Antarktika

Antarktika






Yeryüzünün en güneyde yer alan beşinci büyük kıtasıYüzölçümü 14200000 km2"dirGüney Amerika"nın güney ucuna 970 kmkadar yaklaşan Antarktika Yarımadasının oluşturduğu çıkıntı ile Ross ve Weddell denizlerinin oluşturduğu girintiler dışında,Güney kutbu ile aynı merkezi paylaşan bir daire biçimindedirBu girintiler,kıtayı eşit olmayan iki kesime ayırırBüyük bölümü doğu boylamlarında kalan kesim Doğu ( ya da Büyük) Antarktika ,tümüyle batı boylamları içinde kalan kesim ise Batı (ya da Küçük) Antarktika olarak adlandırılırDoğu ve Batı Antarktika ,3040 kmuzunluğundaki Transantarktika Dağları ile birbirinden ayrılırAntarktika adı "Arktika"nın ( Kuzey Kutbu)karşıtı anlamına gelir


Yeryüzündeki toplam buz hacminin yüzde 90"ına eşit yaklaşık 30000000 km3"lük bir buz örtüsüAntarktika"nın hemen tümünü kaplarÖrtünün ortalama kalınlığı yaklaşık 2000m"dirRoss ve Weddell denizlerinin derin körfezlerinin büyük bölümü,suyun üzerinde yüzen buz örtüleri ya da buzlarla kaplıdırKıta kenarları boyunca uzanan buzlalar ile Ross,Ronne ve Filchner buzları,Antarktika buz alanının yaklaşık yüzde 10"unu oluşturur







Buzlalar,buzullar ve buz örtüleri,Antarktika kıyısı boyunca sürekli buzdağları "doğurarak"denizlere bırakırBuz örtüsünün bir bölümü,Beardmore,Nimrod,Reedy buzullarında olduğu gibi,Transantarktika Dağlarının oluşturduğu barajın gediklerinden büyük buz ırmakları biziminde akarak,Ross Buzlasını beslerKutup buzlarından kaynaklanan birkaç akıntı da ( Mackay,David ve Priestley buzulları)Ross Denizine buzdağları bırakırBuz örtüsü düzeyindeki genel alçalma ,bazı eski buzul ırmakların nerdeyse tümüyle yok olmasına yol açmış,böylece Taylor,Wright,Victoria gibi"kuru vadilerin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştırKıtanın çevresinde saat ibresi yönünde esen ve batı akışlı okyanus akıntılarını sürükleyen batı rüzgarlırının karşı konulmaz gücünü kesecek hiçbir kara engeli yoktur


Atlas ve Hint okyanusları ile Büyük Okyanusun en güney bölümleri Antarktika çevresinde birleşerek tümüyle kendine özgü biyolojik ve fiziksel özellikleri olan soğuk bir su kütlesi oluştururBu su kütlesi,Antarktika Okyanusu( ya da Güney Okyanusu) olarak da adlandırılırIlık astropik suların soğuk kutup sularıyla buluşup karıştığı mevsimden mevsime çok az değişen okyanus sınırı,Antarktika Sınır Kuşağı adını alır


" Antarktika bölgeler"terimi ise,Antarktika Sınır Kuşağının güneyinde,Antarktika soğuk iklim bölgesinde yer alan adalar ile okyanus ve kıtasal alanları içerir


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

JEOLOJİK YAPI




Antarktika"nın jeolojik tarihi,büyük ölçüde,kıtanın yüzde 95"inden çoğunu kaplayan kar ve buz katmanının altında gizlidirOlağanüstü kalınlıktaki buz,çok zor çalışma koşulları ve uzak alanlara düzenlenen keşif gezilerinde maliyetin büyük boyutlara ulaşması,kıtanın jeolojik yapısına ilişkin bilgilerin,öteki kıtaların çok gerisinde kalmasına yol açmıştır

Birbirinden kopuk en eski tarihli veriler,3 milyar yıl öncesine ,Erken Prekambriyen Zamana uzanır(Prekambriyen Zaman y4 milyar-570 milyon yıl önce)Kabuk oluşumu ve biyolojik evrim örüntüsü bakımından güney kıtaları arasındaki benzerlikler ,150 milyon yıl öncesine,belirgin ayrışmaların başlangıcı ise y65 milyon yıl öncesine Erken Senozoyik ( Yakın) Zamana değin gider( Senozoyik Zaman y65 milyon öncesinden günümüze)Kara memelilerinin çeşitlenerek geliştiği ve öteki tüm kıtalara yayıldığı dönemde ,Antarktika"nın evrimi öteki kıtaların evriminden soyutlanmıştırErken Senozoyik Zamanda,güney kıtaları arasında yer değiştiren keseli hayvanların göç yolu olan Antarktika"da buz örtüsünün giderek büyümesi,kara hayvanlarının bu kıtaya ya da bu kıtadan geçerek başka kıtalara göçünü engellemiştir,





Günümüzde tümüyle kutup buzullarıyla kaplı olan Antarktika"nın bir zamanlar bugün yaşayan az sayıda ilkel böcek ve bitki türünden çok daha zengin bir hayvan varlığı ve bitki örtüsü olduğunu kanıtlayan pek çok fosil bulunmuşturÖzellikle Mezozoyik (ikinci) Zamana (y225-65 milyon yıl önce)ait sürüngen ve amfibyum fosillerinin öteki güney kıtalarındaki buluntulara çok yakın oluşu bütün güney kıtalarının önceleri Gondvana denen tek bir dev kıta olduğu varsayımına yol açmıştırKıtanın katman incelemesi ve deniz tabanlarının tarihlendirilmesi ,Gondvana"nın Jura Döneminde (y190-136 milyon yıl önce)oluşan kırıklar boyunca parçalandığını ve Afrika ile Avustralya"nın Kretase (Tebeşir)Döneminde (y136-65 milyon yıl önce)ve Erken Senozoyik Zamanda Antarktika"dan ayrıldığını gösterirKırılmanın ilk aşamalarını,plato lavlarının akması (kirkpatrick Dağı üzerindeki Kirkpatrick bazaltı) ile buna bağlı olarak oluşan ve Antarktika"yı boydan boya geçen damar katmanları belirlerDünyanın en büyük katmanlı gabrolu korkayaçları Pensacola Dağlarında yer alır

Doğu ve Batı Antarktika"da yerkabuğunun ortalama kalınlığı,öteki kıtalardakine yakındırBugünkü buzların erimesi durumunda Batı Antarktika"nın bir takımadaya dönüşeceği öne sürülürse de ,32 km"ye varan kabuk kalınlığı kıtada okyanusa özgü bir yapı olmadığını gösterirKabuk kalınlığı,Transantarktika Dağları sınırında birden artarak Doğu Antarktika"da ortalama 40 km"ye ulaşır

Antarktika"nın kabuğu eskiden çok hareketli,Prekambriyen Zamandaki yeryüzü şekilleri ise bugünkünden çok farklı olmalıdırİlkel toprakların aşınması ile,eski deniz ve göl havzaları tortul ve volkanik kalıntılarla dolmuşturDağoluşumu dönemlerinde bu maddeler karmaşık biçim değişikliklerine uğrayıp yerkabuğunun derinliklerinde yeniden kirstalleşerek,özellikle,Doğu Antarktika"da görülen kristalleşmiş kayaç komplekslerini oluşturmuşturYüzeyde ise,kayalar yükselirken dağlar aşınmayla oyulmuş aşınma sonucu oluşan tortullar yeni havzaları doldulmuş böylece yerkabuğunun yeni katları ortaya çıkmıştırBu döngü ,Antarktikanın evrimi boyunca defalarca tekrarlanmıştır

Transantarktika Dağlarının hareketliliği Devoniyen Dönemde (y395-345 milyon yıl önce) durmuşturO tarihten Jura Dönemine (y190-136 milyon yıl önce)değin,kuvarslı tortullar göllere ve aşınarak yok olan eski dağ zincirlerinin yanındaki sığ denizlere yayılmıştırBeacon Kumtaşı olarak bilinen bu platform tortullarında Antarktika"da artık var olmayan yaşam biçimlerinin zengin kalıntıları bulunurBunlar arasında,Devoniyen kayaçlarda rastlanan tatlı su balıkları,Permiyen (y280-225 milyon yıl önce)ve Triyas (y225-190 milyon yıl önce) kayaçlarının kömür tortullarında yer alan ve Glossopteris olarak bilinen ılıman orman ağaçları gene Triyas kayaçlarında bulunan Lystrosaurus gibi büyük sürüngenler ile amfibyum türleri sayılabilir







Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

DOĞAL YAPI
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ



Antarktika kıtasında iki farklı yüzey birbirinden ayırt edilebilirBirincisi gözle görülen kayaç ve buz yüzeyiikincisi ise,ancak sismik aygıtlarla ya da uzaktan algılamalı başka tekniklerle saptanabilen ,buzlar altında kalmış anakayaç yüzeyidirAntarktika"nın tümünde,buzul kaynaklı aşınma ve tortullaşmanın etkileri ağır basarbuna karşılık,akarsuların aşındırma etkisi görece azdırBuzulların biçimlendirdiği arazi şekilleri,300 milyon yıl önce olduğu gibi bugün de baskın durumdadır



Deniz yüzeyinden yüksekliği ortalama 2100 -2400 m olan Antarktika dünyanın en yüksek kıtasıdır(ikinci sıradaki Asya"nın ortalama yüksekliği yaklaşık 900m"dir)Doğu Antarktika"daki geniş buz katmanları iki ana noktada 3450 m ya da daha yükseğe ulaşırBunlardan biri,Wilkes Topraklarının batı kesiminde yaklaşık 80 derece güney enleminde öteki ise Kraliçe Maud Topraklarının orta kesiminde,75 derece güney enleminden güneydoğuya uzanan bir kuşakta yer alırAma buzlar olmasa,kıtanın ortalama yüksekliğinin 400 m"yi biraz aşacağı hesaplanmaktadırBu durumda Antarktika çok daha küçük bir anakara ( Doğu Antarktika )ile bir takımada grubundan oluşacaktır90 derece doğu ve 150 derece doğu boylamları arasında ortaya çıkacak geniş bir alçak düzlük üzerinde 2000-4000 m yükseklikteki Transantarktika ve Gamburtsev Buzulaltı Dağları yükselecek çok engebeli bir görünüm kazanan kıtanın en yüksek noktası,5140m ile Sentinel Sıradağları üzerindeki Vinson Masifi olacaktırBugün "Kara olarak tanımlanan ve Ellsworth Topraklarının büyük bölümü ile Marie Byrd Topraklarının da aralarında bulunduğu çoğu bölge ise,deniz altında kalacaktır

Kıtanın çoğu bugün de etkin olan yanardağları ,Ellsworth Topraklarının batı kesimi,Marie Byrd Toprakları ve Antarktika Yarımadası ile Victoria Toprakları kıyılarının bazı bölümlerinde yer alır Ama genel olarak yanardağ etkinliği volkanik İskoçya Yayında olgunlaşmıştırDoğu Antarktika da bugün kıyı boyunca tek bir yanardağ Gaussberg (90 derece doğu)bulunurRoss Adasındaki Erebus Dağı,uzun süre sessiz kaldıktan sonra 1970"lerin ortasında giderek artan bir etkinlik göstermiştirbu etkinlik yanardağın eteklerinde yer alan ve Antarktika"nın en büyük araştırma isyasyonu olan McMurdo İstasyonu (ABD) tarafından yakından izlenmiştirBir volkanik kaldera olan Deception Adasının şiddetli püskürmelerinden biri de (1967-70) İngiltere"nin ve Şili"nin yöredeki istasyonlarını tahrip etmiştir


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

İKLİM



Antarktika,yeryüzünün en soğuk kıtasıdırYeryüzünde bugüne değin kaydedilmiş en düşük sıcaklık olan - 89,2 derecelik ölçüm,21 Temmuz 1983"te ,kıtanın yüksek iç kesim buz örtüsü üzerinde Vostok İstasyonunca gerçekleştirilmiştirKış aylarında denize yakın yerlerde de sıcaklığın -60 dereceye kadar düştüğü saptanmıştırKıtanın en ılıman bölgesi olan Antarktika Yarımadasının kuzey kesiminde kış aylarında sıcaklık,denizin denizin etkisiyle çok ender 11 dereceye kadar yükselirEn soğuk aylarda ortalama sıcaklık kıyıda -20 derece ile -30 derece,iç kesimlerde ise -40 derece ile -70 derece arasında değişirKutup platosunda en soğuk dönem ağustos sonları yani güneşin dönmesinden hemen önceki günlerdirYaz ortasında sıcaklık Antarktika Yarımadasında,15 dereceye kadar yükselebilmekle birlikte,yaz ortası sıcaklık ortalaması kıyıcı 0 derece ,iç kesimlerde ise -20 derece ile -35 derece arasındadırBu değerler,ayılk ortalamaların kışın -35 derece ile yazın 0 derece arasında değiştiği Kuzey Kutbu na göre çok düşüktür

Antarktika"da keşif gezilerini zorlaştıran başlıca etken soğuk rüzgarlardırKıyı kesimlerinin özellikle Doğu Antarktika kıyılarının belirleyici özelliği iç yükseltilerin dik yamaçlardan aşağı inen yoğun havanın oluşturduğu sert rüzgarlardırHızları düşükken oldukça düzenli esmekle birlikte,belli bir hızın üzerine çıktığında gevşek kar örtüsünü yükseklere savuran burgaçlar oluşturarak esen bu rüzgarlar "katabatik rüzgarlar" olarak bilinirBirdenbire oluşan burgaçlar gerçekte kar yağmadığı ve yükseklerde hava açık olduğu halde,kısa süreli Antarktika tipilerine yol açarMirni istasyonu bir kış boyunca rüzgar hızının 7 kez saatte 176 km"nin üstüne çıktığını saptamıştır9 Aralık 1960"ta,hızı saatte 224-248 km olarak saptanan katabatik rüzgarlar Macm-Robertson Toprakları kıyısındaki Mawson İstasyonunda bir Beaver uçağını tahrip etmiştirKutup platosunda ise rüzgarlar genel olarak yumuşaktırGüney kutbunda ortalama rüzgar hızı,aralıkta (yaz)saatte 14 km ,haziran ve temmuzda ( kış) saatte 27 km"dir

