TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI-Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı- Tasavvuf Edebiyati

rapça tasavvuf kelimesi, tasavvuf edebiyatı aşık paşa, dini tasavufi tekke edebiyatındaki vahdeti vucut alayışı, mevlana vehümanizm kısaca önemli bilgileri, tasavvuf edebiyatı, yunus emre eserleri, aşık paşa, allah muhammed arapça yazılışı, dini tasavvufi halk resimleri, ilahi nefes nutuk şathiye nazım şekilleri, aşık tarzı şiir türleri ve şekilleri, mevlevilik ve tasavvuf, tasavvuf edebiyatı vikipedi, tarikat sufi, mevlana nin oğlu sultan veled, tasavvuf, fuzuli divanının osmanlıca yazılışı, tasavvufun amacı vikipedi, tasavvufi, aşık edebiyatı ile ilgili görseller, dini tasavvufi halk edebiyatı tanımı, şathiye nazim şekli, tasavvuf edebiyatının kuruluş nedeni, dini tasavvufi halk edebiyatı temsilcileri, dini tasavvufi halk edebiyatı,

Dini-Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı(Tekke Edebiyatı)


DİNİ-TASAVVUFİ TÜRK(TEKKE) HALK EDEBİYATI

“Tasavvuf”, dünya hayatının aşırılıklarından uzak durarak Allah’a gönülden bağlanma,Allah’ın varlığında insanın kendi varlığından vazgeçmesi,benliğini(nefsini) yok edip gönlünü ilahi aşkla doldurması esasina dayanan İslami bir düşünce akımıdırTürkistanlı Hoca Ahmet Yesevi,Türk Tasavvufu'nun kurucu­larındandırAnadolu'da tasavvufun,onun öğrencilerinin eliyle yayıldığı kabul edilirTasavvufçular(mutasavvıflar,sofiler), düşüncelerini halka yaymak için edebiyatı,özellikle şiiri araç kabul ederlerBunun sonucu olarak Anadolu’da 13 yüzyıldan itibaren güçlü bir tasavvuf(tekke) edebiyatı oluşmuştur


Vahdet-i Vücut(Varlığın birliği):Evrende sadece Allah ‘ın varlı­ği söz konusudurDiğer varlık zannettiklerimiz,bu “mutlak varlığın”, Allah ‘ın bir parçasıdırlar ve görüntüsüdürler

Tecelli:Allah'ın Varlığı'nın diğer varlıklarda;Özellikle gönlünü kö­tülükten,çirkinlikten arındırmış insanda belirgin hale gelme­sidir

Tarikat:Allah’a varma yolunda,benzer biçimde düşünenlerin oluşturduğu topluluktur

Tekke:Tasavvuf ehli kişilerin,tarikat mensuplarının bağlandık­Iarı ve eğitim gördükleri kuruluş

Pir:Tarikat kurucusu

Şeyh: 1)Tarikat kurucusu
2)Tarikatta en yüksek dereceye erişmiş kimse
3)Tarikat kollarından birinin başında bulunan kimse

Derviş:Bir tarikata girmiş,onun kurallarına uygun yaşayan kimse

Abdal:Gezgin derviş

Halife:Tarikat kurucusunun ya da şeyhin kendisine vekil tayin ettiği,yetki verdiği kişi

Genel Özellikler:
a)Gerek dini-tasavvufi görüşler,gerek bunların işlenişi yönünden Arap-İran Tasavvuf Edebiyatları'nın etkisi söz konusudurAncak etkilenme,Divan Edebiya­tı’ndaki boyutlarda değildir
b)Tasavvufa alt kavramları anlatan terimler dolayısıyla yabancı sözcük ve tamlamalar Aşık Tarzı Edebiyat’tan daha fazladır
c)Eserlerin çoğunIuğu yazılı olarak oluşturulmuş ya da sonradan yazıya geçiriImiştir
d)Manzum eserler,düzyazılılardan çoktur
e)AğırIıklı olarak hece öIçüsü kullanıImıştır ma aruzu kulla­nanlar da çoktur


f)Dörtlüklerle kurulan ve koşma biçiminin özeIliklerini taşı­yan şiirIer çoğunIuktadırBeyit birimiyle gazel,ka­side,mesnevi biçimli şiirler de yazıImıştırDivan tarzı tevhit,münacaat,naat türü şiirlere rastlanır
g)Tekkelerde ve halkın karşısında şiirlerin okunuşu sıra­sında ya da ayinlerde müzik eşIiği oldukça yaygındır

