zorla ; yaka parçaAptal kutusu: Televizyon Aptesi gelmek : Büyük ya da küçük aptes yapma gereksinimi duymak Aptesi kaçmak : Aptest bozmak gereksinimi ortadan kalkmak Aptest almak: Din kurallarına göre yıkanmak Aptest bozmak: Büyük ya da küçük aptes yapma gereksinimi duymak Aptesti kaçmak : Yeniden aptest alması gerekmek Ara (aralarını) bozmak (açmak) : Kişiler arasındaki dostluğu, iyi ilişkileri bozmak Ara (aralarını) bulmak : Kişiler arasındaki sorunları, uyuşmazlıkları çö-zümleyip tarafları uzlaştırmak Arada bir: Seyrek olarak, nadiren Arada çıkarmak: Öteki işler arasında başka bir işi de yapıp bitiriver-mek Arada dağlar kadar fark olmak : Birbirinden çok farklı olmak Arada kalmak : Uyuşmazlıkları çözümlemek üzere girişimde bulunurken güç durumda kalmak, her iki yanı da hoşnut edememek Arada kaynamak: Karışıklık nedeniyle gereken ilgiyi, önemi görmemek Aradan çıkarmak : Daha büyük işlere ağırlık verebilmek için bir işi öncelikle bitirmek Aradan çıkmak : -1 İlgisini kesmek -2 Başka işler yapılırken o iş de bitirilmekAraları açılmak (bozulmak) : İlişkileri bozulmak Aralarından kara kedi geçmek : İki dostun arasına dargınlık, soğukluk girmek, gücenmek, küsmek Aralarından su sızmamak : İki kişi arasında çok iyi dostluk ilişkileri olmak Aralarını açmak : bk Ara bozmakAralarını bulmak : bk Ara bulmakArap saçı: Çözülmesi güç, karışık durum, iş Ara sıra : Seyrek olarak, nadiren, bazen Ara vermek (bir şeye) : Dinlenmek için o şeyi (işi) bir süre bırakmak; duraklamak, kesmek Araya girmek : -1 Araları bozuk olan iki kişiyi uzlaştırmaya çalışmak -2 Bir iş yapılırken başka bir durum ortaya çıkıp o işi geciktirmekAraya koymak (birin) : Bir işin çözümü için sözü geçen birinin aracılık yapmasını sağlamak Araya soğukluk girmek : Dostluk ilişkileri zedelenmek Arayı açmak : -1 Bir şeyle kimseyle arasındaki mesafeyi artırmak -2 Bir kimseyi ziyarette gecikmekArayıp sormak (birini) : -1 Bir kimse ile ilgili bilgi toplamak, haber sormak -2 Bir kimseyi ziyaret etmek, onunla İlgilendiğini göstermekArayı soğutmak: -1 Bir olayın üzerinden zaman geçmesini beklemek -2 Eski dostluğu sürdürmemekArayı uzatmak : Bir kimseyi ziyarette, arayıp sormada gecikmek Arayı yapmak: -1 Dargın olanları barıştırmak -2 İki kişi arasında dostluk ilişkisi kurmakAr damarı çatlamak : Utanma duygusunu yitirmek, artık utanmaz olmak Ardı arkası kesilmemek: Birbiri ardınca gelmek, hiç ara vermeden sürüp gitmek Ardına düşmek (birinin, bir şeyin): -1 Herhangi bir amaçla onun arkasından gitmek, peşini hiç bırakmamak -2 ,Bir işi sonuçlandırmak için sürekli uğraşmakArdından atlı kovalamak : bk Arkasından atlı kovalamakArdı sıra : Arkasından, peşinden Arı kovanı gibi işlemek (bir yer) : Bir yerin gidip geleni, gireni çıkanı çok olmak Arına dokunmak : Bir şeyden alınmak, incinmek, utanmak Arı kovanına (yuvasına) çöp dürtmek (çomak sokmak) : Belayı üzerine çekmek, bela aramak; başına bela getirecek söz söylemek, davranışta bulunmak Arif olan anlasın (anlar) : “Çok açık söylenmiştir, anlayan anlar ” anlamındaArka arkaya vermek : Dayanışma içinde olmak, işbirliği yapmak; sırt sırta vermek Arka bulmak (birinden) : Bir iş için onun desteğini sağlamak Arka çevirmek (birine) : Ona eski yakınlığını göstermemek; sırt çevirmek Arka çıkmak (birine) : Bir kimsenin koruyuculuğunu üstlenmek, haklarını savunmak Arkada kalmak : -1 Geriden gelmek, birlikte yürürken geride kalmak -2 Herhangi bir konuda ilerleyememek, ileri gidememekArkadan arkaya : Gizlice, belli etmeden; sinsice (Karşjçten İçe)Arkadan (arkasından) söylemek (konuşmak) : Birisini o kişi yokken bir başkasına çekiştirmek; onun hakkında dedikodu yapmak; aleyhinde konuşmak Arkadan vurmak (birini) : Güvenilen bir kimse, beklenmedik bir anda kötülük etmek; ihanet etmek Arkadaş canlısı: Arkadaşı, arkadaşlığı çok seven Arka kapıdan çıkmak: Okuldan hiçbir şey öğrenmeden ya da başarısız olduğu için ayrılmak Arka planda : Geride, önemsiz Arkası alınmak : Sona erdirilmek, kesin olarak bitirilmek Arkası gelmek : Sürmek, devam etmek, kesilmemek Arkası kesilmek: Sona ermek, son bulmak Arkasına düşmek: -1 Bir kimsenin arkasından gitmek -2 Bir işi sonuçlandırmak İçin sıkı ve aralıksız bir şekilde çalışmakArkasından (ardından) atlı kovalamak : Bir işi gereksiz bir çabuklukla ve telaşla yapmak Arkasından söylemek : bk Arkadan söylemek Arkasından teneke çalmak: Yuhalamak, kovmak Arkasında yumurta küfesi yok : Verdiği sözden vazgeçen, sık sık düşünce ve tavır değiştiren, bunda da sakınca görmeyen kimse ve onun durumu için söylenir; sırtında yumurta küfesi yok Arkasını almak (bir işin) : O İşi sona erdirmek, bitirmek Arkasını bırakmak: Vazgeçmek; artık ilgilenmez, uğraşmaz olmak; peşini bırakmak Arkasını çevirmek (birine, bir şeye) : Onunla ilgilenmez olmak, ona önem vermemek Arkasını dayamak (birine, bir şeye) : Güçlü bir kimsenin koruyuculuğunda olmak; sırtını dayamak Arkasını getirmek (getirememek) : Bir işi sürdürüp sonuçlandırmak (sonuçlandıramamak) Arkasını sığvamak (sıvamak, sıvazlamak) : Okşamak, övmek, iltifat etmek Arkasını (birine, bir şeye) vermek : Bir kimsenin koruyuculuğundan güç almak ona dayanmak yaslanmak Arkası pek : Bir kişi ya da şeyin koruyucuğuna güvenen (kimse); sırtı pek Arkası sıra : Arkasından, peşinden, ardından: peşi sera Arkası yere gelmemek : Başarısızlığa uğramamak, durumu sarsılmamak; sırtı yere gelmemek Arkası yufka : -1 ‘Güvendiği kimse pek güçlü değil” -2 Sevilen bir yemeğin ardından başka bir yemeğin’bulunmadığını belirtmek için söylenir -3 Soğuğa karşı gereği gibi giyinmemiş olma durumu; sırtı yufkaArka üstü : bk Sırt üstüArmudun sapı, üzümün çöpü var demek : Her şeyde bir kusur but-mak, hiçbir şeyi beğenmemek Armut piş ağzıma düş : “Çalışmadan her şey ayağıma gelsin ” diyen kişinin bu durumu için alay ve sitem yollu söylenirAr namus tertemiz : Utanma, namus gibi niteliklerini yitirmiş (kimse) Arpa boyu kadar gitmek (bir işte) : Çok az önemsiz denecek ölçüde ilerlemiş olmak Arpacı (arpağcı) kumrusu gibi düşünmek : Çaresizlikler içinde, umutsuzca derin derin düşünmek (Karş Kara kara düşünmek)Arpalık yapmak (bir yeri) : 0 yeri sürekli çıkar kaynağı yaparak sömürmek Art düşünce (niyet) : Bir davranış ya da düşüncenin arkasına gizlenen kötü düşünce (niyet) Asabı bozulmak (gerilmek) : Sinirlenmek Asabına dokunmak (asabını bozmak) (biri, bir şey) : O kimse, şey sinirlenmesine yol açmak Asık surat: Küskün, üzgün, öfkeli insanın somurtkan yüzü Asıp kesmek : Keyfi ve zorbaca davranmak Askıda bırakmak (bir şeyi): Bir sorunu çözüme kavuşturmamak; tereddütte bırakmak, sonuçlandırmamak Askıda kalmak: -1 Bir iş, birtakım engeller çıkıp bitirilememek -2Resmi bir belge belli bir süre belli bir yerde ilan edilmek Askıya almak (bir şeyi) : -1 Bir yapıyı birtakım dayanaklarla yıkılmaktan kurtarmak -2 Bir işin, birtakım nedenlerle gerçekleşmesini bir süre ertelemek (Karş Buzdolabına koymak)Askıya çıkarmak: Evlenecek kimselerin durumlarını bildiren belgeyi belli bir süre herkesin İncelemesine sunmak Aslanrpayı: Bir paylaşmada, en büyük pay Aslan sütü : “Rakı” için şaka yollu söylenir Aslan yürekli: Cesur, yiğit (kimse) Aslı astarı (faslı) olmamak: Yatan olmak, asılsız olduğu anlaşılmak Aslı çıkmak : Doğru, gerçek olduğu anlaşılmak Aslına bakmak : Bir şeyin esasını, gerçeğini araştırmak Astarı yüzünden pahalı olmak (gelmek): Bir, işin ikinci derecede önemli kısmına harcanan para ash için ödenen parayı aşmak Astığı astık, kestiği kestik : Zalim, acımasız, zorba (kimse) Aşağıdan almak : Sert çıkış yapmamak, yumuşak davranmak (KarşAlttan almak )Aşağı görmek (saymak) (birini, bir şeyi) : Onu beğenmemek, küçümsemek (Karş Hor görmek)Aşağı kalır yeri yok : “Nitelikleri bakımından başkalarından ya da benzerlerinden farkı yök ” anlamındaAşağı kalmamak (birinden): Özellikleri ya da davranışları yönünden benzerlerinden geri kalmamak; aynı nitelikte, durumda olmak (Karş Geri durmamak)Aşağı kurtarmaz: -1 “Daha ucuza satılamaz, çünkü zarar edilir” -2 “Değerce daha aşağısını kendisine layık görmez” anlamlarındaAşağılık duygusu (kompleksi) : Kendisini herkesten küçük görme duygusu Aşağı tabaka : Halkın “avam” denilen, nitelikleri beğenilmeyen, kültür-süz-eğitimsiz sayılan kesimi Aşağı tükürsem sakal, yukarı tükürsem bıyık : İki karşıt güç, durum ya da konuda karar verme zorluğu Aşağı yukarı: Yaklaşık olarak (Kar Hemen hemen)Aşığı cuk (bek, bey, çift) oturmak: Her işi yoluna girmek, herşey istediği gibi gerçekleşmez Aşık atmak (biriyle): Bir kimseyle çeşitli konularda yarışa girmek; ondan aşağt kalmamak Açıklısı olmak (bir çeyln): O şeyin meraklısı, tutkunu, düşkünü olmak Aşırı gitmek (aşırıya kaçmak) : -1 Sının aşmak, ölçüyü kaçırmak -2 Usandırmak, bıktırmakAşırı uç : Bir görüşün en ateşli, en yıkıcı kanadı Aşırılığa kaçmak: Bir konuda aşırı davranmak, alışılagelenin dışına çıkmak Aşka gelmek : O şeyi yapmak için büyük istek duymak; coşmak Aşk etmek : Hızla (tokat) vurmak Aşna fişna : Gizli dost, flört, oynaş Aşna fişna etmek : Gizli dostluk kurmak, oynaşmak, flört etmek Aş yermek: Gebe kadın kimi yiyeceklere aşın istek duymak, kimi yiyeceklerden tiksinmek; aşermek At başı (gitmek) : Beraber, bir hizada (gitmek) Ateh getirmek esk) Bunamak Ateş açmak (birine, bir şeye) : Ona silahla ateş etmek Ateş almak: -1 Tutuşmak, -2 (Silah İçin) Patlamak -3 Birdenbire öfkelenmekAteş almaya mı geldin? : “Niye acele ediyorsun; ne acelen var?” anlamında Ateş bacayı (saçağı) sarmak: Bir iş çok tehlikeli, önüne geçilemeyecek bir duruma gelmek (Kars İş işten geçmek)’Ateş basmak: Bir sıkıntı nedeniyle bunalmak, vücut ateşi artmak Ateşe atmak (kendini, birini): Çok tehlikeli bir işe girişmek ya da birini çok tehlikeli bir işe sokmakAteş etmek (birine, bir şeye) : Ona silahla mermi atmak Ateşe tutmak (bir şeyi) (bir yeri, kimseyi) : -1 Onu biraz ısıtmak -2 Ona ateşli silahla saldırmakAteşe-vermek (bir yeri) : -1 Bir yeri kundaklamak, ateşle yakıp kül etmek -2 Çok telaşlandırmakAteşi başına vurmak : Çok öfkelenmek, sinirlenmek Ateşi düşmek: (Hasta için) Vücut ısısı azalmak Ateş kesmek : Karşılıklı olarak ateş etmeyi bırakmak Ateşle oynamak: Tehlikeli bir işe girişmek Ateş olsa cirmi kadar yer yakar : “Onu o kadar önemseme, ondan gelebilecek tehlikeyi göze aldık ” anlamındaAteş pahası (pahasına) : Çok pahalı, fiyatı çok yüksek Ateş parçası: -1 Çok canlı, hareketli (kimse) -2 Yaramaz çocuk, ele avuca sığmayan (çocuk)Ateş püskürmek (saçmak) : Öfkelenip ileri geri konuşmak, ağır sözler söylemek Ateşten gömlek : Sıkıntılı, bunaltıa durum Ateş yağdırmak :Ateşli silahlarla sürekli atış yapmak At gözlüğü ile bakmak : Olayları dar açıdan görüp değerlendirmek Atı alan Üsküdar’ı geçti: “Fırsat elden kaçtı, artık yapılacak bir şey yok ” anlamındaAtıp tutmak: -1 Biri hakkında ileri geri konuşmak -2 Büyük işler yaptığını söylemekAt oynatmak: -1 Üstünlük sağlamak -2 Yarışmak -3 Bildiği ve istediği gibi davramakAt pazarında eşek osurtmuyoruz: “Beni dinle, boş şeyler söylemiyorum ” anlamındaAttan inip eşeğe binmek: Bulunduğu durumdan daha aşağı bir duruma düşmek Attığı taş ürküttüğü kurbağaya değmemek: Bir işin sonucu, kazana o iş için harcanan emeği, parayı karşılamamak Attığı tırnak bile olamamak: Söz konusu kimseye göre çok değersiz olmak; tırnağı (bile) olamamak Avara kasnak işlemek : Boş yere çalışmak Avucunun içi gibi bilmek (bir yeri): Bir yeri çok iyi bilmek Avucunun içine almak (birini): Onu kendi etkisi, söz geçerliği altona almak, dilediği gibi yönlendirmek Avucunu yalamak: Umduğunu bulamamak Avuç açmak: Dilenmek, muhtaç duruma düşmek; el açmak Avuç dolusu : Pekçok; çok miktarda Avuç içi kadar (yer): Çok küçük (yer) Ayağa düşmek: Bir işe olur olmaz kimseler de karışır olmak Ayağa fırlamak: Bulunduğu yerden hızlıca kalkmak Ayağa kaldırmak (birini, herkesi): -1 Onlart telaşa, heyecana sürüklemek -2 Onlart kışkırtmak, isyan ettirmekAyağa kalkmak: -1 (Hasta için) İyileşmek -2 Saygı gereği oturma durumundan ayakta durumuna geçmekAyağı alışmak (bir yere) : Bir yere gidip gelmeyi, bir yerden alışveriş yapmayı alışkanlık haline getirmek Ayağı (ayakları) (birbirine) dolaşmak: Telaş, utanma, heyecan vb etkisiyle düzgün yürüyememek; ne yapacağını şaşırmak; yanlış bir davranışta bulunmakAyağı çarıklı: Kurnaz, akıllı (kimse) Ayağı ile gelmek: Kendi isteğiyle çelmek Ayağı kaymak : Kötü yola düşmek Ayağına bağ olmak : İşine engel olmak Ayağına çabuk: Hızlı yürüyen, çabuk gidip gelen Ayağına çağırmak : Yanına gelmesini söylemek Ayağına dolaşmak (dolanmak) : -1 İş yapan birinin çevresinde dolaşıp iş yapmasına engel olmak -2 Yaptığı kötülüklerin karşılığını görmekAyağına geçirmek (bir şeyi): Pantolon, pijama vb’yi giymek Ayağına gelmek: -1 Yanına gelmek -2 Emeksizce elde etmekAyağına gitmek (birinin) : Saygı gösterip, alçak gönüllü davranıp yanına gitmek Ayağına (ayaklarına) kara su İnmek: Uzun süre ayakta kalıp yorulmak Ayağına sıcak su mu (şerbet mi) dökelim? : ‘Uzun süredir bize gel-miyordun; nasıl teşekkür edeceğimizi bilemiyoruz ” anlamında sitem yollu söylenirAyağını alamamak: -1 Alıştığı yere gitmekten kendini men edememek -2 Ayağını oynatamayacak duruma gelmekAyağını çekmek (bîr yerden): Sık gittiği yere artık gitmez olmak Ayağını denk almak : Birtakım tehditlere, tehlikeli durumlara karşı dikkatli, uyanık davranmak Ayağını kaydırmak (ayağının altına karpuz kabuğu koymak) : Bir kimseyi birtakım bahanelerle, uydurma gerekçelerle işinden, görevinden uzaklaştırmak Ayağını kesmek: -1 Devamlı gittiği yere artık gitmez olmak -2 Bir kimsenin bir yere devamlı gidip gelmesinin önüne geçmekAyağının (ayaklarının) altına almak (birini) : Onu feci şekilde dövmek, hırpalamak Ayağının altında olmak (bir yer birinin) : Bulunduğu yerden geniş bir alanı görür durumda dmak Ayağının attına karpuz kabuğu koymak : bk Ayağını kaydırmakAyağının pabucu olamamak (biri başkasının) : Değerce ondan aşağı olmak Ayağının tozuyla : Yoldan gelir gelmez, henüz dinlenmeden Ayağını sürümek : -1 Ardından başkalarının gelmesine yol açmak -2 Ölmek üzere olmak -3 Bir işi ağırdan almak -4 Bir yerden uzaklaşmayı geciktirmekAyağını vurmak : Ayakkabı ayağını sıkmak, yara etmek Ayağını yorganına göre uzatmak : Giderini gelirine göre ayarlamak Ayağı (ayaklan) suyu ermek (değmek) : Gerçekler umduğu gibi çıkmadığı için düş kırıklığına uğramak (Kars Aklı başına gelmek )Ayağı uğurlu : Geldiği yere uğur getirdiğine inanılan (kimse) Ayağı (ayakları) yere değmemek : Sevinçten yerinde duramamak Ayak altında dolaşmak : Bir işe yaramadığı halde herkesin işine engel olacak biçimde ortalıkta dolaşmak Ayak bağı: İş yapmaya engel olan şey Ayak basmak (bir yere) : -1 Bir yere inmek, varmak -2 Bir şeye başlamak, girmekAyak diremek : Kendi görüş ve tutumunda ısrar etmek, onu ısrarla savunmak Ayakkabı vurmak (sıkmak) : Ayakkabı ayağı rahatsız etmek Ayaklar attına almak (bir şeyi) : Önemli, kutsal, değerli şeyleri çiğnemek, hiçe saymak Ayakları dolaşmak : bk Ayağı dolaşmakAyakları geri geri gitmek : Bir yere isteksizce gitmek, oraya gitmek istememek Ayakları yere basmak : Gerçekçi, sağduyulu olmak Ayaklı canavar : Yaramaz çocuk Ayaklı kütüphane : Genel kültürü zengin olan kimse Ayak takımı: Bilgisiz, görgüsüz kimseler için kullanılan aşağılama sözü Ayakta tutmak (bir şeyi) (birini) : -1 Ortadan kalkmasının, çökmesinin önüne geçmek, sürekliliğini sağlamak -2 Sağlıklı olmasını, iş yapabilmesini sağlamakAyakta uyumak : Olup bitenlerin farkına varamayacak kadar dalgın ve şaşkın durumda bulunmak Ayak uydurmak (birina, bir şeye): -1 Yürüyüşte adımları başkalarının adımlarına uydurmak -2 Bir başkasının davranışlarına uygun davranmak; bir değişikliğe uyum sağlamakAyak üstü : Ayakta durarak, ayakta olarak Ayak yapmak : Birisini kandırmaya çalışmak Ayasofya’da dilenip Sultanahmet’te sadaka (zekât) vermek : Geçimini sağlayabilmek için başkalanndan yardım almasına rağmen kendisi elindekini başkalarına vermek Ayaza çekmek : Hava çok soğuk olmak Ayaz paşa kol geziyor (kola çıktı): ‘Hava çok soğuk ” anlamındaAybaşı olmak: Âdet kanaması başlamak; âdet görmek Ayda yılda bir : Çok seyrek olarak, nadiren; arada bir Ayda yılda bir namaz, onu da şeytan kömaz : “Çok seyrek olarak iyi bir iş yapmaya kalkar, fakat bir bahane bularak ondan da cayar ” anlamındaAy dede : Çocuk dilinde ay Ayıbını yüzüne vurmak : Bir kimsenin hatasının yüzüne* karşı söylemek Ayıkla pirincin taşını: “İşler öyle karmakarışık oldu ki, gel de işin içinden çık!” anlamında Ayıptır söylemesi: -1 “Öğünmek gibi olmasın” -2 “Bunları söylemek ayıptır; ama beni bağışlayın söylemek zorundayım” anlamındaAykırı düşmek : Uygun gelmemek, çelişmek (Kars Ters düşmek)Ayna tutmak (bir şeye) : Onu yansıtmak, göstermek Aynı ağzı kullanmak: Aynı şeyleri söylemek, («arş Ağız birliği etmek)Aynı kapıya çıkmak : Aynı sonuca varmak, sonuç olarak hiç değişmemek; bir kapıya çıkmak Aynı telden çalmak : Hemen hemen aynı şeyleri söylemek Aynı yolun yolcusu : Yazgıları aynı olanlardan her biri Ay parçası: Çok gürel (kız) Ayran gönüllü : Bir şeyden kısa sürede bıkan (kimse) Ayranı kabarmak : -1 Öfkelenmek -2 Aşırı cinsel istek uyanmakAyrısı gayrisi olmamak: Dost olanlar birbirlerinden hiçbir şeylerini esirgememek, yakın dost olmak Ayrı tutmak : Farklı davranmak Ayvayı yemek : Çok kötü, tehlikeli bir duruma düşmek, zarara uğramak Ayyuka çıkmak : Ses çok yükselmek, fazlalaşmak Aza çoğa bakmamak: Bir şeyin niceliğine değil, eline geçtiğine önem vermek Azar işitmek : Söylediği bir söz ya da yaptığı bir davranıştan ötürü laf işitmek, azarlanmak, paylanmak Az buçuk (az çok} : Biraz, bir parça, şöyle böyle Az buz (bir şey) olmamak : Bir şey azı m sanacak kadar olmamak Az çok ; Bir parça; oldukça Az daha : bk Az kalsınAz değil: “Göründüğü gibi değil ” anlamındaAz gelmek : Yetmemek, yeterli olmamak Azınlıkta kalmak : -1 Bir oylamada bir görüşe olumlu ya da olumsuz oy verenlerin sayısı az çıkmak -2 Sayıca az oldukları için varlık gösterememek; ekalliyette kalmakAzizlik etmek : -1 Muziplik etmek, şaka yapmak -2 Beklenmedik, şaşırtıcı bir durumla karşı karşıya bırakmakAz kalsın (kaldı) (az daha) : “Bir iş olmak üzereydi, hemen hemen olacaktı ” anlamındaAzrail’e bir can borcu kalmak (olmak) : -1 Bütün borçlarını ödemek -2 Eninde sonunda Öleceğini kabul etmekAzrail’in elinden kurtulmak: Ölümden kurtulmak, ölüm tehlikesini atlatmak Azrail’le burun buruna gelmek : Ölümle karşı karşıya gelmek Az ye de, (kendine) uşak tut: “Ben senin uşağın mıyım ki ikide bir bana iş buyuruyorsun?” anlamında hafif yollu azarlama sözü