Antarktika atmosferinde su buharı yoğunluğu ,daha ılıman bölgelerdekinin onda biri kadardırYağışların büyük bölümü kar biçiminde düşerBuzların oluşturduğu çok büyük su potansiyeline karşın,Antarktika dünyanın en büyük çöllerinden biri sayılabilirKutup platosunda yıllık ortalama yağış yalnızca 50 mm"dirKıyı kuşağında ise bu ortalama 10 katına çıkabilir

Antarktika iklimi belirleyen en önemli etmen Güneş-Yer ilişkisinin geometrik yapısıdırYer ekseninin Güneş çevresindeki yörünge düzlemine göre 23,5 derece eğik olması,iki kutup bölgesi arasındaki dönüşümlü olarak uzun kış geceleri ile uzun yaz gündüzlerine ve iklimde mevsimlik değişmelere yol açarKışın Antarktikayı çevreleyen denizlerin donmasıyla kıtanın boyutları iki katının üzerine çıkariklimi ılımanlaştıran okyanus,böylece orta platosundan yaklaşık 2880 km uzaklaşmış olur

Atlas ve Hint okyanusları ile Büyük Okyanusun güney kesimlerinden aldığı atmosfer ısısını kıtaya ileten büyük siklon fırtınaları,sürekli batı-doğu esintileriyle Antarktika"yı kuşatırNemli deniz havası ile soğuk kutup havasının karşılıklı hareketi,Antarktika Okyanusunu dünyanın en fırtınalı denizlerinden biri haline getirir


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

BUZUL VE DENİZLER



Buzul ve Denizler,Sentinel Sıradağları gibi yüksek bölgelerde,belki y50 milyon yıl önce oluşan dağ buzulları,vadiler boyunca ilerleyip parçalanarak denize ulaşmıştırBöylece saçaklar halinde buzlalar oluşmuş ve buzullaşmanın yoğunlaşmasıyla bunlar sabitlenmiştirDoğu Antarktika Sıradağlarının yanı sıra Batı Antarktika ada gruplarını da örten takke buzullar oluşmuş bunlar zamanla birleşerek Doğu ve Batı Antarktika"yı tek bir kıta biçiminde birbirine bağlayan büyük buz örtülerine dönüşmüştürAntarktika kıtası,ilk buzulların ortaya çıkmasından bu yana,sürekli bir buzullaşma süreci yaşamaktadırAntarktika buz örtüsünün belirgin bir artış ya da belirgin bir azalma göstermeksizin tam bir denge durumunda olduğu anlaşılmaktadırEn büyük hacim,kaybı buzlalardan özellikle Ross,Ronne,Filchner ve Amery buzlalarından buyük parçaların kopmasıyla gerçekleşir

Atlas ve Hint Okyanusları ile Büyük Okyanusun batı kesimlerinde ılık astropik yüzey akıntıları güneye yönelir ve Batı Rüzgarı Akıntısıyla karşılaşınca da doğuya dönerIlık sular ,Antarktika yüzey suyu adı verilen soğuk kutup sularıyla karşılaşır ve bu sularda bir ölçüde karışarak Alt-Antarktika yüzey suyu olarak bilinen daha yumuşak bir su kütlesi oluştururKarışma,Astropik Sınır Kuşağının ( 40 derece güney) güneyi ile Antarktik Sınır Kuşağının (50 derece -60 derece güney arasında) kuzeyinde uzanan sığ ama geniş bir alanda gerçekleşirAstropik Sınır Kuşağı,Antarktika Okyanusunun kuzey sınırlarını tanımlarAntarktika Okyanusu dünya okyanus hacminin yüzde 10"unu kaplar

İki sınır kuşağının iklim,deniz yaşamı,dip çökeltisi,buz kütlesi ve buzdağı kayması üzerinde önemli etkileri vardır Tuzluluk ve sıcaklıktaki belirgin farklar bu kuşakların kolayca tanımlanabilmesini sağlarAntarktika suları,sıcaklığın düşüklüğü ve buharlaşmanın azlığı nedeniyle tropik sulara göre daha az tuzludurYüzey suları,Astropik sınır Kuşağından güneye Alt-Antarktika iklim kuşağına yönelince yaklaşık 5 derece -9 derece arasında sıcaklık yitirirBu sular,Alt-Antarktika iklim kuşağından ,Antarktika iklim bölgesine yönelerek Antarktika Sınır Kuşağını geçtiğinde sıcaklık daha da azalırSu sıcaklığı yaz aylarında 8 dereceden 4 dereceye kış aylarında ise 3 dereceden 1 dereceye düşer

Kıta çevresinde iki tip yüzen buz kütlesi vardır

1-Ross Buzlası gibi olağanüstü boyutlara ulaşan ve buzullardan beslenen
yarı-sabit buz sığlıkları

2- Yılın belli dönemlerinde donan,belli dönemlerinde eriyen ve kış aylarında
Atlas Okyanusunda 56 derece güney,Büyük Okyanusta da 64 derece
güneye kadar uzunan buz kütlesi

Rüzgarlar ve akıntılar tarafından itilen buz kütlesi sürekli hareket halindedirBu hareket,kıtanın kenarındaki,Doğu Rüzgarı Akıntısının kıyı kuşağında batıya,daha kuzeyde Batı Rüzgarı Akıntısı kuşağında ise doğuya yönelirBuzullardan ve buzlalardan kopmuş parçalar olan buzdağlarının,kuzey sınırı Astropik Sınır Kuşağı yakınındadırAntarktika buz kütlesinin yüzölçümündeki yıllık değişme,Kuzey Kutbu buz kütlesinin yaklaşık altı katıdırBu nedenle Antarktika buz kütlesi,okyanus ve atmosfer arasındaki ısı alışverişinde dolayısıyla da bir olasılıkla tüm yeryüzündeki hava durumunda,Kuzey Kutbuna göre daha büyük rol oynarAntarktika,buz kütlesinin hareketleri ile dünyadaki iklim değişiklikleri arasındaki bağlantı,uydular aracılığıyla araştırılmaktadır

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

BİTKİ ÖRTÜSÜ



Antarktika"nın soğuk çöl iklimi,ancak soğuğa ve fotosentezin olanaksızlaştığı yarı karanlık ya da tam karanlık uzun kış dönemlerine dayanıklı bitkilerin yaşamasına olanak verirBitki büyümesi,enlem,mevsimlik kar örtüsü,deniz düzeyindeki yükseklik,topografik ortam,rüzgar ve nem gibi çok çeşitli etkenlere bağlı olarak birkaç gün birkaç hafta ya da bir- iki ay süren dönemlerde tamamlanmak zorundadırAtmosferdeki su buharından yerel kar erimesinden,çatlaklardaki karlardan ve sürekli don altındaki topraklardan kaynaklanan nem,bitki yaşamını belirleyen en önemli etkendirAkarsu yok denecek kadar azdırAşırı soğuk sert rüzgarlar ve kuraklık,çoğu bölgelerde yaz aylarında bile bitki büyümesini sınırlarBununla birlikte,karanlık yüzeyler arasındaki ısınma farklarının oluşturduğu mikroklimalarının etkisinde kalan bazı yüksek bölgeler,bitkisel yaşama olanak verirBu tür mikroklimaların önemi,Byrd"in ikinci Antarktika keşif gezisiyle de (1933-35)belirlenmiştirBu araştırma,Marie Byrd Topraklarında likenlerin,koyu renkli,güneş ısısını daha çok çeken kayalarda büyüme eğiliminde olduğunu ortaya koymuştur