Bu özelliklerin dışında kalan;Eserlerini aruz ölçüsüyle ve Di­van Edebiyatı diliyle,hatta tamamıyla Arapça-Farsça yazan tasavvufçular da vardırÖrneğin Mevlana,Anadolu’da yetişen ilk ve en büyük Türk Mutasavvıf olduğu halde,eserlerini Fars­ça yazmıştırŞeyh Galip,Divan tarzında eser verdigi için Tek­ke Edebiyatı çerçevesinde düşünülmez,Divan Edebiyatı men­subu sayılır

Yunus Emre(1240?-1320?):Tekke Edebiyatı’nın en bü­yük ismidirDünya çapında ün yapmıştırNerede ve ne za­man yaşadığına dair kesin bir bilgi yokturEskişehir-Siv­rihisar,Karaman dolaylarında yaşadığı kabul edilirEskişehi -Sarıköyde Yunus’a ait olduğu kesine yakın bilinen bir mezar vardırHalka halk diliyle seslenerek,halkın şairi olmayı bilmiştirİlahileri yüzyıllardır hem halkın beIIeğinde hem de elle ço­ğaItıIan divanlarında yaşamış,günümüzde düzenli basım­Iarı da yapıImıştırTasavvuf terimlerinin dışındaki kullanımları sade halk diliyledirGenellikle hece ölçüsünü,bazen de aruzu kuIIanmıştırBeyit birimiyle yazılmış şiirIeri,dize ortalarına yerleştiriIen duygulu ve coşkun bir dille ilahi aşkı ve tasavvuf inanç­larını işlemiştirİslam inançlarından kaynaklanan bir hümanizm(insanseverlik) düşüncesine sahiptirŞiirleri “Yu­nus Emre Divanı” adıyla bir araya getirilip yayımlanmıştırRisaletü’n-Nushiyye(Öğütler Kitabı) adlı öğretici eseri,mesnevi biçiminde ve aruzla yazılmıştır




Mevlana:Eserlerini Farsça yazdığı için Türk Edebiyatı'nın herhangi bir bölümüne dahil edemedigimiz Mevlana(Celallettin-i Rumi),Anadolu'da yetişen mutasavvıf şairlerin en büyük isminden biridirMevlevi Tarikatı'nın rehberidir(kurucusu değildir;Çünkü tarikat,oğlu Sultan Ve­led tarafından kurulmuştur)Mevlana'nın beş eseri vardır:
1)Mesnevi(26 bin beyit)
2)Divan-ı Kebir(2073 gazel ve 1791 rubai içerir)
3) Mektubat(Kısa mektuplar)
4)Mecalis-i Sab’a(Yedi vaaz)
5)Fihi ma Fih(Raz:Özel düşünce ve sözleri)
Bu eserlerin bütünü,Türkçeye çevrilip yayımlanmıştır




Hacı Bektaş Veli(1209-1270):Anadolu Tasavvufu'nun ku­rucularından olarak bilinirHorasan’dan geIdiğine,Ahmet Ye­sevi’nin(veya onun halifesinin) müridi olduğuna dair bilgil­er vardır Bektaşi Tarikatı'nın piri olarak bilinirKendisinin de hece vezniyle ilahi türü şiirIer söylediği rivayet edilirse de ona ait oIduğu kanıtIanmış bir manzume ortada yokturMakalat(makaleler) adlı Arapça eserinin de biri aslı buluna­mamış bir düzyazısı,diğeri manzum,iki çevirisi üzerinde çalışmaIar gerçekleştirilmiştir




Hacı Bayram Veli(1352-1430):Ankara'da tarikat kurmuş bir bilgin ve şairdirİlahi ve şathiye tarzı birkaç şiiri günü­müze kadar uIaşmıştırSade ve coşkun bir dili vardırHe­ce öIçüsü yanında aruzu da kullanmıştır


Eşrefoğlu(1353-1469):Bursa,Ankara,Suriye gibi yerleri dolaştıktan sonra İznik’te bir tekke ve tarikat kurmuş,Hacı Bayram Veli’nin etkisinde bir tasavvufçudurBir divan oIuşturan şiirlerinden bir böIümü aruzla,bir bölümü ise sa­de halk diliyle ve dörtlükler halinde yazılmıştırMüzekkin ­Nüfus adlı düzyazılı ve tasavvufla ilgili bir eseri vardır