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#4 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< B >> Baba adam : Yaşlı, hoşgörülü, yardımsever adam Babaları tutmak (üstünde olmak): Sinir ve öfkeden bağırıp çağırmak, çok öfkelenmek Babamın adı Hıdır, elimden gelen budur : “Yeteneğim, gücüm ancak bu kadarını yapmama elveriyor ” anlamındaBabasının hayrına : “Hiçbir çıkar elde etmeden, sadece İyilik olsun diye” anlamında Bacak kadar: Ufak tefek; kısa boylu (kimse) (Karş EI kadar)Badire(yi) atlatmak : Tehlikeli durumu geçiştirmek Bağ bozmak : Mevsim sonunda bağdaki üzümleri toplamak Bağdaş kurmak: Sol ayağını sağ bacağın, sağ ayağını da sol bacağın altına alıp oturmak Bağlandığı yerde otlamak : Yerinde saymak, hiçbir ilerleme göstermemek Bağrına basmak (birini): Sevgi gösterip onu koruyuculuğuna almak Bağrı yanık : Çok dertli, acılı (kimse) Bahar başına vurmak (birinin) : -1 Havalar iyice ısınmadan İnce giyinmek -2 Coşkun, taşkın, aşırı davranışlarda bulunmakBahis açmak (bir şeyden, kimseden) : Onun hakkında konuşmaya başlamak, ondan söz etmek Bahse girmek (biriyle): Onunla herrjangi bir konuda kendi görüşünün doğru olduğuna ilişkin iddiaya girmek Bahse tutuşmak (biriyle): Karşılıklı bahse girmek; iddialaşmak Bahtı açık: İşleri yolunda giden; talihi açık, şansı açık, kısmeti açık Bahtı bağlı olmak: -1 İşleri İstediği gibi yürümemek -2 Evlenecek çağa gelmiş kıza kısmet çıkmamak; kısmeti bağlı olmakBahtı kara : Talihi kötü olan Bahtına küsmek : İşlerin ters gitmesi yüzünden karamsar olmak; şansına küsmek, talihine küsmek Bakış açısı: Bir olayı, durumu belirli bir açıdan, yönden inceleme; görüş açısı Bakkal çakkal: Bakkal, kasap, manav gibi esnaf için küçümseme yollu kullanılır Bakkal defteri: Düzensiz, karalanmış, yıpranrmş defter Baklayı ağzından çıkarmak: Gizli tuttuğu şeyleri açıklamak, söyleyemediği şeyleri sabrı tükenince söylemek Baldın çıplak: -1 İşsiz güçsüz (kimse) -2 SerseriBal gibi: Pekâlâ, adamakıllı, çok iyi, gereği gibi Balık eti, balık etinde : Şişman değil, ama dolgunca (KarşEtine dolgun)Balık istifi: Çok sıkışık , üst üste, kalabalık olarak Balık kavağa (kurbağa ağaca) çıkınca : “Olmayacak şeyler olursa” anlamında kullanılır Balon uçurmak : Asılsızca haber yaymak Batta olmak (birine): Birisinden ısrarla, bıkkınlık verdirecek ölçüde bir şeyler istemek; ona asılmak Baltayı taşa vurmak : Farkında olmadan karşısındakini rahatsız edecek, kızdıracak söz söylemek (Kars Çam devirmek, gaf yapmak, pot kırmak)Bam teline basmak (dokunmak) (birinin) : Bir kimseyi duyarlı olduğu bir konuda kızdıracak söz söylemek, davranışta bulunmak Bana (sana, ona) göre hava hoş : “Öyle ya da böyle olması benim (senin, onun) için fark etmez ” anlamındaBana mısın dememek : Zorlu bir işe, etkene vb’ye dayanmak, bunlardan hiç etkilenmemek Bardağı taşıran son damla : Sonunda insanın sabrını tüketen, olumsuz tepki yaçatan söz, davranış vb Bardaktan boşanırcasına : (Yağmur için) Çok miktarda, şiddetli Barut fıçısı gibi: -1 Her an bir çatışmanın çıkabileceği olasılığı bulunan (yer) -2 Çok kızgın, öfkeli, sert (kimse)Barut kokusu gelmek (burnuna) : Savaş ya da tehlikeli bir şey otaca-ğını sezmek Basamak yapmak (bir şeyi, birini) : Bir kimseden ya da durumdan, daha yüksek bir yere gelebilmek için yararlanmak Basıp geçmek: -1 Önündekini geçmek -2 Ona uğramamak -3 Ona Önem vermemekBasıp gitmek : Bir yerden çabucak ayrılmak, uzaklaşmak Basireti bağlanmak : Olabilecekleri sezdiği halde uygun biçimde dav-ranamamak Baskına uğramak : -1 Düşmanın anı ve beklenmedik saldırısına uğramak -2 Suçüstü yakalanmak -3 Bir doğa afetinden büyük ölçüde etkilenmekBaskın çıkmak (birinden, bir şeyden): Ondan üstün olmak, onu geride bırakmak Baskın yapmak : -1 Bir kimseyi suçüstü yakalamak İçin bulunduğu yere ansızın girmek -2 Düşmana beklemediği bir anda saldırı düzenlemek -3 Haber vermeden konuk gitmek, ziyarete gitmekBastığı yerde ot bitmemek: Gittiği yere uğursuzluk götürmek; çok şanssız olmak Bastığı yeri bilmemek: Sevinç, heyecan, vb etkisiyle davranışlarını denetleyememek, şaşırmak, ne yaptığını bilememekBaston yutmuş gibi (yürümek): Sallanmadan, dimdik (yürümek) Başa baş : Eşit, denk, aynt Başa çıkarmak (bir işi) (birini) : -1 Bir işi sona erdirmek -2 Onu çok şımartmakBaşa çıkmak (biriyle); Ona gücünü kanıtlamak, istediğini yaptırabilmek (Kars Yola getirmek)Başa geçmek: -1 Yönetici mevkiine geçmek, yönetimde en üst yeri almak -2 önem bakımından ilk sıraya geçmekBaşa (bir şey) gelmek : Kötü bir durumla karşılaşmak Başa güreşmek: -1 Yağlı güreşte; güreşçiler, başpehlivanlık sanını kazanmak için yarışmak -2 En üstün dereceyi almak için mücadele etmekBaş ağrıtmak : Çok konuşarak dinleyenlere bıkkınlık vermek Baş alamamak : bk Başını alamamak Baş aşağı: -1 Başı yere yönelik biçimde -2 Başından aşağıya (yere) doğruBaş aşağı gelmek : -1 Tepesi üstü düşmek -2 Bütün işleri alt üst olmakBaş aşağı gitmek: Durumu gittikçe kötüleşmek, sürekli kötüye gitmek Baş baş : Küçük çocukların “Allaha ısmarladık” anlamında ellerini başlarına götürmelerini sağlamak için söylenen söz Baş başa : Birlikte, beraberce; kafa kafaya Baş başa vermek : Görüş alışverişinde bulunmak amacıyla bir araya gelmek, bir iş için güçlerini birleştirmek; kafa kafaya vermek Baş belası: Sürekli rahatsız eden ve bir türlü kurtulunamayan (kimse, şey); başının derdi (Kars Tatlı bela)Baş döndürücü : -1 (Hız ve sürat için) Olağanüstü -2 Baygınlık verici -3 Korku verici, korkutucu -4 Sarhoş edici -5 Çok büyük, büyük hayranlık uyandıranBaş edememek (bir şeyle, biriyle) : -1 O işi basaramamak; o işin üstesinden gelememek -2 O kimsenin sö* ve davranışlarını düzelte-memekBaş eğmek (birine) : Güçlü, sözü geçer bir kimsenin buyruğuna uymayı kabul etmek (Kars Boyun eğmek)Baş etmek (bir şeyle) (bir kimseyle) : Onu yenmeye gücü yetmek, o konuda başarı kazanmak Baş göstermek : -1 Ortaya çıkmak, belirmek, gözükmek -2 (Güneş için) DoğmakBaş göz etmek (birini) : Onu evlendimek, evermek Baş göz olmak : Evlenmek, evlendirilmek Başı ağrımak : Bir işi, kararı vb nedeniyle sorumlu olmak; bu konulardaki olumsuzluklardan etkilenmek, üzülmekBaşı altından çıkmak (birinin) : Kötü bir durum onun tasarım ve girişimiyle meydana gelmek; kafasının atfından çıkmak Başı belada olmak : Büyük bir felaketle, sıkıntılı bir durumla karşı karşıya olmak Başı belaya girmek : Üzücü, tehlikeli bir durumla karşılaşmak Başı boş bırakmak (birini) (bir şeyi) : Onu de netle meyi p kendi haline bırakmakBaşı boş kalmak : Denetim altında bulunmamak, karışanı görüşeni olmamak Başı (baş) çekmek: -1 Bir işte ön ayak olmak, bir işin yapılmasında Öncü olmak -2 Halayın başında bulunup oyunu yönetmekBaşı dara düşmek (başı daralmak) : -1 Sıkıntılı bir durum içinde’ olmak -2 Paraca darlığa düşmekBaşı darda (kalmak, olmak) : Sıkıntı içinde (olmak) Başı derde girmek (düşmek) : Üzücü, sıkıntı verici bir durumla karşılaşmak Başı dik (dimdik, alnı açık) ; Onurlu; onurlu biçimde Başı dertte (olmak) : Sıkıntılı, tehlikeli bir durum içinde (olmak) Başı dinç (olmak): Herhangi bir kaygısı/sorunu olmayan (olmamak), huzur içinde yaşayan (yaşamak) Başı dönmek: -1 Dengesini yitirip düşecek gibi olmak -2 Kötü bjr «şey karşısında karşısında bunalmak, sıkılmak -3 Görkemli, ilk kez -görülen bir şey karşısında şaşırıp kalmak -4 Ulaştığı zenginlik ya damevki nedeniyle şımarıkça davranışlarda bulunmak Başı dumanlı: -1 (Dağ için) Tepesini, doruğunu sis bürümüş -2 İçkiden sarhoş olan ya da sevgi nedeniyle kendinden geçen (kimse); kafası dumanlı -3 Açık seçik düşünebilecek, karar verebilecek, durumda olmayan (kimse)Başı eğik (olmak, kalmak): Söz söyleyemez, direnemez, mahcup durumda (olmak); kafası eğik Başı göğe ermek (değmek) : Beklenmedik bir anda büyük bir mutluluğa kavuşmak; bundan ötürü çok böbürlenmek (Kimi zaman alay’ yolu kullanılır)Başı hoş olmamak (bîr şeyle), (biriyle) : -1 Ondan hoşlanmamak -2 O kimseyle arası bozuk olmak; kafası hoş olmamakBaşı için (birinin) : Değer verilen kişinin hayatı sözkonusu edilerek kullanılan ant ya da yalvarma sözü Başı kabak: -1 Saçları dökülmüş -2 Başında şapka, başörtüsü vb olmayanBaşı kalabalık olmak: Yanında iş, konuşma vb nedenlerle birçok kimse bulunmakBaşı kazan gibi olmak : -1 Gürüjtü, vb’den çok rahatsız olmak -2 Çalışmak vb’den dolayı zihinsel yorgunluk duymak; kafası kazan gibi olmakBaşımla beraber : Memnuniyetle, seve seve, hiç rahatsız olmaksızın Başına bela etmek (birini, bir şeyi) : Onu kendisine sıkıntı verecek bir durumu getirmek; o şeyin kendisini tedirgin edecek duruma gelmesine neden olmak Başına bela kesilmek : Bir kimse ya da şey, sıkıntı verecek, dert olacak duruma gelmek Başına bela olmak : Bir şey ya da kimse sıkıntı verir duruma gelmek Başına bela sarmak : Birisine bir şeyi musallat etmek, o şeyin onu rahatsız etmesine yol açmak Başına belayı satın almak : Rahatsız edici, üzücü olduğu sonradan anlaşılan bir işe kendi isteğiyle girişmiş olmak Başına bir şey (bela, bokluk, hal, İş, kaza vb) gelmek : Kötü bir duruma düşmek, istenmeyen bir durumla karşılaşmak Başına bitmek (birinin) : İstemediği halde yanına gelip bir türlü ordan ayrılmamak, ısrarlı isteklerde bulunmak Başına buyruk : -1 Hiç kimseden izin almak gereğini duymadan, İstediği gibi davranan -2 özgür, bağımsız (bir biçimde)Başına çalmak (bir şeyi) : -1 Bir şeyle vurmak -2 Bir şeyi öfkeyle geri vermek ; kafasına çalmakBaşına çıkarmak (birinin) : Onu çok şımartmak; tepesine çıkarmak Başına çıkmak: Birinin hoşgörüsünü, yakınlığını fırsat bilip şımarıkça davranmak; tepesine çıkmak Başına çorap örmek : Birini kötü duruma düşürmek için gizli plan hazırlamak; çorap örmek Başına dikilmek : Başucunda durmak, rahatsız etmek; tepesine dikilmek Başına iş açmak : Zor, zorunlu bir işe kendi İsteğiyle girişmek Başına kakmak : Yaptığı iyiliği, iyilik yaptığı kimsenin yüzüne karşısöyleyerek onu incitmek; kafasına kakmak Başına kalmak : Bir işin yapılması, bir kimsenin bakımı, ağırlanmasıonun görevi olmak Başına vur, ağzından lokmasını al: Uysal, boyun eğen (kimse) (Kars Yumuşak baştı)Başından aşağı kaynar sular dökülmek : bk Başından kaynar su dökülmekBaşından atmak (defetmek) (birini) (bir şeyi) : -1 Rahatsızlık veren, artık sıkıa olan bir kimseyle olan ilişkiye son vermek -2 Yapılması güç olan ya da çok zaman alacak olan bir işi bırakmakBaşından büyük işlere girişmek (kalkışmak) : Bilgi, beceri ve yetkisini aşan işleri yapmak istemek, bunlara yeltenmek Başından geçmek: Söz konusu olayı (olayları) yaşamış olmak; söz konusu durumla daha önce karşılaşmış olmak Başından (aşağı) kaynar su (sular) dökülmek : Üzücü, utandırıcı bir olay, durum karşısında büyük bir sıkıntı duymak; vücudunu sıcak bir ter basmak; kafasından kaynar su dökülmek Başından savmak (bir şeyi, bir kimseyi) : Onu herhangi bir bahane ile uzaklaştırmak Başında olmak (bir durum birinin) : Aynı sıkıntılı durumu yaşamakta olmak Başında paralansın (parçalansın) : Yapılan bir iyilik çok söylendiğinde ya da pek bir işe yaramadığında, o iyiliğin artık istenmediğini belirten iîenç sözü; kafasında paralansın Başını ağrıtmak : -1 Gereksiz, yersiz sözlerle bunaltmak -2 Tedirgin etmek, uğraştırmak, can sıkmak; kafasını ağırtmakBaşını (baş) alamamak (bir şeyden): O şeyden kendisini bir türlü kurtaramam ak Başını alıp gitmek (kaçmak, savuşmak): -1 Hiç kimseye danışmadan, haber de vermeden bulunduğu yerden uzaklaşmak -2 (Fiyat, ücret, faiz vb) Gittikçe artmak, yükselmekBaşını (başında) beklemek: Bir kimseyi, şeyi korumak, gözetlemek Başını belaya (derde) sokmak (salmak) : Hiç gereği yokken bir kimseyi sorumlu kılan, başını ağrıtan bir duruma itmek Başını boş bırakmak: Bir şeyi ya da kimseyi kendi haline bırakmak; denetim altına tutmamak Başını dinlemek : Kalabalıktan, gürültüden uzak, sessiz sakin bir yerde dinlenmek; kafasını dinlemek Başını döndürmek : -1 (Korku, içki, tütün vb) Baygınlık vermek, bayılacak duruma getirmek -2 Çok beğenmek, büyük bir ilgi duymakBaşını ezmek: Birisini bir daha kötülük yapamayacak duruma getirmek, yok etmek; kafasını ezmek Başını gözünü yarmak : Bir işi istenildiği gibi yapmamak; o işi kusurlu, eksik bir biçimde yapmak; kafasını gözünü yarmak Başını (bir şeyden) kaldırmamak (kaldıramamak) : -1 Bir işi yaparken hiç ara vermemek, o işin gidişini bozacak başka bir iş yapmamak; kafasını kaldırmamak -2 Hasta bir türlü iyileşip ayağa kalka-mamak; kafasını kaldırmamakBaşını kaşımaya vakti olmamak (başını kaşıyacak durumda olmamak) : İşleri çok ve sıkışık durumda* olmak; kafasını kaşımaya vakti olmamamak Başının artından çıkmak (bir şey, birinin): Kötü bir şey birinin, kurnazca hazırladığı bir plana göre yapılmak; kafasının altından çıkmak Başının çaresine bakmak: İçinde bulunduğu güç durumdan kendi olanaklarıyla kurtuluş yolu aramak Başının derdi: (özellikle çocuklar için sitem yollu söylenir) Çok rahatsızlık veren, eziyet eden; baş belası Başının etini yemek : Birisinden ısrarla, bıkkınlık verecek ölçüde bir şeyler istemek; kafasının etini yemek Başını şişirmek : Çok konuşmak ya da gürültü vb ederek başının ağrımasına yol açmak; kafasını şişirmek Başını taşa (taştan taşa) vurmak : Bir fırsatı kaçırınca ya da başarısızlığa uğrayınca çok üzülmek, kafasının taştan taşa vurmak Başını yakmak (birinin) : Onu tehlikeli bir duruma sokmak, zarar sokmak Başını yemek (birinin): -1 Bir kimsenin tehlikeli, güç bir duruma düşmesine yol açmak -2 Öldürmek, ölümüne yol açmak -3 bk Başının etini yemekBaşın (başınız) sağ olsun: Bir yakını ölmüş kimseye söylenen teseli sözü Başı önünde: -1 Terbiyeli, uslu (kimse) -2 Utangaç, mahcup (kimse)Başı sıkışmak (sıkılmak) : Herhangi bir güçlükle karşılaşmak Başı sonu belli değil: Çok düzensiz, karmakarışık Başı (başı beyni) şişmek: Gürültü, yorgunluk vb’den çok rahatsız olmak; kafası şişmekBaşı tutmak: Gürültü, fazla konuşma, üzüntü ya da başka bir nedenle başı ağrımaya başlamak; kafası tutmak Başı yerine gelmek : Kafası dinlenmiş, yorgunluğu gitmiş olmak; kafasın yerine gelmek Başı yukarda : Onurlu, kibirli, kendini beğenmiş (kimse) (Kars Burnu havada)Baş kaldırmak (bir şeye, birine) : Ayaklanmak, İsyan etmek, karşı gelmek Baş kıç belli değil: “Burada, bu toplulukta tam bir kargaşa, düzensizlik hâkim: Kim yönetici; kimler yönetiliyor belli değil ” anlamındaBaş koymak (bîr şeye): Bir ülkü, amaç uğruna ölümü bile göze alıp uğraşmak Baş tacı etmek (bîrin): Ona büyük saygı göstermek, değer vermek Başta gelmek: En ön sırada olmak, üstün durumda bulunmak; önde gelmekBaşta gitmek : En ileri, en üstün, durumda bulunmak Baştan aşağı (asağa) (Baştan ayağa); Başından sonuna kadar; bütünüyle; tepeden tırnağa Baştan başa : Bütünüyle, her yönüyle, iyice, bir uçtan Öbür uca kadar (Kars Tepeden tırnağa)Baştan çıkarmak (birini) : Onu etkileyerek kötü yola sürüklemek, doğru yoldan saptırmak; ayartmak Baştan çıkmak: Yasadışı, ahlakdışı yollara sapmak;, kotu insan olmak Baştan savma (iş): Özen göstermeden, gelişigüzel bir biçimde yapı*** (iş) Baştan savmak: bk Başından savmakBelasını aramak : Kendisi için tehlikeli bir durum yaratmak (Kars Canına susamak, eceline susamak, kanına susamak)Belasını bulmak : Yaptığı kötülüklerin karşılığını bulmak, cezasını çekmek Belaya çatmak : Tedirgin edici bir durumla ya da kavgacı biriyle karşılaşmak Bel bağlamak (birine, bir şeye): Ona güvenmek, inanmak Bel bel bakmak : Şaşkın şaşkın bakmak Belge almak : İki yıl aynı sınıfta üst üste kalan öğrenci, okuldan uzaklaştırılmak Beli bükülmek : Yaşlılık nedeniyle bir iş yapamaz duruma gelmek Beli gelmek : Cinsel İlişki sırasında boşalmak Belini bükmek (bir şey, bir kimse birinin): O, söz konusu kimseninçaresizlik içinde kıvranmasına yol açmak Belini doğrultmak: İşlerini düzene koymak (Kars (İşi) yoluna koymak)Belini kırmak: -1 Fena halde dövmek -2 Hırpalamak, bir şey yapamaz duruma getirmek -3 Bir işin en güç kısmını yapıp bitirmek, kolaylaştırmakBelirli belirsiz: Çok az belli olan, zorlukla seçilebilen Belli başlı: -1 En önemli, başlıca -2 Belirli Belli belirsiz: Çok az belli olan, kolayca sezilemeyen Bel vermek: -1 (Duvar için) Ortası kamburlaşmak -2 (Tavan için)Aşağı doğru sarkmak Benden günah gitti (Benden söylemesi) : “Ben görevimi yaptım, gerekeni söyledim; bundan sonrası için sorumluluk kabul etmem ’ anla-, mındaBenden sonra tufan : Kendinden sonrakileri, sonra olacakları düşünmeyen kimsenin tutumunun yanlışlığını belirtmek için söylenir Benden uzak olsun da, Mısır’a sultan olsun : “Söz konusu kimse, nerede, hangi mevkide olursa olsun, yeterki benden uzakta bulunsun” anlamında Bende (sende, onda) o göz var mı? : “Bunlara inanacak kadar saf mıyım? (saf mısın?) , (saf mı?) ” anlamındaBen derim bayram haftası, o anlar mangal tahtası: “Benim söylediklerimden bambaşka şeyler anlıyor, anlamlar çıkarıyor ” anlamında Ben diyorum hadımım, o diyor (soruyor) oğul uşaktan neyin var (çoluk çocuktan ne haber?) : “Ben gücüm olmadığını, bu işi yapamayacağımı söylüyorum; o hâlâ benden yardım istiyor, birtakım işler yapmamı umuyor” anlamındaBenim diyen : Kendine çok güvenen (insan) Benim oğlum bina olur, döner döner yine okur: Hiçbir sonuca varmadan aynı şeyleri yineleyip duran kimse için alay yollu söylenir Benzi atmak (uçmak) : Korkudan ya da heyecandan yüzü sararmak; beti benzi atmak Benzi kül gibi olmak : Korkudan yüzünden kan çekilmek, yüzü sapsarı olmak Benzine kan gelmek : İyileşmek, canlanmak Berabere kalmak: Bir oyunda her iki tarafın da aldığı sayılar eşit olmak, yenişememek Bereket versin (bereket ki, bereket versin ki) : -1 “Tanrıya şükür ki” anlamında yaşanılan kötü bir durum için söylenir -2 “Tanrı size bol para versin” anlamında iyi dilek sözüBesledik büyüttük danayı, (şimdi) tanımaz oldu anayı: “0 kimseyi biz yetiştirdik, bu hale getirdik, şimdi yüzümüze bile bakmıyor ” anlamında
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#5 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıBeş aşağı beş yukarı: Yaklaşık olarak; üç aşağı beş yukarı Beş beter: Çok kötü Beşik kertme nişanlı (beşik kertiği) : Daha beşikte iken ailesi tarafından nişanlanmış Beşinci kol: Düşmanla iş birliği yaparak ülkeyi içten çökertmeye çalışan örgüt Beş kardeş (yemek): Tokat (yemek) Beşlik simit gibi kurulmak: Önemli bir kişiymiş gibi kasılarak oturmak Beş para etmez : “Hiçbir değeri yoktur ” anlamındaBeş paralık etmek (birini) : Ayıplarını söyleyip onu küçük düşürmek Beş paralık olmak: Ayıpları ortaya döküldüğü için küçük düşmek Beş parasız : Yoksul, parasız Bet bet bakmak: Kötü bir şey yapacakmış gibi bakmak Beterin beteri: En kötü sanılandan daha kötü olan şey İçin söylenir Beti benzi kalmamak (atmak, uçmak, kireç kesilmek): Korku, üzüntü vb nedeniyle yüzünden kan çekilmek; benzi atmakBeti bereketi olmamak (kaçmak) : -1 Yiyecek çabuk tükenir olmak -2 Paranın satın alma gücü düşmekBeyaz kömür: Elektrik enerjisi Beyaz oy : Kabul oyu Beyaz perde : Sinema, sinema sanatı Beyaz zehir : Eroin, uyuşturucu madde Bey devesi (danası) gibi yan gelip geviş getirmek : Hiçbir işe el sürmeden keyfince yiyip içmek, yaşamak Bey gibi yaşamak: Bolluk içinde yaşamak Beyhude yere : Boş yere, gereği yokken, boşu boşuna; yok yere Beyin göçü: Özellikle azgelişmiş bir ülkenin yetişmiş, nitelikli bilim adamlarının çalışmak üzere gelişmiş ülkelere gitmesi olgusu Beyin yıkamak : Çeşitli yöntemler uygulayarak birisini belirli bir düşünceyi benimsemeye zorlamak Beyin yormak : Bir konu üzerinde çok düşünmek; kafa yormak Beylik söz: Herkesçe kullanılan, basamakalıp söz Beyni atmak: Çok kızmak; tepesi atmak Beyni bulanmak (uyuşmak): Sersemlemek, sağlıklı düşünemez duruma gelmek Beyninden vurulmuşa dönmek : Kötü bir haber alıp, hiçbir şey düşünmeyecek duruma gelmek Beyni sulanmak : Bunamak, sağlıklı düşünebilme gücünü yitirmek Bezginlik gelmek (birine bir şeyden) : 0 şeyden yorulmak, bıkmak, usanmak Bıçak kemiğe dayanmak : Sıkıntı, 2ahmet, artık dayahılamayacak bir duruma gelmek Bıçak sırtı: -1 Çok az (fark, zaman), -2 Çok yakın (aralık) (Kars Kıl payı)Bıkkınlık gelmek (birine) : Ondan bıkmak, usanmak, bunalmak Bıkkınlık vermek (birşey birine) : Bir şeyi tekrarlaya tekrar I aya karşısındakini usandırmak Bıyığı (bıyıkları) terlemek : Bıyığı yeni çıkmaya başlamak Bıyık altında gülmek : Birinin içinde bulunduğu duruma alay ederek, belli etmeden gülmek Bıyık bırakmak : Bıyıklarını kesmeyip uzatmak Biçilmiş kaftan : Bir işe, kimseye en uygun , en elverişli olan Bildiğinden şaşmamak: Hiçbir şeyden etkilenmeyip, doğru saydığı davranışını sürdürmek (Kars Gürültüye pabuç bırakmamak)Bildiğini okumak (yapmak): Başkalarının sözüne kulak asmadan istediği gibi davranmak Bile bile : Bilerek, isteyerek; kasıtlı olarak, kasten Bile bile lades : Aldandığını bildiği halele hiç itiraz etmeme, bunu kabul etmiş görünme Bileğine güvenmek : Kendi gücün, bilgisine, yeteneğine güvenmek, Bileğinin hakkıyla : Kendi çalışması ve gücüyle Bilincine varmak (bir şeyin) : O şeyi iyice anlamak, kavramak; gerçekliğini görmek Bilir bilmez: Yarım yamalak bilerek; eksik bilgi ile Bilmezlikten (bitmemezlikten) gelmek: Bilmiyor görünmek Bilmiyorsun (bilmediğin) bu boku, git mektebinde oku : “Mademki bu şeyi bilmiyorsun, niçin uğraşıp duruyorsun? Bari öğren, sonra gel, uğraş ” anlamındaBinde bir: Çok seyrek olarak; nadiren Bin dereden su getirmek : Birini kandırmak için bir yığın gerekçe ileri sürmek, aldatıcı sözler söylemek; kırk dereden su getirmek Bindiği dalı kesmek: Yarar sağladığı bir şeyi ortadan kaldırmak, kendisi için zararlı duruma getirmek Bini aşmak : Çok fazla olmak Bini bir paraya : Pekçok, bol Binin yarısı beş yüz (o da bizde yok) : “Tasalanmana gerek yok ” anlamında avutma sözüBin kat: Başka şeyle karşılaştırılamayacak ölçüde çok Bin pişman olmak: Yaptığı şeyden çok pişman olmak Bin tarakta bezi olmak : Çok şeyle uğraşmak Bin yaşa : Çok yaşa anlamında Bir abam var atarım nerede olsa yatarım : “Yalnız yaşayan bir kimseyim, basit bir yaşama tarzım vardır, her yerde kalabilirim ” anlamındaBir ağızdan : Hep birlikte, beraberce Bir âlem : Kendine özgü şaşırtıcı nitelikleri olan Bir allahın kulu : Herhangi bir kimse Bir an : Çok kısa bir süre Bir an önce (evvel) : Olabildiğince çabuk Bir anlamda : Anlamlarından birine göre Bir anlık: Pek kısa bir süre içinde olan Bir ara (aralık) : -1 Bir süreç içindeki kısa bir süre; -2 Eskiden, eski bir zamandaBir araba laf: Bir yığın gereksiz, yersiz söz Bir araya gelmek : Toplanmak; buluşmak Bir araya getirmek: -1 Derlemek, toplamak -2 BirleştirmekBir arpa boyu yol gitmek : Önemsiz denecek kadar az ilerleme sağlamak Bir aşağı bir yukarı (dolaşmak, yürümek) : Amaçsızca, bir yerde oradan oraya (dolaşmak, yürümek vb )Bir atımlık (atım) borutu olmak (kalmak) : Bir konuda yapabileceği pekaz şey kalmak; gücü, olanakları tükenmeye başlamak Bir ayağı çukurda (olmak) : Çok yaşlanmış (olmak); ölüme epeyce yakın (olmak) Bir bakıma : Değişik bir görüşe göre, başka bir yönden bakılırsa Bir baltaya sap olmak : Belirli bir iş tutmak, bir meslek sahibi olmak Bir bardak suda fırtına koparmak : Önemsiz denecek kadar küçük bir sorunu büyütüp, kavga konusu yapmak Bir başına : Yalnız olarak, yanında hiç kimse bulunmadan Bir baştan (uçtan) bir başa (uca) : Bir yerin bir sınırından öbür sınırına kadar Bir ben bilirim, bir de Allah : “Çektiğim sıkıntı ve üzüntüleri ben ve Tanrı’dan başka kimse bilmez ” anlamındaBir bildiği olmak : Kendine göre bir düşüncesi olmak Bir bir: Teker teker, ayrı ayrı Birbirine düşmek : Aralarında anlaşmazlık çıkmak Birbirine girmek: -1 Kavga etmek -2 Heyecanla oraya buraya koşuşmakBirbirinin gözünü oymak : Aralarındaki