Antarktika"da yaşayan bitki türleri toplam 800 dolayındadır ve bunların 350"sini likenler oluştururLikenler,yavaş büyümelerine karşın,kıtadaki yaşam koşullarına çok iyi uyum sağlaruzun kış uykusu dönemlerine dayanabilir ve koşulların değişmesiyle de hemen fotosentez yapmaya başlarYüzden çok türü bulunan yaprakyosunları ve ciğerotları kıyı kesimlerinde baskındırama özellikle yaprakyosunları likenlerin bulunduğu hemen her yerde yetişirSayısız küf,maya ve başka mantar türleri ile birlikte tatlı ve su algleri ve bakterileri,Antarktika bitki örtüsünü tamamlarÇok yaygın olan bu bitkiler87 derece güney enlemi kadar uzak yerlerde bile görülürAntarktika,denizleri,özellikle kıyıya yakın kesimler,plankton bakımından çok zengindirBir tür alg olan diyatomeler çok boldur

Genel olarak humuslu olmayan Antarktika toprağında gene de bakteri gibi mikroorganizmalar ya da mavi-yeşil alg türleri bulunurAntarktika,bugünkü çorak görüntüsüyle bitki örtüsünün çok daha zengin olduğu Birinci ve İkinci zamanlar Antarktikası ile pek az benzerlik taşırKıtanın büyük olasılıkla 50 milyon yıl önce başlayan buzullaşma süreci damarlı bitkileri ( eğrelti otları,iğneyapraklılar ve çiçekli bitkiler)kuzeye kaymaya zorlamıştırYalnızca odunsu olmayan bitkiler Alt-Antarktika"da ve seyrek olarak da Antarktika bölgesinde yeniden yaygınlaşabilmiştir

Antarktika Sınır Kuşağının kuzeyinde ise,Alt-Antarktika bitki alanında yer alan Güney Georgia,Crozet,Kerguelen ve Macguarie gibi adaların temel özelliği,çeşitli türlerde damarlı bitkilerin bolluğudurYalnızca Güney Georgia"da 50 tür damarlı bitki saptanmıştırSporlarla üreyen bitkilerse Alt-Antarktika bölgesinin ana özelliğidir

Antarktika ve Alt-Antarktika bölgelerinin çoğu kesiminde doğal ekosistemi insanlar büyük ölçüde etkilemiştirBalina avı merkezlerinin çevresinde kıtaya yabancı damarlı bitki türleri ekosisteme katılıraraştırma istasyonlarının yakınlarında da çok sayıda yabancı mikroorganizmanın yaşadığı kuşkusuzdurBaşta koyun ve taşvan olmak olmak üzere gene kıtaya yabancı otcul hayvanlar,Alt-Antarktikada adalarının çoğunda bitki topluluğunu tüketmiştir


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

HAYVAN VARLIĞI



Antarktika"nın özgün kara hayvanları tümüyle omurgasızlardan oluşurİklim koşulları karşısında daha dayanıksız olan ve daha zor yaygınlaşan hayvan türleri,buzların görece yeni eridiği yerlerde yerlerde ortaya çıkan bitki örtüsünü izlerAntarktika mikrofaunası,güneşhayvancıkları,tardigradlar, rotiferler,ipliksolucanları ,ve kirpikli tekhücrelilerden oluşurProtozoonlar toprak ve tatlı su ortamlarının baskın canlı grubudurKaralardaki makrafauna tümüyle eklembacaklılardan ( Arthropoda) oluşur
çoğu türleri kuş ve fokların üzerinde asalak olarak yaşarKeneler,bitler,pireler,sinekler ve yaykuyruklar Antarktika"da görülen başlıca eklembacaklı gruplardırKınkanatlıların bir olasılıkla yerli olmayan iki türü,Antarktika Yarımadasının yakınlarındaki adalarda görülürAsalak olmayan başlıca yaykuyruk türleri,taşların altında ,sporlarla üreyen bitkilerle bir arada yaşar





Kuşlar,Antarktik Sınır Kuşağının güneyinde yaklaşık 45 kuş türü bulunurAma kıtada ya da kıtaya yakın adalarda bunlardan yalnızca üçü,imparator penguen,Antarktika borankuşu ,ve Güney Kutbu yırtıcı martısı yaşarYırtıcı kara memelilerinin olmaması ve kıyı açıklarındaki zengin beslenme kaynakları,Antarktika kıyılarını denizkuşlarının üremesi için çok elverişli bir sığınak haline getirirPenguenler bütün Güney Yarıküre kıyılarında bulunmalarına karşın,bu kutup bölgesinin simgesi olmuşturVar olan 18 penguen türünden yalnızca ikisi,Adelie pengueni ( pygoscelis adeliae)ile imparator penguen (Aptenodytes forsteri)kıyı şeridinde yaşarÖteki beş penguen türünün,yani kral penguen (Aptenodytes patagonicus)Pygoscelis papua,sakallı penguen,pygoscelis antarctica ve tepeli penguenlerin (Eudyptes erestatus ve EUDYTES CHRYSOLUOPHUS) yaşama alanı,en güneyde Antarktika Yarımadasının kuzeyine ve Alt-Antarktika adalarına kadar uzanırPenguenlerin evrimi,Seymour Adasında Antarktika Yarımadasının kuzey ucunda ve birkaç başka noktada bulunan fosiller incelenerek 40 milyon yıl öncesine üst Eosen Bölüme değin izlenebilmiştirGünümüzdeki en büyük penguen türü olan imparator penguenler (boyları 0,9 m ile 1,2 m arasında değişir)Yeni Zelanda ve Seymaur Adasında yaşamış bazı akbabalara (boylarının 1,7 m"ye ulaştığı fosillerden anlaşılmaktadır)görece cüce sayılabilirProcellariiformes takımına bağlı kuşlar,özellikle de borankuşu türleri ile albatroslar,Antarktika ve Alt-Antarktika"da yaşayan kuş türlerinin yarıdan çoğunu oluştururBölgenin öteki kuşları arasında karabatak,kılkuyruk,martı,sumru,kıngana ve incirkuşu türleri sayılabilir


Araştırmalar bazı Antarktika kuşlarının büyük uzaklıkları aşarak tüm dünyayı dolaştığını ortaya koymuşturGüney Orkney Adalarında işaretlenen yeni doğmuş çok iri bir borankuşu 2 ay sonra Avustralya"da Fremantle"da canlı olarak bulunmuşturiki aylık bir sürede uçmayı öğrenmiş ve 16000 kmyani dünya çevresinin yaklaşık yarısı kadar bir yolu uçarak almıştırDeneyler,uçamayan penguenler de dahil,Antarktika kuşlarının yön belirleme yeteneğinin kusursuz,yuvalarını bulabilme içgüdülerinin de çok güçlü olduğunu ortaya koymuşturBu kuşların güneşin hareketini izleme yeteneği çok gelişmiştirve güneş sürekli yüksekte kaldığında bili iyi işleyen biyolojik saat mekanizmaları vardırYuvalarından 3000 km uzağa götürülüp orada serbest bırakılan Adelie penguenlerinin bir yıl içinde yuvalarına döndüğü bilinmektedir

