Hücre

Görev ve yapı bakımından canlılığın bütün özelliklerini gösteren en küçük birime HÜCRE denir

HAYVAN HÜCRESİ

HÜCRE TEORİSİBİTKİ HÜCRESİ :
1-Tüm canlılık olayları (Fotosentez, solunum, protein sentezi vb) hücre içinde olur
2-Tüm canlılar hücre veya hücrelerden oluşmuşlardır
3-Tüm hücreler kendilerinden önceki hücrelerin bölünmesiyle oluşurlar
4-Tüm hücrelerde; ribozom, protein, enzimler DNA, RNA, ATP ve su bulunur

CANLILARİKİÇEŞİTHÜCREDEN OLUŞUR

PROKARYOT HÜCRE : Çekirdekleri ve ribozom hariç organelleri bulunmayan, basit organizasyonlu hücrelerdirÖrneğin,bakteriler ve mavi-yeşil algler
ÖKARYOT HÜCRE : Çekirdekleri ve organelleri bulunan yüksek organizasyon düzeyine sahip hücrelerdir Örneğin, bakteri ve mavi-yeşil algler hariç diğer tüm canlılar
Bir ökaryot hücrede temel olarak üç kısım bulunur

1-Hücre zarı
2-Sitoplazma ve organelleri
3-Çekirdek

1-HÜCRE ZARI ve MADDE GEÇİŞİ

Hücrenin akıcı mozaik zar modeli
HÜCRE ZARININ GÖREVLERİ

1-Hücre ve organellerini sarar
2-Organelleri ile sitoplazma arasında ; hücre ile de çevresi arasındaki madde alış verişini düzenler
3-Elektrik dengesini organize eder
4-Osmotik dengeyi düzenler
5-Glikoproteinleri ile yabancı proteinleri tanırBundan dolayı komşu ve yabancı hücreleri de tanıma özelliği gösterir
6-Salgı işlevi vardır
7-Uyarı iletimi yapar
8-Enzimleri taşıyıcı özelliği vardır

MOLEKÜLLERİN HÜCRE ZARINDAN GEÇİŞİ


1-Büyük moleküller (Nişasta,glikojen,protein) hücre zarından geçemezKüçük moleküller (O2 ,CO2 , H2O,glikoz,aminoasit ) kolay geçer
2-Yağda çözünen bileşikler, (A,D,E,K vitaminleri) kolay geçer
3-Yağ çözücü maddeler (Alkol, aseton, eter, kloroform vb) hücre zarında bozulmalara neden olduğundan kolayca geçer
4-Yüksüz (nötr) moleküller, iyonlara göre hücre zarından daha kolay geçebilirler (-) yüklü iyonlar ise , (+) yüklülere göre yine daha kolay geçerler
5-Hayvansal hücrelerin çoğunun yüzeyi negatif yüklü bileşikler taşır Hücre ile dış ortam arasındaki elektrik farkı bazı maddelerin içeriye ve dışarıya pompalanmasını kolaylaştırır Hücre zarı esnek ve yarı geçirgendir Mad de alışverişini sağlarHücre için gerekli maddeleri içine alır

DİFÜZYON : Maddenin çok yoğun ortamdan, az yoğun ortama geçişidirÖrneğin bir bardak suya atılan şekerin eriyerek suyu tatlandırması
OSMOZ : Seçici geçirgen bir zarın varlığında su moleküllerinin çok olduğu ortamdan, su moleküllerinin az olduğu ortama suyun geçişine denir
II- SİTOPLAZMA VE ORGANELLERİ

1-ENDOPLAZMİK RETİKULUM : Hücre içi madde iletimi; bazı organik maddelerin sentezini ve depolanmasını gerçekleştiren kanallardır Granüllü ER ve granülsüz ER çeşitleri bulunur
2-RİBOZOM : Üzerinde protein sentezlenen organellerdir Ribozomlar protein ve RNA’ dan yapılırlar Zarsız organellerdirVirüsler hariç bütün canlılarda bulunurlar

3-MİTOKONDRİ : Bakterilerle mavi yeşil alg gibi prokaryot hücreler hariç bütün bitki, hayvan, mantar ve protistalarda bulunan organeldir Çift katlı zarla çevrili olup içerisinde DNA, RNA’lar matrix sıvısı ve çeşitli enzimler bulunur Hücrenin enerji santralı gibi iş görürler

MİTOKONDRİ

4-GOLGİ AYGITI : ER ‘den oluşmuştur Birbirine paralel uzanmış kanalcık ve kesecik şeklindedir Salgı maddelerinin oluşturulması, paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludurLizozomları ve kofulları oluşturur

5-LİZOZOMLAR : Hücre içi sindirimi gerçekleştiren enzimler taşıyan keseciklerdir Hücre içine alınmış maddelerin sindirimini yaparlar

LİZOZOMLARIN OLUŞUMU
6-SENTROZOM : Sadece hayvansal hacrelerde ve bazı basit yapılı alg ve mantar hücrelerinde bulunurSilindir şeklinde iki sentriolden oluşurHücre bölünmesi sırasında eşlenerek hücrenin kutuplarına çekilir ve iğ ipliklerini oluşturur

7-KOFULLAR :Suyun ve katı besinlerin etrafında zar oluşumuyla oluşan yapılardırPinositoz ve fagositoz sonucu oluşurlar
8-PEROKSİZOM :Bitkisel ve hayvansal hücrelerde bulunan ve içinde katalaz enzimi bulunan organeldirİnsanda kalp,karaciğer ve böbrek gibi organlarda çoktur
9-PLASTİTLER
a)Kloroplast

KLOROPLASTIN YAPISI
b)Kromoplastlar
c)Lökoplastlar
III-ÇEKİRDEK (NUKLEUS)
Çekirdek, hücrenin canlılığının sürdürülmesi için mutlaka gereklidirÇekirdek, hücrede geçen bütün yaşamsal olayları yönetir ve kontrol eder Dört bölümde incelenir:
a)Çekidek zarı
b)Çekirdek sıvısı
c)Çekirdekçik (Nukleolus)
d)Kromatinler ve kromozomlar
Kromozomların yapısında DNA ve protein vardırHer kromozom iki kromatitden oluşur Kromozomların en önemli görevi kalıtım birimi olan genleri taşımasıdır Kromozom sayısı ile organizma nın gelişmişliği arasında ilişki yokturBazı canlı türlerinin kromozom sayıları aynıdır

OSMOTİK BASINÇ :Sitoplazmadaki çözüünmüş maddelerin neden olduğu basınçtırÇözünmüş madde miktarı fazla ise osmotik basınç fazladır
EMME BASINCI : Hücre içinin osmotik değerinin oluşturduğu, su alınmasını sağlayan kuvvettir Karbonhidratlar, organik asitler, inorganik ve organik tuzlar osmotik basınç oluştururlar

İZOTONİK ÇÖZELTİ

% 5
% 5

HİPOTONİK ÇÖZELTİ

% 2 % 8

HİPERTONİK ÇÖZELTİ

% 8 % 2

HİPERTONİK ÇÖZELTİ : Çözeltinin madde kon santrasyonu hücre içi madde konsantrasyonundan büyüktür Hücre dışarıya su verir Su kaybettiği için büzülür
HİPOTONİK ÇÖZELTİ : Çözeltini madde konsantrasyonu, hücre içi madde konsantrasyonundandüşüktür Dış ortamda su fazla olduğundan hücreye su girer ve hücre şişer
İZOTONİK ÇÖZELTİ :Çözeltinin madde konsantrasyonu hücre içi madde konsantrasyonuna eşittir
PLAZMOLİZ : Hipertonik ortamda hücrenin su kaybederek büzülmesi
DEPLAZMOLİZ : Plazmolizdeki hücrenin su alarak eski haline dönmesi
TURGOR BASINCI : Hücreye su girdikçe osmotik basınç azalır Su molekülleri osmotik basınca zıt (içeriden dışarı doğru) bir iç basınç oluştururlarBuna turgor basıncı denir
AKTİF TAŞIMA :Az yoğun ortamdan çok yoğun ortama ATP enerjisi harcanarak madde geçişidirSadece canlı hücrelerde görülür Aminoasitler, glukoz, Na+,K+ aktif taşıma ile hücre zarından geçebilirBir hücrelilerde ,sindirim, sinir, kas ve böbrek hücrelerinde görülür

1-ENDOSİTOZ (İçeri alma)

A)Pinositoz (İçme)

B-Fagositoz(Yeme)

2-EKZOSİTOZ (Dışarı atma)

İnsan vücudu deri, kan, kemik, kas, sinir gibi çok değişik dokulardan oluşmuştur Ama hepsinin temel yapıtaşı çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük olan hücrelerdir Bu yalnız insan için değil bütün canlılar için geçerlidir Bitki ya da hayvandaki her hücre bir yandan kendi yaşamsal etkinliklerini sürdürürken bir yandan da canlının örgütlenmiş bir bütün olarak var olmasını sağlar Tekhücrelilerden her biri zaten bağımsız yaşayan bir hücredir

Çokhücrelilerde ise canlının dokularından çıkarılıp alınan bir hücre koşullar uygun olduğu sürece yaşamını tek başına sürdürüp çoğalabilir Kısacası hücre en küçük yaşam birimidir
Hücrelerin varlığını ilk kez 1663'te İngiliz bilim adamı Robert Hooke ortaya koydu Bir şişe mantarından kestiği parçayı mikroskopla incelerken, mantarın çok sayıda küçük kutucuklardan oluştuğunu gördü Bu kutucukları manastırlarda rahiplerin yaşadıkları hücrelere (küçük odalara) benzettiği için de hücre olarak adlandırdı Aslında Hooke'un görebildiği yalnızca hücre duvarlarıydı Çünkü bu şişe mantarı bir ağacın mantardokusundan kesilip alındığında hücre duvarlarının içindeki asıl canlı kütle kuruyup ölmüştü

1839'da Matthias J Schleiden ve Theodor Schwann adlarındaki iki bilim adamı, bütün canlıların kat kat dizilmiş hücrelerden oluştuğunu öne sürdüler Çalışmaları çağdaş biyolojinin gelişmesi açısından çok önemliydi Ama mikroskobun ve laboratuvar tekniklerinin gelişmesinden sonra bu saptamanın yalnızca çokhücreli canlılar için geçerli olduğu anlaşıldı Çünkü amip ya da bakteri gibi tekhücreli bir canlı hücrelerden oluşmamıştır; kendisi başlı başına bir hücredir ve bütün hücreler gibi ancak mikroskopla görülebilir Daha küçük canlılar olan virüsler ise hücre bile sayılamaz; çünkü virüsler canlı bir hücreye girmedikçe yaşamını sürdüremez

Buna karşılık bitkiler ve hayvanlar gibi gelişmiş canlılar milyonlarca ve milyonlarca hücreden oluşmuştur 1 cm3 insan kanında ortalama 4 milyon hücre vardır; demek ki bütün öbür hücreler bir yana, vücudumuzda yalnızca kan hücrelerinin sayısı 20 milyardı bulur Ortalama büyüklükte bir hayvan hücresi yaklaşık 1030 mikron (metrenin milyonda biri) çapındadır; bitki hücreleri genellikle daha büyük olur Bu arada, "hayvan hücresi" teriminin insanı da kapsadığını unutmamak gerekir; insan gelişmiş hayvanlarla aynı sınıftandır ve biyolojik açıdan, hele hücre düzeyinde hiçbir ayrıcalığı yoktur

Bitki ve hayvan hücrelerinin büyük bölümü bu örgütlenmiş bütün içinde özel bir görev üstlenir Ama ne kadar özelleşmiş olursa olsun hepsinin temel yapısı aynıdır Her hücre, çevresi bir zarla sarılmış karmaşık bir yapı olan protoplazmd'dan oluşur Protoplazmanın büyük bölümü sudur Bunun dışında, karbon, hidrojen, oksijen, azot, kükürt ve bazen fosfor içeren proteinler; nişasta ve şeker gibi karbonhidratlar; yağlar ve çeşitli tuzlar bulunur Hücre zarı maddelerin hücreye giriş çıkışını düzenler Örneğin su, geçişme ya da osmoz denen fiziksel bir süreçle hücre içine girebilir; kimyasal maddeler de pompalama yoluyla hücreye alınır ya da dışarı atılır

Canlıların sınıflandırılmasında temel alınan ölçüt her şeyden önce hücrenin yapısına
dayanır (bak CANLILAR) Çünkü basit ve üstün yapılı canlılar arasındaki ilk farklılık hücreden başlar Bakteriler, riketsiyalar, maviyeşil suyosunları gibi çok küçük ve basit hücreler bir zarın içine hapsedilmiş çorba gibi bir sıvıdan başka bir şey değildir Bu sıvının içinde yalnızca yaşamın temeli olan moleküller yüzer; ayrıca ne zarla çevrili gerçek bir çekirdek, ne de belirgin bir yapısı ve özel işlevi olan organeller ya da organcıklar vardır Bu hücrelere prokaryot denir Oysa bütün öbür canlıların temel birimi, daha karmaşık olan Ökaryot hücrelerdir Böyle bir hücrenin içinde, genellikle orta bölümde yoğunlaşmış, birbirinden değişik yapı ve özellikte pek çok yapı vardır