geçimsizlik nedeniyle kavga etmek Birbirini yemek : Sürekli kavga etmek, anlaşmazlık içinde olmak Bir bu eksikti: “Dertler, sorunlar yetmiyormuş gibi şimdi bir de bu çıktı ” anlamındaBir çırpıda : Çabucak, çok kolay biçimde Bir çift söz : Birkaç söz Bir çuval inciri berbat (murdar) etmek : Yolunda giden bir işi, yanlış bir hareketle ya da sözle bozmak •Bir daha:-1 Bir kez daha, ikinci kez-2Artık,ondan sonra, hiçbir zamanBir dediği bir dediğini tutmamak : Söyledikleri birbirine uymamak, tutarsız konuşmak Bir dediğini (söylediğini) iki etmemek (ikiletmemek): Onun her istediğini yerine getirmek Bir dediği iki olmamak (edilmemek): Her isteği yerine getirilmek Bir defa (kere) : -1 Olup biten bir durumu anlatan cümlelerde, artık o şeyin geçmiş olduğunu, geri dönülemeyeceğini anlatır -2 Her şeyden önce, ilkönce, hele -3 Asıl önemlisi, her şeyden önemli olarakBir dereceye kadar: Makul bir ölçüye kadrar, belli bir noktaya kadar; nispeten Bir deri bir kemik (kalmak) : Vücutça çok zayıf (düşmek), zayıflamış (olmak) Bir dirhem bal için bir keçiboynuzu çiğnemek : Faydası az zahmeti çok bir işle uğraşmak Bir dizi: Birçok, bir yığın Bir dokun bin ah işit (dinle) (kase-i fağfurdan ): “İnsanların dertlerini biraz deşmeye gör; hemen her türlü şikâyetlerini dile getirirler ” anlamındaBir don bir gömlek (kalmak, bırakmak) : Yarı çıplak, yoksul bir durumda (kalmak, bırakmak) Bir dostluk kaldı: Satıcıların malları azaldığı zaman kullandıkları özendirme sözü Bir düziye : Sürekli olarak, aralıksız; bidüziye, biteviye Bire bir (gelmek): (İlaç için) Kesin ve etkili (olmak) Bir elin beş parmağı gibi: Birbirinden hiç ayrılmayan; aralarında herhangi bir ayırım gözetilmeyen (kimseler) Bir eli yağda bir eli balda (olmak) : Zenginlik, bolluk içinde (olmak) Bire (beş, on, yüz…) vermek : (Buğday, arpa, nohut, fasulye gibi ürünler için) Toprak atılan tohumun belli bir katı kadar ürün vermek Bir günden bir güne : Hiçbir zaman Bir güzel: Çok iyi, iyice, güzel bir biçimde Bir hal olmak : -1 Bir şeyi çok yapmaktan usanmak, bıkmak; fenalık gelmek -2 Davranışlar, huyu değişmek -3 Birkazaya uğramak, ölmekBir hayli: Oldukça çok, epeyce Bir hiç uğruna : Amaçsızca, boşu boşuna Bir hoş : -1 Tatlı bir hoşluk içinde olan -2 Garip, yadırgatıcı, tuhafBir İçim su : Çok güzel (kadın, kız) Bir iğne bir iplik kalmak : Bir üzüntü, hastalık vb nedeniyle çok zayıflamakBir iki demeden (derken) : Karşısındakine vakit bırakmadan, hiçbir şekilde duraksamadan ’Bir kalemde : Toptan, bir işlemde Bir kapıya çıkmak : Hepsi aynı sonuca varmak, aynı anlama gelmek; aynı kapıya çıkmak Bir kaşık suda boğmak (birini) : Bir kimseye çok kızmak; kin duymak Bir kenara bırakmak (bir şeyi): Orta Önem vermemek, onu dikkate almamak Bir kenara çekilmek : İlgisini kesmek; sorumluluk almamak Bir kere : Aslında, gerçekte Bir kıyamettir gitmek (kopmak): Çok fazla gürültü, patırtı, telaş olmak Bir kol çengi: Espirili söz ve davranışlarıyla çevresine neşe saçan kimseler için söylenir Bir kofluğa iki karpuz sığdırmak : Aynı zaman içinde iki işi birden yapar durumda olmak Bir köroğlu bir ayvaz: Kan kocanın çocuklarının olmadığını, yalnız yaşadıklarını belirtmek için söylenir Bir köşeye ayırmak (atmak, koymak) (bir şeyi): Bir şeyi gerektiğinde kullanmak üzere bîr yere koymak, biriktirmek, saklamak Bir köşeye çekilmek: Etkin görevi bırakmak (Kars İnzivaya çekilmek)Bir kulağından girip öteki (öbür) (bir) kulağından çıkmak : Söylenilenlere önöm vermemek, hiç uymamak, onları dikkate almamak (Kars Kulak asmamak)Bir lokma bir hırka : Azla yetinmeyi, dervişçe yaşamayı anlatan haya) görüşü Bir nalına bir mıhına : bk Hem nalına, hem mıhmaBir paralık etmek (birini): Onu utanılacak bir duruma düşürmek, rezil etmek; beş (on) paralık etmek Bir paralık olmak : Değersiz, onursuz, kötü duruma gelmek; beş (on) paralık olmak Bir pire için yorgan yakmak: Küçük bir zarardan kurtulmak için çok büyük bir zararı göze almak Bir punduna getirmek : Bir iş için en uygun durum ve zamanı yoklamak; punduna getirmek Bir saati bir saatine uymamak: Tutum ve davranışları sürekli değişmek, tutarsız olmak; saati saatine uymamak Bir sıkımlık canı olmak : Kısa boylu, cılız ve güçsüz olmak Bir sürü : Çok sayıda, pekçok, birçok Bir şeyciği kalmamak: İyileşmek, iyi olmak Bir şeye benzememek : İşe yarar, beğenilir ve istenir durumda olmamak Bir şeyler (şey) olmak : -1 Huy ve davranışları değişmek -2 Fenalık gelmek, bayılacak gibi olmak -3 Herhangi bir kötü durum başından geçmekBir tahtası eksik : Pek akıllı olmayan, delice İşler yapan (kimse); tahtası eksik Bir taşla iki kuş vurmak : Bir davranışla, yararlı iki sonuç elde etmek Bîr tek atmak : Bir kadeh içki içmek Bir temiz : Adamakıllı, iyice, güzelce Bir toh : Çok, çok miktarda Bir tuhaf,: Garip, alışılmadık, yadırgatıcı (biçimde) Bir tuhaf olmak : Üzülmek, yadırgamak, ne yapacağını bilememek Bir tuhaflığı olmak: Kendini iyi hissetmemek, rahatsızlığı olduğunu anlamak Bir tutmak (görmek) : Aynı derecede görmek, farksız olduğunu kabul etmek, eşit saymak Bir türlü : -1 Ne yapıp yapıp; hiçbir biçimde -2 (Yinelemeli biçimde) Bir eylemin yapılması ile yapılmamasının aynı derecede tedirginlik verici olduğunu belirtir -3 Bir başka çeşittenBir vakitler (bir vakit) : Vaktiyle, eskiden, geçmiş zamanda; bir zamanlar (Biri, bir şey) bir yana, dünya bir yana : Bir kimseye ya da şeye aşırı ölçüde değer verildiği zaman kullanılır Bir yastığa baş koymak : (Bir erkek bir kadın) Evlj olmak, hayatını evli olarak sürdürmek Bir yaşına daha girmek : Şaşılacak yepyeni bir durumla karşılaşmak Bir yerde : Belli bir aşamada, belli bir noktada, bir bakıma Bir yığın : Birçok, pekçok, çok miktarda Bir yolunu bulmak : Amaca ulaştıracak çareyi, fırsatı, İmkânı bulmak Bir zamanlar (zaman) : Vaktiyle, eskiden, geçmiş zamanda Bitkin düşmek : Çok yorulmak ; halsiz düşmek Boca etmek (bir şeyi) : Onu birdenbire ters çevirip içindekileri boşaltmak Boğaz boğaza gelmek : Kavga etmek; gırtlak gırtlağa gelmek Boğazı kurumak :Çok konuştuğu için su içmek gereksinmesini duymak; damağı kurumak Boğazına basmak : Birini bir işi yapması için zorlamak; gırtlağına basmak Boğazına dizilmek (boğazından geçmemek) : İştahsızlık vb nedenlerle yemeğin tadına varamamakBoğazına düğümlenmek ; Heyecan, korku, vb yüzünden söyleyeceklerini söylememekBoğazına düşkün : Yemeği ve içmeyi çok seven (kimse); gırtlağına düşkün Boğazına kadar borca girmek: Çok borçlanmak ; gırtlağına kadar borca girmek Boğazına sarılmak : Kavgaya girişmek, peşini bırakmamak; gırtlağına sarılmak Boğazından kesmek: Para arttırmak için yiyeceğinden kısıntı yapmak; gırtlağından kesmek Boğaz kavgası: Geçimini sağlamak için uğraşma Boğaz tokluğuna (çalışmak) : Sadece karnını doyurma karşılığında (çalışmak) Boğuntuya gelmek : Aldatılmak, kandırılmak Boğuntuya getirmek : Şaşırtma yoluyla birisine yüksek fiyatla mal satmak ya da düşünmesine fırsat vermeden bir şeyi kabul ettirmek Bohçasını koltuğuna vermek : Kovmak, defetmek, işine son vermek Bol keseden atmak : Yerine getirilmesi güç vaatler bulunmak Bombardıman etmek (birini) : Bir kimseye ağır sözler söylemek Borca batmak: Borcu çok olmak Borca girmek ;* BorçlanmakBorç bilmek (bir şeyi): Bir şeyi yapmayı, kendisi için zorunlu bir görev olarak kabul etmek Borç bini aşmak (borç gırtlağa çıkmak): Borç, ödemesi güç bir duruma gelmek Borç harç : Borçlanarak, borca girerek Borçsuz harçsız : Hiç borca girmeden Boru mu (bu)? (boru değil) : “Küçümsenecek, önem verilmeyecek şey değil ” anlamındaBorusunu çalmak (birinin): Çıkar sağlanan kimsenin hoşuna gidecek, düşüncelerine uygun düşecek davranışlarda bulunmak Borusu ötmek: Nüfuzu olmak, sözü dinlenmek, sözü geçmek Bostan korkuluğu : Görevini yapmayan, etrafına sözünü geçiremeyen kimse Boşa çıkmak : Gerçekleşememek, sonuç vermemek; boş çıkmak Boşa gitmek: Hiçbir işe yaramadan yok olmak; havaya gitmek Boşa koysam dolmaz, doluya koysam almaz: ‘Hiç bir çözüm yolu bulamıyorum ” anlamındaBoş atıp dolu tutmak (vurmak): -1 Umutsuz gibi görünen bir işten olumlu sonuç almak -2 Doğruluğuna inanmadan söylenilen söz gerçek çıkmakBoş bulunmak : Dikkatsiz ve dalgın bir durumda bulunmak Boş çıkmak : (Umut edilen şey) Gerçekleşememek; boşa çıkmak Boş gezenin boş kalfası: İşsiz güçsüz dolaşan kimse için kullanılır Boşta kalmak (boşta gezmek); İşsiz güçsüz kalmak Boşu boşuna : Hiç gereği yokken, hiçbir kazanç sağlamadan; boş yere Boş vermek (bir şeye, birine) : Ona önem vermemek, aldırmamak Boş yere : Boşuna, gereksiz yere; boşu boşuna Boyacı küpü değil ki (hemen daldırıp çıkarasın) : “Bu iş o kadar ko-x lay ve çabuk yapılamaz, belli bir emek ve zamana ihtiyaa vardır ” anlamındaBoy atmak (boya çekmek): (Çocuk, için) Boyu uzamak, boylanmak Boy göstermek : Gösteriş olsun diye ortalıkta görünmek Boy bos (pos) : İnsanın boy açısından görünümü Boylu boslu (poslu): Boyu uzun, gösterişti; yakışıklı (kimse) Boylu boyunca : Bütün boyu ile, boyu uzunluğunca Boynu bükük : -1 Acınacak, zavallı kimse İçin söylenir -2 Acınacak, yardım bekler bir durumdaBoynu eğri: Bir kimsenin İstediğini yerine getirmek durumunda olan, bu isteği borç bilen Boynu kopsun (boynu altında kalsın) : “Ölsün, gebersin” anlamında beddua Boynum kıldan ince : “Haksız olduğum anlaşılırsa, verilecek her cezaya boyun eğeceğim ” anlamındaBoynunu bükmek : Kendisine aandirıa davranışta bulunmak ,Boynunun borcu : Bir kişinin yapmak zorunda olduğu iş Boynuz isterken kulaktan olmak : Daha iyi bir şey elde etmek isterken elindekini de yitirmek Boynuz takmak (dikmek) (birine) : Kadın başka bir erkekle ilişki kurarak kocasını aldatmak Boy Ölçüşmek (biriyle) (bir şeyle) : Yeterliğini,, üstünlüğünü göstermek için onunla yarışmak Boy pos : bk Boy bosBoyu boyuna, huyu huyuna uymak : Birbiriyle denk, uyumlu olmak Boyu (boyu boşu) devrilsin : “ölsün ” anlamında bedduaBoyundan büyük işlere karışmak: Başaramayacağı işlere kalkışmak Boyunduruk aftına girmek: Başkasının (başka bir devletin) baskı ve buyruğu altında yaşamak Boyun eğmek: Güçlü birinin isteğini zorla ya da istemeyerek kabul etmek Boyunun ölçüsünü olmak : Giriştiği bir işte başarısızlığa uğrayıp beceriksizliğini ya da yetersizliğini anlamak Boy vermek: -1 {İnsan İçin) Suyun derinliğini boyu ile ölçmek -2 (Bitki için) Gelişmek, uzamakBozguna uğramak (bozgun vermek, bozgun yemek) : Bir karşılaşmada, savaşta yenilip perişan bir duruma düşmek Bozuk çalmak: Sinirli, canı sıkkın olduğunu davranışlarıyla göstermek Bozuk para gibi harcamak (birini): Bir kimsenin değerini sıfıra indirmek, onu başkalarının yanında küçük düşürmek Bozum olmak : Utanacak duruma düşmek (Kars Küçük düşmek)Bozuntuya vermemek : Olup bitenleri anlamamış, görmemiş, söylenenleri duymamış gibi davranmak, durumu İdare etmek Böylesine can kurban : “Benzerlerine oranla daha iyi, daha güzel olanlar için her türlü fedakârlığa katlanır ” anlamındaBu aptestle çok namaz kılınır: “Küçümsenen bu tutumla, inanışla ya da araçla işler daha çok yürütülür ” anlamındaBucak bucak aramak (birini) : Onu her yerde aramak Bucak bucak kaçmak (saklanmak) (birinden, bir şeyden): Onunla karşılaşmaktan sakınmak Bu gidişle : Bu biçimle, bu tempoyla Bu gözle : Bu anlayışla Bugünden tezi yok : Hemen şimdi, ilk fırsatta Bugüne bugün : Bugünkü ölçülere, değerlendirmelere göre Bugünlük yarınlık : Pek yakında olması beklenen şeyler için kullanılır Bugün yarın : Bir iki gün İçinde Bulanık suda balık avlamak: Karışık bir durumdan yararlanıp çıkar sağlamaya bakmak Bulantı vermek (bir şey birine) : O şey onu kusacak duruma getirmek, midesini bulandırmak Buldukça bunamak: Bulduğuna şükretmemek, daha çoğunu İstemek Buldumcuk olmak: Eline geçen bir şeyden ötürü fazlaca sevinmek Bulunmaz Hint (Bursa) kumaşı! mı? : ‘Az bulunur, çok değerli bir şey ya da kimse değil ya!” anlamında alay yollu söylenir Bulup buluşturmak: Ne yapıp yapıp bulmak, büyük bir çaba sonucu sağlamak Bulut gibi: -1 (Sinek vb için) Yoğun -2 Aşın ölçüde (sarhoş)Buluttan nem kapmak : En küçük bir, şeyden bile alınmak, çok alıngan olmak Bundan böyle : Bundan sonra Bundan iyisi can sağlığı: “Bundan daha iyisi olamaz 1 anlamındaBu ne perhiz, bu ne lahana turşusu : “Sözleri ve davranışları birbirini tutmuyor ” anlamındaBununla birlikte (beraber): -1 Buna bağlı olarak -2 Şu da var ki, ayrıcaBurnu bile kanamamak : Büyük bir kazayı herhangi bir yara bere almadan atlatmak Burnu büyümek : Kendini büyük biri olarak görmeye başlamak; başkalarını beğenmemek Burnu havada (burnu büyük, burnu Kaf dağında): Kibirli, herkese yukarıdan bakan kimse için söylenir Burnuna barut kokusu gelmek : bk Barut kokusu gelmekBurnundan (fitil fitil) gelmek : Elde ettiği güzel bir şey, sonradan olan tatsızlıklar nedeniyle kendisine zehir olmak; ağzından burnundan gelmek Burnundan getirmek: Birini bir şeyi yaptığına yapacağına pişman etmek; ağzından burnundan getirmek Burnundan kıl aldırmamak: Kendisine hiçbir söz söyletmemek, huysuz ve gururlu olmak, eleştiriye tahammülü olmamak Burnundan solumak : Çok öfkelenmek, sinirlenmek Burnunda tütmek (bir şey, yer, kimse) : Onu çok özlemek, istemek, aramak; gözünde tütmek Burnunu kırmak : Kİrbirii bir kimseyi güç duruma sokup, artık büyükle-nemez duruma getirmek Burnunun dikine (doğrusuna) gitmek : Başkalarının öğütlerine kulak asmayıp kendi bildiği gibi davranmak Burnunun direği kırılmak : Pis koku yüzünden rahatsız olmak Burnunun direği sızlamak: Çok üzülmek Burnunun ucunu görmemek : Sarhoşluk, dalgınlık nedeniyle basacağı yeri görememek Burnunu sokmak (bir şeye) : Kendisini ilgilendirmeyen işe karışmak Burnu sürtülmek : Zorunlu, yorucu olaylar yaşamak, zorunluklan öğrenmek bunlardan ders almak Burnu yere düşse almaz: Kendini beğenmiş, kibirli kimse için söylenir Burun buruna gelmek (biriyle, bir şeyle) : Onunla beklenmedik bir anda karşılaşmak (Kars Yüz yüze gelmek)Burun kıvırmak (bir şeye): Onu beğenmemek, küçümsemek Bu yakınlarda : Oldukça yakın bir zamanda, bir yerde Buyur etmek (birini) : Konuğu “buyurun” diyerek içeri almak ya da sofraya çağırmak Buyurun cenaze namazına : “Bir terslik oldu, artık yapılacak bir şey yok ” anlımandaBuzdolabına koymak (bir şeyi): Bir sorunun çözümünü ileri ki bir tarihe bırakmak (Kars Askıya almak)Buz kesilmek : Üzücü bir olay karşısında donup kalmak Buz kesmek: -1 Çok üşümek -2 Hava çok soğumakBuz üstüne yazı yazmak : Süresi ve etkisi pek az olan bir iş yapmak, sözleri etkisiz kalmak Bülbül gibi konuşmak (okumak) : Kolaylıkla konuşmak (okumak) Bülbül gibi söylemek (bir şeyi): Hiçbir şeyi saklamadan, herşeyi soy lemek Bütün bütüne : Büsbütün, tamamıyla, tamamen Büyük apdest : İnsan dışkısı, kaka Büyük aptesi gelmek : Kaka (dışkı) yapmak gereksinmesi duymak Büyük görmek (birini, kendini) : Birini ya da kendini yüceltmek, olduğundan üstün tutmak Büyük oynamak : -1 Büyük para ile kumar oynamak -2 Bir işe risklerini, zararlarını göze alarak girişmekBüyük (laf, söz) söylemek : Yapıp yapamıyacağı belli olmayan bir iş konusunda kesin konuşarak övünmek Büyümüş de küçülmüş : Konuşmaları, davranışları büyüklere benzeyen çocuk için söylenir
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#6 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< C >> Cadı kazanı: Alabildiğine dedikodu yapılan, fesat kurulan yer, ortam Caka satmak : Gösteriş yapmak, büyüktük taslamak ; çalım satmakCami yıkılmış ama mihrabı yerinde : Yaşlanmış ama eski güzelliğini pek yıtirmemiş kadın İçin söylenir Can acısı: Vücudun herhangi bir yerinde duyulan şiddetli acı, ağrı Can afacak (can alıcı) (yer, nokta) : Bir konunun ya da şeyin en önemli noktası (yeri) Can almak : Ölüme yol açmak, öldürmek Can atmak (bir şeye, bir şey yapmaya) : Onu elde etmeyi, herhangi bir duruma kavuşmayı çok istemek Cana can katmak : İnsanın dinçliğini, neşesini artırmak, yaşamayı daha çekici duruma getirmek Cana kastetmek : bk Canına kastetmek Cana yakın : -1 Sevimli, içten, sokulgan kimse -2 Şirin, gönül okşayıcı şeyler için kullanılırCan benim, çıksın elin canı: “Ben sağlığıma, sahip olduğum şeylere düşkünüm, bunun için ben üzülmeyeyim de, başkalarına ne olursa olsun ” anlamındaCan beslemek : Hiç kaygı duymadan, yalnızca yiyip içip rahatına bakmak Can borcu : İnsana yaşama olanağı veren Tanrı’ya ya da kendisini ölüm tehlikesinden kurtaran bir kimseye olan manevi borç Can borcunu ödemek : Ölmek, vefat etmek Canciğer kuzu sarması: Birbirlerinden hiç ayrılmayan, birbirini çok seven, içli dışlı, candan {iki dost) (Kars Ahbap çavuşlar, İki ahbap çavuş)Can çekişmek : -1 (Canlı için) Ölmek üzere bulunmak, son nefesini vermek üzere olmak -2 Sona ermek, yıkılmak üzere olmak -3 (Güneş) Batmak üzere olmakCan damarı: -1 Bir İnsanın kendisi için en gerekli saydığı şey -2 Bir şeyin en önemli, en duyarlı yönüCan damarına basmak : -1 Bir kimsenin en önemli, en duygulu yönünü açığa vurmak -2 Bir İşin en Önemli noktası üzerinde durmakCandan (canından) geçmek : Bir şey uğrunda canını bile verebilecek ölçüde bir özveri içinde olmak; o şey için ölümü göze almak Can dayanmamak (bir şeye): -1 Kötü, aa bir durum karşısında dayanıklılığını yitirmek -2 Sevinçli bir durumdan hoşnut olmakCan derdine düşmek: Kendi canını korumak, kurtarmak için çaba göstermek, kendini kurtarmaya bakmak Can dostu : Pek içten dost, çok sevilen dost Can düşmanı: Aşırı düşmanlık gösteren kimse, şey Can evi: -1 Kalp, yürek, gönül -2 Bir şeyin en duyarlı noktasıCan evinden (evine) vurmak (yıkmak) (birini) : En duyarlı yerinden saldırmak, en hayati noktasından yaralamak Can feda (kurban) : Uğrunda ölüm bile göze alınabilecek kadar güzel, iyi olan kimse, şey için söylenir Can (canı) gelmek : Güç kazanmak, canlanmak Can havli ile : Canını kurtarmaktan, ölüm korkusundan kaynaklanan güçtü tepkiyle Can havline düşmek : Canını kurtarmak kaygısı içinde olmak Canı acımak: Vücudun herhangi bir yerinde acı duymak ; canı yanmak Canı (yüreği) ağzına gelmek : -1 Çok heyecanlanmak -2 Çok korkmakCanı burnuna gelmek : Bir şey yapılırken çok zorluk çekmek; bunalmak Canı burnunda : Yorgun, bezgin; olup bitenlere kazanamayacak durumda olan Canı cehenneme : Sevilmeyen bir kimse ya da şey İçin duyulan nefreti, öfkeyi ya da umursamazlığı anlatmak için söylenir Canı çekilmek : Vücudun bir organı için, gücünü canlılığını yitirmek Canı çekmek (bir şeyi) : Onu istemek, arzulamak, ona imrenmek (Kars Ağzı sulanmak, gönlü çekmek)Cam çıkmak: -1 Zor bir İş görüp pek bitkin bir duruma düşmek -2 Çok örselenip yıpranmak -3 ÖlmekCanı geçmek : Uyumak, dalmak Canı gelmek: bk Can gelmekCanı gitmek (bir şeye) : Özen gösterilen, üzerine titrenen bir şeye zarar gelecek diye çok kaygılanmak Canı gönülden (yürekten) : İçtenlikte, samimi olarak, İsteyerek Canı ile oynamak : Tehlikeli işlerle uğraşmak Canı ile uğraşmak : Eski sağlıklı durumuna kavuşmaya çalışmak, ötmemek için çaba harcamak Canı istemek (bir şeyi): -1 Bir şeyi yapmaya ilgi, heves duymak -2 Bir şeye karşı içinde istek uyanmakCanı isterse : Olumsuz bir yanıt karşısında, “Kabul etmezse etmesin” anlamında umursamazlık bildirir Canımın içi: Canım kadar çok sevdiğim kimse Canımı sokakta bulmadım : ‘Bu sıkıntıya katlanmaya, bu tehlikeye atılmaya hiç niyetim yok ” anlamındaCanım yanmaz: Üzülmeye konu olan şey ile yol açtığı kötü durum arasında denklik olmadığı durumlarda kullanılan yazıklanma sözü Canına acımamak: Kendini tehlikelerden korumayı düşünmemek,, kendini yıpratmak, sağlığını düşünmemek Canına değmek : Hoşlandığı bir şey olduğu, bir şeyi yaptığı için keyiflenmek Canına değsin : “Yapılan iyilikler o ölmüş kimseye ulaşsın, onun ruhu’ şad olsun ” anlamındaCanına düşkün : Kendine iyi bakan, her şeyine Özen gösteren, rahatına düşkün (kimse) Canına (cana) kastetmek : öldürmeye niyet etmek Canına (cana) kıymak: -1 Bir kimseyi, canlıyı öldürmek, katletmek -2 Kendini öldürmek, intihar etmek -3 Gücünü aşan işleri yaparak kendine eziyet etmekCanına minnet: Herhangi bir durumu, başka durumlarla karşılaştırdığında daha iyi bulan kimse için söylenir Canına okumak : -1 Bir kimseye, hayvana, şeye büyük zarar vermek -2 İyi bir şeyi, yolunda giden bir işi berbat etmekCanına susamak :Belayı üzerine çekecek, kendisinin ölümüne yol açacak davranışlarda bulunmak (Kars Belasını aramak, eceline susamak)Canına tak demek (etmek): Bir sıkıntı, olumsuzluk, artık katlanılmaz duruma gelmek (Kars Bıçak kemiğe dayanmak)Canına yandığım (yandığımın) : Öfke, hayranlık, sevgi gibi duyguları belli ezgilemelerle anlatır Canına yetmek: -1 Artık dayanamayacak duruma gelmek, bezmek, bıkmak -2 Bıktırmak, bezdirmekCanından bezmek (bıkmak, usanmak) : Yaşama isteği yok olacak kadar sıkıntı içinde olmak Canından geçmek : bk Candan geçmekCanından etmek (birini) : Onun ölümüne yol açmak, onu öldürmek Canından olmak: ölmek Canını acıtmak : Bir yerinin acımasına yol açmak Canını almak: -1 Öldürmek -2 Çok sevindirmek, canını verdirecek kadar memnun etmekCanını bağışlamak: Öldürmekten vazgeçmek Canını cehenneme göndermek : öldürmek Canını çıkarmak : -1 Öldürmek -2 Çok yormak, hırpalamak -3 Bozmak, yıpratmak, eskitmekCanını