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Kuşların beslenme alışkanlıkları türden türe büyük farklılıklar gösterirDeniz kuşları,çoğunlukla yüzeyde bulunan kabuklular,balıklar ve kalamarlarla beslenirKarabatak ve penguenler ise 45 m kadar derine dalabilirKıyı kuşları,yumuşakçaları,derisidikenlileri ve kıyıda bulunan kabukluları avlarlarKıngagalılar,bazı martı türleri,dev borankuşları ve yırtıcı martılar başka kuşların savunmasız yumurtalarını da yerYırtıcımartı ve dev borankuşlarının başka türlerin ve özellikle penguenlerin yavrularına ya da zayıflarına saldırdığı bilinirKuşları ürküterek yuvalarını ve yavrularını savunmasız bırakıp kaçmalarına neden olduğu gerekçesiyle kuşların bulunduğu alanlar üzerinde alçak uçuş yasaklanmıştır



Besinlerini denizden sağlayan Antarktika kuşlarının çoğu,her sonbaharda kıtadan ayrılır ve buz kütlesi kuzeye ilerledikçe,Antarktikanın "ikincil"kıyı şeridini izlerYalnızca imparator penguenler kıtada kalırBir zamanlar çok az olduğu sanılan imparator penguenlerinin sayısının bugün bilinen 25 kolonide 1 milyonu aştığı tahmin edilmektedir



DENİZ YAŞAMI

Antarktika sularında yaşayan Zooplanktonlar ,bol miktardaki fitoplanktonlarla beslenir ve kendileri de balina ,fok,balık,kalamar ve deniz kuşlarının temel besinini oluştururKaridese benzeyen kril (Euphausia superba),besin zincirinin üst kademelerdeki en önemli canlıdıryetişkin boyunun en çok 3-4 cm olmasına karşın,geniş ve yoğun topluluklar halinde yaşadığı için balina ve fokların başlıca gıdasını oluştururÇubuklu balinalar Antarktika sularında geçirdikleri üç-dört aylık sürede,150 milyon ton dolaylarında kril tüketirKıyı yakınındaki diplerde yaşayan hayvanlar arasında Hydrozoa grubu bir yere bağlı yaşayan knidliler,mercanlar,süngerler ve yosunhayvancıklarının yanı sıra tuzlu su kabuklukları ve eşayaklılar denizsolucanları ,denizkestaneleri ,denizyıldızları ve çeşitli kabuklu ve yumuşakça türleri bulunurAma kıyı altı bölgenin 15 m"ye kadar olan derinliklerinde buz nedeniyle canlıya pek rastlanmaz

Antarktika Sınır Kuşağının güneyinde,tüm denizlerdeki yaklaşık 20 bin balık türünün yalnızca 100 kadarı yaşarDeniz dibinde yaşayan yaklaşık 90 türün neredeyse dörtte üçü Notothenioidea üstfamilyasındandırDeniz dibinde ayrıca Zoarcidae (yılanbalığı benzerleri),Cylopteridae (vantuzlu balıklar)Macrouridae(sıçan kuyruklu balıklar)ve Gadidae familyalarından balık türleri bulunurAntarktika bölgesinde kemikli balıklar dışında ender olarak rastlanan türler arasında sülükbalığı ve vatoz sayılabilirAntarktika Sınır Kuşağının güneyinin bulunurKulaksız fokların dört türü (sürü halinde yaşayan Weddell foku,yengeç yiyen fok,tek başına yaşayan etçil pars foku,ve ender rastlanan Ross foku,)Antarktika kuşağının hemen yakınlarında Güney Georgia,Kerguelen ve Macguarie adalarında yaşarNeredeyse soyu tükenmekte olan kulaklı fok ve fil fokunun sayısı son zamanlarda yeniden artmaya başlamıştırKulaklı folkların toplamı 30 bin,fil folklarının ki ise 700 bin dolayında tahmin edilmektedirBeş yüz bin dolayında Weddell fokunun 5-6 milyon yengeç fokunun ve yaklaşık 50 bin Ross fokunun kıtada yaşadığı sanılmaktadır


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

DOĞAL KAYNAKLAR



Antarktika"ya 19yüzyılda yapılan ilk keşif gezilerinin çoğu,doğrudan ya da dolaylı ekonomik amaçlara yönelmiştirBazıları yeni ticaret yolları,bazıları ayıbalığı avlanabilecek yeni alanlar bulmayı amaçlamışkimileri ise zengin maden kaynaklarına ulaşmayı ummuşturBulunan ve işletilen doğal kaynaklar Alt-Antarktika denizlerinde yoğunlaşırken anakara üzerinde bugüne değin hemen hiçbir ekonomik kaynağa rastlanmamıştırBulananların da azı ekonomik değer taşımaktadır

Ama Antarktika"nın jiolojik yapısına ilişkin bilgiler,kıtada çeşitli yeraltı kaynakları olduğunu ,bunlardan bazilarının da büyük boyutlara ulaşabileceğini ,oldukça kesin biçimde öngörmeye yetecek düzeydedirTransantarktika Dağlarında bulunan kömür ile Doğu Antarktika"daki Prens Charles Dağları yakınlarında belirlenen demir cevheri dışında kıtada hiçbir önemli maden kaynağının saptanamamış olması,büyük ölçüde eksik örneklemeden kaynaklanmaktadırBuzla kaplı olmayan topraklar,Antarktika"nın yalnızca yüzde 1-5"ini oluşturduğuna göre,potansiyel bir cevher kütlesinin dışardan saptanması olasılığı yok denecek kadar azdır




Antarktika"da bazı yeraltı kaynaklarının bulunduğu yönünde artık kesinleşmiş olan görüşKıtanın çeşitli bölgeleri ile Güney Amerika,Güney Afrika ve Avustralya"nın maden bakımından zengin bölgeleri arasındaki benzerliklere ve Gondwanaland kara kütlesinin ikinci Zamandaki yapısıyla ilgili değerlendirmelere dayanırKraliçe Maud Topraklarının batı bölümü,Güney Afrika"da altın çıkarılan Witwatersrand yataklarının karşılığı olabilirBakır bakımından zengin Güney Amerika Andları,güneye doğru devam ederek İskoçya Yayı boyunca kıvrılıp Antarktika Yarımadasının içlerine,bilki Ellsworth Topraklarının ötesine kadar uzanırBüyük ölçüde buzlarla kaplı olan Wilkes Topraklarının ile Güneybatı Avustralya"nın altın içeren yeşiltaş kuşakları ve platin içeren püskürük kayaçları arasında koşutluk bulanabilirPensacola Dağlarının kuzeyinde büyük,tabakalı bir gabroik kompleks olan Dufek,çok daha genç olmasına karşın,jeolojik açıdan Güney Afrika"daki Bushveld kompleksine benzerBushveld,platin-grubu metaller,krom ve öteki kaynaklar bakımından çok zengindirAntarktika"daki bu alanlardan bazılarında antimon,krom,bakır,altın,kurşun,molibden,kalay, uranyum ve çinko gibi maden örneklerine da rastlanmıştırAma bunların hiçbiri,saflık derecesi ve miktar bakımından ekonomik önem taşımazÇok büyük boyutlu madenkömürü ve tortul demir yatakları,da kutup bölgelerinde çalışmanın yüksek maliyeti yüzünden gene ekonomik değildirMaliyetlerin olağanüstü boyutlara ulaşması karşısında,ancak platin ,altın ve elmas gibi birim değeri yüksek madenlerin işletilmesi söz konusu olabilir


