Açıktohumlular Ya da Gymnospermae ( Pinophyta)

AÇIK TOHUMLULAR



Açıktohumlular,tohumları meyvelerinin içinde saklı olan kapalıtohumluların tersine,açık tohumlar ( ya da tohumtaslağı) aracılığıyla üreyen odunsu bitkilerAçıktohumluların yarısından fazlası ağaç,geri kalanların çoğu çalıdır

Açıktohumlular ya da Gymnospermae ( pinophyta) bölümü,Cycadicae,Pinicae ve Gneticae adlı üç altbölümü ayrılırAçıktohumluların sınıflandırılmasında birçok yöntem uygulanmışsa da hiçbiri kesin değildirBurada kabul edilen sınıflandırma biçimi Sovyet botanikçi Armen Tahtayan'dan alınmıştır

Açıktohumlular Antarktika dışındaki bütün kıtalarda,özellikle de ılıman enlemlerde görülürEn yaygın türler,Kuzey Yarıkürede başta ardıçlar (Juniperus) olmak üzere göknarlar (Abies) melezler (Larix),ladinler (Pieca) ve çamlar (Pinus) güney yarıkürede Podocarpus türleridir

Buna karşılık birçok türün dağılımı coğrafi açıdan son derece sınırlıdırÖrneğin kıyı sekoyası ( Sequoia sempervirens) ABD'de yalnızca California ve Oregan'da,mamutağacı ( Sequoiadendron giganteum) yalnızca California'da ,Microcycas Küba'da ,Stangeri Güney Afrikada ,Taiwani Tayvan'da yetişirLadinler ve melezler bütün ağaçlara göre en kuzeyde yaşayan türlerdir



Yumuşak kerestesi en değerli sayılan ağaçların çoğu açıktohumlulardandırKuzey Yarıküre'nin ağaçları olan çam,duglasgöknarı ( Pseudotsuga) ,sedir ( Cedrus) ve Sequoia sempervirens ile Güney Yarıkürenin ağaçları olan Agathis australis,Podocarpus,Dacrydium ve Araucaria vbKağıt hamuru ladin,suga ( Tsuga), göknar ve çamlardan elde edilirArdıçmelez,mazı ( Thuja),porsukağacı (Taxus) ve mabetağacı (Ginko biloba) gibi kereste ve kağıt hamuru yapımında kullanılan ağaçlardan pek çoğu süs bitkisi olarak da yetiştirilirJaponlar ağaç cüceleştirme sanatında ( bonsai) çam ve ardıç kullanırlar

Açıktohumluların besin kaynağı olarak önemi pek azdırPinus edulis,Pmonophylla,Pguadrifolia gibi çamların tohumu olan çamfıstığının geniş ölçüde ticareti yapılırAraucaria,Gnetum ve mabetağacının tohumları ise yetiştiği yörelerde yenirCycadaceae familyasından Cycas,Encephalartos,Macrozamia ve Zamia cinslerinin aslında zehirli olan tohumlarından ve dallarından özel bir işlem uygulandıktan sonra kıtlık zamanlarında önemli bir besin olan bir tür nişasta çıkarılırArdıçların etli kozalaklarından (bakka),alkollü içkilerde,özellikle cinde koku verici olarak kullanılan bir uçucu yağ elde edilir

Ladin,çam ,ardıç,göknar,suga ve mazı ağaçlarından da başka uçucu yağlar elde edilirBu yağlar sabun,oda spreyi,dezenfektan,ilaç,kozmetik ve parfüm yapımında kullanılırHoş kokulu yağlardan koku sanayisinde ,öbürlerinden de koku tutucu ya da antiseptik olarak yararlanılırSuga ve ladin ağaçlarından dericilikte kullanılan tanen elde edilir