dar atmak (bir yere): Tehlikeli durumdan güçlükle kurtularak bir yere sığınmak Canını dişine takmak (almak) : Bir işe her türlü tehlikeyi göze alarak, bütün gücüyle girişmek Canının derdine düşmek : Tehlikeli bir durumda kendinden başkasını düşünmemek Canını sıkmak: Neşesini kaçırmak, keyfini bozmak, üzmek Canını sokakta (pazarda) bulmamak : Bedeni olur olmaz şeylerle yıpratmamak, sağlığın değerini bilmek Canını vermek : Değerli bir şey uğruna her türlü fedakârlığı yapmak, hatta ölümü bile göze almak Canını yakmak : -1 Bir yerini acıtmak, act vermek -2 Sıkıntı ve zarara uğratmakCanı pahasına : Ölümü göze alarak, hayatını tehlikeye atarak Canı sağ olsun: Çeşitli kayıplar karşısında “Kendisi sağ ya, önemli olan bu” anlamında teselli sözü Canı sıkılmak: -1 Yapacak bir işi, oyalanacak bir şey olmadığı için bir sıkıntı duymak -2 Bir olaydan, durumdan büyük üzüntü duymak; neşesi kaçmak -3 Bir kimse için yan üzülmek, yan öfkelenmekCanı tatlı: Zorluklara katlanmayı göze almayan (kimse) Canı tez: Bir işin çabucak yapılmasını isteyen, sabırsız (kimse) (Kars İçi tez)Canı yanmak : -1 Vücudun herhangi bir yerinde aa duymak; canı acımak -2 Aa bir deneme geçirmek, bir İşte büyük zarara uğramakCanı yok mu? : -1 “O, bu sıkıntıya nasıl dayanıyorsa sen de dayanmalısın” -2 “Ona bu kadar zor bir işi yaptırmak insafsızlıktır” -3 “O da o şeyden istiyor” anlamlanndaCan kalmamak : Gücü tükenmek, bitkin duruma gelmek Can kaybı: Tehlikeli bir durumda meydana gelen ölüm; ölüCan kaygısı (korkusu) : -2 Öleceğini sanmaktan doğan korku -3 Bu korkuyla ölmemek İçin çabalamaCan kaygısına düşmek : Hayatını’ kurtarmaktan başka bir şey düşünmemek Can kulağı ile dinlemek (birini, bir şeyi): Anlatılanları iyice kavramaya çalışarak, dikkatlice dinlemek Can kuşu: Ruh Canla başla : Her türlü fedakârlığı göstererek, var gücüyle Canlı cenaze : Çok zayıf, çelimsiz (kimse) Can sağlığı: -1 İhsanın sağ ve sağlıklı olması -2 İçinde bulunulan iyi durumla yetinmek, daha iyisini beklememek gerektiğini belirtmek için söylenirCan sıkıcı: Üzüntü ve tedirginlik veren, üzücü, sıkıntılı Can sıkıntısı: Yapacak bir iş ya da oyalanacak bir şey bulamayan kimsenin duyduğu ruhsal tedirginlik, bunalım Can sıkmak: Usanç vermek, bıktırmak Can vermek : -1 Ölmek -2 Kutsal sayılan şeyler için hayatını feda etmek -3 Diriltmek, canlandırmakCan yakmak: -1 Acıtmak, eziyet etmek, zulmetmek -2 Bîr kimseyi büyük zarara uğratmakCan yoldaşı: Yalnızlıktan kurtulmak için birlikte yaşanılan kimse, hayvan, şey Cartayı çekmek : -1 Ölmek -2 Yellenmek, osurmakCart curt etmek : “Şöyle yaparım, böyle yaparım” diye yüksekten konuşmak, korkutmaya çalışmak Cart kaba kâğıt: “Senin yüksekten atmana, korkutmana hiç kimse aldırmıyor ” anlamındaCavlağı çekmek: Ölüp gitmek Cebi delik: Parasız, züğürt (kimse) Cebinde akrep olmak: Cimri olmak, para harcama konusunda çok isteksiz davranmak (Kars Elî cebine varmamak)Cebinden çıkarmak (birini) : Zekâ, bilgi, beceri vb bakımlardan söz konusu kimseden üstün olmakCebine indirmek (atmak) (bir şeyi) : Hakkı olmayan bir şeyi kendine mal etmek Cebini doldurmak: Fırsatlardan yararlanıp bol para kazanmak Cebi para görmek: Artık para kazanmaya başlamak; eli para görmek Cehennem azabı: Dayanılmaz, çok büyük üzüntü, eziyet Cehenneme kadar yolu var: “Hiç buralarda görünmesin, defolup gitsin, cehenneme gitsin ” anlamında kızgınlık sözüCehennem gibi: Çok aşırı ölçüde sıcak Cehennemin dibi (bucağı) : Çok uzak, varılması pek güç yer Cehennemin dibine gitmek, cehennem olmak : Defolup gitmek Cemaziyelevvelîni bilmek (birinin): Onun herkesçe bilinmeyen, geçmişteki kötü bir durumunu bilmek Cephe almak (birine) : Ona karşı düşmanca tavır takınmak; bir düşünceye karşı olmak, direnmek Cepheden hücuma geçmek : Doğrudan, açıkça karşı çıkmak Cesaret almak (bulmak) : Bir kimseye, şeye güvenerek gücü artmak Cesaret etmek (bir şeye): Tehlikeli bir işe korkmadan girişmek, güç- füğü ya da tehlikeyi göze almak Cesaret gelmek : Yılgınlığı gitmek, yüreklenmek Cesaret göstermek : Yürekli davranmak Cesaretini kırmak : Cesaretini yok etmek, yürekliliğini sarsmak, umutsuzluğa düşürmek Cesaret vermek (birine) : Birinin yılgınlığını gidermek, birini yüreklendirmek; ona moral vermek Cevabı yapıştırmak (dayamak): Karşısındakine hiç de beklemediği ters ve kesin bir yanıt vermek Cevahir (cevher) yumurtlamak : Saçma sapan konuşmak Cevap vermek (bir şeye) : Bir gereksinimini karşılamak Cevher yumurtlamak : bk Cevahir yumurtlamakCeza almak: -1 (Öğrenci için) Cezalandırmak -2 (Suçlu İçin) Para ödeme zorunda bırakılmakCeza çekmek: İşlediği suçtan ötürü hapiste yatmak; cezasını çekmek Ceza kesmek (bîrine) : Bir görevli, yasadışı bir davranışı nedeniyle suçluya para cezası yazmak Cezasını çekmek: -1 bk Ceza çekmek -2 Yaptığı yanlış bir işin, davranışın zararını görmekCezaya çarptırmak (birini) : Onu cezalandırmak Ceza yemek : Cezalandırılmak (Kars Hüküm giymek)Cıcığı çıkmak : Çok hırpalanmak Cici bici: Güzel, İyi, yeni, sevimli, renkli ve süslü eşyalar için söylenir Cicim ayı: Evliliğin ilk zamanları, balayı Ciğeri beş para etmez: Çok değersiz, aşağılık, İşe yaramaz kimse için söyfenir Ciğerini okumak : Bir kimsenin ne düşündüğünü pek iyi bilir durumda olmak Ciğeri sızlamak (parçalanmak) : Çok acı duymak, üzülmek (Kars İçi burkulmak, sızlamak, parçalanmak)Cim karnında bir nokta : Hiçbir şey bilmeyen, kara cahil kimse için söylenir Cin çarpmak: Boş inançlara göre cinlerin saldırısına uğrayıp hastalanmak, sakatlanmak, aklını yitirmek Cin çarpmışa dönmek : Neye uğradığını anlayamayacağı kötü bir duruma düşmek Cin fikirli: Çok akıllı, çok zeki, çok kurnaz (kimse) Cin gibi: Pek anlayışlı ve çok zeki (kimse) Cin ifrit olmak (kesilmek) : Son derece kızmak, aşırı öfkelenmek Cinler cirit (top) oynamak : Bir yerde hiç kimse bulunmamak; bir yer tenha ve ıssız olmak Cirit atmak (bir hayvan, bir kimse) : Zararlı yaratıklar yada insanlar meydanı boş bulup istediği gibi davranmak Cuk oturmak: -1 bk Aşığı cuk oturmak -2 Uygun olmak, uygun düşmekCümbür cemaat: Topluca, hep birlikte
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#7 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< Ç >> Çakılıp kalmak: Bulunduğu yerde uzun süre kımıldamadan kalmak, hareketsiz durmak Çalımına getirmek: Tasarlanan bir İş için uygun zamanı ya da durumu bulmak Çalımından geçilmemek : Kurumundan, büyülenmesinden yanına yaklaşılmaz olmak Çalım satmak: Yapay davranışlarla büyüklük taslamak (Kars Hava atmak)Çalıp çırpmak : Az çok demeden, eline ne geçerse çalmak Çalmadan oynamak : Çok neşeli, keyifli bir dyrumda olmak Çam devirmek : -1 Karşısındakini gücendirecek söz söylemek -2 Bilgisizliğini ele verecek sözler söylemek (Kars Pot kırmak, gaf yapmak)Çamur atmak (sıçratmak) (birine) : Birini kötü bir işe bulaşmış gösterip lekelemeye çalışmak, İftira etmek (Kars Kara çalmak, leke sürmek)Çamura yatmak: Borcunu ödememek, verdiği sözü yerine getirmemek Çam yarması gibi: İhyan, iri gövdeli kimse için kullanılır Çanak tutmak (açmak) (bir şeye) : Davranışlarıyla ya da sözleriyle kendisine kötü bir söz söylenmesine, kötü davranışlarda bulunulmasına yol açmak ‘Çanak yalamak : Dalkavukluk etmek, yaltaklanmak Çanak yalayıcı: Yaltaklanan kimse, dalkavuk Çan çan etmek (Ötmek) : Durmadan yüksek sesle gevezelik etmek Çanına ot tıkamak : Birini sesini çıkaramayacak, zarar veremeyecek bîr duruma getirmek Çantada (torbada) keklik : Elde edilmiş sayılan, elde edileceğine kesin gözüyle bakılan (şey) Çapraza getirmek (birini) : Onu tuzağa düşürmek Çapraza sarmak : İçinden çıkılması güç duruma gelmek (Kars Çarşafa dolanmak)Çaptan düşmek : -1 Çalışma düzenini bozmuş olmak -2 Değerinden bir şeyler yitirmekÇarçur etmek (bir şeyi) : Elindeki parayı vb’yi gereksiz yerlere harcayıp tüketmek Çarçur olmak : Yararsız yere harcanıp ziyan olmak Çaresine bakmak : Bir işin, sorunun çözüm yolunu bulmak Çarığı ters giydirmek (birine) : bk Pabucu ters giydirmekÇarıklı erkânıharp : Okuması yazması olmadığı halde kurnaz ya da uyanık davranan kimseler için şaka yollu kullandır Çark etmek: Verdiği sözden ya da yapacağı İşten dönmek (Kars Yüz geri etmek)Çarpık çurpuk : Çok çarpık; eğri büğrü (Kars Eciş bücüş)Çarşafa dolanmak : İçinden çıkılmaz duruma gelmek (Kars Çapraza sarmak)Çarşambadır çarşamba (demek): Bir konuda gereksiz yere inat (etmek) Çatal kazık : -1 Bir konuda değişik tutumları yüzünden işin yürümesini engelleyen yetkili kimseler -2 Çok karışık durumÇatık yüz (çehre, surat) : Öfkeli yüz Çatır çatır çatlamak : Çok kıskanmak Çat kapı: Beklenmedik bir anda Çatlak ses : Uyumu bozan, istenmeyen söz ya da davranış Çatlasa da patlasa da ; “Her türlü çareye başvursa da, ne kadar karşı çıkarsa çıksın ” anlamındaÇat pat: -1 Her yerde hazır ve nazır bulunan -2 Biraz, yarım yamalakÇaydan (denizden) geçip darede boğulmak : Bir işin yapılması sırasında büyük engelleri aşıp tam sonuca ulaşılacağı anda önemsiz bir-neden yüzünden başarısız olmak Çayı görmeden paçaları sıvamak : bk Dereyi görmeden paçaları sıvamakÇek arabanı: ‘Yıkıl, git, defol ” anlamında hakaret sözüÇekeceği olmak (birinden, bir şeyden) : Karşılaşacağı kötü durumlar olmak Çekidüzen vermek (üstüne başına, bir yere) : Dağınık bir yeri, üstünü başını düzgün duruma getirmek, düzeltmek Çekip çevirmek (bir yeri) (birini) : -1 Bir yeri, kuruluşu düzene koymak, iyi biçimde yönetmek -2 Birini tutumlu, düzgün yaşayabilir duruma getirmekÇekip gitmek : Uzaklaşmak, sıvışmak, kaybolmak Çekirdekten yetişme : Bir meslekte küçük yaştan itibaren görgü ve deneyimini arttırarak ustalaşan kimse için kullanılır Çek (çekiver) kuyruğunu: “Artık ondan hiçbir şey bekleme!” Çelişkiye düşmek : Sözleri ya da davranışları; sözleri ile davranışları birbirini tutmamak, birbiriyle çelişmek; tenakuza düşmek Çelme atmak (takmak) (birine) (bir işe) : -1 Çelme ile onu düşürmeye çalışmak -2 İşin başarı ile sonuçlanmasını engellemekÇene çalmak : Oradan buradan konuşmak, gevezelik etmek Çenen tutulsun : “Konuşamaz ot” anlamına İlenme sözü Çenesi açılmak : Durmaksızın konuşmak, gevezelik etmek Çenesi durmamak (düşmek) : Durmadan konuşmak, gevezelik etmek Çenesi düşük : Sürekti ve dayanılmayacak kadar çok konuşan, geveze kimse için söylenir Çenesi kuvvetli: Kolay ve etkili konuşan kimse için kullanılır Çenesini açtırmak: Konuşması için uygun ortam hazırlamak, fırsat vermek Çenesini (bıçak) açmamak : Herhangi bir nedenle, hiç konuşmamak Çenesini kapamak (kesmek) : -1 Artık konuşturmamak -2 SusmakÇenesini tutmak : Konuşmamak, sır saklamak; ağzını tutmak* Çene yarıştırmak : Gevezelik etmek Çeneye tutmak (birini) : Aralıksız konuşarak ve konuşturarak onu oyalamak Çene yormak : Boşuna konuşmak Çetin ceviz: -1 Yola getirilmesi, kendisine bir durum ya da düşüncenin benimsetilmesi zor olan kimse için söylenir -’2 Başarılması oldukça güç olan iş için söylenirÇevir kazı yanmasın : Kırdığı potun farkına varınca sözünü çevirmeye kalkışanlara alay ya da şaka yollu söylenir Çevre yapmak : Girişkeniigiyle pekçpk dost edinmek; muhit yapmak Çıban başı: -1 Kurcalanırsa sonucu kötüye varma olasılığı bulunan sorun -2 Varlığı, düşünceleri, eylemleri sûrun yaratan kimseÇığır açmak : Bir alanda eski görüş, anlayış, biçim ya da yöntem yerine yenisini getirmek, başlatmak Çığırından çıkmak: -1 Doğru yoldan ayrılmak -2 Düzeltilmesi güç bir duruma girmekÇığlık atmak (koparmak) (çığlığı basmak) : Kulakları tırmalayacak korkunç sesler çıkararak acı acı bağırmak Çığlık çığlığa : Çığılık ata ata, bağırıp çağırarak Çıkar yol: İnsanı güç durumlardan kurtaran davranış, başarıya ulaştıran seçenek, çare; çözüm yolu Çıkış yapmak: Bir tartışmada, karşıt görüşte olanları susturmak amacıyla sert davranışta bulunmak Çıkmaza girmek: Bir iş içinden çıkılamayacak bir duruma gelmek, (Kars Batağa saplanmak)Çıkmaz ayın son çarşambası: “Bilinmeyen ve bilinmeyecek olan bir zamanda, hiçbir zaman ’ anlamında şaka yollu söylenirÇıldırmak işten (bile) değil: “Söz konusu ters, aykırı bir durum karşısında insan delirebilir ” anlamında söylenirÇıngar çıkarmak : Gürültü ve kavgaya yol açmak Çırasını yakmak: Olumsuz ilişkisi ya da kötü davranışı yüzünden biri’ ni büyük bir zarar uğratmak Çıt çıkarmamak: En küçük bir ses bile çıkarmamak Çıt çıkmamak : En hafif bir ses bile çıkmamak Çıtı çıkmamak : Sessiz durmak, uslu oturmak, yaramazlık etmemek Çiçeği burnunda (çiçeği burnunda, çamuru karnında) : -1 Taze, henüz çıkmış şey için söylenir -2 Yeni oluşmuş, yeni yapılmış, şey için söylenir -3 Bir konuda yeni olan kimse için söylenirÇiçek gibi olmak: Temizlenip paklanmak, göze hoş görünen duruma gelmek Çift çubuk : Tarım yapabilmek için gerekli üretim araç ve gereçleri Çift dikiş : Aynı sınıfta iki yıl okuyan öğrenci Çifte kumrular: Birbirlerinden hiç ayrılmayan, birbirlerini çok seven kimseler (Kars Ahbap çavuşlar, iki ahbap çavuşlar)Çiğ çiğ yemek(birinî): Öldürecek derecede Öfkelenmek Çiğlik etmek : Uygunsuz, yersiz davranışta bulunmak Çiğneyip geçmek : Gereken ilgi ve saygıyı göstermemek Çiğ yemedim ki karnım ağrısın : “Suç işlemedim, neden korkayım?” anlamında Çile çekmek : Sıkıntı içinde bulunmak, sıkıntı çekmek Çileden çıkarmak (birini): Birini densiz söz ve davranışlarıyla çok kızdırmak (Kars İfrit etmek)Çileden çıkmak: Sabır ve dayanma gücünü yitirip taşkınlık göstermek; kendini kaybetmek (Kars İfrit olmak)Çile doldurmak (çıkarmak): Sürekli sıkıntı ve eziyet içinde bulunmanın sona ermesini beklemek Çilingir sofrası: Hafif mezelerle donatılmış içki sofrası Çil yavrusu gibi dağılmak: Kotu bir durum karşısında, perişanca her biri bir yana dağılmak; kaçışmak Çimdik atmak (basmak) (birine): Onu çimdiMemek Çirkefe bulaşmak: Kötü sonuçlar doğurabilecek bir işe ya da şirret birine sataşmak Çirkefe taş atmak (çirkefi üzerine sıçratmak); Kötülüğü dokunabilecek birinin saldırısına yol açacak bir davranışta bulunmak, söz söylemek Çivi gibi: -1 Sağlam yapılı, çevik (insan) -2 (Su için) Çok soğukÇivi kesmek : Çok üşümek Çizmeden yukarı çıkmak : Olanaklarının elvermeyeceği bir işe karışmak, aşın gitmek Çocuk işi: Kolay ya da önemsiz iş Çocuk oyuncağı :-1 Pek Önemli sayılmayan -2 Kolay yapılabilecek iş için kullanılırÇoğu gitti azı kaldı (keli gitti, dazı kaldı): “Ele alınmış olan işin büyük bölümü, en zor, en önemli yanı tamamlandı, geriye önemsiz bir bölümü kaldı ” anlamındaÇok bilmiş: -1 Zeki, akıllı (kimse) -2 Sinsi, kurnaz, çıkarını gözeten (kimse)Çok gelmek: -1 Gereğinden fazla olmak -2 Katlanılmaz, çekilmez olmakÇok görmek (bir şeyi birine): -1 Bir şeyi bir kimseden esirgemek, o şeyi ona değer bulmamak -2 Birinin bir davranışını yadırgamakÇok olmak : Davranışları sınmnı aşarak dayanılmaz, çekilmez duruma gelmek, usandırmak Çoluk çocuk: -1 Bir kimsenin çocukları -2 Bir kimsenin ailesi; eşi ve çocuklan -3 Yaşça küçük ve deneyimsiz kimseler için alay yolu söylenirÇorap örmek: bk Başına çorap örmekÇorap söküğü gibi gitmek (gelmek): Bir kez başlayınca arkası çok kolay, kendiliğinden gelmek Çorbada tuzu bulunmak: Yapılan işte ya da bir hizmette küçük de olsa bir katkısı katkısı olmak, ona emeği geçmek Çöp atlamamak: Çok titiz ve dikkatli olmak, gözünden hiçbir şey kaçmamak Çöpe dönmek : Çok zayıflamak; çok güçsüz olmak Çöp gibi (çöpten çelebi}: Çok zayıf, güçsüz (kimse) Çöpsüz üzüm : -1 Sorun çıkaracak pürüzleri olmayan, kârlı İş -2 Bakmak zorunda olduğu çok yakın akrabası olmayan eşÇubuğunu tüttürmek: Sorunsuz ve sıkıntısız bir hayat sürmek Çukurunu kazmak: Birinin felaketine yol açacak girişimlerde bulunmak (Kars Tuzak kurmak)Çulu düzeltmek (düzmek): -1 Giyimini yenilemek -2 Paraca iyi duruma gelmekÇürük tahtaya basmak: İncelemeden, önlem almadan tehlikeli bir işe girişmek; aldatılmak
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#8 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< D >> Dağa çıkmak : Hükümete başkaldırıp dağda, kırsal yörelerde eşkıyalık yapmak Dağa kaldırmak (birini) : İstediğini elde etmek için birini dağa kaçırmak Dağ başı: -1 Kent dışı, ıssız yer -2 Yasaların geçmediği, herkesin dilediğini yapabileceği yerDağdan gelip bağdakini kovmak : Sonradan geldiği halde oraya kendinden önce gelip yerleşmiş olanların hakkını çiğnemek, onları beğenmez olmak Dağ (doğ ura doğ ura bir) fare doğurmuş (doğurdu) : “Büyük sonuç vermesi beklenen şey küçük bir verim sağladı ” anlamındaDağ (dağlar) gibi: -1 Pek iri, çok güçlü (kimse) -2 Göz korkutacak ölçüde çok olan (şey)Dağlar dayanmaz : “Bu aa felaketin üzüntüsü dayanılacak gibi değil anlamındaDağ taş : Her yan, her taraf Daha iyisi can sağlığı: Elde edilen bir şeyle ya da karşılaştırılan bir durumla yetinilmesi gerektiğinde söylenir Daha (daha da) neler: -1 “Öyle şey olur mu?” -2 “Amma yaptın ha!” anlamındaDalavere çevirmek (döndürmek) : Gizli bir iş çevirmek, yasadışı yollardan iş becermek Dalavere dönmek : Gizliden gizliye bir aldatmaca hazırlanmak Dal budak salmak: -1 Bir konudaki haber ya da söylenti, her yana yayılıp genişlemek -2 Gelişip büyümeye başlamakDaldan dala konmak (atlamak) : Sık sık iş, konu ya da düşünce değiştirmek Dalgacı Mahmut: Yapılması gereken bir işi benimsemeyen, kaytana kimse için şaka ya da alay yollu söylenir Dalga geçmek : -1 Yapması gereken işle uğraşmayıp zihni başka yerde olmak (Kars Tünel geçmek) -2 Biriyle alay etmek, belli etmeden eğlenmek; matrak geçmek (Kars Maytaba atmak) -3 Biriyle geçici gönül ilişkisi kurmakDal gibi: Çok ince, çok zayıf (kimse) Dalına basmak (birinin) : Hoşlanmadığı bir davranışta bulunup onu kızdırmak Dalına binmek (birinin) : Onu tedirgin edici, kızdırıcı davranışta bulunmak Dallanıp budaklanmak: Bir iş ya da bir sorun genişleyerek karmaşık bir durum almak, çözümü güç bir duruma gelmek Dallı budaklı: Çok ayrıntılı, karmaşık, çapraşık, anlatılması ya da çözümü güç olan Dama çıkmak : Cinsel dürtüsü azmak, bunu dışa vurmak Damağı kurumak : Çok susamak; boğazı kurumak Damak zevki: Yiyeceklerden tat alma, yemekten haz duyma Damarına basmak; Duyarlı olduğu bir konuya değinerek onu kızdırmak Damarı tutmak : Huysuzluğu üzerinde olmak, aksiliği tutmak Dama taş; gibi oynatmak (birini) : Bir kimsenin yerini keyfi olarak sık sık değiştirmek; onu bir yerden bir yere göndermek ya da atamak Damdan düşer gibi: Birdenbire ve yersiz olarak söz söylemeyi, ya da söylenen sözü anlatmak için kullanılır Damgasını taşımak (bir şey, bîr şeyin) : Bir şey söz konusu şeyin özelliğini taşımak Damgasını vurmak (birine, bir şey): O kimse için kötü bir yargıya varmak; onu kötü bir adla adlandırmak Damgasına vurmak (biri, bir şeye kendi): O şeye kendisiyle ilgisi olduğunu ya da kendi yapıtı olduğunu belli edecek nitelikler vermek Damga vurmak (birine) : Onun hakkında kötü bir yargı vermek Damga yemek ; Hakkında kötü bir yargı yerilmiş olmak Damoktesira (Demoktes’in) kılıcı (gibi): Oiumsuz durumlarda gerçekleşme olasılığı bulunduğunu hissettiren tehdit Dam üstünü saksağan, vur beline kazmaytı : Hiç ilgisi yokken ve birdenbire söylenen söz ya da söz söyleme için alay yollu kullanılır Dananın kuyruğu kopmak : Beklenen ya da korkutan durum gerçekleşmek Danışıklı dövüş : Başkalarını aldatmak ya da atlatmak amacıyla Önceden yapılmış gizli bir anlaşmaya dayanan tutum, davranış Dara düşmek : Para sıkıntısı çekmek Dara gelmek: -1 Aceleye gelmek -2 Zorunda kalmak, mecbur olmakDara getirmek (bir şeyi, birini): Onu aceleye getirmek, onun sıkışık durumundan yararlanmak Dar boğaz : Sıkıntılı, bunalımlı durum, dönem Darda kalmak : -1 Paraca sıkıntıya düşmek -2 Zor duruma düşmekDar gelirli: Geliri, gereksinmelerini tam olarak karşılayamayan (kimse) (Kars Orta direk)Darısı (dostlar) başına : “İyi, mutlu bir olayın benzerlerini dostların da görmesini dilerim ” anlamındaDar kaçmak (bir yerden, bîr şeyden): Kendisi için tehlikeli olabilecek bir yerden, bir şeyden güçlükle kurtulmak Dar kafalı: -1 Anlama yeteneği sınırlı olan, anlayışsız (kimse) -2 Tutucu (kimse)Davulu biz çaldık, parsayı başkası (el) topladı: “İşi biz yaptık, karşılığını başkası aldı ” anlamındaDayak arsızı: Dayak yemeğe alışmış (kimse, özellikle çocuk) Dayak atmak (birine): Onu dövmek; kötek atmak Dayak düşkünü (düşmanı) : Dövülmesine yol açacak hareketlerde bulunmayı alışkanlık haline getirmiş (kimse) Dayak kaçkını: Dayak hak etmiş (kimse) Dayak yemek: Dövülmek; kötek yemek Dediği dedik (çaldığı düdük): Kendi bildiğinden dönmeyen, sözünde ısrar eden (kimse) Dediğine gelmek : Birinin önceden kabul etmediği düşüncesini sonradan uygun bulmak Defibela kabilinden : (esk ) Başından savmak için istemeye istemeye:Defihacet etmek :fesk ) Büyük aptesini yapmak (Kars Aptest bozmak)Defterden silmek (birini) : Onun adını anmaz olmak, onunla ilişkiyi kesmek, yakınlığa son vermek Defteri dürülmek : Öldürülmek -2 İşten uzaklaştırılmakDefteri kabarmak : Borcu çoğaldıkça çoğalmak Defteri kapamak: Sözü edilen işi artık yapmaz olmak, o işten bundan böyle hiç söz etmemek Defterini dürmek (birinin) : -1 Onu öldürmek ortadan kaldırmak -2 Onu perişan edecek bir düzen kurmakDeğer biçmek (bir şeye) : O şeyin paraca _ karşılığını saptamak, fiyatını