Laz Müziği
 

kaynaksız
Laz müziğinin geçmişi çok kadim zamanlara dayanmaktadır.Kolhis`den günümüze değin ulaşan süreç içinde bir çok kültürden ve medeniyetten etkilenen Laz Müziği çeşitlilik kazanmıştır.Laz Müziği temelde insan sesine dayanır.Günümüz Laz müziğini coğrafî olarak Gürcistan( Kafkasya) ve Türkiye(Doğu Karadeniz) olarak iki kısımda incelemek mümkündür.
resim =Kafkasya Karadenizin kuzeydoğusundaki Taman Yarımadasından, Hazar Denizinin batısındaki Apşeron Yarımadasına kadar uzanan dağlık bölgeye verilen ad. Yaklaşık 379.880 km2 alanı kaplayan bu bölge Kafkas dağlarıyla ikiye bölünmüştür. Kuzeyde kalan kısma Kuzey Kafkasya veya Sirkafkasiyen (Kafkasönü), güneyde kalan kısma ise Transkafkasya (Kafkasardı) adı verilmektedir. Kuzey kafkasya bölgesinde çoğu tahıl ekimi yapılan geniş düzlükler vardır. Transkafkasya ise benzer düzlükler ve Küçük Kafka

300pxBatum`da tulum çalan Lazlar.
==Türkiye Lazları Müziği - Doğu Karadeniz Laz Müziği==

Kuzeydoğu Anadolu`da yaşayan Lazlar, Laz halkı (Lazca Lazi veya Lazepe (çoğul), Türkçe Lazlar [2] , Gürcüce Lazi (ლაზი) veya Çani (ჭანი), Yunanca Lazi (Λάσοι) [3], Ermenice Çen [4] Antik Çağdan günümüze değin Kolhis (Güney batı Kafkasya) ve Kuzey Doğu Anadoluda varlığı bilinen bir halkın adıdır.

müzik için gelen k`aide(á??á?á??á?"á?") kelimesini kullanmaktadırlar.Bu kelime de Türkçe`de ki müzik kelimesini karşılamaktadır.Lazca yazı dili gelişmemiş olduğundan Laz halk edebiyatı ürünü olan türküler sözlü ifade edilip, aktarılır.Geleneksel iki temel olan Müziğin tanımı tarihsel dönem, bölge, kültür ve kişisel beğenilere bağımlı olarak büyük farklılık gösterir. Özellikle 20. yüzyıl Çağdaş Batı müziğinde ortaya çıkan çok farklı müzik akımları, ortak bir tanımı büyük ölçüde imkansızlaştırmaktadır. Bunun ötesinde, gittikçe daha fazla insanın erişme olanağı bulduğu farklı kültürlere ait yerel müzikler de bu tanımlama zorluğunu arttırmaktadır.

kemençe ve Kemençe, biri Osmanlı Müziğinde, diğeri Karadeniz yöresi halk müziğinde kullanılan iki ayrı yaylı çalgının ortak adıdır. Bunlardan ilki için yirminci yüzyılın ortalarına kadar kullanılan "armudî kemençe", "fasıl kemençesi" gibi adlar, artık yerini "klasik kemençe" adına bırakmış gibi görünmektedir. Bir halk çalgısı olan ikincisi ise, "Karadeniz kemençesi" olarak anılır.

tulum Laz müziğinin icrasından insan sesiyle beraber temel rol oynar.Tulum ise Lazların ulusal sazıdır.Tuluma Lazca`da guda(á?á?£á?"á?) denilmektedir.Hopa ve Batum yöresinde ise ç`ip`oni(á?*á??á??á?á??á??) diye adlandırılır.Kemençe ise Lazlarla özdeşleşmiş bir halk çalgısıdır.Kemençe`ye ise Üflemeli bir çalgı olup; Deri, Nav ve Ağızlık olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Deri kısmına hava depolanır ve koltuk altından bastırılarak Nav kısmına hava gitmesi sağlanır. Nay ise ezginin çalındığı bölüm olup Analık ve Dillik adı verilen iki kısımdan oluşmaktadır. Ağızlık kısmı ise tulumun deri kısmına hava göndermeye yarayan bölümdür.


Tulum yurdumuzda Trabzon, Rize, Artvin, Erzurum, Kars'ta, Kuzey ve Doğu Anadolu Bölgesinde ve Trakya bölgesinde kullanılmaktadır. Genellikle kuzu ve oğl

Lazca`da çemane(á?©á?"á??á?á??á?") denilmektedir.Lazca (Lazca: Lazuri nena, Gürcüce Çanuri ena, ჭანური), Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat deresinden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye' ile paylaştığı Sarp köyüne dek yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eskiKolh dilinin devamı olduğu sanılan bir dildir.

Hopa ve Artvin iline bağlı bir ilçe. Yüzölçümü 303 kilometrekare, nüfusu 16.409 dur. Yüzeyi genel olarak ormanlarla kaplı dağlardan, dik meyilli yamaçlardan ve bu yamaçlar arasındaki derin vadilerden meydana...

Batum`da ise ç`ilili(á?*á??á??á??á??á??) diye adlandırılmaktadır.Bir diğer önemli Laz halk çalgısı ise kavaldır.15. yüzyıldan 1878'e kadar Osmanlı hakimiyetinde kalmış bir şehir olan Batum, bu zaman zarfında Müslüman oldu. Brest-Litovsk Antlaşması (1918) ile yeniden Türkiye'nin denetimine geçen Batum, Mondros Antlaşması sonrasında İngiltere tarafından işgal edildi ve iki yıl İngiliz işgal yönetimi altında kaldı. Türkiye, 1921'de Sovyetler Birliği ile imzaladığı Moskova Antlaşması ile Batum'u Gürcistan'a terketmeyi kabul ettiğinden bu yana Gürcistan'in bir parçası.

Kavala Lazca`da p`ilili(á??á??á??á??á??á??) denilmektedir.Laz şarkıları çoğunlukla sevda konusunu işler.Bunda Laz erkeklerinin eskiden ekonomik koşulların etkisi ile evlerini terk edip uzak diyarlara( Sovyet ülkeleri) iş aramaya ye da balıkçılık yapmaya gitmeleri gerekiyordu.Bunun etkisi ağırdır.

==Laz Müziği`nde Türler==

==Lazuri Dest`ani - Laz Destanı==
Enstrümanların bulunmadığı ortamlarda tek ye da koro şeklinde icra edileceği gibi, kemençe,tulum ve kaval eşliğinde de söylenir.Konuları daha çok aşk,ölüm, doğa, gurbet, askerlik gibi içtimaî konulardır.Destanlar Laz Müziği`nde öylesine yaygındır ki; Lazistan`ın bazı yörelerinde "şarkı" ile eş anlamda kullanılır.

==Ok`obalu-Mek`a-Mok`a(Atışmalı Şarkılar)==
Daha çok toplu olarak gerçekleştirilen eğlencelerde, iki grup hâlinde, dans eşliğinde ye da sadece vokallerle söylenir.Her iki grupta, doğaçlama söz söyleme yeteneğine sahip bir lider bulunur.Bu kişi şarkının akışına göre anlamlı, karşı tarafa cevap nitleliğinde sürükleyici kafiyeli sözler düzer ve arkadaşlarına söyler.Ve birlikte şarkı söylenir.Grup lideri kademeli olarak(performansa göre, yorulmaya göre) değişebilir.
Atışmalı şarkılar, erkek ve kadın grubu arasında genellikle yapılır.Saatlerce süren bu eğlencenin sözleri zaman içerisinde müstehçenlik içerebilir, hatta karşılıklı sataşmalara varabilir.

==Oşvacu K`aide(Mola Şarkıları)==
Bu türe giren şarkılar daha çok tarlada çalışan kadınlar tarafından, dinlenme zamanlarında çalgısız, grup hâlinde söylenirler.Bu tarz söyleyicinin duygularını yansıtması ve iç dünyasını anlatması açısından mühimdir.

==Bgara==
Ölmüş bir insanın arkasından yakılan bir çeşit ağıttır.Genellikle kadınlarca yakılırlar.Ölü evine, ölü yakınlarının acısını paylaşmak için grup hâlinde gidilip, yakılır.Konu olarak ölen kişinin yapmak isteyip te yapamadıkları ile arkasından bıraktığı izlerdir.

==Nani(Ninni)==
Kulaktan kulağa aktarılan bu ezgiler çocukların müzik kulağının temelini oluşturur. Laz Müziği`nde bazı anonim şarkılarda ninnilerin etkisi ciddî anlamda hissedilir.

==Helessa Yalessa-Heyamoli-Heymoli(İmece Şarkıları)
Helessa Yalessa, erkekler tarafından toplu olarak yapılması gereken ağır işlerde, gücü bir yerde toplamak ve ortak bir ritim oluşturmak için söylenen ezgili sözlerdir.

==Xoroni( Horon)==
Geleneksel Laz halk dası olan horonlar: tulum ve kemençe eşliğinde, halka şeklinde oynanan, bir kişi tarafından yönetilen şarkılı halk danslarıdır.Ritim olarak tulumu çalan kişi tahata duvara ayak topuğuyla vurması, ye da topluluk içinde birisinin çubukla tahta zemin, klazan, kovan gibi sert cisimlere vurup ses çıkarmasıyla horona ve horonculara yardımcı olur.Laz insanın horona olan tutkusunu ve horonun arkaik biçimini en iyi şekilde bir Laz deyişi ile "Tambis mok`limei ixoronams ! Çalıya tutunup horon oynuyor" özetleyebiliriz.Hopa ve Borçka yörelerinde Kafkasik etkiler gözlenir.Horonlardaki figürleri açıklamak ise zor değildir.Tüm hareketler yaşamın içerisinden alınır.Deniz işçiliğinde yinelenen el kol ayak hareketleri Laz oyunlarının figürlerine yansımıştır.


Gürcistan Lazları Müziği - Kafkasya Lazları Müziği==
Güneybatı Kafkasya`da Acaristan`da yaşayan Lazlar müzik için Türkiye Lazları`n kullandığı k`aide(á??á?á??á?"á?") kelimesini kullanmaktadırlar.Ancak bunun yanında musik`a(á??á?£á?¡á??á??á?) kelimesini de kullanmaktadırlar.Tulum, kemençe ve kavalın yanı sıra Abhazya ve Samegrelo`da yaşayan Hıristiyan Lazların yani Megrellerin de çalgılarını kullanırlar.Yine tuluma, ç`ip`oni(á?*á??á??á?á??á??) , kemençeye: ç`ilili(á?*á??á??á??á??á??), kavala ise Gürcistan kültürü etkisi ile salamuri(á?¡á?á??á?á??á?£á?*á??) derler.Aynı anda iki salamuri çalmak maharet sayılır ve takdir edilir.Doli(á?"á?á??á??) isimli küçük Kafkas davulu ezgiler arasında ritim tutup, birlik sağlar ve oyunu canlandırır.Tipi vurgulu bir davuldur, ancak buna çubukla vurulmaz."Ğuni" ve "çonguri" diğer önemli çalgılardır.Tüm Gürcistan`da olduğu gibi Batum`da da çonguri(á?©á?á??á?á?£á?*á??)nin yeri ayrıdır.Gürcistan ile özdeşlenen bu çalgıyı;Acaralar,Lazlar,Gürcüler,Megreller ve Abhazlar ortak olarak benimsemiştir ve kullanırlar.Telli bir çalgı olan çonguri saz işlevi görür.Yine tüm Kafkasyayı birleştirem akordeon yani Lazcası ile garmon Batum`da da kullanılır.Hemen her ezgi de kullanılır. [http://kolkhoba.org/ana6.htm Tutarçela`nın Çonguri eşliğinde Heyana adlı Lazca videosu]
Batum yöresi Laz oyunları arasında horonun Kafkasyadaki biçimi "horumi", "ot`irtinoni" , "mencelişi" gini horonlar pek meşhurdur."Horumi" nin ikinci figürü "mxucişi" omuz hareketi figürüdür.İkinci kat halka birinci halkanın omuzuna çıkar.Oyunu orada sürdürür.Omuzlardaki bu yük birinci kat halkanın işini güçleştirir.Bu yüzden bu figürdeki ayak hareketleri daha ölçülü ve daha düzeylidir. Batum`daki Laz müziği için Türkiyedekinin Kafkasya yansıması diyebiliriz.Destan geleneği Batum yöreinde daha ileriye gitmiştir.Öyleki meşe ağaçlarına kızlı erkekli ekiplerle çıkılıp atışılır.(erisioni-omuz. [http://youtube.com/watch?v=jFVrRHuYbW8 Sukhishvili`nin Laz Halk Dansı]

==Linkler== [http://youtube.com/watch?v=S7ncHakTWT0 Lela Tsurtsumia Çuta Çani adlı Lazca klibi ve Batum Laz Hlk Dansları] [http://youtube.com/watch?v=_7VQh-wBQgs&mode=related&search= Mariam Abdushelishvilî`nin Lazuri Nana isimli Videosu] [http://youtube.com/watch?v=Gi05q_pq7NU Tamta Goguadze`nin Oropa adlı videosu] [http://youtube.com/watch?v=XssGyoHZCRs Ayhan Alptekin`in Meftare isimli videosu] [http://youtube.com/watch?v=4bU6ZpICaaA Kazım Koyuncu`nun Naişi Birapa adlı videosu]

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Laz Müziği maddesinden kopyalanmıştır. Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir.