Kutüb-i Sitte - 6 Hadis Kitabı - Sıhah-ı Sitt - 6 Sahih Kaynak

Kutüb-i Sitte - 6 hadis kitabı - Sıhah-ı Sitt - 6 sahih kaynak

KUTÜB-İ SİTTE (6 hadis kitabı)

Sünni Müslümanların esas aldığı 6 temel hadis kaynağıdır Sıhah-ı Sitt (6 sahih kaynak) diye de anılırlar Ancak bu ifade, anılan 6 kaynağın bir mezhep taassubu taşıdığı veya taraf tutucu bir yaklaşım sergilediği anlamına asla gelmez Tam aksine, bu kaynaklarda Şii Müslümanların görüş ve kabullerini destekleyen, hatta siyasal Sünni anlayıştan çok Şii anlayışa deliller kazandıran rivayetler dikkat çekecek kadar çoktur

Şunu da söylemeliyiz ki, bu 6 eserin hazırlayıcısı olan zatların hemen hepsi, siyasal Sünniliğin prototip kadrosu olan Emeviler'den çok büyük zulümler gördüler, hatta bazıları o Emevi zulmü altında can verdi

İmam Buhari ölm 256/869) - Ebû Abdullah Muhammed

6 hadis kaynağı ve hazırlayıcıları önem sırasına göre şöyle verilebilir:
1 İMAM BUHÂRİ (ölm 256/869):

Kısaca Buhar i olarak bilinen Ebû Abdullah Muhammed
bİsmail Sünni Müslümanlarca, en büyük hadis bilgini olarak kabul edilir Sünni gelenek O'nun ana eseri el--Câmi es-Sahih'i Kur'an'dan sonra en muteber İslâm kaynağı ve hadis kitaplarının en büyüğü sayar Buhâri'nin, bu eserini 600000 hadis içinden seçtiği 7275 hadisten vücuda getirdiği biliniyor 16 yılda tamamlanan bu eser 97 kitaba ve 3730 baba ayrılmıştır

Buhâri, isminden de anlaşılacağı gibi, İslam ilimlerinin, özellikle hadis ve tasavvufun beşik kentlerinden biri olan Buhâra'da 13 Şevval 194 h(21 Temmuz 810 milâdi) doğdu Çok küçük yaşta babasını kaybettiği için yetim olarak büyümüştür Dedesi Bardizbah, gayrimüslimdi Ber-dizbah, çiftçi demektir Buhâri'nin henüz 10 yaşındayken hadisle meşgul olmaya başladığını biliyoruz Bu yaştan itibaren Mekke başta olmak üzere Hicaz bölgesi, Mısır, İran ve Irak gibi İslam kültürünün merkez sahalarını, ilmi tetkikleri için yıllarca dolaştıktan ve sayıları yirmiye varan büyük bilginlerden dersler aldıktan sonra tekrar Türkistan' a dönmüş, Buhara, Semerkant ve Hartank'ta eserlerini yazmaya devam etmiş ve nihayet Hartank'ta, ata binmek üzere olduğu bir sırada kriz geçirmiş ve ardından da ölmüştür

Buhâri, baş eseri Sahih'deki hadisleri, kendilerinden aldığı kişilerin biyografilerini tetkik için et—Târih el-—Kebir adlı bir eser yazmış, daha sonra bu eseri et-Târih es-Sagir adıyla özetlemiştir Kaynakların bildirdiğine göre Buhâri, et-Târih el-Kebir'ini Medine'de ikameti sırasında mehtaplı gecelerde Peygamber'in kabri yanında yazmıştır Buhâri'nin bugün elimizde bulunan diğer üç eseri es-Sülâsiyât, el-Edeb el-Müfred ve Halkı Ef'âli İbad adlarını taşımaktadır O'na izafe edilen Tefsir el—Kur'an ve Tenvir el—Ayneyn'in durumları tartışmalıdır

Hadis ilmine başlamasıyla ilgili bir soruya cevap verirken şunları söylüyor: "Onbir yaşına geldiğim sırada Abdullah bMübârek, vs gibi hadis bilginlerinin kitaplarını ve sözlerini ezberlemiştim Bunun ardından annem ve kardeşim Ahmet'le birlikte, hac maksadıyla Mekke'ye gittik Hacdan sonra ben, hadis tahsili için orada kaldım Onsekiz yaşına geldiğim sırada Sahabe (Hz Peygamber'in arkadaşları) ve Tâbiûn (Sahabileri tanıyan kuşak) bilginleriyle ilgili eserlerimi yazmaya başladım Tarih adlı eserimi de, yine o sıralarda Medine'de kaleme aldım Bu eseri, Hz Peygamber'in Ravzası yanında ve mehtaplı gecelerde yazmışımdır"

