Coğrafi Konum Nedir? Kaça Ayrılır?
 

Coğrafya dersinin giriş konusu olan Coğrafi Konum ile ilgili bilgileri yazımızda bulabilirsiniz.

ÖZEL KONUM

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir
Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur.
ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını ,turizm faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkiler.

TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI
Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur.

• Asya –Avrupa arasında bir köprü durumundadır.
• Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir.
• Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur.
• Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye’den geçer.
• Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir. Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler.
• Türkiye’nin gerçek yüzölçümü 814.578 km² , izdüşüm yüzölçümü ise 779.452 km² dir. Aradaki fark ülkemizin engebeli olmasından kaynaklanır.Not
  Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla ise o yer engebelidir (Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde olduğu gibi). Fark az ise düzlüktür (Marmara, İç Anadolu ve G.Doğu Anadolu bölgelerinde olduğu gibi).
  MATEMATİK KONUM
  Matematik Konum: Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir. Bir başka ifade ile Ekvator’a ve Greenwich ‘e göre konumudur.
  Bir yerin matematik konumu ifade edilirken en uç noktalar ifade edilir.
  Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri (paralelleri) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır.

PARALELLER

• Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir.
• Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40.076km). Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır.

Ekvator: 40 076 km
30º : 34 700 km
60º : 20 000 km

• Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir. Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler.
• 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler.
• İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir.
• Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar.
• Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir.

Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler

Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir.
Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı).
İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır.
Aynı tarihlerde aynı mevsim yaşanır.

MERİDYENLER
Paralelleri dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir

• Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir. Greenwhic’in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır.
• Her meridyen yayını bütünleyen diğer meridyene anti meridyen denir. Doğu meridyenlerinin karşısında batı meridyenleri vardır. ikisinin dereceleri toplamı 180 dir.

a) Aralarındaki uzaklık Kutuplara gidildikçe azalır. Bundan dolayı aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Ekvatora yakın yerlerde geçilen meridyen sayısı azdır.

İki Meridyen arası uzaklık
0° Ekvator: 111 km
30° enlemi: 96 km
40° enlemi: 85 km
60° enlemi: 55 km
80° enlemi: 19 km
90° enlemi: 0 km

b) Boyları birbirine eşittir.

İki meridyen arasındaki yerel saat farkı her yerde 4 dakikadır. Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı 24x60 = 1440 dak. 1440/360 = 4 dak.).
Not
Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalmasına rağmen yerel saat farkı aynıdır. Bu durumun sebebi, çizgisel hızın kutuplara doğru azalmasıdır.
Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.

BOYLAM VE ETKİLERİ

Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır.

ULUSAL SAAT (ORTAK SAAT)
Bir ülkenin kendisine en uygun meridyenin yerel saatini, bütün ülke sınırları içerisinde geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ulusal saat veya ortak saat denir.
Rusya , Kanada, Çin, ABD, Brezilya, Hindistan ve Avustralya gibi doğu batı yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde birden fazla ortak saat kullanılmaktadır.
Saat farklılıklarından ortaya çıkan karışıklıkları önlemek amacıyla uluslararası saat ayarlamalarına gidilmiştir. Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir. Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7°30' doğusu ile 7°30' batısı kabul edilmiştir.
Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer
almaktadır. Güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulaması yapmaktayız. İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır.

TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ

Tarih değiştirme çizgisi olarak 180° meridyeni kabul edilir. Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır. Dolayısıyla batısında bir gün ileri, doğusunda ise bir gün geridir. Not
Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler. Girinti-çıkıntı oluştururlar.

TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

• Kuzey Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır.
• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. (orta kuşakta olduğunu gösterir)
• Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez.
• Yurdumuzda bir cismin gölgesi bütün yıl kuzeye düşer. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan yıllık ortalamada 7-8°C daha yüksektir. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir. (orta kuşakta olduğunu gösterir)
• Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler artırır. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Yıl içinde en uzun gündüz ve gece yurdumuzun kuzeyinde yaşanır. (kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Doğusu ile batısı arasında 19°'lik boylam farkı vardır. Bunun sonucu olarak 76 dk.lık yerel saat farkı vardır (19x4=76 dk.).