belirlemek, kıymet biçmek Değer vermek : Özel İlgi ve saygı göstermek; k yms-t w#nm-kDeğil mi ki: Madem, mademki Değirmenin suyu nereden geliyor? : “Söz konusu İşin yapılmasını karşılayacak para nasıl sağlanıyor?” anlamında Değiştokuş etmek : Değerce eşit olan şeyleri karşılıklı alıp vermek, takas etmek Değme keyfine : “O durumdan çok hoşnut, memnun ” anlamındaDeli çıkmak : Aklım kaç r m ak Deli divane olmak: Bir şeye, kimseye aşırı derecede tutkun olmak; onu çıldırasıya sevmek Deli dolu : Kabına sığmayan, taşkın ruhlu (kimse) Delik deşik etmek (bir şeyi, birini*): -1 Bir şeyin her yanında delikler açmak -2 Yaralayıcı bir aletle bir canlının vücudunda birçok yara aç m akDeliksiz uyku : Hiç ara vermeden uyunulan ve uzun süren uyku (Kars Ağır uyku)Deli olmak (bîr şeye) : -1 Ona kendinden geçercesine bağlanmak onu çok sevmek -2 O şeyden ötürü çok sinirlenmekDeli pösteki sayar gibi: Çok karışık, çok parçalı ve iç sı ki a bir işle uğraşır tarzda Deli saçması: Çok saçma ve anlamsız söz Deme gitsin (değme gitsin): “Anlatılması çok güç ” anlamındaDemeye getirmek: Düşüncesini dolaylı yoldan söylemek; dediği gibi olmasını, yapılmasını ima etmek Demir atmak: Bir yerde uzun süre kalmak Demir gibi: -1 Pek sağlam, katı, sert (şey) -2 Çok kuvvetli (kimse)Demir leblebi: -1 Başarılması çok zor olan iş -2 Alt edilmesi güç, ödün vermeyen, inatçı (kimse)Dem vurmak (bir şeyden) : Bir konudan söz etmek Demokles’in kılıcı (gibi): bk Damokles’in kılıcı (gibi) Deneme tahtası: Üzerinde bilgisizce tedavi, onarım gibi iş yapılan kimse ya da nesne Dengi dengine : Herkes, eşit olduğu, kendine uygun olan kimseyle Denizden geçip derede boğulmak : bk Çaydan geçip derede boğulmak Denk gelmek: -1 (Biçim yönünden) Uygun düşmek uygun gelmek -2 (Zaman yönünden) İyi rastlamak, uygun gelmekDerdi günü : -1 Baş düşüncesi -2 Asıl uğraşısıDerdine düşmek (bir şeyin) : -1 Yersiz bir hevese kapılmak -2 Yapılması gereken bir şeyi gerçekleştirmenin yollarını aramakDerdini dökmek : Derdini, sıkıntılarını ayrıntılarıyla anlatmak Derdini Marko Paşa’ya anlat : “Derdini giderecek, seni dinleyecek kimse yok ” anlamındaDereden tepeden (konuşmak) : Şundan bundan, bir konudan diğerine geçerek (konuşmak) Dereyi görmeden paçaları sıvamak: Ortada hiçbir neden yokken hazırlanmaya başlamak Derinden derine : -1 İyice uzaklardan, anlaşılmayan yerlerden -2 Oldukça gizli, hiç kimseye duyurmadanDerin derin düşmek : -1 Üzüntülü düşüncelere dalmak -2 Uzun süre düşünceye dalmakDerisini yüzmek : -1 Birinin varını yoğunu zorla elinden afmak -2 İşkence ederek öldürmekDerli toplu : Düzeni seven, tertipli (kimse) -2 Düzgün, düzenli (şey)Derme çatma : -1 Gelişigüzel nesnelerden yapılan (ev vb) -2 Oradan buradan devşirilen (düşünce vb)Ders almak (bir şeyden) : Genellikle kötü bir olaydan yararlı sonuç çıkarmak; ibret almak Ders olmak (bir şey, birine): O şey bir kimse için öğretici bir örnek oluşturmak; ibret olmak Ders (dersini) vermek (birine) : -1 Sert bir karşılıkla onu yola getirmek, sert davranmak, azarlamak -2 Oyunda yenmekDert ortağa: İnsanın kötü günlerinde dertlerini dinleyen, çözümlemeye Çalışan dostu, arkadaşı Dertsiz başını derde sokmak : Hiç gerekmediği halde, kendisi için tehlikeli ya da can sıkıcı olacak bir işe girişmek Dert yanmak (bir şeyden, birinden) : O şeyler, kimseyle ilgili şikâyette bulunmak Desteksiz atmak : Bir şeyden abartarak söz etmek, bir temele dayanmadan konuşmak Dev adımlarıyla ilerlemek : Kısa sürede pek büyük bir gelişme göstermek Devede kulak : Karşılaştırılan şeye göre daha önemsiz, küçük1 olan (şey) Deve gibi: Uzun boylu ve hantal (kimse) Deve kini: Unutulmayan, kolay kolay geçmeyen kin Devekuşu gibi başını kuma gömmek, (sokmak) : -1 Bir tehlike anında hiç yaran olmayacağı halde kendisini korumaya çalışmak -2 Başkalarını aldattığını sanıp aslında kendisini aldatmakDeveyi havutuyla (hamutuyla) yutmak: Haksız çıkar sağlamak, hırsızlık etmek Devlet kapısı: Devlet dairesi, devlet işlerinin görüldüğü resmi daire Devlet kuşu : İyi talih Devlet sırrı (gibi): Son elerce gizli tutulan şey Devreye girmek: Çözüm getirmek amacıyla ilgilenmek, kanşmak, araya girmek Dırıltı çıkarmak : Kavga, tatsızlık çıkmasına neden olmak Dışarı uğramak: Kendini bir anda dışarı atı vermek Dışa vurmak (bir şeyi): -1 Onu belli etmek, tutum ve davranışlarından, bir şeyin etkisinde olduğu belli olmak -2 Duygularını saklamayı p belli etmek Dışı eli yakar, içi beni: Başkalarına iyi ve elverişli görünen, asıl ilgili kişiye gerçekte kötülük getiren şey, durum ya da kimse için kullanılır Dibi kırmızı balmumuyla çağırmak (birini): Onu özel bir önem vererek çağırmak Dibine darı ekmek (bir şeyin): Ona şeyi tümüyle tüketmek, hiçbir şey bırakmamak Dibi tutmak: Kaynamakta olan bir tencerenin içindeki yemeğin dipte kalanı tencereye yapışmak Didik didik etmek (bir şeyi, yeri) : Onu, orayı en küçük ayrıntısına kadar incelemek, aramak Dik âlâsı (bir şeyin): Hoş olmayan bir durum ya da hoş karşılanmayan bir davranışın son kertesi Dik başlı (kafalı): Boyun eğmez, asi karakterli, inatçı (kimse) Dik dik bakmak (birine, yüzüne) : O kimseye sert, kızgın, öfkeli bir ifadeyle bakmak Diken üstünde gibi (olmak) : Tedirgin, rahatsız (ot m ak) Diken üstünde oturmak (durmak) : -1 Eğreti bir biçimde oturmak -2 Tedirgin bir durumda olmak -3 Bulunduğu yerden her art gidecek, aynlacakmış gibi olduğunu düşünmekDikili ağacı olmamak : Hiç malı mülkü olmamak Dikine gitmek (birinin): O kimsenin sözünü dinlemeyip kendi bildiğini yapmak Dikiş tuturamamak : Çeşitli nedenlerle bir iş yerinde tutunamamak Dikiz etmek (birini, bir yeri, şeyi): Onu gözetlemek, ona gizlice bakmak Dik kafalı: bk Dik başlıDikte etmek (bir şeyi, birine): İsteklerini ona zorla kabul ettirmek Dikkate almak (bir şeyi): Onu da gözönünde bulundurmak (Kars Göz önüne almak, hesaba katmak, kaale almakDil çıkarmak (birine): Onunla alay etmek, eğlenmek Dilden dile dolaşmak: Bir haber, herkesin ağzında söylenir olmak, herkesçe konuşulmak Dil (diller) dökmek (birine): Kandırmak, inandırmak ya da yaranmak İçin onun hoşuna gidecek sözler söylemek, yalvarmak yakarmak Dile (dillere) düşmek : Yaptıkları hakkında dedikodu çıkmak; dile gelmek Dile gelmek: -1 bk Dile düşmek -2 Konuşma yeteneği yokken ya da herhangi bir nedenle bu yeteneğini kaybetmişken konuşmaya başlamakDile getirmek (bir şeyi, birini) : -1 Onu açıklamak, anlatmak -2 Onu konuşturmakDile kolay : “Anlatması kolay gibi görünür ama öyfe zor, öyle güç ki!” anlamında Dili açılmak (çözülmek): Herhangi bir nedenle konuşmazken konuşmaya başlamak Dili ağırlaşmak : Hastalığı yüzünden güçlükle konuşmak Dili bir karış : Büyüklerine karşı konuşurken saygısızlık eden kimse için söylenir Dili bir karış dışarı çıkmak : Çok yürümekten ya da konuşmaktan dolayı aşırı yorulmak Dili çalmak : Konuşması, söyleyişi bir başka dili andırmak Dili çözülmek : bk Dili açılmakDili damağı kurumak : Çok konuşmaktan, heyecandan, susuzluktan ağzı kurumak, çok susamak; boğazı, damağı kurumak Dili damağına yapışmak : Uzun süre su içmediğinden ağzı kurumak Dili dolaşmak: Korkudan, hastalıktan ya da sarhoşluktan söyleyeceği şeyi bir türlü anlatamamak Dili döndüğü kadar: Anlatım gücü elverdiği ölçüde Dili dönmemek : Anlatmak istediğini tam söyleyememek Dilimin ucunda : Bir adın, sözün, çok iyi bilindiği halde bir türlü anım-sanamaması durumunda söylenir Dilinden anlamak (birinin, bir şeyin) : -1 Onun ne demek istediğini kavramak -2 Söz konusu şeyin özelliğini, o şey üzerinde ne yapılması ^gerektiğini bilmek
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#9 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıDilinden düşürmemek (bir şeyi, birini) : Hep aynı kişiyi ya da şeyi anlatmak, hep ondan söz etmek Dilinden kurt ula mamak : Eleştirilerinden, siteminden, iğnelemelerinden, sataşmalarından kurtulamamak Dilinde tüy bitmek: Nasihat etmekten, yol göstermekten bıkıp usanmak Diline dolamak (bir şeyi, birini) : -1 Aynı şeyi sık sık her yerde söylemek -2 Bir kimseyi her yerde kötüleyip durmakDilini eşek arası soksun : “Bundan böyle hoşa gitmeyecek söz söyleyemez ol (olsun)” anlamında ilenç sözü Dilinin altında bir şey olmak : Söz ve davranışlarından bir şeyler sakladığı belli olmak Dilinin ucuna gelmek (bîr şey) : O şeyi, söyleyecek durumdayken herhangi bir düşünceyle söylemekten vazgeçmek Dilinin ucunda olmak : Çok iyi bildiği bir şeyi o anda hatırlayanıamak Dilini tutmak: Sonunu düşünerek rastgele söz söylemekten sakınmak Dili tutulmak : Korku, heyecan yüzünden konuşamaz duruma gelmek Dili uzamak : Haddini bilmeden konuşmaya başlamak Dili varmamak (bir şeye, söylemeye) : Kötü bir şey söylemeye niyetlenmişken söylememek, kendini tutmak; ağzı dili varmamak Dillere destan olmak : Herkes tarafından uzun uzun kendisinden söz edilir olmak Dil uzatmak (bir şeye, birine): Saygı duyulan bir kimse ya da kutsal bir yer, şey hakkında yakışık almayacak, aşağılayıcı sözler söytemek Dil yarası: Acı sözün yarattığı gönül kırgınlığı Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak : Daha iyi şeyler elde etmeye çalışırken elindekini de yitirmek Dinden imandan çıkmak : Çok öfkelenmek Dini bütün : Dinine çok bağlı, inana sağlam olan, dindar (kimse) Dini imanı para : Paraya tapar gibi düşkün olan, paradan başka hiçbir şey düşünmeyen (kimse) Dip bucak : -1 Göze çarpmayan yer -2 Kıyı köşeDirlik düzenlik : Birlikte yaşayan, çalışan kimseler arasındaki iyi geçinme duruma Dirlik yüzü görmemek : Yaşamı boyunca huzur ve rahata kavuşmamak Dirsek çevirmek (birine) : Daha önce işbirliği yaptığı kişiye, çıkar ilişkisi son bulunca olumsuz tavır takınmak (Kars Yüz çevirmek)Dirsek çürütmek: Bilgisini arttırmak İçin uzun süre masa başı çalışması (öğrenim) yapmış olmak Diskur geçmek (çekmek) (birine): Onunla yaptıktan, yapması gerekenler konusunda uzun bir konuşma yapmak; nutuk çekmek Diş bilemek (birine): Kızdığı birine kötülük yapmak için fırsat kollamak Dişe dokunur : İşe yarar, belirtilmeye değer, önemli Diş geçirememek (birine): O kimseye istediğini yaptırmaya gücü yetmemek Dişinden tırnağından artırmak : Yiyeceğinden, giyeceğinden keserek para biriktirmek Dişinin kovuğuna (oyuğuna) bile gitmemek: Yediği yiyecek ya da elde ettiği, payına düşen şey kendisine pek az gelmek Dişini sıkmak : Güçlük ve sıkıntılara katlanmak, dayanmak Dişini tırnağına takmak: Çok büyük güçlüklere, sıkıntılara, katlanmak; bütün gücünü kullanmak Diyeceği olmamak: Bir itirazı, söyleyecek herhangi bir sözü bulunmamak Dize gelmek: -1 Baş eğmek, boyun eğmek -2 Yenilip teslim olmakDize getirmek (birini) : -1: Kendisine direneni alt ederek buyruğuna uyacak duruma getirmek -2 Yenip teslim almakDizini dövmek : Çok pişman olmak Dizinin dibi: Yanı başı Dizleri kesilmek: Dizlerinde derman, güç kalmamak Dizlerinin bağı çözülmek : Korku, aşırı yorulma gibiTar nedenle ayakta duramayacak duruma gelmek Dobra dobra (söylemek, konuşmak): Hiç çekinmeden, sakınmadan, gerçeği, düşündüklerini olduğu gibi (söylemek) Doğru bulmak (bir şeyi) : Onu uygun görmek, onaylamak Doğru çıkmak : Gerçek olduğu gibi anlaşılmak Doğrudan doğruya: Hiçbir aracı kullanmadan, araya başka bir şey girmeden Doğru doğru dosdoğru : “En doğrusu şu ki ” anlamındaDoğru durmak : Uslu durmak, yaramazlık yapmamakDoğru dürüst: -1 Kusuru, yanlışı, eksiği olmayan kimse ya da şey için söylenir -2, Kusursuz, yanlışsız, eksiksiz biçimde, tam olarakDoğru oturmak : Uslu durmak Doksan kapının ipini çekmek: Her yere uğramak; kırk kapının ipini çekmek Dokuz canlı: Ölümle sonuçlanabilecek birçok tehlikeyi atlatıp sağ kalabilen (kimse ya da canlı) Dokuz doğurmak : Merakla, heyecanla, korkuyla beklemek Dokuz yorgan eskitmek (parçalamak): Çok uzun yaşamak Dolap beygiri gibi dönüp durmak : Dar bir çevrede aynı işi sürekli olarak yapıp durmak Dolap çevirmek (döndürmek) : Hile ile, yalan dolan ile iş görmek, düzen kurmak Dolu dizgin gitmek : -1 Son hızla koşmak -2 Önüne geçilemeyecek biçimde olmakDoluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı: “Hangi yolu denedi yse m olmadı, çözüm yolu bulamadım ” anlamındaDomuzdan (bir) kıl çekmek (koparmak): Sevilmeyen ya da eli sıkı olan birinden az da olsa bir şey elde etmek ‘Dona, çekmek (hava): Hava sulan donduracak ölçüde soğumak Don çözülmek : Hava ısınmaya başlayarak buzlar çözülmek Don gömlek : Üzerinde sadece iç çamaşırı olmak üzere Don tutmak : Donmak, buz tutmak Dost düşman : Herkes Dosta düşmana karşı: Dosttan üzmemek, düşmanları sevindirmemek için Dostlar alışverişte görsün (diye) : “Sın” gösteriş olsun, iş görüyor densin (diye) ” anlamındaDostlar başından (dostlardan) ırak: “Dostlar böyle kötü durumlarla karşılaşmasınlar ” anlamındaDoyum olmamak (bir şeye): O şeyden hiçbir şekilde bıkmamak, tadına doyulmamak Dozunu ayarlamak : Ölçülü olmak; ölçülü davranmak Dozunu kaçırmak : Aşırı gitmek, ölçüyü aşmak Dönüm noktası: Bir olayın ulaştığı yeni bir aşama Dört ayak üstüne düşmek: Ummadığı bir şeyi, fazla emek harcamadan edinivermek -2Tehlikeli bir durumu kazasız belasız atlatmakDört başı mamur (bayındır): Her bakımdan istenildiği gibi olan, kusursuz, mükemmel, yetkin Dört bir tarat: Her yer, her taraf Dört dönmek : Bir iş için telaşla oraya buraya koşmak, koşuşturup durmak Dört dörtlük : Her yönüyle tam, kusursuz, mükemmel olan Dört duvar arasında (kalmak) : Evde, kapalı bir yerde (kalmak), Dört elle sarılmak (yapışmak) (bir şeye) (birine) : -1 O şeyi İyice benimseyerek ve özenle yapmak için ele almak -2 Destek ya da yardım umulan kimseyle sıkı bağlar kurmakDört gözle bakmak : Dikkatlice bakmak Dört gözle beklemek : Çok isteyerek, özlemle,-sabırsızlıkla beklemek Dört köşe olmak; Çok keyiflenmek, büyük zevk duymak, çok sevinmek Dört yanı deniz kesilmek : Her yönden çaresizlik, umutsuzluk içinde kalmak Dudak bükmek: Bir şeyi beğenmediğini belirten davranışta bulunmak, umursamamak Dudak ısırmak : -1 Biçimsiz, ayıp bir duruma şaşmak -2 Hayran kalmakDudakları titremek : Ağlayacak duruma gelmek Dudak sarkıtmak : Hoşnutsuzluğunu, üzüntüsünü yüz ifadesiyle belli etmek; surat asmak, somurtmak Dudak tiryakisi: Sigarayı dumanını içine çekmeden dışarı üfleyerek içen tiryaki Duman almak (bir yeri) (bir şeyden) : -1 Orayı sis bürümek, sis kaplamak -2 Sigaradan ya da sigara gibi sarılmış uyuşturucudan içine çekmekDuman altı olmak: Esrar içilen bir yerin havasından etkilenmek Duman attırmak : Birini üstünlüğünü göstererek korkutmak, sindirmek Duman etmek (birini, bir şeyi): -1 Onu yok etmek, dağıtıp bozmak -2 Başarı göstermek, yenmekDumanı üstünde : Çok yeni, çok taze olan Duman olmak : İşi, durumu bozulup, çok kötü duruma düşmek Dumura uğramak : Körelmek, canlılığını yitirmek, işlevini yapamaz olmak Dur dinlen yok (dur otur yok, dur durak yok) : Durup dinlenme bilmeden, hiç ara vermeden sürekli çalışmayı anlatır Dur kendime yer edeyim, bak sana neler edeyim : “Bana neler ne-ler yaptığını biliyorum, hele bir buraya yerleşeyim, sonra gör, sana neler yapacağım ” anlamında tehdit sözüDurdu durdu, turnayı gözünden vurdu : “Bıkmadı, sabretti, ama sonunda olumlu bjr sonuç, güzel bir şey ya da büyük bir kazanç elde etti ” anlamında gıpta sözüDurduğu (durduk) yerde : -1 Hiçbir emek harcamadan -2 Gereği olmadığı halde, hiç gereği yokken; durup dururken -3 Hatası ya da suçu olmadığı haldeDurmuş oturmuş : -1 Davranışları ve düşünceleri tutarlı olan, olgun (kimse) -2 Büyük sorunları kalmamış, uzun süredir rahat bir yaşama biçimine girmiş (yer)Durumu bozulmak: -1 Parasal gücü azalmak, giderleri karşılayamaz olmak -2 Eriştiği güzel durum kötüye gitmekDurumu düzelmek: -1 Parasal gücü iyileşmek -2 önceki iyi durumuna kavuşmakDurup dinlenmeden : Aralıksız, arka arkaya, sürekli olarak *Durup dururken : -1 Birdenbire, ansızın, -2 Hiçbir neden yokken, hiç gereği olmadığı halde, hiç gereği yokken, durduğu yerdeDut gibi olmak: -1 Çok içip sarhoş almak -2 Utanmak, bozum olmak, mahcup olmakDut yemiş bülbüle dönmek : Önceleri neşeli ve konuşkan iken» hiç sesi çıkmaz olmak Duymazlıktan (duymamazlıktan) gelmek : Duymamış gibi davranmak Düdük gibi: (Pantolon için) Kısalmış, dar, sıkı Düdük makarnası: Anlayışsız, sersem (kimse) Düğüm noktası: Bir işin sonuçlandın İm ası için öncelikle çözüme kavuşturulması gereken en zor yanı Düğümü çözmek : Anlaşılması güç bir şeyi açıklığa kavuşturmak Düğüm üstüne düğüm atmak : Hiç para harcamayıp birikim yapmak Düğün bayram etmek : Çok sevinmek Düğün değil bayram değil, eniştem beni niye öptü : “Ortada bir neden yokken, niçin bu kadar yakınlık gösteriyor ” anlamındaDümdüz etmek (bir şeyi, yeri) : Onu yıkmak, kırıp dökmek, ezmek, yerle bir etmek Dümdüz olmak : Ezilmek, yıkılmak, kırılıp dökülmek, yerie bir olmak Dümen çevirmek : Hileye başvurarak iş görmek Dümen suyunda gitmek (birinin) : Bir kimseye her yönden bağımli olmak, onun izinden yürümek Dümen yapmak : Dalavereyle, hüeyie başkasını aldatmaya çalışmak Dümenine bakmak : Çıkarından başka işle uğraşmamak, yasadışi yol-iarla da olsa çıkarına çalışmak Dün bir bugün iki: “Daha çok fazla zaman geçmiş değil” anlamında bir şeyin erken olduğunu anlatırDün gibi: Çok yakın zamanda olmuş, yaşanmış gibi Dünden bugüne : Çabucak, az zamanda Dünden razı (hazır): “Bir öneriyi hemen seve seve kabul eden kimse için söylenir Dünkü çocuk : Genç, acemi, deneyimsiz (kimse) Dünya ahret kardeşim olsun : “Karşı cinsten bir kimseye kardeşlik duygusundan başka bir duygu beslemem, kardeşim gözüyle bakarım, ona kötü gözle bakmam ” anlamındaDünya âlem : Herkes, tüm insanlar Dünya başına yıkılmak : Dayanamayacağı kadar büyük bir yıkıma uğrayıp tüm umutlarını yitirmek, dirliği ve düzeni karmakarışık olmak Dünya bir araya gelse : “Tüm insanlar birlikte davranarak karşı olsa, engel olmaya çalışanlar çıksa bile, vız gelir ” anlamındaDünyadan elini eteğini çekmek : Çevresiyle, çevresinde olan bitenlerle ilgisini kesmek, dünya işleriyle ilgilenmez olmak (Kars Bir köşeye çekilmek, inzivaya çekilmek)Dünyadan geçmek (el çekmek, vazgeçmek) : Bir köşeye çekilip, toplum yaşamından uzak durmak, kendi halinde yaşamak Dünyadan haberi olmamak : Çevresinde neler olup bittiğinin farkında olmamak Dünyada olmaz (gelmez vb): Kesinlikle olmayacak yapılmayacak bir şey için söylenir; hayatta olmaz Dünya durdukça : Sonsuzluğa dek, ebediyen Dünya evine girmek : Evlenmek, yuva kurmak Dünya (gözüne, ona) zindan olmak (kesilmek) : Umutlarını yitirmek, karamsarlığa düşmek Dünya gözüyle (görmek}: Sağ iken, ölmeden Önce, sağlrğında (görmek) Dünya kadar : İstemediğin kadar, çok bol Dünya kazan ben kepçe : “Çok arandı, aranmadık yer bırakılmadı, her yer gezildi ” anlamındaDünyalar onun olmak: Çok sevinmek Dünyalığı(m) doğrultmak : Yaşadığı sürece yetecek kadar para kazanmak ya da gelir sağlamak Dünyanın kaç bucak (köşe) olduğunu anlamak: Yaşamın zorluğunu, insanın çetin engellerle karşılaşabileceğini öğrenmek; Hanyayı Konya’yı öğrenmek Dünyanın kaç bucak (köşe) olduğunu göstermek (birine) : Onu yaptığına pişman etmek, ona hak ettiği cezayı vermek Dünyanın öbür (bir) ucu : Çok uzak yer Dünyası yıkılmak : Yaşama umudu yıkılmak, güzel hayalleri son bulmak Dünya varmış : “Oh! bunaltıcı, üzücü, sıkıntılı bu durumdan kurtuldum ” anlamındaDünyaya gelmek: Doğmak Dünyaya getirmek: Doğurmak Dünyaya gözlerini kapamak (yummak): Ömrü bitip Ölmek Dünyaya kazık kakmak : Çok yaşamak, uzun ömürlü olmak Dünyayı gözü görmemek: Sıkıntı, üzüntü, öfke, karamsarlık, hınç ya da çok mutlu olma gibi durumlarda başka bir şey düşünmemek Dünyayı haram etmek (birine) ; Ona hayatı yaşanılmaz duruma getirmek Dünyayı toz pembe görmek : En kötü, en acıklı durumlarda bile iyimser olabilmek, durumun iyi yönleri bile olduğunu düşünmek Dünyayı tutmak : Her yerde duyulmak, ünü yayılmak Dünya yıkılsa umurunda değil: Sorum M uk duygusu gelişmemiş, hiçbir şeyle ilgilenmez, kaygısız, tasasız, gamsız kimse için söylenir Dünyayı zindan etmek (birine) : Onu çok sıkıntılı bir duruma sokmak Dünya zindan olmak (birine) : Umutlarını yitirmek, İyice karamsar olmak Dürbünün tersiyle bakmak (bîr şeye) : Söz konusu şeyi çok küçümsemek, olduğundan daha az değerli, önemli görmek Düş görmek : Uyurken zihinde olay ve düşünceler belirmek; rüya görmek Düş gücü : Bir şeyi zihinde canlandırma, yaratma, düşünme yeteneği; hayal gücü Düş kırıklığı: Çok istenilen, beklenilen ya da umulan bir şeyin gerçekleşmemesi halinde beliren duygusal durum; hayal kırıklığı Düş kurmak : Olmamış bir şeyi, olması olanaksız ya da gelecekte olabilecek bir şayi hayalinde canlandırmak; hayal kurmak Düşe kalka : Güçlüklerle karşılaşarak, zor bela; iyi kötü Düşüncesini açmak (birine) : Herhangi bir konudaki görüşünü, endişesini bildirmek Düşüncesini almak : Herhangi bir konuda görüşünü öğrenmek Düşüncesini okumak : Birinin ne düşündüğünü anlamak Düşünceye dalmak : Dalgın bir durumda derin derin düşünmek Düşünceye varmak: Bir kanıya ulaşmak, çözümü bulmak Düşün düşün, boktur işin : Durumu kötü olan, hiçbir çıkar yol bulamayan kimsenin kendi kendine söylediği söz Düşünüp taşınmak : Bir konuyu her yönüyle iyice düşünmek, buna göre karar vermek Düşüp kalkmak (biriyle): -1 Biriyle yasa ve törelerin uygun görmediği biçimde, birlikte yaşamak -2 O kimseyle yakın ilişki içinde bulunmak, yakın arkadaşlık etmekDüttürü Leyla: Çok dar ve kısa giyinmiş kadın için söylenir Düzene koymak (sokmak) (bir şeyi): -1 Yolunda gitmesini sağlamak, uygun biçimde çalışır duruma getirmek -2 Dağınıklıktan kurtarıp derli toplu duruma getirmekDüzen kurmak: -1 Gerekli araç ve gereçleri kullanıma sokarak, onlara işlerlik kazandırmak -2 Hileye başvurmak, dolap çevirmekDüzlüğe çıkmak : Engelleri aşmak, işini,yoluna koymak