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

"Glomar Challenger" aracının 1973"te Ross Denizinde açtığı kuyularda gaz halinde hidrokarbonlara rastlanması,uluslararası düzeyde ilgi uyandırdıABD araştırma gemisi "Eltanin" de,Antarktika kıta sınırının yapısını araştırmaya dönük bir dizi çalışmayı o tarihte tamamlamış bulunuyordu1970"lerin sonlarından bu yana Fransa,AFC,Japonya ve ABD gibi birçok ülkenin okyanusbilim araştırma gemileri ,çok gelişmiş jeofizik tekniklerle kıta sınırının yapısını inceleyen ayrıntılı çalışmalar yürüttülerTortul kayaç kalınlığının,Ross,Amundsen,Bellinghausen ve Weddell denizlerinin kıta sınırı kesimlerinde ve Amery Buzlası yakınlarındaönemli miktarda petrol birikimi için yeterli düzeye ulaşmış olması olasıdırBuzlarla örtülü bazı iç kesim havzaları ile Batı Antarktika"da da bir miktar petrol bulunabilirAma kıtada işletmeye değer büyüklükte yatak olduğu sanılmamaktadır

Kuzey Kutbu bölgelerinde petrol elde etmek için geliştirilen sondaj ve çıkarma teknolojisinden yararlanarak Antarktika kıyısı açıklarında bulunabilecek petrolü de çıkarmak olanaklıdırAma sondaj gemileri ve platformları buzdağlarının kaymasından ya da hareket eden buz kütlelerinden Antarktika"da Kuzey Kutbu"ndakilere oranla hem çok daha büyük,hem de sorunlar,kara içlerinde herhangi bir maden çıkarma girişiminde karşılanabilecek sorunların yanında çok hafif kalırDolayısıyla petrol açısından en büyük gelişme potansiyelini taşıyan Antarktikanın bu yeraltı zenginliğini pazarlayabilmesi ancak kolay işletilen petrol rezervlerinin tüketilmesinden sonra gerçekleşebilir

Antarktika"nın kolay ulaşılabilen topraklarındaki kaynakların giderek tükenmesi ve ekonomik gereksinmelerin artması,kıtadaki maden ve petrol araştırmalarının gitgide daha uzak bölgelere kaydırılmasını zorunlu kılmıştırBugünkü pazar ve teknoloji koşulları,kıtada ve kıta sahanlıklarında arama çalışmalarını yaygınlaştırmaya elverir gözükmektedirArama çalışmalarının özellikle mülkiyet hakları ve imarla ilgili siyasal boyutları,bulunacak madenlerin ülkeler arasında eşit paylaştırılmasından Antarktika"nın bir dünya parkı yapılmasına kadar değişen çeşitli önerilerin ortaya atılmasına yol açmıştır





Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Denizden elde edilebilecek kaynaklar ,hem insanları Antarktika"ya çeken ilk neden,hem de uzun yıllar boyunca bölgedeki ticari etkinliğin tek temeli olmuşturAvrupa ve Çin"in zengin kürk pazarlarına yönelik ticari fok avcılığı 1766"da Falkland Adalarında başladı ve kısa sürede bölgedeki öbür Alt-Antarktika adalarına yayıldıBu işten büyük karlar sağlandı,ama yitirilenler de o ölçüde büyük olduİlk kayıtlara göre,1780"lerin ortasında Falkland Adalarında milyonlarca fok avlandıBir yüzyıl içinde kulaklıfolk sürüleri yok olduArdından yağı için fil foku avcılığı başladıonlarında sayısı azalınca bu kez balina avcılığına yönelindi20yüzyılda da bazı balina türleri (özellikle mavi balina,çatalkuyruk ve kuzey balinası) Antarktika sularından çekildi1970"ler ve 1980"lerde avlanma kotaları yürürlüğe konana değin ticari balina avcılığı etkin biçimde sınırlanamadıÇoğu fok ve balina türlerinin sayısı bugün yeniden artmaya başlamışsa da işletilebilecek bir kaynak durumuna yeniden gelmesi olanaksız gözükmektedir




1970"e değin sınırlı kalan ticari balıkçılık,özellikle büyük miktarlarda balık avlayıp işleyebilen fabrika-gemi kullanımının artamasıyla büyük önem kazanmıştırBir tür Antarktika morinasının ( Nottothenia rossii)avı 400 bin tona ulaşınca aşırı avlanmaya ilişkin endişeler gündeme gelmiştirKril avına duyulan ilgi de giderek artmaktadır

Antarktika kıtasını kaplayan buz örtüsü,yeryüzündeki toplam buz hacminin yüzde 90"ını oluştururBu çok büyük tatlı su kaynağı,taşıma maliyetlerinin yüksekliği dolayısıyla ekonomik değer taşımamaktadırAntarktika"nın tahıllar ve öteki gıda maddeleri için uzun dönemli bir derin dondurucu deposu olarak kullanılması önerisi de ortaya atılmış ama taşıma ,yükleme-boşaltma ve yatırım maliyetlerinin olağanüstü boyutlarda olması,bununda ekonomik olmayacağını ortaya koymuştur

Antarktika"nın olağanüstü doğal görüntüleri uzun süreden beri bilinmektedirİLk turizm girişimi,1958"in Ocak ve Şubat aylarında Arjantin Deniz Ulaştırma Komutanlığının Antarktika Yarımadasına düzenlediği turlarla başlamıştırOcak 1966"dan bu yana çeşitli noktalarda demirleyerek bilimsel istasyonları ve penguengelerin yaşadığı alanları gezen turist gemileri her yıl Antarktika kıyılarını doldurmaktadır1970"lerin ortalarında bölgeye turistik amaçlı gezi uçuşları da başlatılmıştır

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

TARİH



Avrupalı coğrafyacılar,daha ortaçağda ve Rönesans döneminde efsanevi bir Terra Austarlis"ten (Güney Toprakları)söz ederlerdiAma bundan çok önce (İS y650)Ui-te -Rangiora adlı bir komutanın savaş kanosu ile bugünkü Yeni Zelanda"dan yola çıkarak en azından donmuş okyanusa kadar güneye indiğini anlatan bir Maori efsanesi de vardıİngiliz gemici James Cook"un 1772-75 arasında yüksek güney enlemlerini izleyerek dünya çevresinde yaptığı yolculuk,efsanevi kıtanın boyutlarına ilişkin varsayımları gerçeğe çok yaklaştırdıCook"un gezisi,eğer Terra Australis gerçekten varsa,ancak 60 derece güney ve 70 derece güney enlemleri arasında ,bu yolculuk sırasında bulunan buz kütlelerinin ardında olabileceğini gösterdi

