Akl (Türkçede "akıl") .
 

AKL

Akl, (Türkçede "akıl") .İslam düşüncesinde,duyular aracılığıyla ya da düşünme yoluyla bilinebilecek şeyleri bilme ve anlama gücü.Kuran'daki "bilgiyi elde eden güç" ve "bu güçle elde edilen bilgi" hadislerde "bağlamak" ,"diyet vermek" gibi sözlük anlamlarından başka "anlamak ","bilmek" karşılığında da kullanılır.

İslam felsefecilerine göre akl,nazari (kuramsal,bilici) ve ameli (kılgısal,yapıcı) olarak ikiye ayrılır.Nazari akl,cevherleri (tözleri) ya da külli (tümel) mahiyetleri kavrayan güçtür.Ameli akl ise nefsin ,bilinen bir amaç için seçtiği şeyleri istek gücüyle harekete geçirme yetisidir.Nazari aklın dört durumu vardır.

1-) Heyulani (potansiyel ,maddi) akl,anlaşılır şeyleri kavrama ,bilgi edinebilme yetisidir.

2-) Meleke durumundaki akl,kuramsal bilgilere ulaşma ve zorunlu bilgilerden kuramsal bilgiler çıkarma ,doğru düşünebilme yetisidir.

3-) Bilfiil (eyleme dönük) akl,kendi zihinsel etkinliğini sürdürebilme,kuramsal bilgileri zihinde her zaman yeniden üretebilme yetisidir.

4-) Müstefad (edinilmiş)akl,kazanılan kuramsal bilgilerin hiç yitirilmeyecek biçimde hazır tutulmasıdır.

Farabi ve İbn Sina gibi İslam felsefecileri ,evrenin yaratılışını bir "akl"lar kuramı ile açıklar.Buna göre Allah'ın kendi kendini akletmesinden (idrak) ,birinci akl (akl-ı evvel) ortaya çıkmıştır.Allah'tan sonra ikinci varlık sayılan birinci aklın Allah'ı akletmesinden ikinci akl,ondan sonra üçüncü akl,ondan sonra dördüncü akl doğmuş ve böylece onunca akla kadar süren bir akllar zinciri olmuştur.Onuncu alk "faal akl" ya da "külli akl"dır.Madde dünyası faal akldan sonra ve onun etkisiyle oluşur.

Mutasavvıflara göre aklın üç aşaması vardır.Birinci aşamada "akl-ı maaş" bulunur.Maddeye yönelik olan bu akl ancak görülen alemi kavrayabilir.(Arapça ;maaş "dirlik").İkinci aşama "akl-ı mead"dır.ölüm ötesine ,sonucuna yönelik olan bu akl görünen alemin ötesini kavrayabilir.(Arapça ;mead "ahiret").Üçüncü aşamada "akl-ı kül" ,her şeyi kavrayan alk yer alır.Peygamberlere ve velilere özgü olan "akl-ı kül" şehadet,misal ve ruhlar alemini aşarak vahdete ulaşır.Ayrıca bak.us.

Kaynak;AnaBritannica cilt 1 sayfa 274 frmsinsi.net için derlenmiştir.