İlk Türklerde Siyasi Kronoloji

Topluluk : İskit (Saka) MÖ 7 yy MS 2 yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya’nın batısı ile Karadeniz’in kuzeyi ve Kafkaslar
Bilinen Devlet Adamları : Tomris Hatun, Alp Er Tunga
Özellikleri :
- Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluktur
- Atlı göçebe uygarlığının yaratıcılarıdır
- “Hayvan üslubu” sanat tarzını yaratmışlardır
- İkinci bir yaşama inanmışlardır
- Alp Er Tunga İran’ın milli destanı olan Şehname’nin en önemli kişilerinden biridir
- Ünlü Ağıt onun için yakılmıştır
- Tarihte ilk kez at koşumlarını kullanarak bu hayvanın etkinliğini artırdılar
- Pantolon, kemer, kemer tokasını ilk defa kullandılar

Topluluk : Asya Hun MÖ 3 yy MS 3 yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : Teoman, Mete Han
Özellikleri :
- Tarihte ilk bilinen Türk devletidir
- Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir
- Orta Asya’da ilk siyasi birliği sağladılar
- Çin Seddi Hun akımlarından korunmak için yapılmıştır
- Türk tarihinin ilk yazılı anlaşmasını Çin ile yapmışlardır
- Başkentleri Ötüken bölgesindedir
- Mete Han, onlu sistemi ve Türk devlet geleneğini oluşturmuştur
- Yer altı sulama kanalları yapmışlardır (Tarım)

Topluluk : Gök Türk 552 - 658
Etkinlik Alanları : Orta Asya, Batı Türkistan
Bilinen Devlet Adamları : Bumin Han, İstemi Yabgu, Mukan Kağan
Özellikleri :
- Türk adını taşıyan ilk Türk devleti
- “Batı Türkistan” türkleşmiştir
- Doğu - Batı olarak ayrılmışlardır
- Batı Gök Türk Sasanilere karşı Bizansla iş birliğine yönelmiştir
- Bizans İstemi Yabgu’ya elçi yollamıştır
- Akhunların Afganistan’daki etkinliğine son verdiler

Topluluk : Kutluk (II Gök Türk) 682 - 745
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : İl-Teriş Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin, Tonyukuk
Özellikleri :
- Türk adını taşıyan ikinci devlettir
- İlk Türk alfabesini kullandılar
- Orhun anıtlarını diktiler
- Ulusal özelliklerin korunup geliştirilmesine önem verdiler

Topluluk : Uygurlar 745 - 840
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : Kutluk Bilge, Kül Kağan, Bögi Kağan
Özellikleri :
- İlk dönemlerinde Ötüken’i merkez olarak seçtiler
- Kansu ve Turfan kolları halinde ayrıldılar
- Yerleşik yaşama geçtiler
- Yabancı dinleri benimsediler

Topluluk : Avrupa Hun 375 - 469
Etkinlik Alanları : Karadeniz’in kuzeyi, Doğu ve Orta Avrupa
Bilinen Devlet Adamları : Balamir, Attilla
Özellikleri :
- Çin egemenliğini tanımayarak batıya göç eden Hun toplulukları tarafından kuruldu
- Kavimler Göçüne neden oldular
- Avrupa’nın yeni etnik ve siyasi yapısının oluşmasına zemin hazırladılar
- Roma bu olaydan sonra ikiye ayrıldı
- Bizans ile Margus barışını yaptılar
- Attilla Avrupa destan, tiyatro ve edebiyatında en çok işlenen Türk hükümdarı olacaktır
- Macar dili ve kültüründe Hun etkisi oldukça etkindir

Topluluk : Avarlar 4 yy Ort As6 - 7 yy Avr
Etkinlik Alanları : Önceleri Orta Asya, Sonra Doğu ve Orta Avrupa
Bilinen Devlet Adamları : Bayan Kağan
Özellikleri :
- İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğudur
- Macar-Hırvat, Romen ve Bulgar kültürü üzerinde izler bıraktılar

Topluluk : Bulgarlar
Etkinlik Alanları : Volga ve Tuna ırmakları boyunca
Bilinen Devlet Adamları : Kubat
Özellikleri :
- Büyük Bulgaristan’ı Volga-Kubat boylarında kurdular Bunlar islamiyeti benimsediler
- Bir kolları bugünkü Bulgaristan’a yerleşerek Hristiyan oldular
- Hükümdarları “çar” ünvanı aldı

Topluluk : Macarlar 9 yy
Etkinlik Alanları : Önce Don nehri boyları sonra bugünkü Macaristan
Bilinen Devlet Adamları : Arpad
Özellikleri :
- Hıristiyanlığı benimseyip asimile olmalarına rağmen Türkçe kökenli birçok sözcüğü dillerinde barındırırlar

Topluluk : Hazarlar 7 yy 9 yy
Etkinlik Alanları : Don Volga Kuzey Kafkasya
Bilinen Devlet Adamları : Bulan, Ubaca, Menaşe II
Özellikleri :
- Kafkaslarda Müslüman Araplarla savaştılar
- Üst tabakanın çoğu Museviliği benimsemiştir
- 8 ve 9 yy için Hazar Barışı denilmiştir
- Ticaret oldukça gelişmiştir
- Başkentleri İtil şehrinde çeşitli dini mekanlar yan yana yaşamıştır
- Dini hoşgörü yargı sistemine de yansımıştır
- Hakimler kurulunda Müslüman, Hıristiyan, Musevi ve Şaman yargıçlar bulunmuştur

Topluluk : Peçenekler 9 yy 11 yy
Etkinlik Alanları : Karadeniz’in kuzeyi ile Balkanlar
Bilinen Devlet Adamları : Turak
Özellikleri :
- Devletleşemediler
- Ücretli asker olarak bazı devletlerin ordularında görev aldılar
- Hıristiyanlığı benimsediler

Topluluk : Kuman 11 yy 13 yy
Etkinlik Alanları : İrtiş - Balkaş dolayları (Kıpçak Bozkırı) Macaristan
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Rus prenslikleriyle mücadele ettiler
- Moğolların türkleşmesini sağladılar
- Çeşitli devletlere asker ve yönetici olarak etkinlikte bulundular
- Fiziki güzellikleriyle ünlüdürler

Topluluk : Sibirler (Sabar)
Etkinlik Alanları : Orta Asya Batı Sibirya
Bilinen Devlet Adamları : Balak Han, Boğarık Hatun
Özellikleri :
- Üstün savaş aletlerini kullanmışlardır- Orta Anadolu’ya kadar ilerlemişlerdir- Hazarların çekirdeğini oluşturmuşlardır

Topluluk : Türgeşler13yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya Batı Türkistan
Bilinen Devlet Adamları : Baga Tarkan
Özellikleri :
- Emevilerle Maverünnehirde savaştılar
- İlk metal parayı kullandılar

Topluluk : Kırgızlar 9 yy 10 yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Uygurları yıkmışlardır-
Ötüken’i terk etmişlerdir
- Moğollara boyun eğmişlerdir

Topluluk : Karluklar
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Gök-Türklerin yıkılmasında etkili oldular
- Talas savaşında Müslüman Araplardan yana oldular
- İslamiyeti kitle halinde kabul ettiler
- Cengiz Han’a tabi olan ilk Türk-İslam topluluğudur