Kaygusuz Abdal(XV yy):Efsaneye göre Alanya Be­yi'nin oğIu iken tasavvufu tercih etmiştirŞiirIerinde Yunus Emre'nin etkisi sezilirHece ölçüsüyle ve sade bir dille ilahiler,nefesler ve şathiyeler söyIemiştirYergi özeIliği de taşıyan şathiyeIeri ilginçtir


Kazak Abdal(XVI yüzyıl):Romanya TürkIerinden oIduğu söylenirBektaşi Tarikatı'na bağIıdırTaşlama özellikli şiirIe­riyle bilinir




Uyarı:Tasavvuf büyüklerinin hayatları ve kerametleri ile ilgili öykülere menakıpname veya velayetname adı verilirMenakıpnameler,efsane-menkıbe biçiminde ve olağanüstülüklerle karışık olarak halk arasında doğar,sonra yazıya geçirilirGenellikle düzyazı biçimindedirlerManzum-düzyazı karışık olanları ya da tamamen manzum olanları da vardır

Tasavvuf,Türklerin İslamiyet'i kabulunden sonra Anadolu'da kendini göstermiştirTasavvuf düşünürlerine "mutasavvıf" denirMutasavvıflara göre Allah'ı bilmeden,O'na ulaşılamazDini tasavvufi halk edebiyatı;Allah Aşkı,doğruluk,nefse hakim olma,ahlak,toplum gibi konuları işler

Manzum Eserler:Şiirsel özelliğe sahip,dini tasavvufi halk edebiyatı ürünleridir

İlahi:Türk Halk Edebiyatı'nda din ve tasavvuf konularında,ezgiyle söylenen şiir türüdürİlahinin özel bir biçimi yokturKoşma ve semai biçimlerinde olur7-8 heceli olanları genellikle dörtlüklerden,11 ve daha çok heceli olanları ise beyitlerden oluşur

Nefes:Alevi ve Bektaşi şairlerin;Ayinlerde,meclislerde ezgiyle okunan ve koşma biçimindeki şiirleridir

Nutuk:Tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini,tarikat adâbını öğretmek için söylenmiş şiirlerdir

Deme:Tükmen Alevi Bektaşilerinin,aşık tarzı halk edebiyatı nazım türü olan nefese verdiği isimdir

Devriye:Özellikle Alevi-Bektaşi Edebiyatı'nda,tasavvuf düşüncesinin devir kuramını konu edinen şiirlerdirDestan,koşma,nefes ve ilahi gibi biçimlerinde yazılırdı

Şathiye:Tekke şairlerinin,tasavvuf konularını örtülü bir biçimde işledikleri ve Tanrı'ya senli benli bir söyleyişle seslendikleri şiir türüdürŞathiyelerde dinsel inançlar konu edilinirken,yer yer alaycı bir dil kullanılırİlk bakışta saçma sanılan bu sözlerin,yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği görülürŞeriata aykırı ya da anlamsız gibi söylenmiş şathiyeler,varlık birliği inancına bağlı türlü görüşleri yansıtır

Mensur Eserler:


Düz yazı(nesir) olarak yazılmış yapıtlardır

Fütüvvetname:Fütüvvetle ilgili değerlendirmelere,geleneklere yer verildiği;Fütüvvetin ilkelerini,tarihini,niteliklerini ve törelerini konu edinen yapıtlara verilen addırBu yapıtlarda;Fütüvvetlerin özellikleri açıklanır,fütüvvet yoluna girerken uyulması gereken kurallar belirtilirGünümüze ulaşan en eski fütüvvetname,10 yüzyılda mutasavvıf Sülemi tarafından yazılan Arapça Kitab ül-fütüvve'dir
Silemi;Yapıtlarında füttüvetin kurallarından,yolundan ve yordamından söz eder;Fütüvveti uygunsuz davranışlardan kaçınmak,Tanrı'ya itaat etmek,ahlak üstünlüklerini ve güzelliklerini korumak şeklinde tanımlar

Gazavetname:Türk Edebiyatı'nda,savaşları konu edinen yapıtlara verilen isimdir
Gazavetname ile daha çok din düşmanları üzerine gazilerin düzenledikleri akın ve savaşları,bu sırada gösterilen kahramanlıkları anlatan yapıtlar kastedilirBir kentin ya da bir kalenin alınmasını konu edinen yapıtlara "fetihname", düşmanın yenilgisiyle biten savaşları konu edinenlere ise "zafername" denirse de,bu gibi farklılıklar daha sonra birbirine karıştırılmış ve bunların bütününe birden "gazavetname" denilmiştir

Menakıbname:Menakıbnamelerde;Kahramanların,din ulularının,tarikat büyüklerinin yaşamları ve gösterdikleri kerametler yer alırKahramanlar;Olağanüstü nitelikler taşır,olağanüstü işler yaparlar

Battalname:Battal Gazi'nin menkıbeleşmiş hayatı üzerine kurulmuş destansı halk hikayesidirYapıtta;Battal Gazi'nin tarihsel kişiliği çerçevesinde oluşan menkıbelerin yanısıra,başkalarına ait kahramanlıkların Battal'a mal edilmesi ve hikâyecinin düşsel katkısı ile oluşan;Böylece gerçek tarihten iyice uzaklaşan serüvenler anlatılırBattal'ın adı çerçevesinde oluşmuş iki halk hikayesi vardır:Arapça "Z'at ül-himme" (halk ağızında Zelhimme) ile Türkçe "Battalname"


Yazıdaki bazı cümle düşüklüklerini ve imla,noktalama hatalarını düzenlemek durumunda kaldımİlgili kişi(ler)den,bu durumdan dolayı özür diliyorum


Edebiyatımcom dan alıntı

Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı

Tasavvuf, Türklerin İslamiyet'i kabulunden sonra Anadolu'da kendini göstermiştir Tasavvuf düşünürlerine "mutasavvıf" denir Mutasavvıflara göre, Allah'a bilmeden O'na ulaşılamaz Dini tasavvufi halk edebiyatı, Allah aşkı, doğruluk, nefse hakim olma, ahlak, toplum gibi konuları işler
Manzum Eserler





Şiirsel özelliğe sahip, dini tasavvufi halk edebiyatı ürünleridir
İlahi
Türk Halk Edebiyatı'nda din ve tasavvuf konularında, ezgiyle söylenen şiir türüdür İlahinin özel bir biçimi yoktur Koşma, semai biçimlerde olur 7-8 heceli olanları genellikle dörtlüklerden, 11 ve daha çok heceli olanları ise beyitlerden oluşur
Nefes



Alevi ve Bektaşi şairlerin, ayinlerde, meclislerde ezgiyle okunan, koşma biçimindeki şiirleridir
Nutuk
Tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini, tarikat adâbını öğretmek için söylenmiş şiirlerdir
Deme
Tükmen Alevi Bektaşilerinin, aşık tarzı halk edebiyatı nazım türü olan nefese verdiği isimdir
Devriye
Özellikle Alevi-Bektaşi Edebiyatı'nda, tasavvuf düşüncesinin devir kuramını konu edinen şiirlerdir Destan, koşma, nefes, ilahi gibi biçimlerde yazılırdı
Şathiye
Tekke şairlerini,n tasavvuf konularını örtülü bir biçimde işledikleri, Tanrı'ya senli benli bir söyleyişle seslendikleri şiir türüdür Şathiyelerde, dinsel inançlar konu edilinirken yer yer alaycı bir dil kullanılır İlk bakışta saçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği görülür Şeriata aykırı ya da anlamsız gibi söylenmiş şathiyeler, varlık birliği inancına bağlı türlü görüşleri yansıtır
Mensur Eserler
Düz yazı (nesir) olarak yazılmış yapıtlardır
Fütüvvetname
Fütüvvetle ilgili değerlendirmelerin, geleneklerin yer verildiği, fütüvvetin ilkelerini, tarihini, niteliklerini, törelerini konu edinen yapıtlara verilen addır Bu yapıtlarda, fütüvvetlerin özellikleri açıklanır, fütüvvet yoluna girerken uyulması gereken kurallar belirtilir Günümüze ulaşan en eski fütüvvetname, 10 yüzyılda mutasavvıf Sülemi tarafından yazılan Arapça Kitab ül-fütüvve'dir
Silemi, yapıtlarında, füttüvetin kurallarından, yol ve yordamından söz eder; fütüvveti uygunsuz davranışlardan kaçınmak, Tanrı'ya itaat etmek, ahlak üstünlüklerini, güzelliklerini korumak şeklinde tanımlar
Gazavetname
Türk Edebiyatı'nda, savaşları konu edinen yapıtlara verilen isimdir Gazavetname ile daha çok din düşmanları üzerine, gazilerin düzenledikleri akın ve savaşları, bu sırada gösterilen kahramanlıkları anlatan yapıtlar kastedilir Bu kentin ya da bir kalenin alınmasını konu edinen yapıtlara "fetihname", düşmanın yenilgisiyle biten savaşları konu edinenlere ise "zafername" denirse de, bu gibi farklılıklar daha sonra birbirine karıştırılmış ve bunların tümüne birden "gazavetname" denilmiştir
Menakıbname
Menakıbnamelerde, kahramanların, din ulularının, tarikat büyüklerinin yaşamları, gösterdikleri kerametler yer alır Kahramanlar, olağanüstü nitelikler taşır, olağanüstü işler yaparlar
Battalname
Battal Gazi'nin menkıbeleşmiş hayatı üzerine kurulmuş destansal halk hikayesidir Yapıtta, Battal Gazi'nin tarihsel kişiliği çerçevesinde oluşan menkıbelerin yanısıra, başkalarına ait kahramanlıkların Battal'a mal edilmesi ve hikâyecinin düşsel katkısı ile oluşan; böylece gerçek tarihten iyice uzaklaşan serüvenler anlatılır Battal'ın adı çerçevesinde oluşmuş iki halk hikayesi vardır: Arapça "Z'at ül-himme" (halk ağızında Zelhimme) ile Türkçe "Battalname"

TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI Tasavvuf Edebiyati


Tasavvuf kelimesi, Arapça "suf" (yün) kelimesinden türemiştir Her türlü zevkin, rahatlığın, insanı Tanrıdan uzaklaştıracağına inananların kaba yün giysiler kullanmaları yüzünden onlara "Sufi" (yüne bürünmüş) denilmiştir

Tarihte tasavvuf, Hicret'in II yüzyılında başlar (VIII yy) Tasavvuf anlayışında amaç, gönlü tüm dünyasal şeylerden (adem) arıtarak, ölmeden önce Tanrı'ya varmaktır Tasavvuf anlayışına göre, etrafımızda gördüğümüz herşey, varlıkta (vücud-u mutlak) varolan Tanrı'nın, varlığını belli etmek için yokluğa (adem-i mutlak) yansıması sonucunda varolmuştur Tanrı'nın sırlarının da yaratılan en mükemmel varlık olan insanda toplandığını görürüz İnsanın, Tanrı'nın gözbebeğindeki görüntü olduğuna inanılır

Tasavvuf eğitimi veren kurumlara "tekke" denir Tekkelerin yaşayışları dış dünyaya kapalıdır; kendi içlerinde kurumlardır Tasavvuf anlayışındaki yollara "tarikat" denir Kuran hadislerinin tasavvuf anlayışına göre çeşitli biçimlerde yorumlanması sonucunda yüzlerce tarikat oluşmuştur Mevlevi - Şehir aydınları; Bektaşi - Halk aydınları için kullanılan isimlerdir Tasavvuf anlayışını benimseyen kişiye "mutasavvıf" denir



Tasavvuf anlayışında ölümden sonra da hayat olduğuna inanılır Ve ölümden sonra Tanrı'ya varmak tasavvufta vardır Ancak bir mutasavvıfın en büyük isteği, ölmeden önce Tanrı'ya ulaşmaktır (Fena-fillah)


*Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır
*Bu edebiyatın konusu Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud düşüncesidir
*Şairleri hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekillerinde kullanılmıştır
*Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır
*Dili halkın anlayabileceği bir dildir

NAZIM ŞEKİLLERİ
İLAHİ *Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir
*Özel bir ezgiyle okunur
*Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir
NEFES
*Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir
*Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır
*Hz Muhammed ve Hz Ali için övgülerde söylenilir
NUTUK Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir
DEVRİYE Devir kuramını anlatan şiirlere denir
ŞATHİYE
İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir

TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI SANATÇILARI

YUNUS EMRE (1249–1322)
*Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir
*Hayatı efsanelerle örülmüştür
*Dili sadedir

*Allah inancını ve insan sevgisini işler
*Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır Lirik bir şairdir
*Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır
*İşlediği konular yönüyle evrenseldir
Eserleri: Divan, Risaletün Nushiye
PİR SULTAN ABDAL (?-1560)
*16yy! da yaşamış bir Bektaşi şairidir Sivas’ın Banaz köyünde doğmuştur Hızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüştür
*Tasavvuf, tabiat, aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konular işler
*Divan edebiyatında etkilenmemiştir Dili sadedir
HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270)
13yy’da yaşamıştır, Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur AYesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir
Bilinen en önemli eseri ‘’Makalat’’tır Sohbetler sözler anlamına gelir Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği gibi konuları ele almıştır


yazılar Vikipedi, özgür ansiklopedi