Laz Müziği

kaynaksız
Laz müziğinin geçmişi çok kadim zamanlara dayanmaktadırKolhis`den günümüze değin ulaşan süreç içinde bir çok kültürden ve medeniyetten etkilenen Laz Müziği çeşitlilik kazanmıştırLaz Müziği temelde insan sesine dayanırGünümüz Laz müziğini coğrafî olarak Gürcistan( Kafkasya) ve Türkiye(Doğu Karadeniz) olarak iki kısımda incelemek mümkündür
resim =Kafkasya Karadenizin kuzeydoğusundaki Taman Yarımadasından, Hazar Denizinin batısındaki Apşeron Yarımadasına kadar uzanan dağlık bölgeye verilen ad Yaklaşık 379880 km2 alanı kaplayan bu bölge Kafkas dağlarıyla ikiye bölünmüştür Kuzeyde kalan kısma Kuzey Kafkasya veya Sirkafkasiyen (Kafkasönü), güneyde kalan kısma ise Transkafkasya (Kafkasardı) adı verilmektedir Kuzey kafkasya bölgesinde çoğu tahıl ekimi yapılan geniş düzlükler vardır Transkafkasya ise benzer düzlükler ve Küçük Kafka

300pxBatum`da tulum çalan Lazlar
==Türkiye Lazları Müziği - Doğu Karadeniz Laz Müziği==

Kuzeydoğu Anadolu`da yaşayan Lazlar, Laz halkı (Lazca Lazi veya Lazepe (çoğul), Türkçe Lazlar [2] , Gürcüce Lazi (ლაზი) veya Çani (ჭანი), Yunanca Lazi (Λάσοι) [3], Ermenice Çen [4] Antik Çağdan günümüze değin Kolhis (Güney batı Kafkasya) ve Kuzey Doğu Anadoluda varlığı bilinen bir halkın adıdır

müzik için gelen k`aide(á??á?á??á?"á?") kelimesini kullanmaktadırlarBu kelime de Türkçe`de ki müzik kelimesini karşılamaktadırLazca yazı dili gelişmemiş olduğundan Laz halk edebiyatı ürünü olan türküler sözlü ifade edilip, aktarılırGeleneksel iki temel olan Müziğin tanımı tarihsel dönem, bölge, kültür ve kişisel beğenilere bağımlı olarak büyük farklılık gösterir Özellikle 20 yüzyıl Çağdaş Batı müziğinde ortaya çıkan çok farklı müzik akımları, ortak bir tanımı büyük ölçüde imkansızlaştırmaktadır Bunun ötesinde, gittikçe daha fazla insanın erişme olanağı bulduğu farklı kültürlere ait yerel müzikler de bu tanımlama zorluğunu arttırmaktadır

kemençe ve Kemençe, biri Osmanlı Müziğinde, diğeri Karadeniz yöresi halk müziğinde kullanılan iki ayrı yaylı çalgının ortak adıdır Bunlardan ilki için yirminci yüzyılın ortalarına kadar kullanılan "armudî kemençe", "fasıl kemençesi" gibi adlar, artık yerini "klasik kemençe" adına bırakmış gibi görünmektedir Bir halk çalgısı olan ikincisi ise, "Karadeniz kemençesi" olarak anılır

tulum Laz müziğinin icrasından insan sesiyle beraber temel rol oynarTulum ise Lazların ulusal sazıdırTuluma Lazca`da guda(á?á?£á?"á?) denilmektedirHopa ve Batum yöresinde ise ç`ip`oni(á?*á??á??á?á??á??) diye adlandırılırKemençe ise Lazlarla özdeşleşmiş bir halk çalgısıdırKemençe`ye ise Üflemeli bir çalgı olup; Deri, Nav ve Ağızlık olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır Deri kısmına hava depolanır ve koltuk altından bastırılarak Nav kısmına hava gitmesi sağlanır Nay ise ezginin çalındığı bölüm olup Analık ve Dillik adı verilen iki kısımdan oluşmaktadır Ağızlık kısmı ise tulumun deri kısmına hava göndermeye yarayan bölümdür


Tulum yurdumuzda Trabzon, Rize, Artvin, Erzurum, Kars'ta, Kuzey ve Doğu Anadolu Bölgesinde ve Trakya bölgesinde kullanılmaktadır Genellikle kuzu ve oğl

Lazca`da çemane(á?©á?"á??á?á??á?") denilmektedirLazca (Lazca: Lazuri nena, Gürcüce Çanuri ena, ჭანური), Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat deresinden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye' ile paylaştığı Sarp köyüne dek yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eskiKolh dilinin devamı olduğu sanılan bir dildir

Hopa ve Artvin iline bağlı bir ilçe Yüzölçümü 303 kilometrekare, nüfusu 16409 dur Yüzeyi genel olarak ormanlarla kaplı dağlardan, dik meyilli yamaçlardan ve bu yamaçlar arasındaki derin vadilerden meydana

Batum`da ise ç`ilili(á?*á??á??á??á??á??) diye adlandırılmaktadırBir diğer önemli Laz halk çalgısı ise kavaldır15 yüzyıldan 1878'e kadar Osmanlı hakimiyetinde kalmış bir şehir olan Batum, bu zaman zarfında Müslüman oldu Brest-Litovsk Antlaşması (1918) ile yeniden Türkiye'nin denetimine geçen Batum, Mondros Antlaşması sonrasında İngiltere tarafından işgal edildi ve iki yıl İngiliz işgal yönetimi altında kaldı Türkiye, 1921'de Sovyetler Birliği ile imzaladığı Moskova Antlaşması ile Batum'u Gürcistan'a terketmeyi kabul ettiğinden bu yana Gürcistan'in bir parçası

Kavala Lazca`da p`ilili(á??á??á??á??á??á??) denilmektedirLaz şarkıları çoğunlukla sevda konusunu işlerBunda Laz erkeklerinin eskiden ekonomik koşulların etkisi ile evlerini terk edip uzak diyarlara( Sovyet ülkeleri) iş aramaya ye da balıkçılık yapmaya gitmeleri gerekiyorduBunun etkisi ağırdır

==Laz Müziği`nde Türler==

==Lazuri Dest`ani - Laz Destanı==
Enstrümanların bulunmadığı ortamlarda tek ye da koro şeklinde icra edileceği gibi, kemençe,tulum ve kaval eşliğinde de söylenirKonuları daha çok aşk,ölüm, doğa, gurbet, askerlik gibi içtimaî konulardırDestanlar Laz Müziği`nde öylesine yaygındır ki; Lazistan`ın bazı yörelerinde "şarkı" ile eş anlamda kullanılır

==Ok`obalu-Mek`a-Mok`a(Atışmalı Şarkılar)==
Daha çok toplu olarak gerçekleştirilen eğlencelerde, iki grup hâlinde, dans eşliğinde ye da sadece vokallerle söylenirHer iki grupta, doğaçlama söz söyleme yeteneğine sahip bir lider bulunurBu kişi şarkının akışına göre anlamlı, karşı tarafa cevap nitleliğinde sürükleyici kafiyeli sözler düzer ve arkadaşlarına söylerVe birlikte şarkı söylenirGrup lideri kademeli olarak(performansa göre, yorulmaya göre) değişebilir
Atışmalı şarkılar, erkek ve kadın grubu arasında genellikle yapılırSaatlerce süren bu eğlencenin sözleri zaman içerisinde müstehçenlik içerebilir, hatta karşılıklı sataşmalara varabilir

==Oşvacu K`aide(Mola Şarkıları)==
Bu türe giren şarkılar daha çok tarlada çalışan kadınlar tarafından, dinlenme zamanlarında çalgısız, grup hâlinde söylenirlerBu tarz söyleyicinin duygularını yansıtması ve iç dünyasını anlatması açısından mühimdir

==Bgara==
Ölmüş bir insanın arkasından yakılan bir çeşit ağıttırGenellikle kadınlarca yakılırlarÖlü evine, ölü yakınlarının acısını paylaşmak için grup hâlinde gidilip, yakılırKonu olarak ölen kişinin yapmak isteyip te yapamadıkları ile arkasından bıraktığı izlerdir

==Nani(Ninni)==
Kulaktan kulağa aktarılan bu ezgiler çocukların müzik kulağının temelini oluşturur Laz Müziği`nde bazı anonim şarkılarda ninnilerin etkisi ciddî anlamda hissedilir

==Helessa Yalessa-Heyamoli-Heymoli(İmece Şarkıları)
Helessa Yalessa, erkekler tarafından toplu olarak yapılması gereken ağır işlerde, gücü bir yerde toplamak ve ortak bir ritim oluşturmak için söylenen ezgili sözlerdir