Rus kaşifi Gottlieb von Bellingshausen"in komutasındaki "Vosvok" ve "Mirni"adlı gemiler 1819-21"de ilk kez kıtanın oldukça yakınından geçerek tüm çevresini dolaştı20 Ocak 1820"de Bellingshausen ilk kez kıta buzlalarından birini saptadığını bildirdiAntarktika Yarımadasının anakara kesiminin bir parçasını Bellingshausen"dan iki gün sonra gördüğünü öne süren İngiliz Edward Bransfield de,Antarktika Yarımadasının bir bölümünün haritasını çıkardı18 Kasım 1820"de Orleans Boğazının kıta-yarımada tarafını gören ABD"li Nathaniel Palmer da kıtayı ilk gördüğünü öne sürenler arasındaydı1837-40"taki bir Fransız keşif gezisi sırasında Dumont d"Urville ,Adelie Topraklarını bulduFransızlar bu toprak,üzerinde hak iddia ettilerCharles Wilkes in yönetiminde 1838-42 arasında yapılan ABD keşif gezisinde Doğu Antarktika kıyılarının büyük bölümü araştırıldı1839-43 arasındaki bir İngiliz keşif gezisi sırasında James Clark Ross,Victoria Toprakları kıyısı ile,kendi adını alan Ross Denizi ve Ross Buz Engelini ( Bugün Ross Buzlası)buldu

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

İLK KEŞİF DÖNEMİ




20yüzyılın ,Antarktika"nın keşfinde "kahramanlık çağı"olarak adlandırılan ilk 20 yıllık döneminde kıtayla ilgili çok önemli bilgiler elde edildiİngiliz Robert FScott ve Ernest Henry Shackleton yönetiminde 1901-13 arasında üç keşif seferi yapıldıKıta içlerine kadar gidilerek bugünkü bilimsel araştırma programlarına sağlam bir temel sağlayan önemli jeoloji,buzulbilim ve meteroloji buluşları gerçekleştirildi

İyice iç bölgelere doğru kızaklarla yapılan ilk araştırmayı,İngiliz "Discovery"seferi sırasında (1901-04)Scott,ardından da İngiliz "Nimrod"seferi sırasında (1907-09)Shackleton,Ross Adasındaki üslerinden yola çıkarak gerçekleştirdilerShackleton ve EA Wilson ile birlikte Scott,30 Aralık 1902"de Ross Buzlası üzerinde 82derece 17 güneye ulaştı9 Ocak 1909"da Shacklenton,beş kişilik bir ekiple kutup noktasından 155 kmuzaklıktaki 88 derece 23 güney enlemine kadar indiAntarktika"da havacılık çağını,1902"de yere bağlı bir gözlem balonuyla havalanan Scott başlattıShackleton,1908"de Ross Adasındaki Cape Royds"da otomobil kullandıGüçlü Mançurya midillilerinin kıta üzerinde denenmesi ve Shacleton"ın büyük Beardmore Buzulu üzerinden kutup platosuna çıkan bir yolu ilk kez kullanması Scott"ın 1911-12"de Güney Kutbuna kızakla gerçekleştirdiği yolculuğun önünü açtı

Alman fizikçi Carl Friedrich Gauss"un ,66 derece güney 146 derece doğu noktasında olduğunu öne sürdüğü Güney Magnetik Kutbu"na ulaşmak amacıyla Wilkes ,d"Urville ve Ross"un (Ross daha önce Kuzey Magnetik Kutbu"nu bulmuştu)1840"ta giriştiği yolculuk başarısızlıkla sonuçlanmıştı16 Ocak 1909"da TWEDavid ve Douglas Mawson,Victoria Topraklarının yüksek buz platosu üzerinde 72 derece 25" güney ,155 derece 16" doğuda Güney Magnetik Kutbu"nu belirlediMagnetik Kutup noktası o günden bu yana 880 km kayarak Adelia Toprakları kıyısı yakınındaki bugünkü konumuna geldiShackleton"ın 1908-09"da ulaşamadığı Güney Kutbuna Norveç"in 1910-12 arasındaki Antarktika Seferi sırasında 14 Aralık 1911"de Roald Amundsen,bir ay sonra da İngiltere"nin 19010-13 "Terra Nova" seferi sırasında 17 Ocak 1912"de Scott ulaştıAmundsen"in kayakçılar ve köpeklerden oluşan ekibi,Axel Heiberg Buzulu yoluyla Balinalar Körfezindeki Framheim İstasyonu"na dönmeyi zorlukla da olsa başardıAma Scott"ın yanı sıra EAWilson,HRBowers ,LEGOates ve Edgar Evans"dan oluşan ekibi Beardmore Buzullu yolunu kullandı ve dönüş yolunda Ross Buzlasında yakalandığı bir tipide kayboldu

1957-58 Uluslararası Jeofizik Yılı (IGY) boyunca birbirleriyle bağlantılı iki keşif daha gerçekleştirildi16 Aralık 1957"de SSCB,Doğu Antarktika Buzlası üzerindeki 78 derece 28' güney,106 derece 48' doğu noktasında kurumsal olarak Yer"in magnetik alanının kutbu sayılan Güney jeomagnetik alanının kutbu sayılan Güney Jeomagnetik Kutbuna ulaştı14 Aralık 1958"de de yine SSCB,yeryüzündeki bütün kıyılardan en uzak noktaya ,82 derece 06' güney,54 derece 58' doğu noktasındaki göreli erişilmezlik kutbuna ulaştı

İskoç WSBruce ve Alman Wilhelm Filchner"in ilk kez ortaya attığı Ross ve Weddell denizlerini birleştiren bir kanalın varlığı olasılığını araştırmak amacıyla 1914"te de Shackleton tarafından bir "Transantarktika "seferi düzenlediAma Shackleton"ın gemisi "Endurance"Weddell Denizinde buzlar arasında sıkışıp parçalandı ve o güne değin düzenlenen en cüretli kutup seferi de başlamadan sona erdiBu tasarı uzun yıllar unutulduysa da IGY sırasında Vivian Fuchs"un önderliğindeki İngiliz Uluslararası Topluluğu "Transantarktika"seferiyle yeniden gündeme geldiPaletli araçlar kullanan ve havadan da uçaklarla desteklenen ekip,24 kasım 1957"de Filchner Buzlasındaki Shackleton Üssünden yola çıktıGüney Kutbu"ndan geçerek 2 Mart 1958"de Ross Adasındaki Yeni Zelanda Scott Üssüne ulaştıAntarktika,kutuptan kutba ilk deniz yolculuğunu gerçekleştiren "İngiliz Dünya Çevresi"seferinde (1979-81) bir kez daha baştan başa geçildi


