Kelime Tahlili

Sizin bildiğiniz az bilinen ve ilginç olan kelime tahlillerini buraya alalım ve varsa etimolojisi hakkında bilgi verelim

İlk kelime benden: "çaydanlık"

Çay-dan-lık Buradaki "dan" eki farsça kökenli bir ektir ve bizdeki "-lık,-lik" ekinin karşılığı oluyor Yani anlam itibariyle çaylıklık gibi bir anlam çıkıyor Bu arada "çay" Çince bir kelimedir Çince üstüne Farsça ve üstüne Türkçe ek getirerek Türkçeleştirdiğimiz bir kelime

na: olumsuzluk eki

mahrem: haram olan

namahrem: haram olmayan
yani helal

Türkçe'de ise haram anlamında kullanıyor yani tam tersi

Bu şekilde kullanımlara Galat-ı meşhur yani meşhur hata deniliyor Önemli olan da sözcüğün kullanılışıdır

Bir sözcük bir dilden başka bir dile geçerken fonetik, semantik açıdan bir takım değişikliğe uğruyor

''intizar'' kelimesi vardır ki, Türkçe'mize ''beddua- sitem'' anlamında yerleşmiş

oysa bu kelimemizin aslı bekleyiştir arzulu bir bekleyiş

Baki 'nin :

Gül hasretinle yollara dutsun kulağını

Nergis gibi kıyâmete dek çeksin intizâr beyti vardır ki

anlam olarak :'' Gül hasretinle yollara tutsun kulağını , nergis gibi kıyamete dek "beklesin'' manasına gelmektedir

intizar kelimesinin karıştırılma sebebi , ''beddua- sitem'' anlamına gelen ''inkisar '' kelimesine benzemesidir

Ceyhuni'nin:

''İnkisar eylesem yazıktır sana
Döşek üzre yan gelesin sevdiğim
Ağzından burnundan hicran yerine
Parça parça kan kusasın sevdiğim '' şiirinde , anlamını bularak geçen ''inkisar'' kelimesi buna örnektir

'' lâf'' diye bir kelimemiz vardır Son zamanlarda ''söz, kelam'' karşılığı olarak kullanılması yaygınlaştı Oysa, lâf denildiği zaman söz veya kelama bir menfilik, hatta yerine göre istenmeyen bir tavır takınılmış olur

Söz, nötr bir varlıktır Onun üst deresecine kelâm, alt derecesine lâf denir

Kelime, Farsça bir sözlükte, ''beyhude, manasız söz, lakırdı, haddin fevkınde söylenen söz'' karşılıklarıyla verilmiş ki, tam olarak''lâf''ı karşılar


Bu kelime, eskiden beri dilimize daha ziyade '' lâf ü güzâf'' şeklinde kullanılmıştır Güzâf( aslı gizaf), '' beyhude söz, faydasız lakırdı'' demektir Yani, lâf ile eş anlamlı( müteradif) bir kelimedir

Bu yüzden ikisini yan yana kullanırken lâf-ı güzâf, şeklinde (tamlama biçimiyle) ifade edilmesi hatalıdır

"Serbest" sözcüğündeki ser, baş; best, bağlı anlamına gelir

Başı bağlı ifadesi Osmanlı zamanında evli erkekler için kullanılırdı

İstanbul' dan çıkış izni sadece, geri dönmelerine kesin gözüyle bakılan evli ve çocuklu erkeklere verilmekteydi

Günümüzde bu sözcüğün "istediği gibi davranabilen, özgür" anlamında kullanılması, seyahat özgürlüğünü ifade etmektedir

"Okan" ismi bugün sıkça kullandığımız isimlerden biri, Eski Türkçede Tanrı manasına geliyor

Eski Türkçede u- iktidari fiili üstüne -gan ekinin getirilmesiyle oluşmuş, eskiden"ugan" iken şimdi "okan" olmuş

Öksüz ök anne demekmiş öksüz annesiz anlamında


Eski Türkçede "ög" olarak geçiyordu kitabelerde

Terane sözcüğü günümüzde çoğunlukla mecaz anlamda kullanılıyor; tekrar edildiği için bıktıran ve etkisi kalmayan sözer için " Terane okuma!" denir Sözcüğün asıl anlamıysa "Ezgi, müzik"