Büyük eseri Sahihi hazırlayışından bahsederken de şöyle diyor: "Bir gün, muhaddis İshak bRâhûye'nin meclisinde bulunuyorduk Dostlardan birisi 'ne olurdu, Hz Peygam-ber'in hadislerini bir araya toplayan özet bir kitap yazsaydınız' dedi Bu istek benim kalbimde yeretti ve topladığım 600000 hadisten seçmeler yaparak Sahih'imi vücuda getirdim Eserime aldığım her hadisi yerine koymadan önce boy abdesti alır iki rekât namaz kılardım"

En çok sevdiği şeylerden biri de, dostlarına, özellikle Ramazan geceleri, hatimle namaz kıldırmaktı
Diyor ki: "Allah'ın huzuruna vardığımda, bir kimsenin gıybetinde bulunmuş olmaktan hesaba çekilmek istemiyorum"
Dostlarından Muhammed bYusuf anlatıyor: "Kendisiyle birlikte kaldığım bir gece tam 18 defa kalkıp kandili yaktığını gördüm: Her seferinde aklına gelen, çözdüğü bir problemi kaydediyordu"

Bütün kaynaklar Buhâri'nin, ikamet ettiği her kentte ilmi sohbetlerinden binlerce kişinin yararlandığını yazmaktadırlar Bu çok genç ilim adamı zaman zaman da kıskançlıklara, maksatlı imtihanlara muhatab oluyordu Târihu Bağdad yazarı, Buhâri'nin, Bağdat'ta bulunduğu sırada şöyle bir olayla karşılaştığını bildiriyor: Bir grup hadisçi Buhâri'yi imtihan etmek maksadıyla yüzden fazla hadisin metinlerini ve rivayetlerinde yer alan kişileri, içinden çıkılamaz şekilde birbirine karıştırarak Buhâri'nin önüne getirirler Buhâri bunları okur ve karşısındakilere, bütün bunların doğru şekillerini hiç bocalamadan yazdırı-verir Bunu gören hadisçiler Buhâri'ye saygı ve bağlılıklarını arzederler Bağdat'lı hadisçilerden Musa bHârûn el-Hammâl duygularını şöyle dile getiriyor: "Bütün İslam milletleri, ikinci bir Buhâri vücuda getirmek için bir araya gelseler, yine de bir başka Buhâri meydana

getiremezler"

ir-JiDiyor ki Buhâri: "Bağdat'a her gittiğimde, büyük mezhep imamı Ahmet bHanbel ile sohbetlerimiz olmuştur"

Büyük hadis otoritelerinden bazılarının Buhâri'yle ilgili sözleri şöyle: "Şu gökkubbenin altında, Buhâri'den daha iyi hadis bilen bir insan görmedim" (Muhammed bİshâk) "Ey hadis ilmiyle uğraşanlar, Buhâra'lı şu gencin etrafında toplanın ve muhtaç olduğunuz her şeyi ondan öğrenin" (İshak bRâhûye) "Buhâri'nin göğsünde bir tüy olmayı isterdim" (Abdullah bHammad) "Hadis bilgini Müslim'i Buhâri'nin dizi dibinde, küçük bir çocuk gibi bir şeyler öğrenmeye çalışırken gördüm" (Hafız Muhammed bYâkup)

Buhâri'nin, doğduğu kenti terketmesi şu olay yüzünden olmuştu: Buhârâ Emiri Hâlid bAhmed O'ndan sarayına gelip ders okutmasını istedi Buhâri şu cevabı verdi: "Ben ilim adamıyım; şunun bunun kapısına ders vermeye giderek ilmi zelil edemem Eğer bir şey öğrenmeye niyet ve ihtiyacın varsa ders verdiğim yere veya evime gelirsin Bunun üzerine Emir'le araları açıldı ve Buhâri doğup büyüdüğü kenti terkedip Hartank'a gitmek zorunda kaldı Bu olay üzerine O, şöyle yakarmıştır: "Allahım! Artık yeryüzü bana dar gelmeye başladı, beni yanına al" Ve ;iiiJ aradan bir yıl geçmeden Buhâri bu haksızlıklar ve yolsuzluklar dünyasından ayrılıp Hakk'a yürüdü