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#10 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< E >> Eceli gelmek : -1 İnsanın yaşamı doğal olarak sona ermek, eceli ile ölmek -2 Doğal olmayan bir nedenle ölmek ya da öldürülmekEceline susamak : Ölümüyle sonuçlanabilecek tehlikeli davranışlarda bulunmak (Kars Belasını aramak, ölümüne susamak)Ecel şerbeti içmek : Ölmek Ecel teri dökmek : Tehlikeli bir durum karşısında büyük korku ve kaygı duymak; kendini ölecekmiş gibi hissetmek Eciş bücüş : Çirkin görünüşlü (Kars Çarpık çurpuk, eğri büğrü)Edebiyat yapmak: Bir konuda süslü, yapmacıklı boş sözler söylemek Efkâr dağıtmak : Kaygıyı, üzüntüyü, tasayı neşelenerek, eğlenerek gidermeye çalışmak Efradını cami, ağyarını mani: (esk ) “Gerekli her tür şeyi içeren, gereksizleri konu dışı bırakan” tanım için söylenirEğri büğrü : Eğilmiş, bükülmüş; çarpık çurpuk (Kars Eciş bücüş)Ekalliyette kalmak : bk Azınlıkta kalmakEkin iti: Başını yukarı kaldırıp herkese yüksekten bakan kimse için kullanılır Ekmeğinden etmek (birini) : Onu işinden çıkarmak, atmak Ekmeğinden olmak (biri) : Geçimini sağlayan işinden zorunlu olarak ayrılmak Ekmeğine yağ sürmek (bir şey, birinin) : İstemeden, düşüncesizce yaptığı bir iş, karşı tarafın işine yaramak Ekmeğini çıkarmak : Geçimine yetecek kadar kazanç sağlamak Ekmeğini eline almak: Geçimini kendi sağlayacak duruma gelmek, (Kars İş tutmak)Ekmeğini taştan çıkarmak : Geçimini sağlama konusunda pek becerikli, yetenekli olmak Ekmeğini yemek (birinin): -1 Birisinin işinde çalışarak kendi geçimini sağlamak -2 Geçim yönünden birisinin yardımından yararlanmakEkmeğiyle oynamak (birinin) : Bir kimse kendisinin ya da başkasının işini kaybetmesine neden olmak Ekmek aslanın ağzında : “Geçimini sağlayacak bir iş bulmak ve para kazanmak çok zor ’ anlamındaEkmek elden su gölden : Çalışmayıp başkasının kesesinden bol bol yiyip içme Ekmek kapısı : Bir kimsenin geçimini sağladığı yer ya da iş; geçim kapısı Ekmek kavgası: Geçimini sağlama çabası Eksik çıkmak : Olması gerekenden daha az olduğu anlaşılmak Eksik etek: Kadın, eş için aşağılama sözü Eksik etmemek (bir şeyi) : -1 O şeyi her zaman bulundurmak -2 Ona devam etmek, onu sürekli yapmakEksik gedik : Gerekli olan ufak tefek şeyler Eksik gelmek : Gerekli olandan daha az olmak, yetmemek Eksikliğini duymak (bir şeyin, birinin): O şeyin eksik, yarım, noksan olduğunun bilincine ermek; o kimseyi arar olmak Eksik olma : “Sağ ol, var ol” antamında teşekkür sözü Eksik olmasın : “Sağ olsun, var olsun” anlamında iyi dilek sözü Eksik olsun : -1 “İstemem, gereği yok” anlamında öfkeyle söylenir -2 Kızılan bir kimse için “ölsün!” anlamında kullanılırEl açmak : Dilenmek, başkasından para ve yardım ister duruma düşmek; avuç açmak El alışkanlığı (yatkınlığı) : Bir işin birçok kez yapılması sonucu kazanı*** beceri, ustalık El atmak (birinden) : -1 Tarikatlarda bir mürit, mürşidinden başkalarına yol gösterme iznini almak -2 Bir sanat öğrenen çırak, ustasından kendi başına iş yapabilme iznini almak -3 İskambil oyunlarında karşı taraftan daha kuvvetli kâğıdı oynayarak üstünlük sağlamakEl altından : İstenildiği zaman kolayca alınabilecek, bulunabilecek yerde, hazırda El altında : Gizlice, kimsenin haberi olmadan (Kars Alttan alta, gizliden gizliye)El atmak (bir şeye) : -1 Yeni bir işe başlamak -2 Birisinin işine karışmak; müdahale etmek -3 Birine sarkıntılık etmekEl ayak çekilmek : Ortalıkta kimse kalmamak, ortalık sessizleşip ıssızlaşmak El basmak (bir şeye) : Ekmek ya da kutsal kitaplardan biri üzerine el koyarak ant içmek, yemin etmek El bebek, gül bebek :Çok sevilen ve nazlı büyütülen, şımarık çocuk İçin söylenir El beğenmezse yel (yer) beğensin : “İnsanı beğenecek kişiler olmazsa, şerefsiz yaşayacağına ölmesi daha iyidir ’ anlamındaEl çabukluğu: -1 Bir işi çabuk biçimde yapma ustalığı -2 Bir şeyi sezdirmeden yapmaEl çabukluğuna getirmek (bîr şeyi) : Bir işi, hilesini sezdirmeden çabucak yapmak El çekmek (bir şeyden) : O şeyden vazgeçmek, artık onu yapmamak El çektirmek (birisine, işten): Onu görevinden, İşinden uzaklaştırmak Elde avuçta bir şey bırakmamak: Para, mal mülk, vb’yi savurganca harcayıp tüketmek Elde avuçta bir şey kalmamak: Para, mat, mülk vb harcanarak bitmek, tükenmekElde avuçta ne varsa : Elindeki bütün mal, mülk , para Elde etmek (bir şey) (birini) : -1 Bir şeye sahip olmak, onu edinmek -2 Bir şey meydana getirmek, üretmek -3 Bir kimseyi kendi yanına çekmek -4 Bir kimseyi kendi hizmetine almakEl değiştirmek: Bir şeyin sahipliği ya da kullanımı birinden bir başkasına geçmek El değmemiş : -1 Hiç kullanılmamış, hiç dokunulmamış -2 Saflığı bozulmamışElde (elinde) kalmak: -1 Bir mal satılamadığı için olduğu gibi sahibinde durmak -2 Harcamanın sonunda artmış olarak durmakElden ayaktan düşmek (kesilmek) : Hastalık ya da yaşlılık sonucu yürüyemez, iş yapamaz duruma gelmek Elden çıkarmak (bir şeyi) : O şeyi satmak, başkasına devretmek Elden çıkmak (bir şey): O şey satılmak, başkasına devredilmek Elden düşme : Az kullanılmış ya da sahibinden ucuza alınmış (mal) Elden (elinden) düşürmemek (bir şeyi) : O şeyle uzun süre yakından ilgilenmek Elden ele : Bir kişiden ötekine Elden ele dolaşmak : -1 Birçok kimsece alınıp bakılmak -2 Birçok sahip değiştirmekElden geçirmek (bir şeyi) : -1 Onu incelemek, kontrol etmek -2 Onu onarmak, düzeltmekElden gel: -1 “Seni kutlarım” -2 “Parayı hemen ver” anlamındaElden gelmemek : Bir şey yapamamak, dayanamamak Elden (elinden) geldiği kadar: Yapabildiği, mümkün olduğu kadar Elden gitmek (bir şey, biri) : Onu yitirmek, ondan mahrum kalmak Elden ne gelir: “Ne yapılabilir?” anlamında çaresizlik bildirir Elden (elinden) kaçırmak (bir şeyi) : Onu elde etmek fırsatını yitirmek Elde (elinde) tutmak (bir şeyi): Bir duruma ya da işe hâkim olmak Ele almak (bir şeyi) : -1 Bir şey üzerinde çalışmaya başlamak -2 Bir şeyi inceleyip araştırmak, eleştirmekEle avuca sığmamak: Söz dinlememek, şımarık ve taşkın davranışlarda bulunmak Ele geçirmek (birini, bir şeyi) : -1 Onu yakalamak -2 Onu elde etmek, edinmek, ona sahip olmakEle geçmek: -1 Yakalanmak -2 Elde edilmekEle gelmek : -1 Bir şey ele tutulabilir duruma gelmek -2 Bebek kucağa alınacak kadar büyümekEle güne karşı: Herkese karşt, herkesin Önünde El elde baş başta : “Hiçbir şey kalmadı, her şey tükendi ” anlamındaEt ele vermek (biriyle) : Onunla işbirliği yapmak, güçlerini birleştir-rnek El emeği: -1 Elde yapılan iş, ürün -2 Elle yapılan çalışmanın karşılığı, ücretiEl etek çekmek (bir şeyden) : -1 Artık o şeyle uğraşmaz olmak -2 Kendini bütünüyle ibadete vermekEl etek öpmek : -1 İşini yaptırmak için çok yalvarmak -2 Yaltaklanmak, hoş görünmeye çalışmak, dalkavukluk etmekEl etmek (birine) : Ona “gel” anlamında el sallamak Ele verir talkını, kendi yutar salkımı : (ele verir öğüdü, kendi keser söğüdü) : “Başkasına verdiği öğüdü kendisi tutmaz, dahası tersini yapar ” anlamındaEle vermek (birini) : -1 Suçlu bir kişiyi güvenlik kuvvetlerine haber verip yakalatmak -2 Aynı suçu işlemiş bir kişinin suç arkadaşlarını, kendisi yakalanınca baskı ya da çözülme sonucu güvenlik kuvvetlerine yakalatmakEl gün : Herkes, el âlem Eli açık : Cömert, para harcamaktan çekinmeyen (kimse) Eli ağır: -1 Yavaş iş yapan (kimse) -2 Eliyle vurduğunda acıtan kimse; ağır elliEli ağzında kalmak : Çok şaşırmak, şaşırıp kalmak Eli alışmak (bir şeye) : -1 Bir işte ustalık kazanmak -2 Herhangi bir davranışı alışkanlık haline getirmekEli altında otmak : Aradığı, istediği zaman bulabileceği yerde olmak Eli armut mu devrişiyor? (eli armut devşirmiyor ya?) : “Bir kimse bir iş yapıyorsa, öteki de boş durmaz, aynı işi yapabilir ” anlamındaEli ayağı (kolu) bağlı kalmak : -1 Bir şey yapamayacak durumda olmak -2 Yardıma olması, çözüm bulması gereken bir konuda, hiçbir şey yapamamak Eli ayağı buz kesilmek: Aldığı üzücü bir haber yüzünden İş yapamaz duruma gelmek Eli ayağı düzgün olmak : Bedence, görünüşçe kusursuz olmak, iyi görünmek Eli ayağı(na) dolaşmak: Telaştan, heyecandan ne yapacağını şaşırmak, saçma sapan işler yapmak Eli ayağı titremek :” Korkur sinir, vb yüzünden heyecanlanmak Eli ayağı tutmak : İş yapabilecek durumda olmak Eli bol: -1 İş yapabilecek parası olan (kimse) -2 İş için gerekli araçları esirgemeyen (kimse)Eli bollaşmak : Para yönünden rahatlamak Eli boş : O sırada yaptığı bir işi olmayan (kimse) Eli boş dönmek (bir yerden): İstediğini elde edemeden dönmek Eli (elleri) boş gelmek (gitmek) (bir yere) : O yere armağansız gelmek (gitmek) Eli böğründe (koynunda) kalmak : Başarısızlığa uğramak, bir iş yapamaz duruma düşmek; umutsuz, çaresiz duruma düşmek Eli cebine varmamak (gitmemek) :* Para harcama konusunda cimri davranmak, para harcamaya yanaşmamak (Kars Cebinde akrep olmak)Eli (eline ) çabuk : Çabuk iş yapan (kimse) Eli darda : Para sıkıntısı içinde Eli değmek (değmemek) ermek (ermemek) (bir şeye) : Söz konusu işi yapacak vakit ve fırsatı bulmak (bulamamak) Eli ekmek tutmak: Geçimini sağlayacak duruma gelmek (Kars Ekmeğini eline almak)Eli ermek (ermemek) (bir şeye, bir şeyi yapmaya) : Onu yapmaya vakti olmak (olmamak) Elifi görse mertek (direk) sanır : Bilgisizliğine rağmen bilgiçlik taslayan, okuması yazması olmayan bir kimse için alay yollu söylenir Eli geniş : Para sıkıntısı çekmeyen; cömert (kimse) Eli genişlemek : Eli bol para geçmek, harcama olanağı olmak Eli gitmek (bîr şeye) : Onu tutmak, yakalamak istemek Eli hafif : Acıtmadan iş gören (dişçi, iğneci) Eli İşe yatmak : Bir işi yapabilecek el becerisi olmak Eli işte (aşta), gözü oynaşta : İş yapar görünen, fakat aklı başka şeylerde olan, (kimse) Eli kalem tutmak: -1 Yazı yazmayı bilmek -2 Bir konu hakkında başarılı bir biçimde yazı yazma yeteneğine sahip olmakEli kırılmak : Eli bir işe yatkın duruma gelmek Eli kolu bağlı olmak (durmak, kalmak) : Üzerine düşen ya da üzerine aldığı bir görevi çeşitli nedenlerle yapamayacak durumda olmak Eli kulağında : Olması ya da gerçekleşmesi çok yakın Eli kurusun : “Elin tutmaz, bir iş görmez olsun ” anlamında ilençEli mahkûm : “Bu işi yapmak zorunda ” anlamındaEli maşalı: Şirret, edepsiz, kavgacı (kadın) Elinden almak (bir şeyi, birisi) : Birini sahip olduğu bir şeyden, bir kimseden yoksun kılmak Elinden bir İş gelmemek: Hiçbir iş yapamamak Elinden bir kaza (sakattık) çıkmak : İstemeyerek birisini yaralamak ya da Öldürmek Elinden bir şey gelmemek : Olanaksızlık, çaresizlik ya da beceriksizlik yüzünden yardıma olamamak Elinden çekmek: -1 Bir kimse yüzünden sıkıntıya düşmek -2 Bir kimseyi öç almak için sıkıntıya sokmakElinden düşürmemek (bir şeyi) : Sürekli onunla İlgilenmek Elinden geleni ardına koymamak : Elinden gelen her türlü kötülüğü yapmak Elinden geleni yapmak: Bir işi bilgisinin ve gücünün yettiği kadarıyla yapmak Elinden gelmek : Söz konusu şeyi yapma becerisi olmak Elinden hiçbir şey kurtulmamak : Her şeyi becerebilecek yetenekte olmak Elinden İş çıkmamak: Elindeki İşi zamanımda bitirememek; elindeki işi sürüncemede bırakmak Elinden tutmak (birinin): -1 Ona yardım etmek -2 İlerlemesine yardıma olmak, kayırmakElinde olmak {bir şey) : O şeyi yapabilecek durumda olmak, o şey onun yetkisi, becerisi içinde olmak Eline ağır: Elinden çabuk iş çıkmayan (kimse) Eline ayağına düşmek (kapanmak, sarılmak) : Bir isteğini yaptırabilmek için bir kimsenin ayaklarına kapanıp yalvarmak Eline ayağına üşenmemek : İşini severek yapmak Eline bakmak (birinin) : Bir kimsenin yardımıyla geçinebilir durumda otmak Eline düşmek (bir şey birinin) (biri birinin) : -1 O şey (yer vb) onun egemenliği, buyruğu altına girmek -2 Ona yakalanmak -3 Kendisine hıncı bulunan bir kimseye muhtaç duruma gelmek -Eline, eteğine sarılmak: Birine bir iş için çok yalvarmak Eline geçmek (bir şey) (birisi) : -1 Kazanmak, elde etmek -2 Bulmak -3 YakalamakEline kalmak (birinin): Kendisine yardım edecek ya da bakacak ondan başka kimsesi kait ak Eline (elinize, ellerinize, ellerine) sağlık: “Yaptığın iş iyi olmuş, teşekkür ederim ” anlamındaEline su dökemez : “Bu kimse, adı geçen kimsenin çırağı bile olamaz, onunla aynı değerde değildir ” anlamındaEline vur, ekmeğini (ağzından) al: Sessiz, pısırık (kimse) Elini ayağını çekmek (biri, bir yerden) : Oraya uğramaz olmak, artık oraya gitmemek Elini ayağını kesmek (birinin, bir yerden) : Onun oraya uğramasını engellemek Elini ayağını öpeyim : “Çok yalvarıyorum ” anlamında bir şeyin yapılmasını isterken söylenirElini cebine atmak : Cebinden pars çıkarmak için davranmak Elini çabuk tutmak : Bir işi çabuk yapmaya çalışmak Elini eteğini çekmek (bir şeyden) : O şeyle ilgisini tümüyle kesmek Elini kana bulamak : Bir kimseyi yaralamak ya da öldürmek Elini kolunu bağlamak (bir şey, birinin) : O şey onu hiçbir iş yapamayacak duruma getirmek Elini kolunu sallaya sallaya dolaşmak (gezmek) : Pervasızca, serbestçe, çekinmeden dolaşmak Elini kolunu sallaya sallaya gelmek: Bir yere eli boş olarak, hiçbir armağan almadan gitmek Elinin altında : Her zaman kolayca yararlanabileceği yerde ve yakınlıkta Elinin körü: “Sorduğun sorular yeter artık, kötü sözler söyleyeceğim şimdi!” anlamında paylama sözü Elini sıcak sudan soğuk suya sokmamak: Evde hiçbir işe el sürmemek, çok nazlı olmak Elini sürmek (bir şeye, birine) : -1 bk elini sürmemek -2 Birine herhangi bir kötülük yapmak; dövmek, tecavüz etmekElini sürmemek (bir şeye) : -1, O şeyi eline almamak, o işi yapmamak -2 Tenezzül etmemekElini uzatmak (birine) : Ona yardım etmek, destek olmak Elini veren kolunu alamaz: ‘Çıkara bir kimsedir Senin cömert, yardımsever biri olduğunu anlarsa, elinden zor kurtulursun” anlamındaElini vicdanına (kalbine) koyarak (söylemek) : Doğru, hakça (söylemek); gerçekleri, doğruları gizlemeden (söylemek) Eli olmak (bir şeyde) : -1 Bir işe herhangi bir biçimde katkıda bulunmak -2 Bir işle gizli bir ilişkisi olmakEli para görmek : Para kazanmak, cebi para görmek Eli sıkı: Cimri, kolay para harcamayan (kimse) Eli silah tutmak: Silah kullanıp savaşabilecek durumda olmak Eli sopalı: Zorba, sert, baskıcı (kimse, yönetim) Eli şakağında : Düşünceli, tasalı, kaygılı Eli uzun : Fırsatını bulunca eline geçirdiklerini aşıran, hırsız Eli varmamak (gitmemek) (bir şeye): Bir işi yapmaya gönlü razı olmamak; o işi yapmak için içinde bir istek duymamak Eli yatkın (bir işe) : O işe alışkın, becerikli (kimse) Eli yatmak (bir işe): Bir işi yapabilecek el becerisi edinmiş olmak Eliyle koymuş gibi (bulmak) (bir şeyi, birini): Aradığını hemen, kolayca (bulmak) Eli yüzü düzgün : Yüzüne bakılabilir olan, güzelce (kimse) El kadar: Çok küçük (Kars Bacak kadar)El kaldırmak : -1 Söz istemek ya da oy verdiğini belirtmek için elini havaya kaldırmak -2 Kendisinden büyüğe vuracakmış gibi davra-makEl kapısı: -1 Yabancıların evi, yurdu -2 Bir kızın gelin gittiği ev -3 Kişinin geçimini sağladığı işyeriEl kiri: Hiçbir değeri olmayan, geçici (özellikle para için söylenir) El koymak (bir şeye) : -1 Bir şeyi, kendi buyruğu altına almak; bir yerin yönetimini kendi yetki sınırlan içine almak -2 Bir yolsuzluğu ortaya çıkarmak için incelemesine girişmekEllerin dert görmesin : “Allah razı olsun ” anlamında iyi dilek sözüEller yukarı: “Ellerini yukarı kaldır ve teslim ol!” anlamında uyarı sözü Elle tutulacak tarafı kalmamak : -1 Sağlam tarafı kalmamak -2 Kendisine güvenilmemekElle tutulacak tarafı olmamak : Değerli, güvenilir bir yönü bulunmamak Elle tutulur gözle görülür : Çok belirgin, çok açık olan El sıkışmak : İki arkadaş karşılaştıklarında sevgi ve saygı gereği birbirlerinin ellerini tutup, hafifçe sıkmak El sıkmak: Selamlaşmak için iki kişi birbirlerinin ellerini tutmak El sürmemek (bir şeye, birine) : -1 Onu ellememek, ona bir zararı dokunmamak -2 Bir işi yapmaya başlamamak -3 İlgilenip eline almamakEl tutmak : Bir iş vakit almak, uzun sürmek El uzatmak (birine) (bir şeye) : -1 O kimseye yardım etmek -2 Başkasınıın İşine, çıkarına dokunmak, kendisine ait olmayan bir şey üzerinde Ihak iddia etmekEl uzluğu : El alışkanlığı, ustalık, maharet El üstünde tutmak (birini) : Ona çok değer vermek, aşırı saygı ve sevgi göstermek El vermek (birine) : -1 Ona yardım etmek -2 Mürit mürşide başkalarına yol gösterme izni vermek -3 Birine bir konuda yetki vermek -4 İskambil oyunlarında karşı tarafa oyun üstünlüğü tanımakEl yatkınlığı: -1 İşe alışmış olma durumu -2 El işlerini yapmakta yetkin olmaEl yordımıyla : Görmeden, elle yoklayarak
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#11 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıEmeği geçmek: Bir işin yapılmasında özenle, çok çalışmış olmak Emek çekmek: Bir işin yapılmasında çok çalışmak Emek vermek (bir şeye) (birine) : -1 Bir şeyin meydana gelmesi için özen göstererek Çok çalışmak -2 Bir kimsenin yetişmesi için büyük çaba harcamakEmir büyük yerden : İtiraz edilemeyecek buyruklar İçin söylenir Emniyet etmek (birine) : Ona güvenmek, emanet etmek Emniyet vermek (birine) : Ona güven duygusu vermek Endazeye vurmak (bir şeyi) : Onu hesaplamak, ölçmek Endişe duymak (bir şeyden) : O şey için kaygılanmak, tasalanmak Engel çıkarmak (birine) ; Bir işin yapılmasını zorlaştırmak Eninde sonunda (önünde sonunda): Ne zaman olsa, en sonunda, kaçınılmaz olarak Enine boyuna : -1 Her yönüyle, eksiksizce -2 İriyarı, gösterişli (kimse)Eni konu : Eksiksizce, her yönüyle (Kars İyiden iyiye)Ensesi kalın : Maddi durumu yerinde olan (kimse) Ensesinde boza pişirmek : Bir işi yapması, bitirmesi İçin sürekli uyarmak, tedirgin etmek Ensesine binmek : Baskı altında tutmak, bir işi yapmaya zorlamak Ensesine yapışmak: Bir konuda sıkıştırmak (Kars Yakasına yapışmak)Ense yapmak: Hiçbir işle uğraşmadan, keyfinoe yaşamak Entrika çevirmek : Hile düzenlemek Er geç : Ne vakit olsa, erken ya da geç Eriyip bitmek: -1 Çok zayıflamak, incelmek -2 Çok aa çekmiş olmakEriyip gitmek : Yok olmak Erkek Fatma (Ayşe) : Erkekler gibi davranan kızlar için kullanılır Esamisi okunmamak: Hiç önem ve değer verilmemek, adı geçmemek Es geçmek (bir şeyi, birini) : Üzerinde durmamak, aldırış etmemek, boş vermek, önemsememek Eski çamlar bardak oldu : “Zaman değişti, eski durumların önemi ve değeri kalmadı ” anlamındaEski defterleri karıştırmak : Geçmişteki olayları bir yarar umarak ya da başka bir amaçla yeniden ele almak, anımsatmak Eski göz ağrısı: Birinin çok eskiden sevgilisi durumunda olan kimse (özellikle kız, kadın); İlk göz ağrısı Eski kafalı: Geçerliğini az ya da çok yitirmiş düşünceleri savunan, eski yaşam biçimine bağlı (kimse) (Kars Geri kafalı)Eski köye yeni âdet: Geleneklerine, eski yaşam biçimine bağlı bir topluluğa yadırganan bir yenilik getirmek Eski kurt : Mesleğin inceliklerini bilen, aldatılması olanaksız kimse Eski tas eski hamam : “Değişen hiçbir şey yok, eski durum devam ediyor ” anlamındaEski toprak : Yaşlandığı halde dinç kalmış (kimse) Eski tüfek: Herhangi bir alanda en kıdemli olan, bilgi, deneyim yönünden en zengin olan (kimse) Esrar kumkuması (kutusu, küpü) : Neyin nesi olduğu, ne ile uğraştığı bilinmeyen kimse için söylenir Esrar perdesi: Bir olayın gerçek yüzünün anlaşılmasını güçleştiren özelliklerin tümü Eş dost: Tanıdıklar, bildikler, ahbaplar Eşek başı mısın? : “Yetkini kullanmayıp neden gevşek davranıyorsun?” anlamında Eşek cenneti: Öbür dünya Eşek kadar olmak : Büyüdüğü halde akıllanmamak Eşek sudan gelinceye kadar dövmek (birini): Onu uzun bir süre İyice dövmek Eşek şakası: Ağır el şakası Eşref saati gelmek : Uygun, elverişli zamanı gelmek Etekleri tutuşmak : Çok telaşlanmak, kaygıya düşmek Etekleri zil çalmak : Çok sevinmek Etek öpmek : Dalkavukluk etmek, yaltaklanmak; el etek öpmek Eti budu yerinde, (etine buduna dolgun) : Semiz, tombul (özellikle kadın, kız) Eti ne, budu ne? : Bir kimsenin küçük, cılız veya olanaklarının sınırlı, parasını az olduğunu anlatmak için söylenir Etine dolgun : Tombul (kimse) (Kars Balık etinde)Eti senin kemiği benim : Eskiden velilerin çocuklarını eğitimciye, ustaya teslim ederken söyledikleri söz Et kafalı: Anlayışsız, kalın kafalı (kimse) Etle tırnak gibi: Birbirlerine candan bağlı dostlar için söylenir Etliye sütlüye karışmamak: -1 Kendini ilgilendirmeyen işlere karışmamak -2 Kendi halinde yaşamakEtmediğini bırakmamak (komamak): Elinden gelen her türlü kötülüğü yapmak Etrafında dört dönmek : İstediğini elde etmek ya da korumak için birinin yanından ayrılmamak Ettiği (yaptığı) hayır ürküttüğü kurbağaya değmemek : Bir İşte verdiği zarar yaptığı iyilikten büyük olmak Ettiğini bulmak : Yaptığı kötülüğün karşılığını bulmak Ettiğini yanına bırakmamak: Yaptığı kötülüğe kötülükte karşılık vermek, ondan öcünü almak Ettiği yanına (kâr) kalmak : Yaptığı kötülük karşılıksız kalmak, yaptığı kötülüğün cezasını görmemek, Ettiğiyle kalmak: Düşündüğü kötülüğü yapamadığı için üzüntü ve utanç içinde kalmak Ev açmak : Ayrı bir eve yerleşmek, evlenmek Ev bark : -1 Ev -2 Çoluk çocuk, ev halkıEvde kalmak ; Kız, yaşı ilerlemesine karşın evlenememiş olmak Evdeki hesap çarşıya uymamak : Tasarlanan bir şey başka biçimde gerçekleşmek, sonuçlanmak Evin direği: -1 Kadın için koca, eş -2Evİn geçimini sağlayan kimseEvirmek çevirmek (bir şeyi),: O şeyin her >a>ını iyice gözden geçirmek Evlerden uzak (ırak) : ‘Kimsenin başına bu tür felaketlerin gelmemesini dilerim ” anlamındaEvvel Allah : “Allah’ın yardımıyla” anlamında pekiştirme sözü Evvel âr idi, şimdi kâr oldu : “Önce ayıp sayılırken şimdi beğenilen bir davranış oldu ” anlamındaEv yıkmak : -1 Karı ile koca arasına fitne sokup, ayrılmalarına yol açmak -2 Bir ailenin geçim yollarını ortadan kaldırıp perişan olmalarına yol açmakEyvallah demek (bir şeye) (birine) : -LRazı olmak, kabul etmek -2 Aliaha ısmarladık demekEyvallah etmemek (birine) : Birinin minneti altına girmemek, birine boyun eğmemek Eyvallahı olmamak (birine, hiç kimseye) : Ona, onlara minneti, gö- nül borcu olmamakEzbere iş görmek : İncelemeden, gelişigüzel iş görmek Ezbere konuşmak : Aslını arayıp sormadan, bilmeden konuşmak Ezilip büzülmek : -1 Konuşurken sıkılmak, çekinmek, güç duruma düşmek -2 Utangaç ya da kibarca davranışlarda bulunmak
