Mukarnas(Arapça"da El-kurnas;dağda Burun Gibi çıkıntı Yapan Sivrilik.")

MUKARNAS




Mukarnas(Arapça"da el-kurnas;dağda burun gibi çıkıntı yapan sivrilik")KARNAS ve STALAKTİT olarak da bilinirİslam mimarlığında görülen düşey bir yüzeyden üstündeki dışa taşan bir yüzeye geçmek gerekirse,ona bindirmelik görevi yapmak izen kullanılan üç boyutlu geometrik yapım ve bezeme öğesiMukarnas tekniğinde sistem,pirzmatik öğelerin belirli geometrik şemaya göre,her biri bir alttakinden dışa taşan sıralar halinde üst üste dizilmesinden oluşurMukarnasın sütun başlıklarında taçkapılardaşerefelerde,nişlerde,tromp ve pandantif gibi geçiş öğelerinde tonoz ve kubbelerde kornişlerde çok geniş bir uygulama alanı olmuşturAyrıca yapıların sokağa gelen dış köşeleri ,mezar taşları ,çeşme yalakları,vbgibi çeşitli yerlerde de mukarnas sık sık kullanılmıştır

Mukarnasın en eski örneğinin Nişabur kazılarından çıkan ve 9yüzyıla tarihlenen alçı parçalar olduğu kabul edilirBazı sanat tarihçileri de trompu mukarnasın öncüsü olarak yorumlarlarAma mukarnasın tronptan başka pandandif,konsol ,kemer,niş gibi çeşitli yapım ve bezeme öğelerinden gelişmiş bir bireşim olduğunu varsaymak daha doğrudur

ilk örnekleri alçı ve tuğladan yapılmış olan mukarnas,zamanla kullanıldığı yöreye göre taşa ve ahşaba da uygulanmıştırPrizmatik öğelerin yalın biçimde bırakıldığı ya da mozaik çiniyle ayna parçalarıyla kaplandığı örneklerde vardırBazı örnekler de kalemişi ya da taş oyma bitkisel ve geometrik örgelerle bezenmiştir

İslam kültürü çerçevesinde filizlenen mukarnasın 11yüzyılda Doğu"dan Batı"ya doğru yayıldığı ve her yerde İslam kültürünün egemen olduğu sürece kullanılmasının devam ettiği görülürÖrneğin İran"da yakın zamana değin uygulanmıştırAnadolu"da ise 16yüzyılda gelişmesinin en üst noktasına varmış,18yüzyıla değin bilinen örneklerin tekrarıyla devam etmişOsmanlı mimarlığına Batı etkisinin girmesinden sonra ortadan kalkmıştır20yüzyılın başlarında IUlusal Mimarlık akımı doğrultusundaki yapılarda yeniden kullanılmıştırÇeşitli İslam ülkelerinde değişik nitelikli mukarnas uygulamaları

1- Türkistan,İran ve Azerbaycan

2- Irak,Suriye,

3- Mısır

4- Kuzey Afrika,Sicilya ve İspanya

5- Anadolu üslupları olarak ayrılabilir

Kaynak;AnaBritannica cilt 23 frmsinsinet için derlenmiştir