İlk Türklerde Siyasi Kronoloji
 

Topluluk : İskit (Saka) M.Ö. 7. yy M.S. 2. yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya’nın batısı ile Karadeniz’in kuzeyi ve Kafkaslar
Bilinen Devlet Adamları : Tomris Hatun, Alp Er Tunga
Özellikleri :
- Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluktur.
- Atlı göçebe uygarlığının yaratıcılarıdır.
- “Hayvan üslubu” sanat tarzını yaratmışlardır.
- İkinci bir yaşama inanmışlardır.
- Alp Er Tunga İran’ın milli destanı olan Şehname’nin en önemli kişilerinden biridir.
- Ünlü Ağıt onun için yakılmıştır.
- Tarihte ilk kez at koşumlarını kullanarak bu hayvanın etkinliğini artırdılar.
- Pantolon, kemer, kemer tokasını ilk defa kullandılar.

Topluluk : Asya Hun M.Ö. 3. yy M.S. 3. yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : Teoman, Mete Han
Özellikleri :
- Tarihte ilk bilinen Türk devletidir.
- Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
- Orta Asya’da ilk siyasi birliği sağladılar.
- Çin Seddi Hun akımlarından korunmak için yapılmıştır.
- Türk tarihinin ilk yazılı anlaşmasını Çin ile yapmışlardır.
- Başkentleri Ötüken bölgesindedir.
- Mete Han, onlu sistemi ve Türk devlet geleneğini oluşturmuştur.
- Yer altı sulama kanalları yapmışlardır. (Tarım)

Topluluk : Gök Türk 552 - 658
Etkinlik Alanları : Orta Asya, Batı Türkistan
Bilinen Devlet Adamları : Bumin Han, İstemi Yabgu, Mukan Kağan
Özellikleri :
- Türk adını taşıyan ilk Türk devleti.
- “Batı Türkistan” türkleşmiştir.
- Doğu - Batı olarak ayrılmışlardır.
- Batı Gök Türk Sasanilere karşı Bizansla iş birliğine yönelmiştir.
- Bizans İstemi Yabgu’ya elçi yollamıştır.
- Akhunların Afganistan’daki etkinliğine son verdiler.

Topluluk : Kutluk (II. Gök Türk) 682 - 745
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : İl-Teriş Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin, Tonyukuk
Özellikleri :
- Türk adını taşıyan ikinci devlettir.
- İlk Türk alfabesini kullandılar.
- Orhun anıtlarını diktiler.
- Ulusal özelliklerin korunup geliştirilmesine önem verdiler.

Topluluk : Uygurlar 745 - 840
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları : Kutluk Bilge, Kül Kağan, Bögi Kağan
Özellikleri :
- İlk dönemlerinde Ötüken’i merkez olarak seçtiler.
- Kansu ve Turfan kolları halinde ayrıldılar.
- Yerleşik yaşama geçtiler.
- Yabancı dinleri benimsediler.

Topluluk : Avrupa Hun 375 - 469
Etkinlik Alanları : Karadeniz’in kuzeyi, Doğu ve Orta Avrupa
Bilinen Devlet Adamları : Balamir, Attilla
Özellikleri :
- Çin egemenliğini tanımayarak batıya göç eden Hun toplulukları tarafından kuruldu.
- Kavimler Göçüne neden oldular.
- Avrupa’nın yeni etnik ve siyasi yapısının oluşmasına zemin hazırladılar.
- Roma bu olaydan sonra ikiye ayrıldı.
- Bizans ile Margus barışını yaptılar.
- Attilla Avrupa destan, tiyatro ve edebiyatında en çok işlenen Türk hükümdarı olacaktır.
- Macar dili ve kültüründe Hun etkisi oldukça etkindir.

Topluluk : Avarlar 4. yy Ort. As.6 - 7. yy Avr.
Etkinlik Alanları : Önceleri Orta Asya, Sonra Doğu ve Orta Avrupa
Bilinen Devlet Adamları : Bayan Kağan
Özellikleri :
- İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğudur.
- Macar-Hırvat, Romen ve Bulgar kültürü üzerinde izler bıraktılar.

Topluluk : Bulgarlar
Etkinlik Alanları : Volga ve Tuna ırmakları boyunca
Bilinen Devlet Adamları : Kubat
Özellikleri :
- Büyük Bulgaristan’ı Volga-Kubat boylarında kurdular. Bunlar islamiyeti benimsediler.
- Bir kolları bugünkü Bulgaristan’a yerleşerek Hristiyan oldular.
- Hükümdarları “çar” ünvanı aldı.

Topluluk : Macarlar 9. yy
Etkinlik Alanları : Önce Don nehri boyları sonra bugünkü Macaristan
Bilinen Devlet Adamları : Arpad
Özellikleri :
- Hıristiyanlığı benimseyip asimile olmalarına rağmen Türkçe kökenli birçok sözcüğü dillerinde barındırırlar.

Topluluk : Hazarlar 7. yy 9. yy
Etkinlik Alanları : Don Volga Kuzey Kafkasya
Bilinen Devlet Adamları : Bulan, Ubaca, Menaşe II
Özellikleri :
- Kafkaslarda Müslüman Araplarla savaştılar.
- Üst tabakanın çoğu Museviliği benimsemiştir.
- 8. ve 9. yy için Hazar Barışı denilmiştir.
- Ticaret oldukça gelişmiştir.
- Başkentleri İtil şehrinde çeşitli dini mekanlar yan yana yaşamıştır.
- Dini hoşgörü yargı sistemine de yansımıştır.
- Hakimler kurulunda Müslüman, Hıristiyan, Musevi ve Şaman yargıçlar bulunmuştur.

Topluluk : Peçenekler 9. yy 11. yy
Etkinlik Alanları : Karadeniz’in kuzeyi ile Balkanlar
Bilinen Devlet Adamları : Turak
Özellikleri :
- Devletleşemediler
- Ücretli asker olarak bazı devletlerin ordularında görev aldılar.
- Hıristiyanlığı benimsediler.

Topluluk : Kuman 11. yy 13. yy
Etkinlik Alanları : İrtiş - Balkaş dolayları (Kıpçak Bozkırı) Macaristan
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Rus prenslikleriyle mücadele ettiler.
- Moğolların türkleşmesini sağladılar.
- Çeşitli devletlere asker ve yönetici olarak etkinlikte bulundular.
- Fiziki güzellikleriyle ünlüdürler.

Topluluk : Sibirler (Sabar)
Etkinlik Alanları : Orta Asya Batı Sibirya
Bilinen Devlet Adamları : Balak Han, Boğarık Hatun
Özellikleri :
- Üstün savaş aletlerini kullanmışlardır.- Orta Anadolu’ya kadar ilerlemişlerdir.- Hazarların çekirdeğini oluşturmuşlardır.

Topluluk : Türgeşler13.yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya Batı Türkistan
Bilinen Devlet Adamları : Baga Tarkan
Özellikleri :
- Emevilerle Maverünnehirde savaştılar.
- İlk metal parayı kullandılar.

Topluluk : Kırgızlar 9. yy 10. yy
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Uygurları yıkmışlardır.-
Ötüken’i terk etmişlerdir.
- Moğollara boyun eğmişlerdir.

Topluluk : Karluklar
Etkinlik Alanları : Orta Asya
Bilinen Devlet Adamları :
Özellikleri :
- Gök-Türklerin yıkılmasında etkili oldular.
- Talas savaşında Müslüman Araplardan yana oldular.
- İslamiyeti kitle halinde kabul ettiler.
- Cengiz Han’a tabi olan ilk Türk-İslam topluluğudur