Fildişi Ve Fildişi Oymacılığı-Mamut Dişleri

Fildişi Ve Fildişi Oymacılığı-Mamut Dişleri



Fildişidenen beyaz, parlak ve sert madde fil, mors, timsah, suaygırı ve balina türlerinden kaşalot ile denizgergedanı gibi hayvanların dişlerinden elde edilir Fildişi dayanıklı ve işlemesi
kolay olduğundan çok eskiçağlardan bu yana oymacılıkta ve her türlü süslemede kullanılmıştır

Hindistan, Çin ve Japonya'da oyma ustalarının büyük bir sabırla yüzyıllardan beri yaptıkları son derece özenli fildişi eşyaların insan elinden çıktığına inanmak güçtür Bu tür eşyalar arasında Hindistan'da yapılmış satranç taşları, Çin'den gelen minyatür pagodalar, iç içe geçen birçok toptan oluşan "bilmece toplar" ve Japonya'da, geleneksel giysilerde kemere takılan cüzdan ya da tütün kesesi gibi nesneleri dengede tutacak bir karşı ağırlık olarak kullanılan netsuke'ler sayılabilir Netsukeler genellikle eski efsanelerde adı geçen tanrı ve kahramanların minimini heykelcikleridir Fildişi ustalarının bunların küçük parmak tırnağı büyüklüğündeki yüzlerine vermeyi başardıkları anlamlı ifadeler şaşırtıcıdır Netsuke'ler çoğunlukla mors ya da denizgergedanı dişinden oyulur

Çinliler, fildişinden çiçek ve kuş oymalarıyla süslü yelpazeler de yapıyorlardı Kanton kentindeki atölyelerde fildişinden oyma çatısı, duvarları, çevresinde insan heykelcikleri ve ağaçlarıyla sarayların bibloları yapılıyordu
Doğulu sanatçılar bu gibi ufak ve ayrıntılı oymaların yanı sıra daha yalın tanrı ve hayvan heykelleri de yapıyor ve fildişini divan, masa ve sandalyeleri süslemede kullanıyorlardı

Mamutlardan Kitap Kapaklarına




Fildişini oyan ilk sanatçılar büyük bir olasılıkla mamut dişlerine resimler kazıyan Taş Devri insanlarıydı Mamutlar file benzeyen ve dünyanın birçok bölgesinde yaşamış dev hayvanlardı Fransa'da, üzerine rengeyiği resmi oyulmuş bir mamut dişi bulunmuştur Alaska'da da hâlâ mamut dişi fosillerine rastlanmaktadır

Mamutların soyu yaklaşık 3 milyon yıl önce tükenince, mamut dişi yerine Hindistan ve Afrika'da yaşayan fillerin dişleri kullanılmaya başlandı Eski Mısırlılar fildişini değerli taşlarla birlikte süs eşyalarında kullandılar Eski Ahit'te (Tevrat ve Zebur) sözü edilen Hz Süleyman'ın fildişi tahtı altınla kaplıydı Yakındoğu'nun eski halklan daha çok suaygın dişleri kullanıyorlardı Bunlar çok sertti ve dış mine tabakasını çıkarmak için önce asitte

bekletilmesi gerekiyordu Romalılar bundan takma diş yapıyorlardı
Hz İsa'nın doğumundan yüzyıllar önce, Fenikeli tüccarlar Yunanistan'a fildişi satıyorlardı Yunanlılar fildişini hem oymacılıkta, hem de özellikle damarlarını belirginleştiren saydam boyalar kullanıldığında iyi bir fon oluşturduğu için, resim yapmakta kullanıyorlardı Yunanlı yazarlar, Zeus ve Athena gibi tanrı ve tanrıçaların fildişi ve altından anıtsal heykellerinden söz etmişlerse de, günümüze ulaşan Yunan fildişi oyması yoktur

Öte yandan, Hıristiyanlık'ın ilk dönemlerinden günümüze kadar gelen ve kiliselerde, sanat galerilerinde ya da müzelerde görülebilen birçok fildişi oyma vardır Bitiştirilmiş iki yaprak gibi duran ilk oymalardan birçoğu kitap kapağı olarak saklanmıştır Bunlar dikdörtgen biçimli düz fildişi levhalar olup, üzerlerine çoğu İncirden alınma öykü ve kişilerin resimleri oyulmuştur

Daha sonraki tarihlerde fildişi oyma eşyalar çoğunlukla kiliselerde kullanılmak üzere yapılmaya başlandı İS 800 yılında Roma imparatoru olarak taç giyen Şarlman'ın hükümdarlığında kitap kapaklarında fildişi çok sık kullanıldı Oyma ustaları parşömen kitap sayfalarının süslenmesinde kullanılan desenleri kullandılar

Ortaçağda, 13 yüzyılın sonuna doğru fildişi oyma eşyalar moda oldu Varlıklı soylular evlerinde fildişinden eşya bulundurmaktan hoşlanıyorlardı Paris fildişi sanayisinin merkezi oldu Dinsel konular hâlâ çok yaygın olmakla birlikte, mücevher kutuları, ayna çerçeveleri ve tarak gibi eşyalarda oymacılar çoğu kez, çağın aşk ve macera öyküleriyle şiirlerinden esinlendiler

Daha sonra, 16 yüzyıldan başlayarak Avrupa'daki oymacılar, mermer ve taştan yapılma büyük heykellerin ufak fildişi kopyalarını yapmaya başladılar Oymacıların ustalığının olağanüstü örnekleri olan bu heykelciklerde, sanatçının imzası bulunurdu Oysa eski oymalarda genellikle oymacının kimliğine ilişkin herhangi bir işaret olmazdı
Günümüzde bazı heykeltıraş ve oymacılar hâlâ fildişi kullanıyorlarsa da, fildişi Avrupa'da, süs eşyası yapımında kullanılmaktan çok, işlevsel bir nitelik kazandı Örneğin şemsiye ve bıçak sapları, tarak ve bilardo topları fildişi ya da fildişi benzeri maddelerden yapılır Fil ve mors gibi fildişi elde edilen hayvanların sayısı giderek azaldığı ve bu hayvanlar koruma altına alındığı için, fildişi niteliğinde yeni maddelere gereksinme duyuldu Bunlar arasında, bazı palmiyelerin besi dokusundan elde edilen yapay fildişi ile düğme, piyano tuşu ve bilardo topu yapımında kullanılan selüloit ve plastikler sayılabilir

Sibirya ve Kuzey Amerika'da yaşayan Eskimolar yaklaşık 2000 yıldan uzun bir süredir fildişi, diş ve kemikten oyma süs eşyaları ile dinsel heykelcikler yapmayı sürdürmektedirler (bak ESKİMOLAR)