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

IDÜNYA SAVAŞINDAN IGY"YE



IDünya Savaşı döneminde uçakların hava kameralarının,radyoların,ve motorlu araçların gösterdiği hızlı gelişme,çok geçmeden kutup seferlerine de yansıdıAntarktika"da ilk hava seferini,Alaskalı pilot CBEielson ve George Hubert Wilkins,tekerlekli,tek motorlu bir "Lockhedd Vega"uçakla 16 Kasım 1928"de gerçekleştirdiBu öncü uçuşun ardından,Amerikalı deniz subayı Richard EByrd,daha iyi donanımlı ve uçak destekli bir dizi keşif seferi yaptı(1928-30,1933-35,1939-41 ve 1946-47)Bu seferlerde kayaklı uçaklardan ve hava fotoğraflarından giderek daha etkin biçimde yararlanıldıByrd,29 Kasım 1929"da Güney Kutbu üzerinden uçan ilk insan oldu(1926"da Güney Kutbu üzerinde uçmuştu)1946-47 yazında gerçekleştirdiği ve "Yüksek Atlama Harekatı"olarak bilinen dördüncü seferi,Antarktika"da o tarihe değin düzenlenen en büyük deniz -hava seferiydiAralarında iki denizuçağı tenderi ve bir uçak gemisi bulunan 13 gemi ile 25 uçak sefere katıldıGemiden havalanan uçakların çektiği 49 bin fotoğraf ile karadan havalanan uçakların çektiği fotoğraflar ,Antarktika kıyılarının yüzde 60"ını kapsıyordubunun dörtte biri de o güne değin görülmemiş bölgelerdi

ABD"li Lincoln Ellsworth ile Kanadalı pilot Herbert Hollick -Kenyon 23 Kasım 5 Aralık 1935 arasında kıtanın boydan boya geçildiği ilk hava seferini düzenledilerHaritalanmamış bölgeler ve buz tarlaları üzerinde yapılan bu cüretli uçuş,uçakların önceden hazırlanmamış yüzeylere inip kalkabileceğini gösterdiNorveç"in 1930"larda Kraliçe Maud Toprakları kıyılarına düzenlediği keşif seferlerinde gemiden havalanan denizuçaklarının yoğun olarak kullanılması ve ilk hava harekatları,bugünkü hava ağırlıklı programların temelini oluşturdu

İlk keşifler yalnızca Antarktika toprakları üzerindeki hak iddialarıyla sınırlı kalmadıcoğrafya terminolojisine de yansıyan çekişmelere yol açtıUlusal nüfuz mücadelesi özellikle İskoç Denizinin güneyindeki dar ,yarımada görünüşlü kara kütlesi üzerinde yoğunlaştıBölge,Şilililerce O"Higgins Toprakları ( Tierra O"Higgins),Arjantinlilerce ise San Martin Toprakları (Tierra San Martin)olarak adlandırıldıİngilizler ayın bölgeyi eski donanma bakanlarının onuruna Graham Toprakları ,Amerikalılar ise denizci ve kaşif Nathaniel Palmer"in anısına Palmer Yarımadası olarak adlandırdılar Varılan uluslararası anlaşma sonucunda bu bölge günümüzde yalnızca Antarktika Yarımadası olarak tanımlanmakta,ancak kuzey yarısı Graham Toprakları ,güney yarısı ise Palmer Toprakları olarak adlandırılmaktadır



Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

20yüzyılın ilk yarısı Antarktika tarihinin koloni dönemidir1908-42 arasında ,kıtanın dilimler biçiminde bölünmüş değişik kesimleri üzerinde 7 ülke egemenlik ilan ettiAralarında ABD,SSCB,Japonya,İsveç ve Belçika"nın da bulunduğu birçok ülke ise kıta toprakları üzerinde resmen hak iddia etmeden araştırmalarını sürdürdüÖrneğin,ABD hükümeti,Richard Byrd"in 1929"da Marie Byrd Topraklarındaki Ford Sıradağları ( bugün bölge üzerinde hiçbir hak iddiası yoktur)Lincoln Ellsworth"un ise 1935"te Ellsworth Toprakları (bugün bölge üzerinde Şili hak iddia etmektedir)1939"da da Doğu Antarktika"da Amery Buzlası yakınlarındaki American Higland ( bu alan üzerinde bugün Avustralya hak iddia etmektedir)üzerindeki taleplerini hiçbir zaman benimsemedi1939"da Kraliçe Maud Topraklarının batısındaki Prenses Astrid ve Prenses Martha kıyılarının hava fotoğraflarını çeken Almanlar,buralara metal gamalıhaçlar atarak bölgenin Nazi hükümetine ait olduğunu ileri sürdüler(bu bölge üzerinde bugün Norveç hak iddia etmektedir)

Antarktika IIDünya Savaşından çok etkilenmediYalnızca Naziler,kıta yakınlarındaki denizlerde ticaret gemilerine saldırdılarİngiliz savaş gemileri bunun üzerine Antarktika Yarımadasının kuzeyini gözetim altına aldılarOcak 1943"te Deception Adasına düzenlenen bir seferde,Nazi Almanya"sının müttefiki Arjantin"den gelen bir ekibin bir yıl önce buraya ayak bastığı anlaşıldıYarımada üzerinde Arjantin egemenliğinin simgesi olarak pirinçten bir silindir bırakılmıştıİngilizler,Arjantin"in bıraktığı simgeleri kaldırarak kendi bayraklarını diktilerAlman yanlısı bir Arjantin hükümetinin,Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanustan geçen deniz deniz yollarını birbirine bağlayan stratejik Drake Geçidinin iki yakasını da denetim altına alabileceği endişesi İngilterede gittikçe büyüdüSonunda Deception Adasında,bölgeyi gözaltında tutacak bir askeri üs kurulmasını öngören "Tabarin Harekatı"kod adlı gizli bir askeri plan hazırlandıİngilizler Şubat,1944"te adaya yeniden geldiklerinde kendi bayraklarının yerine Arjantin bayrağının çekildiğini gördülerİngiliz bayrağı bir kez daha çekildi ve bölgedeki İngiliz taleplerini desteklemek amacıyla planlanan üs kurulduBirkaç başka istasyon daha inşa edildi ve savaşın bitiminde İngiltere,Antarktika"daki varlığını sürekli kılma kararı aldı

İngiliz işgali,Arjantin ve Şili"yi Antarktika Yarımadası üzerindeki iddialarını destekleyecek girişimler için harekete geçirdiŞili yarımadada ilk kez 1940"ta hak iddiasında bulunmuştuArjantin de 1903"ten beri Güney Orkney Adalarında bir meteroloji isyasyonunu sürekli faaliyette tutuyordu1947"den sonra hem Arjantin hem Şili ,değişik yerlerde üsler kurduMarguerite Koyundaki, ABD"ye ait eski Antarktika Servisi Doğu Üssü kampına 1947-48 "de gene ABD"nin Ronne Antarktika Araştırma Seferi (RARE)ekibi yerleştiBunun üzerine İngiltere ,Arjantin ve Şili ,ABD"nin de kıtada hak iddiasında bulunabileceğinden endişelenmeye başladılarAma anlaşmazlıklar kısa sürede aşıldı ve ABD ile İngiltere,yarımadanın doğu kenarında yapılacak bir kızak seferi için güçlerini birleştirdi



Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir