Akl (Türkçede "akıl") .

AKL

Akl, (Türkçede "akıl") İslam düşüncesinde,duyular aracılığıyla ya da düşünme yoluyla bilinebilecek şeyleri bilme ve anlama gücüKuran'daki "bilgiyi elde eden güç" ve "bu güçle elde edilen bilgi" hadislerde "bağlamak" ,"diyet vermek" gibi sözlük anlamlarından başka "anlamak ","bilmek" karşılığında da kullanılır

İslam felsefecilerine göre akl,nazari (kuramsal,bilici) ve ameli (kılgısal,yapıcı) olarak ikiye ayrılırNazari akl,cevherleri (tözleri) ya da külli (tümel) mahiyetleri kavrayan güçtürAmeli akl ise nefsin ,bilinen bir amaç için seçtiği şeyleri istek gücüyle harekete geçirme yetisidirNazari aklın dört durumu vardır

1-) Heyulani (potansiyel ,maddi) akl,anlaşılır şeyleri kavrama ,bilgi edinebilme yetisidir

2-) Meleke durumundaki akl,kuramsal bilgilere ulaşma ve zorunlu bilgilerden kuramsal bilgiler çıkarma ,doğru düşünebilme yetisidir

3-) Bilfiil (eyleme dönük) akl,kendi zihinsel etkinliğini sürdürebilme,kuramsal bilgileri zihinde her zaman yeniden üretebilme yetisidir

4-) Müstefad (edinilmiş)akl,kazanılan kuramsal bilgilerin hiç yitirilmeyecek biçimde hazır tutulmasıdır

Farabi ve İbn Sina gibi İslam felsefecileri ,evrenin yaratılışını bir "akl"lar kuramı ile açıklarBuna göre Allah'ın kendi kendini akletmesinden (idrak) ,birinci akl (akl-ı evvel) ortaya çıkmıştırAllah'tan sonra ikinci varlık sayılan birinci aklın Allah'ı akletmesinden ikinci akl,ondan sonra üçüncü akl,ondan sonra dördüncü akl doğmuş ve böylece onunca akla kadar süren bir akllar zinciri olmuşturOnuncu alk "faal akl" ya da "külli akl"dırMadde dünyası faal akldan sonra ve onun etkisiyle oluşur

Mutasavvıflara göre aklın üç aşaması vardırBirinci aşamada "akl-ı maaş" bulunurMaddeye yönelik olan bu akl ancak görülen alemi kavrayabilir(Arapça ;maaş "dirlik")İkinci aşama "akl-ı mead"dırölüm ötesine ,sonucuna yönelik olan bu akl görünen alemin ötesini kavrayabilir(Arapça ;mead "ahiret")Üçüncü aşamada "akl-ı kül" ,her şeyi kavrayan alk yer alırPeygamberlere ve velilere özgü olan "akl-ı kül" şehadet,misal ve ruhlar alemini aşarak vahdete ulaşırAyrıca bakus

Kaynak;AnaBritannica cilt 1 sayfa 274 frmsinsinet için derlenmiştir