Coğrafi Konum Nedir? Kaça Ayrılır?

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-29-2012

Coğrafya dersinin giriş konusu olan Coğrafi Konum ile ilgili bilgileri yazımızda bulabilirsiniz

ÖZEL KONUM

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir
Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur

ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını ,turizm faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkiler

TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI
Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur

Asya –Avrupa arasında bir köprü durumundadır
Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir
Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur
Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye’den geçer
Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler
Türkiye’nin gerçek yüzölçümü 814578 km² , izdüşüm yüzölçümü ise 779452 km² dir Aradaki fark ülkemizin engebeli olmasından kaynaklanırNot
Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla ise o yer engebelidir (Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde olduğu gibi) Fark az ise düzlüktür (Marmara, İç Anadolu ve GDoğu Anadolu bölgelerinde olduğu gibi)
MATEMATİK KONUM
Matematik Konum: Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir Bir başka ifade ile Ekvator’a ve Greenwich ‘e göre konumudur
Bir yerin matematik konumu ifade edilirken en uç noktalar ifade edilir
Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri (paralelleri) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır

PARALELLER

Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir
Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40076km) Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır

Ekvator: 40 076 km
30º : 34 700 km
60º : 20 000 km

Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler
90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler
İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir
Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar
Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir

Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler

Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar

Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar

Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir

Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır

Aynı iklim kuşağındadırlar

Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı)

İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır

Aynı tarihlerde aynı mevsim yaşanır

MERİDYENLER
Paralelleri dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir

Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir Greenwhic’in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır
Her meridyen yayını bütünleyen diğer meridyene anti meridyen denir Doğu meridyenlerinin karşısında batı meridyenleri vardır ikisinin dereceleri toplamı 180 dir

a) Aralarındaki uzaklık Kutuplara gidildikçe azalır

Bundan dolayı aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Ekvatora yakın yerlerde geçilen meridyen sayısı azdır

İki Meridyen arası uzaklık
0° Ekvator: 111 km
30° enlemi: 96 km
40° enlemi: 85 km
60° enlemi: 55 km
80° enlemi: 19 km
90° enlemi: 0 km

b) Boyları birbirine eşittir

İki meridyen arasındaki yerel saat farkı her yerde 4 dakikadır

Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı 24x60 = 1440 dak

1440/360 = 4 dak

)

Not
Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalmasına rağmen yerel saat farkı aynıdır

Bu durumun sebebi, çizgisel hızın kutuplara doğru azalmasıdır

Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır

Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar

BOYLAM VE ETKİLERİ

Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir

Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır

ULUSAL SAAT (ORTAK SAAT)
Bir ülkenin kendisine en uygun meridyenin yerel saatini, bütün ülke sınırları içerisinde geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ulusal saat veya ortak saat denir

Rusya , Kanada, Çin, ABD, Brezilya, Hindistan ve Avustralya gibi doğu batı yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde birden fazla ortak saat kullanılmaktadır

Saat farklılıklarından ortaya çıkan karışıklıkları önlemek amacıyla uluslararası saat ayarlamalarına gidilmiştir

Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır

Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir

Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7°30' doğusu ile 7°30' batısı kabul edilmiştir

Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer
almaktadır

Güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulaması yapmaktayız

İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır

TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ

Tarih değiştirme çizgisi olarak 180° meridyeni kabul edilir

Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır

Dolayısıyla batısında bir gün ileri, doğusunda ise bir gün geridir

Not
Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler

Girinti-çıkıntı oluştururlar

TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

Kuzey Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır
Dört mevsim belirgin olarak yaşanır (orta kuşakta olduğunu gösterir)
Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez
Yurdumuzda bir cismin gölgesi bütün yıl kuzeye düşer (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan yıllık ortalamada 7-8°C daha yüksektir (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir (orta kuşakta olduğunu gösterir)
Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler artırır (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Yıl içinde en uzun gündüz ve gece yurdumuzun kuzeyinde yaşanır (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
Doğusu ile batısı arasında 19°'lik boylam farkı vardır Bunun sonucu olarak 76 dklık yerel saat farkı vardır (19x4=76 dk)

11-29-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Coğrafi Konum Nedir? Kaça Ayrılır? Coğrafya dersinin giriş konusu olan Coğrafi Konum ile ilgili bilgileri yazımızda bulabilirsiniz ÖZEL KONUM Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını ,turizm faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkiler TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur Asya –Avrupa arasında bir köprü durumundadır Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye’den geçer Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler Türkiye’nin gerçek yüzölçümü 814578 km² , izdüşüm yüzölçümü ise 779452 km² dir Aradaki fark ülkemizin engebeli olmasından kaynaklanırNot Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla ise o yer engebelidir (Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde olduğu gibi) Fark az ise düzlüktür (Marmara, İç Anadolu ve GDoğu Anadolu bölgelerinde olduğu gibi) MATEMATİK KONUM Matematik Konum: Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir Bir başka ifade ile Ekvator’a ve Greenwich ‘e göre konumudur Bir yerin matematik konumu ifade edilirken en uç noktalar ifade edilir Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri (paralelleri) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır PARALELLER Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40076km) Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır Ekvator: 40 076 km 30º : 34 700 km 60º : 20 000 km Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır Aynı iklim kuşağındadırlar Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı) İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır Aynı tarihlerde aynı mevsim yaşanır MERİDYENLER Paralelleri dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir Greenwhic’in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır Her meridyen yayını bütünleyen diğer meridyene anti meridyen denir Doğu meridyenlerinin karşısında batı meridyenleri vardır ikisinin dereceleri toplamı 180 dir a) Aralarındaki uzaklık Kutuplara gidildikçe azalır Bundan dolayı aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Ekvatora yakın yerlerde geçilen meridyen sayısı azdır İki Meridyen arası uzaklık 0° Ekvator: 111 km 30° enlemi: 96 km 40° enlemi: 85 km 60° enlemi: 55 km 80° enlemi: 19 km 90° enlemi: 0 km b) Boyları birbirine eşittir İki meridyen arasındaki yerel saat farkı her yerde 4 dakikadır Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı 24x60 = 1440 dak 1440/360 = 4 dak) Not Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalmasına rağmen yerel saat farkı aynıdır Bu durumun sebebi, çizgisel hızın kutuplara doğru azalmasıdır Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar BOYLAM VE ETKİLERİ Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır ULUSAL SAAT (ORTAK SAAT) Bir ülkenin kendisine en uygun meridyenin yerel saatini, bütün ülke sınırları içerisinde geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ulusal saat veya ortak saat denir Rusya , Kanada, Çin, ABD, Brezilya, Hindistan ve Avustralya gibi doğu batı yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde birden fazla ortak saat kullanılmaktadır Saat farklılıklarından ortaya çıkan karışıklıkları önlemek amacıyla uluslararası saat ayarlamalarına gidilmiştir Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7°30' doğusu ile 7°30' batısı kabul edilmiştir Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer almaktadır Güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulaması yapmaktayız İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ Tarih değiştirme çizgisi olarak 180° meridyeni kabul edilir Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır Dolayısıyla batısında bir gün ileri, doğusunda ise bir gün geridir Not Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler Girinti-çıkıntı oluştururlar TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI Kuzey Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır Dört mevsim belirgin olarak yaşanır (orta kuşakta olduğunu gösterir) Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez Yurdumuzda bir cismin gölgesi bütün yıl kuzeye düşer (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan yıllık ortalamada 7-8°C daha yüksektir (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir (orta kuşakta olduğunu gösterir) Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler artırır (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Yıl içinde en uzun gündüz ve gece yurdumuzun kuzeyinde yaşanır (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir) Doğusu ile batısı arasında 19°'lik boylam farkı vardır Bunun sonucu olarak 76 dklık yerel saat farkı vardır (19x4=76 dk)