Buhâri'nin mâruz kaldığı eziyet ve sıkıntıların bir sebebi de, kendisinin "Kur'an lafızlarının mahluk olduğu-"na inanmasıdır Tarihu Bağdad yazarının beyanlarına bakılırsa bu suçlama Buhâri'yi çekemeyenler tarafından, özellikle O'nu kendisine rakip gören Muhammed bYahyâ tarafından icat edilmiştir Bu iddianın, Kütüb-i Sitte'den ikincisini hazırlayan Müslim'i suçlamada da kullanıldığını görüyoruz (Buhâri için bk Hatib el-Bağdâdi; Tarihu Bağdâd, biyografi no: 424; İbn Hallikân; Vefeyât ilgili mad; Sübki, et-Tabakât, biyografi no:54)

İmam Müslim (ölm 261 / 875)

(2) İMAM MÜSLİM (ölm 261 / 875)
Sünni inanışın ikinci büyük hadis bilginidir O'nun tertiplediği es-Sahih adlı hadis külliyatı, ünlü altı hadis kitabı (Kütüb-i Sitte)'nın ikincisi olarak asırlardır İslam dünyasına hizmet vermektedir

İslam'ın ana ilimlerinin geliştiği en önemli merkezlerden biri olan Nişabur da doğup yine bu şehrin bir semti olan Nasrâbâd'da ölüp defnedildi
Tam adı Ebu'l—Hüseyin Müslim bHaccâc en-Nisabûri olan bu büyük hadis bilgini, tıpkı Buhâri gibi, İslam dünyasının hemen her tarafını dolaşmış geniş araştırmaların sahibi bir dâhidir

Ünlü fıkıh bilgini Âhmed bHanbel başta olmak üzre Yahya bYahyâ, Kuteybe bSaid, İshak bRâhûye, Muham-med bAmr, Muhammed bMihran, İbrahim bMûsa, Halef bHişam, Süreye bYûnus, Ömer bHafs, Ahmed bYûnus, İbrahim bMünzir ve Mansur bMuhammed gibi ünlülerden dersler almıştır O'nun, ders almanın da ötesinde feyz ve ilham aldığı kişilerden biri de büyük hadisçi Buhâri'dir Târihu Bağdad yazarının belirttiğine göre Müslim, bu büyük dâhinin huzuruna gider, yüzünü öper ve şöyle derdi: "Müsaade et de ayaklarını da öpeyim, ey üstatlar üstadı!" Buhâri, Kur'an'ın, Allah Kelâmı olmasına rağmen, lafızlarının yaratılmış olduğunu savunduğu için ağır tenkitlere mâruz kaldığında, Müslim O'nunla dostluğunu kesmemiş-tir

Müslim'in Sahih'i, bizzat kendisinin belirttiğine göre, 300000 hadis arasından seçilmiş olap 52 kitaptan (ana bölüm) oluşmuştur Buhâri'nin eserinin aksine Müslim'in Sahih'i, hadis ilmine dair bir girişle başlamakta ve Kur'an' in faziletlerine dair bir bölümle sona ermektedir
Müslim'in daha başka eserlerinin olduğu söylenmekte ise de bugün elimizde yalnız Sahih'i mevcuttur

Buhâri ve Müslim'in Sahih'leri, iki Sahih anlamında Sahihayn ve bu iki hadis imamı en büyük iki muhaddis anlamında Şeyhayn diye anılmaktadır İslâm bilginlerinin ortaklaşa kanaatlerine göre, tenkit dışı sayılacak hiçbir hadis kitabı yoktur ve olamaz Ancak tenkide en az konu olabilecek iki temel eser, Buhâri ile Müslim'in kitaplarıdır Bunları, müelliflerini daha sonra göreceğimiz üç Sünen kitabı izler Bu beş eseri altı rakamına ulaştırmak için bazıları İmam-ı Mâlik'in Muvatta'ını, bazıları İbn Mâce' nin Sünen'ini ilave ederler (Müslim için bk Hatib el-Bağdâdi, Târihu Bağdâd, biyografi no: 7089; İbn Hallikân, Vefeyât, biyografi, No: 717)

Ebû Dâvûd (ölm 275/888) - Süleyman b Eş'as es-Sicistâni

3 EBÛ DÂVÛD (ölm 275/888)

Tam adı Süleyman b Eş'as es-Sicistâni olup, künyesi olan Ebû Dâvûdla meşhur olmuştur
Kütüb~i Sitte'den üçüncüsü ve ünlü dört Sünen kitabının birincisinin müellifidir İlmi, irfanı kadar zühd ve takvasıyla da ünlüdür Tıpkı Buhâri ve Müslim gibi, o devir İslâm dünyasının hemen tamamını dolaşmış ve 50'den fazla bilginden ders almıştır
Hocalarının en ünlüleri Müslim b İbrahim, Süleyman b Harb, Musa b İsmail, Abdullah b Mesleme, Yahya b Mâin, Ahmed b Hanbel, Hişam b Ammâr, Amr b Avn, Ahmed b Yûnus ve Osman b Ebi Şeybe'dir

Hayatının büyük kısmı Basra'da geçti Bağdat'a birçok kez seyahetleri var Kaynaklar, ünlü mezhep imamı Ahmed b Hanbel ile yakın dostluğu olduğunu söylerler
Ebû Dâvûd, Sünen adıyla andığı eserinde, daha çok fıkha kaynaklık eden hadisleri toplamıştır O'nun bu eseri, "dünyanın harikası" ve "İslâm'ın dayanağı" diye anılmıştır
Ebû Davud'un, h 1310'da Kâhire'de basılan Kitab el-Marâsil adlı bir eseri de vardır
Ebû Davud'un, Abdullah adında ve el-Mesâbih adlı bir eserin de sahibi olan bir oğlu vardır Abdullah (ölm 326) babası çapında büyük bir bilgin olarak ünlüdür

Ebû Davud'un, eseriyle ilgili olarak, söylediği şu sözler, O'nun din konusundaki temel anlayışını da göstermektedir "Resulüllah'tan rivayet edilen 5000 hadis topladım ve bunların 4800'ünü eserime koydum Bu hadislerin Sahih vs gibi derecelerine de işaret ettim Bu hadisler içinden şu dört tanesi, bir insana, dini hayatı bakımından yeter:

1— "Ameller, niyetlere göredir"
2— "Kişinin Müslümanlığının güzelliğine bir delil de, onun kendisini ilgilendirmeyen şeyleri, boş lakırdıları terketmesidir" '
3— "Kişi, kendisi için sevip istediği şeyi, dostu ve komşusu için de sevip istemedikçe, mümin olamaz"
4— "Helâl ve haram, Allah'ın kitabında apaçık belirtil
miştir Ancak bu ikisi arasında, her iki yöne çekilebilecek
şüpheli şeyler vardır"

Ünlü sûfi—bilgin Sehl b Abdullah et - Tüsteri bir gün Ebû Davud'a geldi ve O'ndan rica etti: "Ey Süleyman! Senden rica ediyorum; Allah Resulü nden hadisler nakleden o dilini çıkar da bir öpeyim"
Diyor ki Ebû Dâvûd: "Baş olma, lider olma sevdası, en gizli ve en tehlikeli şehvettir"
Ebû Dâvûd, Basra'da öldü ve orada defnedildi (Ebû Davûd için bk Hâtib el-Bağdâdi, Tarihu Bağdat, biyografi 4638, İbn Hallikân, Vefeyât, biyografi 272)

İmam Nesâi (ölm 303/915) - Ebû Abdurrahman Ahmed b Ali en-Nesâi

4 İMAM NESÂİ (ölm 303/915):

Hadis imamlarının en büyüklerinden biri ve Kütütn-i Sitte'nin 4'üncüsü sayılan Sünen en-Nesâi'nin müellifidir Tam adı Ebû Abdurrahman Ahmed b Ali en—Nesâi'dir Çağının en büyük hadis bilgini kabul edilir Mısır'da doğdu ve bu ülkede yetişip yaşadı Ömrünün son yıllarında, bazı hoşnutsuzluklar yüzünden ülkesini terkettiği ve Şam veya Remle'de, Emeviler tarafından yapılan işkence ve eziyetler sonucu öldüğü kabul edilir
Hayata gözlerini yumduğu yer, tartışmalı olmakla birlikte, Emevi zulmünden çektikleri sonucu şehit olduğu, tartışmasız kabul edilmektedir

Bir rivayete göre mezarı Remle veya Şam'da değil Mekke'dedir Kaynakların beyanına göre, Şam'da Emevi eziyetlerine maruz kaldığında öleceğini anlamış ve şöyle vasiyet etmiştir: "Beni Mekke'ye götürün ve orada defnedin" Denir ki, Nesâi'nin bu vasiyeti yerine getirilmiş ve naaşı Mekke'ye nakledilerek Safa ve Merve arasına defne-dilmiştir
Kaynaklar O'nun günaşırı oruç tuttuğunu ve dört karısı olduğunu da kaydederler
Eserlerini tamamlamak için çok seyahat etmek zorunda kalan Nesâi, Hz Ali ve Ehlibeyt'e derin saygısı yüzünden Emevilerin düşmanlığına maruz kalmış ve ordan oraya itilip kakılmak suretiyle büyük eziyetler çekmiştir