Yeni Zelanda'da yetişen kauri ağacından kauri kopal denilen bir reçine,soyu tükenmiş bir çam türünden de fosilleşmiş bir reçine olan baltık kehribarı elde edilirÇeşitli çam türlerinden terebentin çıkarılırve uygulanan bir işlemle terebentin esansı sağlanırAyrıca Abies balsamea,ladin türleri ve Avrupa melezinden (Larix decidua) de terebentin çıkarılırDenizüzümü (Ephedra ) türlerinden bazı solunum yolları hasatalıklarının tedavisinde kullanılan efedrin adlı bir alkaloit elde edilirMilyonlarca yıl süreyle sıkışıp kömüre dönüşen bitkilerin çoğu da açıktohumlular bölümndendir

Açıktohumlular erozyonun önlenmesinde yararlı bir etkendirÖzellikle Coniferales takımından bitkiler ,yok olan orman bölgelerini yeniden ağaçlandırmakta kullanılırayrıca korunak ve rüzgar kesici olarak dikilir

Açıktohumluların çoğu kışın yapraklarını dökmeyen ağaçlardırCycadaceae familyasının dışında kalan öbür bitkilerde değişik biçimlerde basit yaprak bulunurCycadaceae'de familyasının bileşik yaprakları palmiyelerinkine benzerConiferales takımının bitkileri ise iğne ya da pulsu yapraklı olabilirDenizüzümü ve Phyllocladus'ta fotosentez yapan organ yapraklar değil dallardır



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 sayfa 66 frmsinsinet için derlenmiştir

Açıktohumlularda çiçektozları ve tohumlar ayrı ayrı strobillerde (kozalak benzeri yapılar) gelişirBunlar Cycadaceae'de olduğu gibi ayrı ayrı bitkilerde ya da kozalaklılarda olduğu gibi aynı bitki üzerinde bulunabilirErkek kozalaklarda üretilen çiçektozlarının (polen) dişi kozalaklardaki tohumtaslaklarını döllemesiyle tohum oluşurErkek kozalakların uzunluğu 2 mm ile 80 cm arasında değişirHer kozalak sarmal (helezon) biçiminde dizilmiş birçok puldan oluşurher pulun alt yüzeyinde iki ya da daha fazla çiçektozu kesesi bulunur

Dişi kozalaklar çok daha büyük boyutlarda olabilirÖrneğin Avustralya da yetişen Macrozamia denisonii bitkisinin dişi kozalaklarının boyu 1 m'ye ,ağırlığı 38 kg'ye ulaşırÇapı 1/2 cm'yi geçmeyen en küçük dişi kozalaklar ise bazı ardıçlarda bulunurDişi kozalakların pulları,ardıçların bakka tipindeki meyveleri gibi etli ve birleşmiş ya da ladin ve çamlardaki gibi kağıtsı ,odunsu ve ayrı olabilirBazı açıktohumluların ( mabetağacı,porsukağacı,Podocarpus,Torreya ve Cephalotaxus) tohumları,dış kabuğu etliiçi taş gibi sert olan ve eriğe benzeyen bir yapı içinde bulunur

Açıktohumluların tohumları,dışa açık olarak,kozalak pullarının yüzeyinde ya da yaprak sapları üzerinde oluşurÇiçektozu taneleri tohumtaslağına taşınıp orada geliştikten sonra,doku içine,çiçektozu borucuğu adı verilen uzantılar gönderirTozlaşma genellikle rüzgarla birkaç türde de böceklerle olurTohumlar rüzgar ve hayvanlarla ,bazı türlerde ise ( örnbataklıkservisi ,Taxodium) su aracılığıyla dağılır

Geç Devoniyen Döneminin (y435 milyon yıl önce) hemen hemen tüm tohumlu bitkilerini açıktohumlular oluşturuyorduve Geç Tebeşir Dönemine ( y65 milyon yıl önce) değin bu üstünlüğü koruyan açıktohumlular ancak bu dönemde sayıca kapalıtohumlulardan az duruma geldiAçıktohumluların dört takımının soyu tükenmiştirYaşayan takımlar içinde de soyu tükenmiş pek çok cins bulunurBugün açıktohumluların en yaygın ve önemli takımı Coniferales'tir(Kozalaklılar)


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 sayfa 66 frmsinsinet için derlenmiştir