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#12 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< F >> Faka basmak: Tuzağa düşmek, aldatılmak; tongaya basmak Fal açmak (fala bakmak) : Suya bakarak, kitap, iskambil kâğıdı açarak gelecekten haber vermek Falakaya çekmek (yatırmak) (birini): Ayaklarını falakaya bağlayarak tabanlarını kalın bir sopa ile dövmek Fareler cirit atmak (oynamak) (bir yerde) : O yerde hiç kimse bulunmamak, o yer bomboş, ıpıssız olmak Fark atmak: -1 Fazla sayı yapmak -2 Benzerlerinden çok farklı ot-mak, onları geçmekFark etmez: -1 “Hiçbir önemi, etkisi yoktur” -2 “Hiçbir değişiklik yapmaz” anlamındaFark gözetmek : Ayrım yapmak, birini Ötekinden ayrı, üstün tutmak Farkına varmak : -1 Bir şeyin var olduğunu anlamak, sezmek -2 Aralarında fark bulunduğunu anlamakFarkında olmamak (olmak): Ne olup bittiğini anlamamak (anlamak) Fark yapmak : Oyunlarda yenmek Fasit daire : bk Kısır döngüFasulye gibi kendini nimetten saymak : Kendine aşırı bir değer vermek Fatiha okumak (bir şeye, ruhuna) : O şeyden umudunu kesmek Fazla gelmek : Gereğinden, alışılmıştan fazla olmak Fazia kaçırmak : -1 Her zamankinden fazla yemek, İçmek -2 Bir şeyi normalinden fazla yapmakFazia olmak : Başkalarını rahatsız edecek davranışlarda bulunmak Felce uğramak : İşlemez, yürümez, çalışmaz duruma gelmek Feleğin çemberinden geçmiş : Başından pekçok iyi kötü olay geçmiş olan (kimse) (Kars Görmüş geçirmiş)Feleğini şaşırmak: Ne yapacağını bilemez duruma gelmek Feleğin sillesini yemek: Büyük bir yıkıma uğramak Felekten bir gün çalmak: Neşeli, eğlenceli bir gün geçirmek Fellik fellik (fellek fellek) aramak (birini, bir şeyi): Onu her yerde telaşla, heyecanla aramak Felsefe yapmak: Bir olayın nedenleri ve sonuçları hakkında değişik görüşler ileri sürmek Fena olmak : -1 Bozulmak -2 Çok üzülmek -3 Hasta gibi olmakFenasına gitmek : Üzülmek, sinirlenmek, üzerinde kötü bir etki bırakmak Fenaya çekmek (bir şeyi) : O şeye kötü bir anlam vermek Fena yapmak (birini) : Onu kötü bir duruma düşürmek Fener alayı: -1 Şenlik gecelerinde bir topluluğun ellerinde fenerler ya da meşalelerle kenti dolaşarak yaptıkları gösteri -2 Bu gösteriyi yapan toplulukFeneri nerede söndürdün? : “Nerede kaldın? Çok geciktin” anlamında şaka yollu söylenir Ferah tutmak (gönlünü, içini, kalbini) : Sevinçli olmak, tasalanmamak, sıkılmamak Ferman çıkmak : Yetkili bir kimse tarafından bir işin yapılması konusunda buyruk verilmek Ferman dinlememek : Hiçbir kural, yasa, buyruk tanımamak Feryadı basmak : Tehlikeli, korku verici bir durumla karşılaşınca bağırıp çağırmaya başlamak Fesat karıştırmak (çıkarmak, kaynatmak) : İnsanların arasını bozacak işler yapmak Fırsat düşmek (çıkmak) ; Uygun bir ortam ortaya çıkmak Fırsatı ganimet bilmek: Önüne çıkan fırsatlardan hemen yararlanmak Fırsatı kaçırmak: Yarar sağlayacağı uygun durum ve zamanı değer- lendirememekFırsatını düşürmek : Uygun, kolay bir yol bulmak Fırsat kollamak : Bir iş için elverişli zaman ve durumu kollamak Ftrsat vermek (tanımak) (bir şeye, birine) : Bir işi gerçekleştirmek İçin uygun durum hazırlamak; zaman vermek Fısıltı gazetesi: Toplumu ilgilendiren bir olayın dedikodu biçiminde kulaktan kulağa yayılması Frtık etmek (birini) : Onu çok kızdırmak ; sinirlendirmek Fıtık olmak (birine) : Ona çok kızmak, sinir olmak Fikir almak (birinden, bir şeyden): -1 Bir konuda yetkili bir kimseden bilgi almak, o kişinin düşüncesini sormak -2 O konuda bilgi sahibi olmakFikir vermek (birine) (bir şey) : -I Bir konuda yol gösterici nitelikteki düşüncesini bildirmek -2 İnsanı bir düşünceye, inanca ulaştırmakFikir yürütmek : Herhangi bir konuda kendi düşüncesini söylemek Filan feşmekan (filan falan) : Adının belirtilmesine gerek olmayan kimse ya da şeylerin yerine kullanılır Filinta gibi: Genç, ince uzun boylu, çevik, yakışıklı (kimse) Fincancı katırlarını ürkütmek: Zarar verebilecek bir kimseyi kızdıracak bir davranışta bulunmak Fink atmak : Keyfince, gönlünce gezip dolaşmak Fire vermek : -1 Miktarı azalmak -2 Kötü durumu görülmekFi tarihinde : Çok eski bir zamanda Fitil etmek (birini) : Onu çok kızdırmak Fitil gibi olmak : Çok sarhoş olmak Fitili almak : Birdenbire öfkelenmek Fitil olmak (birine) : Ona çok kızmak; öfkelenmek Fitil vermek (Birine): Onu kızdırmak, kışkırtmak Fitne fücur: Çok fitneci, kışkırtıcı, arabozucu (kimse) Fitne sokmak: Asılsız söz ve haberlerle, insanların arasında geçimsizlik yaratmak Fit olmak : -1 Birinin bir davranışına denk düşen bir davranışta bulunarak ödeşmek -2 Razı olmak, uygun bulmakFit sokmak (vermek) : Birini bir başkasına karşı kışkırtmak, aralarını açmak Fiyaka satmak : Gösteriş yapmak; çalım satmak Fiyat biçmek: Fiyatını belirlemek; değer biçmek Fiyatı (fiyatları) dondurmak : Bir malın, hizmetin fiyatının yükselmesini önleyici önlemler almak Fiyat kırmak : Rekabet vb amaçlarla bir malın fiyatını indirmek Fiyat vermek : Bir malın, hizmetin para olarak karşılığını bildirmek Fol yok yumurta yok : “Ortada konuyla ilgili belli bir neden yok ” anlamındaFos çıkmak: -1 (Birinin) Bir işe yaramadığı anlaşılmak -2 Bir iş, beklenen sonucu vermemekFoyası meydana çıkmak: Bir kimsenin kötü bir yönü bir vesileyle bir süre sonra anlaşılmak
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#13 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< G >> Gafil avlamak (birini): Onu habersiz ve hazırlıksız olduğu bir sırada bastırmak, güç duruma düşürmek Gaf yapmak: Farkında olmadan yersiz bir davranışta bulunmak ya da bir kimseyi incitecek söz söylemek (Kars Baltayı taşa vurmak, çam devirmek, pot kırmak)Gaipten haber vermek : Gelecekte neler olacağını söylemek, bilinmeyen âlemden haber vermek Galebe çalmak: Üstünlük sağlamak, yenmek Galeyana gelmek : Bir şeyden çok etkilenmek, heyecanlanıp coşmak Galeyana getirmek (birini, bir topluluğu) ; Onu, o topluluğu etkileyip coşturmak Galip gelmek (çıkmak): Yenmek; üstün gelmek Garaz bağlamak (birine) :Ona karşı düşmanca duygular beslemek; kin beslemek (bağlamak) Gargaraya getirmek : Gürültüye getirerek bir sözün, bir eylemin önemini, etkisini hafifletmek, dikkatten kaçırmak Garibine gitmek: Garip bulmak, yadırgamak; acayibine gitmek, tuhafına gitmek Garip gelmek: Garipsemek, yadırgamak; acayip gelmek, tuhaf gelmek Gâvur etmek (bir şeyi): Onu işe yaramayacak duruma getirmek, ziyan etmek Gâvur eziyeti: Acımasız, zalimce davranış, güç; zahmetli iş Gâvur inadı: Önüne geçilemeyen inat; keçi inadı Gâvurluğu tutmak (gâvurluk etmek) : -1 İnsafsızca davranmaya başlamak -2 İnatlaşmak, inat etmekGâvur olmak :Boş yere harcanmak, heder olmak Gâvur ölüsü gibi: Çok ağır ve hantal olan (şey) Gayret dayıya düştü : “Söz konusu iş onu başarabilecek olana kaldı ” anlamındaGayya kuyusu : İşlerin karmakarışık, içinden çıkılmaz olduğu durum, ortam Gaza basmak: -1 Taşıtın hızını artırmak için gaz pedalına basmak -2 Savuşmak, kaçmak; defolmakGazaba gelmek : Çok öfkelenmek Gazaba uğramak: Bir kimsenin öfkesini üzerine çekmek Gebe bırakmak (birini): Onu borçlu duruma getirmek Gebe kalmak (birine) : Ona borçlu durumda olmak Gece gündüz : Her zaman, hiç ara vermeden, sürekli olarak Gece gündüz dememek : Vaktin uygun olup olmadığına bakmadan sürekli çalışmak Gece kuşu : Gece vakti gezmesini, iş görmesini seven, geceleri uyumayan (kimse) Geceli gündüzlü : Gece gündüz, hiç ara vermeden, sürekli olarak Gece silahlı gündüz külahlı: Kendini iyi insan gibi gösteren, fakat sezdirmeden kötü işler yapan (kimse) Geceyi gündüze katmak : Gece gündüz durmaksızın çalışmak Geçer akçe : Herkesçe beğenilen şey için kullanılır Geçer not almak : Uygun bulunmak, beğenilmek Geçim dünyası: -1 Herkesle iyi geçinmek gerektiğini anlatmak için kullanılır -2 “Herkes için en önemli konu geçimini sağlayacak yolu bulmasıdır” anlamında kullanılırGeçim kapısı: Kazanan sağlandığı işyeri; ekmek kapısı Geçim yolu : Yaşamak İçin kazanç bulma yolları, çareleri Geçinip gitmek : -1 Yaşamını iyi kötü sağlayabilecek bir geliri olmak -2 Başkalarıyla ilişkileri önemli sorun yaratmayacak düzeyde olmakGeçmiş ola : -1 “Geçmiş olsun” -2 “Bu fırsatı bir daha ele geçiremezsin Yazık olur (oldu)” anlamındaGeçmiş olsun : “Hastalığınız, geçirdiğiniz kaza ya da felaketin geçmiş olmasını, bir daha böyle üzüntülerle karşılaşmamanızı dilerim ” anlamındaGeçti Bor’un pazarı (sür eşeğini Niğde’ye): ‘Bu fırsatı kaçırdın, yeni bir fırsat aramaya koyul ” anlamındaGeleceği varsa göreceği de var: “Yiğittik taslayıp kötülük yapmak için gelmeye niyeti varsa, buyursun gelsin, ona haddini bildiririz ” anlamında tehdit yollu söylenirGelen ağam, giden paşam : “Başa kim gelirse gelsin benim İçin fark etmez, ben kendi işime bakarım ” anlamındaGel gelelim : “Ne çare ki ” anlamındaGel keyfim gel: -1 “Genel olarak durumumdan oldukça memnunum” anlamında -2 Durumu iyi olanlara gıpta yollu da söylenirGel zaman git zaman : Aradan uzun bir zaman geçtikten sonra Gemi aslanı: Gösterişli olan, fakat hiçbir İşe yaramayan (kimse) Gemi azıya almak : Hiçbir şekilde söz dinlemez olmak, kural tanımamak Gem vurmak (birine) (duygularına) : -1 Onun taşkın, aşırı davranışlarını önlemek, önleyecek girişimde bulunmak -2 Duygularına hakim olmakGeri çevirmek (bir şeyi, birini): -1 Onu kabul etmemek -2 Onu geldiği yere göndermekGeriden geriye : -1 Uzaktan -2 GizliceGeri durmamak (bir şeyden) : O şeyi yapmaktan kaçınmamak (Kars Aşağı kalmamak)Geri hizmet: Kolay, yorucu olmayan görev Geri kafalı : Tutucu, gerici; yenilikler karşı çıkan, düşünce ve davranışlarıyla eskiye bağlı olan (kimse) (Kars Eski kafalı) , Geri kalmak : -1 Nitelik ve zaman yönünden geride bulunmak -2 Benzerliklerinden daha az gelişmiş olmakGeri tepmek : Yapılan bir davranış benzer bir davranışla karşılanmak, ters etki göstermek Geyik muhabbeti: Yararsız anlamsız uzun konuşma, gevezelik Gezip tozmak : Gönlünün İsteğince gezmek Gıcık almak (kapmak) (bir şeyden, birinden) : Onun söz ve davranışlarından, kimi özelliklerinden hoşlanmamak; dahası sinirlenmek Gıcık olmak (birine, bir şeye) : Bir davranışa ya da bir kimseye sürekli olarak sinirlenmek Gıcık tutmak : Boğazı gıcıklanmak Gıcık vermek : Birini kıskandıracak davranışlarda bulunmak Gıkı (bile) çıkmamak (gıkını bile çıkarmamak) : -1 Çok sessiz uslu durmak -2 Baskı karşısında tek söz söylememekGına gelmek (getirmek) (birine, bir şeyden): O şeyden bıkmak, usanmak Gırgır geçmek (biriyle) : -1 Onunla alay etmek -2 Gevezelik etmekGırgırında olmak (İşin) : O şeye gereken önemi vermemek, onu dikkate almamak; eğlenmek, dalga geçmek Gırla gitmek : -1 Uzun sürmek -2 Bol bol harcamakGırtlağına basmak : Bir kimseye bir işi yaptırmak için baskı yapmak; boğazına basmak Gırtlağına kadar borcu olmak : Çok miktarda borcu olmak; boğazına kadar borca girmek Gırtlağına sarılmak : Kavga etmek, peşini bırakmamak; boğazına sarılmak Gırtlağından kesmek: Para biriktirmek için yiyeceğinden kısıntı yapmak; boğazından kesmek Gırtlak derdi: Geçim kavgası Gırtlak gırtlağa gelmek (biriyle) : Onunla kavgaya tutuşmak; boğaz boğaza gelmek Gibi gelmek (gibisine gelmek) : Sanısını uyandırmak, sanmak, (…) gibi görünmek Gidiş o gidiş : “Sözü edilen kimse gitti ve bir daha geri dönmedi ” anlamındaGirdisi çıktısı: -1 Birinin yakın ilgisi -2 Bir şeyin ayrıntıları -3 Gelir ve gideriGitti gider: “Artık ele geçmemek üzere gitti ” anlamındaGizliden gizliye: Gizli olarak, çaktırmadan (Kars Alttan atta, el altından, arkadan arkaya, içten içe)Gizli din taşımak: Din, inanç, görüş yönünden göründüğü gibi olmamak Gizli kapaklı: Başkalarından saklanan, kimseye haber verilmeden ya-pttan (iş, konuşma) Gizlisi kapaklısı olmamak : Başkalarından gizlenecek herhangi bir şeyi olmamak Gizli tutmak (bir şeyi): Bir olayı, bir haberi hiç kimseye duyurmamak, açıklamamak Göbeği beraber kesilmiş ; “Her’zaman onunla birliktedir, ondan hiç ayrılmaz ” anlamındaGöbeği çatlamak: Bir işi başarmak için çok zorlanmak, uğraşmak Göbek adı : Çocuğun göbeğini keserken ebenin koyması âdet dan ad Göbek atmak : -1 Oynarken karnını yukarı doğru hareket ettirmek -2Çok sevinmek Göbek bağlamak (salmak) : Göbeği sarkacak ölçüde şişmanlamak,göbeklenrnek Göğsü kabarmak (bir şeyden) : Ondan büyük övünç duymak, kıvanmak Göğsünü gere gere : Övünerek, kendine güvenerek, kıvanç duyarak Göğüs geçirmek: Üzüntü nedeniyle derin derin nefes alıp vermek (Kars İçini çekmek}Göğüs germek (bir şeye) : Her türlü güçlüğe dayanmak, bilinçlice karşı koymak, direnmek Gök gözlü: -1 Göz rengi maviye çalan (kimse) -2 Gözleri bu renk olanların hainliğini belirtmek için kullanılırGöklere çıkarmak (birini) : Onun yaptıklarını, niteliklerini abartarak övmek, onu yüceltmek (Kars Övgüler düzmek)Gökte ararken yerde bulmak (bir şeyi, birini) : Ele geçirilmesi güç sanılan bir şeyi, birini kolayca bulmak Gökten zembille mi indi? : “O kimsenin ne ayrıcalığı var ki başkalarına tanınmayan haklar ona tanınıyor?” anlamında Gölgede bırakmak (bir şey, bir şeyi) (biri, birini) : -1 Bir şey nitelik yönünden daha üstünolmak -2 Bir kimseden daha başarılı olup değerce ondan üst düzeyde olmakGölge düşürmek (bir şeye) : Bir şeyin bilerek ya da bilmeyerek değerini azaltmak Gölge etmek : Rahatsız etmek, engel olmak Gölgesinden korkmak : Kuruntulu olmak, tehlikesiz işlere girişmekten bile korkmakGönlü bol: Cömert, eli açık (kimse) Gönlü çekmek (bir şeyi) : Ona imrenmek, onu canı istemek (KarsAğzı sulanmak, canı çekmek, içi çekmek )Gönlü gani (gönlü gözü gani): Cömert, eli açık, gözü tok (kimse) Gönlünden geçirmek (birini, bir şeyi) : Onu şöyle bir düşünmek, istemek; içinden geçirmek Gönlünden kopmak: Bir kimseye, o an içinden geçtiği kadar iyilikte bulunmak Gönlüne doğmak: Bir şeyin olacağını önceden sezgi yoluyla bilmek; içine doğmak Gönlünü almak: Kırgın, küskün birini güzel sözlerle ya da bir armağanla sevindirmek, memnun etmek ( Kars Hatırını hoş etmek)Gönlünü çelmek : -1 Bir kimsenin sevgisini kazanmak -2 Birisini kendine âşık etmekGönlünü etmek (yapmak) : Onu razı etmek, hoşnut etmek Gönlünü hoş etmek: Bir kimseyi istediğini yerine getirerek sevindirmek Gönlünü kaptırmak (birine) : Ona âşık olmak Gönlünü kırmak : Bir kimseyi kaba söz ve davranışlarla üzmek, küstürmek; kalbini kırmak Gönlü olmak : Razı olmak, hoşnut olmak Gönlü tok : Yetinmesini bilen kimse; gözü gönlü tok Gönül almak: Bir kimseyi uygun bir davranışla ya da armağanla sevindirmekGönül bağı: Duygusal ilişki, sevgi-bağı Gönül borcu: Yapılan bir iyiliğe karşı kendini borçlu hissetme; minnet, şükran Gönül hoşluğuyla (rızasıyla) : İsteyerek, severek Gönül kırmak : Birini incitmek, gücendirmek; kalp kırmak Gönül vermek (birine) (bir şeye): -1 Ona âşık olmak -2 Ona sevT giyle bağlanmakGöreyim seni: -1 “Senden başarılı olmanı bekliyorum” -2 “Dediğimi yap, karşılığını görürsün” anlamındaGörmezlikten (görmemeztikten) gelmek : Görmemiş gibi davranmak Görmüş geçirmiş : Yaşam deneyimi zengin olan, tecrübeli (kimse) (Kars Feleğin çemberinden geçmiş, kaçın kurası)Görülecek hesabı olmak (biriyle) : Onunla aralarında çözümlenecek bir sorunu olmak Görünüşü kurtarmak : Küçük düşürücü herhangi bir olayı geçiştirmek, örtbas etmek Görüp göreceği rahmet bu : “Göreceği tek yardım, tek iyilik budur ” anlamındaGörüş açısı: Bir şeyi değerlendirme biçimi; bakış açısı Görüşeni karışanı olmamak : Hiç kimse o kişinin işine karışmamak Gösteriş yapmak : İlgi çekmek, kıskandırmak gibi amaçlarla göze çarpan davranışlarda bulunmak Gözaltına almak (gözattı etmek) (birini) : Onu belli bir yerde oturmak zorunda bırakıp hareketlerini denetlemek, onu gözetim altında tutmak Göz açamamak: İşlerin çokluğu yüzünden başka hiçbir şeyle ilgilenememek Göz açıp kapayıncaya kadar: Çok kısa bir süre içinde Göz açtırmamak (birine) : Ona herhangi bir şey yapma fırsatı vermemek Göz alabildiğine : Gözün görebildiği en uzak yerlere kadarGöz alıcı: Güzelliği ilgi çeken Göz ardı etmek (bir şeyi) : Onu görmezlikten gelmek, ona gereken ilgiyi, önemi göstermek Göz atmak (bir şeye, yere) : Ona, üzerinde pek durmadan şöyle bir bakmak Göz aydına gitmek: Birinin sevindirici bir durumunu kutlamaya gitmek Göz banyosu : -1 Göz hastalıklarının iyileştirilmesi İçin yapılan banyo -2 Kadınlara hoşlanarak bakmaGöz boyamak : Kötü bir şeyi iyi olarak gösterip aldatmak Gözdağı vermek (birine) : Onu tehdit etmek, istediğini yaptırmak, kabul ettirmek için baskı yapmak (Kars Kafa tutmak, posta koymak)Göz değmek (birine, bir şeye) : Uğursuzluk ya da kötülük getirdiğine inanılan kıskanç ya da hayran’ bakışlar nedeniyle kötü bir duruma düşmek; göze gelmek Gözden çıkarmak (bir şeyi) : Bir şeyin elden gitmesine isteyerek ya da istemeyerek razı olmak, onu feda etmeye karar vermek Gözden düşmek : Başkalarının sevgi, saygı ve güvenini söylediği sözler ya da yaptığı davranışlar nedeniyle yitirmek Gözden geçirmek (bir şeyi) : -1 Ne olduğunu anlamak için ona iyice bakmak, incelemek -2 Onu okumakGözden kaçmak : Farkına varılmamak, görülmemek Gözden kaybolmak: Görülmez olmak, yok olmak Gözden uzaklaşmak: Ayrılıp görülmeyecek yere gitmek Göz dikmek (bir şeye, birine) : Onu ne pahasına olursa olsun ele geçirmek istemek Göz doldurmak: -1 Bir şey görünüşüyle umulan etkiyi yapmak -2 Bir kimse bir becerisi, başarısı vb’den ötürü beğenilmekGöze almak (bir şeyi): Bir işi gerçekleştirmek için ortaya çıkabilecek bütün engelleri, tehlikeleri kabullenmek Göze batmak: -1 Durumu, davranışları çevredekileri tedirgin etmek -2 Görünüşüyle dikkati çekmek: -3 Başkalarını kıskandıran bir mevki-ye yükselmekGöze çarpmak: -1 Görünüşüyle dikkatleri üzerinde toplamak -2 Görülmek, fark edilmekGöze gelmek: -1, bk Göz değmek -2 Görünüşüyle başkalarının dikkatini çekmekGöze girmek : Yaptıktarıyla çevresindekilerin sevgi ve güvenini kazanmak Göze görünmek: -1 Belli, açık olmak -2 Var olmadığı halde varmış gibi görünmekGöze görünmemek: Ortalıkta dolaşmamak, saklanmak Göze göz, dişe diş : Kötülüğe kötülükle karşılık verme yöntemi (Kars Kısasa kısas)Göz etmek (birine): Ona göz ve kaşını oynatarak ne demek istediğini anlatmak; kaş göz etmek Göz gezdirmek (bir şeye): Ona üstünkörü bakmak, şöyle bir bakmak, onu yüzeysel olarak okumak, incelemek
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#14 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in AçıklamasıGöz göre göre : -1 Herkesin gözü önünde -2 Çok açık olduğu haldeGöz göze gelmek : Bakışları karşılaşmak Göz gözü görmemek: Sis, toz, duman gibi engeller yüzünden hiçbir şey görülmez olmak Göz hakkı : İmrenilecek bir şeyden görenlere verilen pay Göz kamaştırmak : -1 Görmeyi bulanıklaştırmak -2 Güzel bir şey büyük hayranlık uyandırmakGöz kırpmak (birine) : -1 Gözkapağını bilinçli ya da bilinçsizce açıp kapamak -2 Bir kimsenin halini hatırını gözünü açıp kapayarak sormak -3 Söylediği sözün doğru olup olmadığını yanındakine işaretle anlatmak için gözünü açıp kapamak -4 Bir erkok bir kadınla dostluk kurmak için gözünü açıp kapayarak işaret etmekGöz koymak (bîr şeye, birine) : Onu elde etmeyi amaçlamak Göz kulak olmak (bir şeye, birine) : -1 Onu korumak amacıyla gözetlemek -2 Ne olup bittiği hakkında görerek, duyarak bilgi toplayarakGözleri açılmak : -1 Uyanmak ~2 Bilinçlenmek; gerçeklerin, olup bitenlerin farkına varmakGözleri bayılmak : Uyku, istek gibi bir durum gözlerinden anlaşılmak Gözleri dolmak (dolu dolu olmak) : Sevinçten ya da üzüntüden ağlayacak kadar duygulanmak Gözleri (gözü) dönmek: -1 Hastalık nedeniyle gözlerin renkli bölümü görünmez olmak -2 Aşırı istek ya da öfkeden ötürü saldıracak duruma gelmekGözleri fattaşı gibi açılmak : Hayretten, şaşkınlıktan dolayı gözleri normalden çok açılmak Gözleri fıldır fıldır (oynamak): Zekice, meraklıca, çapkınca (bakmak) Gözleri kamaşmak: -1 Çok ışık nedeniyle çevreye bakamaycak duruma gelmek -2 Hayran olmak, büyülenmekGözleri kan çanağına dönmek : Uykusuzluktan ya da çok ağlamaktan ötürü gözleri çok kızarmak Gözleri (gözü) kapanmak : -1 Ölmek -2 İyice uykusu gelmekGözlerinden okumak (bir şeyi): Düşünce ve niyetlerinin ne olduğunu bakışlarından anlamak Gözlerine inanamamak : Gördükleri karşısında şaşkına dönmek, gördüklerine inanamamak Gözlerini açmak (biri) (birinin) : -1 Uyanmak -2 Birisinin bilinçlenmesine çalışmakGözlerini alamamak (bir şeyden, birinden): Duyduğu hayranlık nedeniyle bakışlarını onun üzerinden ayıramamak Gözlerini faKaşı gibi açmak : Şaşkınlıkla, hayretle bakmak Gözlerinin içi gülmek: Sevinci gözlerinin parıldamasından belli olmak, yüzünden olduğu anlaşılmak Gözleri sulanmak: Hastalık, güneşe bakma ya da sevinçten ötürü gözlerinden yaş gelmek; gözleri yaşarmak Gözleri velfecri okumak : Gözlerinden zeki, fakat oynak, kurnaz, hileci olduğu anlaşılmak Gözleri yaşarmak: -1 bk Gözleri sulanmak -2 Duygulandırın bir durum ya da olay karşısında ağlayacak gibi olmakGözleri (gözü) yollarda (yolda) kalmak : Sevilen bir kimseyi özlemle beklemek Göz nuru dökmek: İyi bir yapıt ortaya koymak İçin dikkatli ve yorucu bir çalışma yapmak Göz önünde tutmak (bulundurmak) (bir şeyi) : Bir şeyin nasıl sonuçlanacağını, gerçekleşmesinin hangi koşullara bağlı olduğunu düşünmek (Kars Dikkate almak, hesaba katmak)Göz önüne getirmek (bir şeyi) : Onun nasıl olacağını düşünmek, onu gözünde canlandırmak, tasarlamak Göz süzmek : Göz kapaklarını hafifçe birbirine yaklaştırarak nazlı nazlı bakmak Göz ucuyla bakmak (bir şeye): Başını çevirmeden gözleriyle yandan, sezdirmeden bakmak Gözü aç : Paraya, mal mülke doymak bilmeyen (kimse); aç gözlü Gözü açık gitmek : Yapmak istediklerini gerçekleşti re meden ya da yapılmasını istediklerini görmeden ölmek Gözü açılmak : Ne olup bittiğini anlayacak düzeye gelmek, bilinçlenmek, gerçekleri görmeye başlamak -Gözü alışmak (bir şeye) : İyi seçemediği bir şeyi bir süre sonra net olarak görmeye başlamak Gözü arkada kalmak : Ayrıldığı kişinin ya da işin ne olduğunun merakı içinde olmak Gözü dalmak : Gözünü bir noktaya dikip dalgın dalgın bakmak Gözü dışarda : -1 Evli olduğu halde başka kadınlarla ilişki kuran (kimse) -2 Oturduğu ya da çalıştığı yeri bırakıp başka yere gitmek isteyen (kimse)Gözü doymak : İstediğini elde ettikten sonra fazlasını istemez olmak Gözü dönmek: Aşırı istek, Öfke gibi duyguların etkisiyle ne yaptığını bilmez duruma gelmek Gözü dünyayı görmemek: Hiç kimseye ya da şeye önem vermemek; sadece önem verdiği kimseyle ya da şeyle ilgilenmek Gözü gönlü açılmak: Neşelenmek, keyiflenmek Gözü gönlü tok: Bulduklarıma yetinen, fazlasını istemeyen (kimse); gönlü tok Gözü hiçbir şey görmemek : -1 bendini bütünüyle işine verip hiçbir başka şeyle ilgilenmez olmak -2 Öfkesinden ötürü sonucunun ne olacağını bilmediği kötü işler yapacak duruma gelmekGözü ısırmak (birini): Onu bir yerden tanıyacak gibj olmak; biri ona tanıdık gibi gelmek Gözü ilişmek (bir şeye): Onu farkında olmadan görmek Gözü kalmak : Beğenip de elde edemediği bir şeyi istemekte devam etmek Gözü kapalı: -1 Düşünmeden, güvenle, hiç duraksamadan -2 Çevresinde olup bitenlerden habersizGözü kara : Korkusuz, cesur (kimse) Gözü kararmak : -1 Başı dönüp bayılacak gibi olmak -2 Ne yaptığınıbilmez duruma gelmek Gözü keskin: -1 Uzakları iyi görebilen (kimse) -2 İncelikleri farkeden (kimse) Gözü kesmek (bir şeyi) (birini) : Bir işi kendisinin ya da adı geçen kişinin yapabileceğine inanmak Gözü korkmak : Tehlikeli bir işe girişmekten kaçınmak Gözü kör olsun : -1 “İstemiyorum, vazgeçtim” anlamında -2 Gereksinme duyulan şeyin yokluğu karşısında da söylenirGözüm çıksın : “Doğru söyle miyprsan» gözlerim kör olsun ” anlamındaGözüm görmesin (birini, bir şeyi) : “Artık onu görmek istemiyorum ” anlamındaGözün aydın : “Seni sevindiren olay kutlu olsun ” anlamındaGözünde büyümek (bir şey) : Bir şey olduğundan daha büyük ve güç görünmek Gözünde büyütmek (bir şeyi) (birini) : Onu abartmak, olduğundan büyük ve önemli görmek Gözünden kaçmak : Görememek, farkına varamamak Gözünden uyku akmak : Çok uykusu gelmek Gözünde tütmek (bir şey, yer, kimse) : Onu çok özlemek; burnunda tütmek Gözüne batmak :‘ Tedirgin etmek, çok gelmek Gözüne dizine dursun : ‘Yaptığım iyilikleri hiçe sayıyorsun, Tanrı bunun için cezanı versin ” anlamında beddua sözüGözüne girmek: Çalışkanlığı ve tutarlı davranışlarıyla bir kimsenin sevgi ve güvenini kazanmak Gözüne ilişmek : Onu dikkatlice aramadığı halde görmek Gözüne kestirmek (birini) (bir şeyi) : -1 Onun bir işi başarabileceğine inanmak -2 Bir şeyi beğenmek, ele geçirebilmeyi tasarlamakGözüne uyku girmemek: Hiç uyumamak, uykusuz kalmak Gözünü açmak: -1 Uyanık, dikkatli olmak -2 Bîr kimseyi bilgili kılarak gerçekleri görmesine yardıma olmak -3 Bir olay nedeniyle gerçeği görmek -4 Bir kimseyi cinsel konularda bilgili ve deneyimli kılmakGözünü ayırmamak (alamamak) (bir şeyden, birinden): Ona sürekli olarak bakmak, bakışlarını ondan, oradan ayıramamak Gözünü daldan budaktan esirgememek (sakınmamak): Olur olmaz işlere girişmekten kaçınmamak, tehlikeleri önemsememek Gözünü doyurmak: Bir şeyden bol miktarda vererek tatmin etmek Gözünü dört açmak: Çok dikkatli olmak, aldatılmamak için uyanık bulunmak •Gözünü (gözlerini) kapamak: -1 Ölmek -2 Gormemezlikten gelmekGözünü (gözlerini) kan bürümek : Öfkesinden dolayı adam öldürmeye kalkışmak Gözünü kırpmadan : Çekinmeden, korkusuzca Gözünü kırpmamak: Hiç uyumamak Gözünü korkutmak : Çeşitli tehditlerle o işi yapmaktan alıkoymak Gözünün içine baka baka : Cesaret ve soğukkanlılıkla, çekinmeden, cüret ederek Gözünün içine bakmak : -1 Bir kimsenin üstüne titremek -2 Her isteğini yerine getirmeye hazır olmakGözünün önünden gitmemek : Onu bir türlü unutamamak, anısı zihinde canlı olarak durmak Gözünün önüne gelmek : Geçmişteki bir olayı, ilişki kurulan bir kimseyi zihinde canlandırmak, tasarlamak, anımsamak Gözünün yaşına bakmamak : Ağlayıp sızlanmasına aldırış etmemek, acımamak Gözü olmak (bir şeyde, birinde) : Onu elde etmeyi çok istemek Gözü tok : Fazla malda, mülkte gözü olmayan (kimse); gönlü tok, gözü gönlü tok Gözü tutmak (birini, bir şeyi) : Onu beğenmek, ona güvenmek Gözü uyku tutmamak : Bir türlü uyuyamamak Gözü üstünde olmak : -1 Herkesin kıskandığı şey olmak -2 Herkesin dikkatini çekmekGözü üzerinde olmak : -1 Bir kfmsenin istenmeyen davranışlar yapmasına olanak vermemek için sürekli olarak gözetlemek -2 Başına bir şey gelmesin diye sürekli izlemekGözü yememek (bir şeyi) : Onu yapmaya bir türlü karar verememek; göze alamamak Gözü yılmak (bir şeyden) : Daha önce denenen ve başarısız olunan birjşi yapmaya girişmekten çekinmek Gözü yolda (yollarda) kalmak : Birinin gelmesini büyük bir merak ve istekle beklemek Gözü yüksekte (yükseklerde) olmak : Zenginliğe, yüksek mevki ye ulaşmayı amaçlamak Göz yummak: -1 Hataları, kusurları hoşgörüyle karşılamak -2 Görmezlikten gelmek, görmemekGurbete (gurbet etlere) düşmek : Çeşitli nedenlerle aile ocağından uzakta yaşamak Gurur duymak (biriyle, bir şeyden) : Onunla övünmek, gururlanmak Gururunu okşamak ; Bir kimsenin yüzüne karşi beğenilen /önlerini belirterek gurur duymasını sağlamak Gücü gücü yetene : “Kimin gücü kimin gücüne yetiyorsa ” anlamındaGücüne gitmek: Bir söz ya da davranış bir kimsenin gücenmesine yol açmak; ağırına gitmek, zoruna gitmek Güçlük çıkarmak (birine): Bir iş yapılırken engeller, zorluklar yaratmak; müşkilat çıkarmak, zorluk çıkarmak Güler misin ağlar mısın? : Hem gülünecek, hem de üzülecek bir olay karşısında söylenir Güler yüz (göstermek) (birine): Ona yumuşak, sevecen bir tavır(takınmak) Güler yüzlü : Yumuşak, sevecen kimse İçin söylenir Gülüp geçmek : Bir söz ya da davranışın üzerinde durmamak, bunları önemsememek Güme gitmek : -1 Hiç yere yok olmak -2 Boşu boşuna ölmek -3 Bir söz, bir düşünce başkalarının söz ve davranışları arasında kaynayıpgitmek Gümrükten mal kaçırır gibi: Herkesten gizlemeye çalışarak, telaşla;yangından mal kaçırır gibi Gün almak (birinden) (bir yıldan): -1 Randevu almak, bir kimse ya da kuruluştan belli bir iş için uygun bir istemde bulunmak -2 Bir yaşı birkaç gün geçmekGünah (birinden) gitmek: Söz dinlemeyen bir kimseye son olarak uyanda bulunup rahatlamak, sorumluluğu o kişiye bırakmak Günaha girmek: Günah işlemek, din yönünden suç sayılan bir iş yapmış olmak Günaha sokmak (birini) : Bir kimseye din yönünden suç sayılacak bir iş yaptırmak Günahı (vebali) boyuna : ‘Ben senin için bir iş yapıyorum, ama yaptığım iş bir suç ise sorumlusu sensin ” anlamındaGünahına girmek (günahını almak) : Bir kimseye yapmadığı bir işin, söylemediği bir sözün sorumluluğunu yüklemek, onun hakkında kötü düşünmek Günahını çekmek : Yaptığı kötülüklerin cezasını çekmek Günahını vermez: Günahını, en değersiz, kötü şeylerini dahi vermeyecek ölçüde cimri olan (kimse) Günden güne : Gün geçtikçe, her gün biraz daha Güneş çarpmak (birine) : Güneş altında fazla kalıp hastalanmak Güneş olsa kimsenin üstüne doğmamak: Durumu iyi olduğu halde hiç kimseye iyilik etmemek Gün görmek : Mutluluk içinde yaşamış olmak Gün görmüş : Başından pekçok olay geçmiş, yaşam deneyimi olan (kimse) Gün günden : Gün geçtikçe Gün ışığına çıkmak : Aydınlanmak, gerçekler ortaya çıkmak Günleri sayılı olmak : -1 Bir yerde ancak birkaç gün daha kalabilmek -2 Ölümü yakın olmakGünlük güneşlik : Aydınlık, güneşli, açık, iç açıcı yer ya da hava İçin kullanılır Günü birliğine : Aynı gün içinde Günü gününe : Tam vaktinde, gününü geçirmeden Gününü görmek : -1 Çocuklarının, emek verdiği insanların mürüvvetini görmek -2 Yaptığı kötü bir işin davranışın karşılığını görmek, cezasını bulmakGününü gün etmek: Hiçbir sorunla ilgilenmeyip günlerini rahatça, hoşça geçirmeye bakmak Gürültü çıkarmak (koparmak) : -1 Gürültü etmek -2 Tepkisini sert biçimde göstermekGürültüye gelmek: Bir düşünce çeşitli nedenlerle önem kazanmamak, onun üzerinde durulmamak Gürültüye getirmek (gürültüye boğmak) : -1 Bir düşünceyi ,bir işi, başka konuların araya girmesiyle görüşme dışı bırakmak -2 Karışıklıktan yararlanarak istediğini gerçekleştirmekGürültüye gitmek : Bir düşünce, bir iş, araya başka konuların girmesiyle ilgi görmeyip unutulmak Gürültüye (patırtıya) pabuç bırakmamak : Korkutmalara aldırmadan işini yürütmek (Kars Bildiğinden şaşmamak)Güven beslemek (duymak) (birine) : Ona güvenmek; itimat beslemek Güvendiği dağlara kar yağmak : Güvendiği kimseden yardım gelmemek, güvendiği şey işe yaramamak Güven vermek : Güvenilir bir şey ya da kişi olduğu izlenimini vermek, böyle bir duygu uyandırmak; itimat telkin etmek
|
|
|
|
|
Deyimler'in Açıklaması |
|
|
10-10-2012
|
#15 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Deyimler'in Açıklaması<< H >> Ha babam (ha): -1 Durmadan, sürekli olarak -2 “Hadi göreyim seni” anlamında yüreklendirme sözüHabbeyi kubbe yapmak: Pek önemi olmayan bir şeyi abartmak, önemliymiş gibi göstermek (Kars Pireyi deve yapmak)Haber almak (birinden) : Birinden bir haber, bilgi öğrenmek, kendisine haber iletilmek Haber atlamak: Bir haberi zamanında alıp yayımlayamamak Haber çıkmamak : Beklenen haber gelmemek, hakkında bilgi verilmemek Haberi olmak (bir şeyden): Onun hakkında bilgisi olmak Haber salmak (birine, bir yere) : Ona, oraya haber göndermek Haber vermek (birine): -1 Oha söz konusu şeyi bildirmek -2 Bir durumun belirtilerini yansıtmakHa bire : Hiç ara vermeden, sürekli olarak Hacet kalmamak (bir şeye): Gereği olmamak, gereği kalmamak Hacı ağa : Gelişigüzel yere para harcayan, kültürsüz (zengin) Haciz konmak (koymak) (bir yere): Borçlunun malına mahkeme yoluyla et konmak (koymak) Haddi hesabı yok : “Sınırsız, ölçüsüz ’ anlamındaHaddi mi? (haddine mi düşmüş?): “Onda bunu yapacak güç, yetenek, cesaret yoktur ” anlamında tehdit, küçümseme yollu söylenirHaddini bildirmek (birine) : Ona, her işe burnunu soktuğu, küstahlık ettiği için sert bir karşılık vermek Haddini bilmek : -1 Gücünü, yetkisini, yeteneğini bilmek -2 Her işe burnunu sokmamak, küstahlık etmemekHa deyince : Hemen, istenilen zamanda Hadise çıkarmak: Tatsız bir olaya yol açmak; kavga çıkarmak, otay çıkarmak Hafakanlar (afakanlar) basmak (boğmak) -(birini) : Çok sıkılmak, bunalmak Hafif atlatmak (bir şeyi) : Bir kazayı, tehlikeyi, ölüm olmaksızın, ciddi bir yara almaksızın geçirmek Hafife almak (birini, bir şeyi) : Onu küçümsemek; ona önem vermemek Hafiflik etmek: Hoş olmayan, ahlak kurallarıyla pek bağdaşmayan bir söz söylemek, davranışta bulunmak Hafif tertip : Biraz, fazla aşırıya kaçmadan, şöyle böyle Hafta sekiz gün on dokuz: Hemen her gün, bıktıracak ölçüde sık Hah şöyle : “İyi yaptın, aferin ” anlamındaHak etmek (bir şeyi) : -1 Hakkı olan bir şeyi, emeğinin karşılığını almak -2 Kötü davranışı nedeniyle layık olduğu karşılığı görmekHak getire : “Ne arar, yoktur ” anlamındaHakkı geçmek (birine, bir şeye) :-1 Bir kimsede, şeyde emeği, hizmeti bulunmak -2 Hakkından bir parçası başkasına verilmiş olmakHakkından gelmek (bir şeyin, birinin): -1 Yapılması güç bir işi başarmak -2 Bir kimseye hak ettiği cezayı vermekHakkını vermek (birinin, bir şeyin) : -1 Çalışmasının karşılığını tam olarak ödemek -2 Bir işe gerektiği ölçüde emek vermekHakkını yemek : Bir kimseye hakkı olan şeyi vermemek, onun hakkını zorla olmak Hakkın rahmetine kavuşmak : ölmek Hakkı olmak :1 Bir şeyde alacağı bulunmak; ona emeği geçmiş olmak -2 Sözünde, savında haklı olmakHaklı bulmak (birini) : Haklı olduğunu kabul etmek; onu uygun, yerinde görmek Haklı çıkmak : -1 Haklı olduğu anlaşılmak -2 Bir şey bir kimsenin ya-nılmadığını göstermekHaksız çıkmak : Haksız olduğu anlaşılmak Haksız yere : Haksız olarak, hak etmediği halde Hak vermek (birine) : Onun haklı olduğunu kabul etmek, ona yanıl-madığını söylemek Halden anlamak : Bir kimsenin durumunu göz önüne alarak anlayışlı davranmak Halep ordaysa, arşın burada : “Yaptığını söylediğin şey, inandırıcı olsun İstiyorsan, haydi burada da yap, görelim ” anlamındaHale yola koymak (bir şeyi) : Onu düzenlemek, iyileştirmek, düzeltmek Hal hatır sormak (birine) : Bir kimseye “nasılsınız” diye sormak Hali duman olmak : Kötü bir duruma düşmek, perişan olmak Hali harap : Birinin, bir şeyin durumunun “kötü, bitkin, perişan ” olduğunu anlatmak için söylenirHali kalmamak (bir şeye) : Çok yorulmak, gücünü yitirmek; başka şey yapacak gücü kalmamak Halim selim : Sakin, kendi halinde, yumuşak huylu (kimse) Hali vakti yerinde : Oldukça varhkU, geçim sıkıntısı çekmeyen (kimse) Hallaç pamuğu gibi atmak (bir şeyi, bir yeri): Onu, orayı dağıtmak, her birini ayrı yere atmak Halsiz düşmek : Güçsüz kalmak; bitkin düşmek Halt etmek (karıştırmak) : Uygunsuz İşler yapmak, sözler söylemek, davranışta bulunmak Halt yemek : Yakışıksız ya da kötü bir iş yapmış olmak Halvet olmak (birileriyle, biriyle) (bir yer) : -1 Birkaç kişi gizli görüşmek İçin bir odaya kapanmak -2 Bir yer dayanılmaz derecede sıcakolmak Hamamın namusunu kurtarmak : Kötü bilinen bjr yerin işin durumunu kurtarmak için sözde çarelere başvurmak Hamhum şaralop : -1 Boş ve anlamsız söz -2 El çabukluğu ya da hile ile yapılan akıl ermez işHancı sarhoş, yolcu sarhoş : “Kimin ne yaptığı, ne söylediği belli değil ” anlamındaHangi akla hizmet ediyor? : “Neden böyle akılsızca işler yapılıyor?” anlamında; ne akla hizmet ediyor? Hangi dağda kurt öldü? : “Ne (ler) oldu da, böyle beklenmedik ve hoşa giden bir iş yaptı, davranışta* butundu?” anlamında Hangi rüzgâr attı? : “Uzun zamandır geliniyordunuz, nasıl oldu da ge-lebildiniz?” anlamında sitem, alay yollu söylenir Hangi taşı kaldırsan altından çıkar: -1 “Her işe karışıyor” anlamında -2 “Her işten anlar” anlamındaHanım evladı: Nazlı büyütülmüş kimse -2 ***Hanım hanımcık: İyi bir hanıma yakışır davranışları, giyimi olan (kadın, kız) Hanya’yı Konya’yı Öğrenmek (anlamak) : Çeşitli olaylarla karşılaşarak yaşamda insanın basma neler gelebileceğini öğrenmek; dünyanın kaç bucak olduğunu anlamak Hapı yutmak: Kötü bir durumla karşı karşıya kalmak Hapis giymek (yemek) : Hapis cezasına çarptırılmak Hapis yatmak : Cezası süresince tutukevinde kalmak Hapse atmak (tıkmak) : Tutuklayıp cezaevine göndermek; içeri atmak Hapse girmek (hapsi boylamak): Suçlu bulunup cezaevine konmak Haraca bağlamak (kesmek) (birini, bir yeri) : Ona belli zamanlarda belli miktarlarda haraç vermesini zorbalıkla kabul ettirmek Haraç mezat satmak: Açık artırma ile satmak Haraç yemek: Zorbalıkla başkalarından para toplamak Harama uçkur çözmek: Evlilikdışı cinsel ilişkide bulunmak Haram etmek (bir şeyi, birine) : Bir kimseye verilen bir şeyin yararlı olmamasını İstemek Haram olmak (bir şey, birine) : O şeyden yararlanamamak; o şey ona hiçbir yarar getirmemek Haram yemek: Haksız yollardan kazanç sağlamak Hararet basmak (birini): -1 Çok susamak -2 Vücut ateşi yükselmekHararet kesmek (söndürmek): Bir içecek susuzluğunu gidermek Hararet vermek (bir şey, birine): Susatmak, susamasına yol açmak Harbi keriz (marşandiz): İşin doğrusu, gerçeği Harbi konuşmak: Yalansız, gerçekleri gizlemeden konuşmak Harcı olmak (bir şey, birinin): -1 Birinin yapabileceği bir iş olmak-2 Ancak o kimseye özgü bir iş olmakHarekette geçmek : Bir İşi yapmaya başlamak Harekete getirmek (birini, bir şeyi); Onu kımıldatmak, canlandırmak Hareket noktası: Yapılacak bir işin, geliştirilecek bir düşüncenin başlangıç noktası Haremlik selamlık olmak: Bir yerele kadınlar ve erkekler ayrı gruplar halinde oturmak Harfi harfine : Tastamam, uygun, tıpatıp Har gür: Karışıklık, kargaşa Hariçten gazel okumak (atmak) : -1 Bir konuda bilgisi olmadığı halde görüş bildirmek -2 Öncesini bilmediği bir konuşmaya yersiz ve zamansız katılmak, müdahele etmekHaritadan silmek (silinmek) : Herhangi bir nedenle ortadan kaldırmak (kaldırılmak) Har vurup harman savurmak: Elindekileri hesapsızca harcayıp tüketmek Hasır attı etmek (bîr şeyi) : Onu örtbas etmek, unutturmaya çalışmak, işleme koymamak; minder altı etmek Hasret çekmek :Ayn kalınan bir şeyi, kimseyi özlemek, onu görmek istemek, Özlem duymak; Özlem çekmek Hasret gidermek: Uzun süre görülmeyen, ayrı kalınan bir kimseyle görüşüp konuşmak; Özlem gidermek Hasret gitmek (bir yere, kimseye): Özlemini çektiği bir yeti ya da kimseyi göremeden ölmek Hasret kalmak (birine, bir şeye) : Onu çok özlemek, ona özlem duymak Hastalık hastası: Hiçbir hastalığı olmadığı halde, kendinde sürekli olarak birtakım hastalıklar olduğunu sanan kimse için alay yollu söylenir Hastalık kapmak, (hastalığa tutulmak): Bulaşıcı bir hastalığa yakalanmak Haşa huzurdan : ‘Bağışlayın, konuyla ilgili yakışıksız bir söz söyleyeceğim, alınmayın ” anlamındaHaşa sümme haşa : “öyle olmasına olanak yok ” anlamındaHaşatı çıkmak: -1 İşe yaramaz bir duruma gelmek -2 Çok yorulmakHaşir neşir olmak (biriyle) (bir şeyle) : -1 Onunla, onlarla kaynaşmak, sıkı fıkı olmak -2 Onunia uğraşmakHa şöyle : “Aferin, bravo, tamam ” anlamındaHa şunu bileydin : “Bunu daha önceden anlamam, bilmen gerekirdi ” anlamındaHata etmek (işlemek) : Yanlışlık yapmak, yanılgıya düşmek Hataya düşmek: Yanılmak, farkında olmadan bir yanlışlık yapmak Hatır belası: Sevilip sayılan bir bir kimsenin ricası üzerine yapılan iş, katlanılan sıkıntı Hatır gönül bilmemek (tanımamak) : Doğru”bildiği yoldan kimsenin hatırı için şaşmamak, doğruluğuna inandığı işi yapmak Hatırı kalmak: Gücenmek, darılmak, kırılmak Hatırına bir şey gelmesin : ‘Sözüm, davranışım sana karşı değil, sen alınma ” anlamındaHatırına gelmek: Anımsamak, hatırlamak Hatırında kalmak: Unutmamak Hatırından çıkamamak (birinin) : Sevilip sayılan bir kimsenin isteğini yapmazlık edememek Hatırından çıkarmamak (bîr şeyi, birini) : Onu unutmamak Hatırından çıkmamak: Unutmamak Hatırından hayalinden geçmemek: Akla hiç gelmemek, hiç düşünmemek Hatırında tutmak: Unutmamak Hatırını hoş etmek: Birini sevindirmek, memnun etmek (Kars Gönlünü almak) |
|
|
|
Üye olmanıza kesinlikle gerek yok !
Konuya yorum yazmak için sadece buraya tıklayınız.
Bu sitede 1 günde 10.000 kişiye sesinizi duyurma fırsatınız var.
IP adresleri kayıt altında tutulmaktadır. Aşağılama, hakaret, küfür vb. kötü içerikli mesaj yazan şahıslar IP adreslerinden tespit edilerek haklarında suç duyurusunda bulunulabilir.
Konuya yorum yazmak için sadece buraya tıklayınız.
Bu sitede 1 günde 10.000 kişiye sesinizi duyurma fırsatınız var.
IP adresleri kayıt altında tutulmaktadır. Aşağılama, hakaret, küfür vb. kötü içerikli mesaj yazan şahıslar IP adreslerinden tespit edilerek haklarında suç duyurusunda bulunulabilir.
«
Önceki Konu
|
Sonraki Konu
»
|
|
ForumSinsi.com hakkında yapılacak tüm şikayetlerde ilgili adresimizle iletişime geçilmesi halinde kanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde en geç 1 (Bir) Hafta içerisinde gereken işlemler yapılacaktır. İletişime geçmek için buraya tıklayınız.