Nesâi'nin, Sünen'i dışında iki eseri daha vardır Bunlardan biri Hz Ali ve Ehlibeytin faziletlerinden bahseden el-Hasâis olup 1308'de Kâhire'de basılmıştır İkincisi olan Kitab ez-Zuafa ise 1323'te Agra'da, 1325'tc Allahâbâd'da basılmıştır

Ölümüne bir yıl kala Emeviler tarafından Şam'a sürüldü Fakat sürülmekle bırakılmadı; orada da sürekli eziyet altında tutuldu Korkusundan zamanının çoğunu ya evinde yahut da camide geçirmekteydi Ne yazık ki, Emevi azgınları O'na bu hayatı da çok gördüler Birgün O'nu evinden çıkarıp bir yere götürdüler ve şu soruyu sordular: "Muaviye'nin faziletlerinden söz edecek misin?" Büyük bilgin şu ölümsüz ve cesur cevabı verdi: "Muaviye hakkında bildiğim ve söyleyebileceğim tek şey, Hz Peygamber'in O'nun hakkındaki şu sözüdür: "Allah senin karnını doyurmasın" Bunun üzerine Emeviler O'nun üstüne çullandı ve "çağının en büyük hadis bilgini" olarak nitelendirilen bu büyük insan, kasıklarına vurulan Emevi tekmeleri altında ruhunu teslim etti (Nesâi için bk îbn Hallikân, biyografi no: 29; Zehebi, Tabakat, ilgili bahis; İbn Hacer, Tehzib, ilgili bahis)

İmam Tirmizi (Ölm 279/892) - Ebû İsa Muhammed b İsa

5 İMAM TİRMİZİ (Ölm 279/892):
Tam adı, Ebû İsa Muhammed b İsa'dır Ceyhun Nehri, diğer adıyla Belh Nehri kıyısındaki Tirmiz kentinde doğup büyüdü

Tirmizi'nin yaşadığı devir başta İmam Şafii olmak üzre, hadis ve fıkıh bilginlerinin yaşadığı ve hadis ilminin zirvede bulunduğu bir devirdir Tirmizi, Kütüb-i Sitte'nin diğer müellifleriyle birlikte bu devir bilginlerinin 10'dan fazlasından ortaklaşa dersler gördü

Tirmizi, ayrıca başta Buhâri olmak üzre 20 civarında İslam bilgininden de dersler aldı
Tirmizi, bilgisini geliştirmek üzre, Horasan'ın diğer illerini, Irak'ı, Hicaz'ı da dolaştı Hadis bilginleri onun için: "Buhâri'nin geriye bıraktığı en değerli eser, Tirmizi' dir" derler Hatta bizzat Buhâri'nin şöyle dediği rivayet edilir: "Ey Ebu İsa, benim senden istifadem senin benden istifadenden daha fazla olmuştur''

Tirmizi'nin bugün elimizde bulunan eseri ünlü hadis kaynağı es — Sünen ile yine bir hadis kaynağı olan eş — Şemâil'dir Kaynaklarda adı geçen: el — llel, et — Târih, ve ez—Zühd adlı eserleri bugüne kadar ele geçirilememiştir

Tirmizi, doğduğu kentin bir köyü olan Buğ'da öldü (Tirmizi için bk Sem'ânı, el-Ensâb; Zehebi, Tezkire, Mizânül- İ'tidal; İbn Hacer; et Tenzih; İbn İmad; Şezerât ilgili bahisler)

İbn Mâce (ölm 273/886) - Ebu Abdullah Muhammed b Yezid el-Kaz-vini

6 İBN MÂCE (ölm 273/886):
Tam adı Ebu Abdullah Muhammed b Yezid el-Kaz-vini'dir
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur

Hadis ilminin imamlarından biri sayılır Bağdat, Basra, Küfe, Şam, Mekke, Mısır gibi ilim merkezlerini dolaşıp bir yandan bilgisini geliştirdi, bir yandan da hadis topladı
6 hadis kaynağından biri olan Sünen'i yanında Tefsiru' 1-Kur'an ve Tarihu Melih adlı eserleri de vardır (İbn Mâce hakkında bk İbn Hallikân, No: 614; Zehebi, Tezkire No: 636, İbn İmad, Şezerât, 2/164)