==Xoroni( Horon)==
Geleneksel Laz halk dası olan horonlar: tulum ve kemençe eşliğinde, halka şeklinde oynanan, bir kişi tarafından yönetilen şarkılı halk danslarıdırRitim olarak tulumu çalan kişi tahata duvara ayak topuğuyla vurması, ye da topluluk içinde birisinin çubukla tahta zemin, klazan, kovan gibi sert cisimlere vurup ses çıkarmasıyla horona ve horonculara yardımcı olurLaz insanın horona olan tutkusunu ve horonun arkaik biçimini en iyi şekilde bir Laz deyişi ile "Tambis mok`limei ixoronams ! Çalıya tutunup horon oynuyor" özetleyebilirizHopa ve Borçka yörelerinde Kafkasik etkiler gözlenirHoronlardaki figürleri açıklamak ise zor değildirTüm hareketler yaşamın içerisinden alınırDeniz işçiliğinde yinelenen el kol ayak hareketleri Laz oyunlarının figürlerine yansımıştır


Gürcistan Lazları Müziği - Kafkasya Lazları Müziği==
Güneybatı Kafkasya`da Acaristan`da yaşayan Lazlar müzik için Türkiye Lazları`n kullandığı k`aide(á??á?á??á?"á?") kelimesini kullanmaktadırlarAncak bunun yanında musik`a(á??á?£á?¡á??á??á?) kelimesini de kullanmaktadırlarTulum, kemençe ve kavalın yanı sıra Abhazya ve Samegrelo`da yaşayan Hıristiyan Lazların yani Megrellerin de çalgılarını kullanırlarYine tuluma, ç`ip`oni(á?*á??á??á?á??á??) , kemençeye: ç`ilili(á?*á??á??á??á??á??), kavala ise Gürcistan kültürü etkisi ile salamuri(á?¡á?á??á?á??á?£á?*á??) derlerAynı anda iki salamuri çalmak maharet sayılır ve takdir edilirDoli(á?"á?á??á??) isimli küçük Kafkas davulu ezgiler arasında ritim tutup, birlik sağlar ve oyunu canlandırırTipi vurgulu bir davuldur, ancak buna çubukla vurulmaz"Ğuni" ve "çonguri" diğer önemli çalgılardırTüm Gürcistan`da olduğu gibi Batum`da da çonguri(á?©á?á??á?á?£á?*á??)nin yeri ayrıdırGürcistan ile özdeşlenen bu çalgıyı;Acaralar,Lazlar,Gürcüler,Megreller ve Abhazlar ortak olarak benimsemiştir ve kullanırlarTelli bir çalgı olan çonguri saz işlevi görürYine tüm Kafkasyayı birleştirem akordeon yani Lazcası ile garmon Batum`da da kullanılırHemen her ezgi de kullanılır [http://kolkhobaorg/ana6htm Tutarçela`nın Çonguri eşliğinde Heyana adlı Lazca videosu]
Batum yöresi Laz oyunları arasında horonun Kafkasyadaki biçimi "horumi", "ot`irtinoni" , "mencelişi" gini horonlar pek meşhurdur"Horumi" nin ikinci figürü "mxucişi" omuz hareketi figürüdürİkinci kat halka birinci halkanın omuzuna çıkarOyunu orada sürdürürOmuzlardaki bu yük birinci kat halkanın işini güçleştirirBu yüzden bu figürdeki ayak hareketleri daha ölçülü ve daha düzeylidir Batum`daki Laz müziği için Türkiyedekinin Kafkasya yansıması diyebilirizDestan geleneği Batum yöreinde daha ileriye gitmiştirÖyleki meşe ağaçlarına kızlı erkekli ekiplerle çıkılıp atışılır(erisioni-omuz [http://youtubecom/watch?v=jFVrRHuYbW8 Sukhishvili`nin Laz Halk Dansı]

==Linkler== [http://youtubecom/watch?v=S7ncHakTWT0 Lela Tsurtsumia Çuta Çani adlı Lazca klibi ve Batum Laz Hlk Dansları] [http://youtubecom/watch?v=_7VQh-wBQgs&mode=related&search= Mariam Abdushelishvilî`nin Lazuri Nana isimli Videosu] [http://youtubecom/watch?v=Gi05q_pq7NU Tamta Goguadze`nin Oropa adlı videosu] [http://youtubecom/watch?v=XssGyoHZCRs Ayhan Alptekin`in Meftare isimli videosu] [http://youtubecom/watch?v=4bU6ZpICaaA Kazım Koyuncu`nun Naişi Birapa adlı videosu]

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Laz Müziği maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir