Örf Ve Adetlerimiz

Örf

Örfler çoğu zaman toplumun katı beklentileri olarak nitelenen birtakım örnek tutum ve davranışlardır Örfler aynı zamanda toplumu herhangi bir değer sisteminin bünyesini oluşturan temel taşlarını da temsil ederler Bu değerler sistemi toplumsal yapının durumuna göre giderek özel bir hukuk sistemine göre ya da o sistemdeki bir yasa maddesine de gerekçe olur Örflerin bireyle birey bireyle aile bireyle komşular ve akrabalar bireyle halk ve ulus arasındaki ilişkileri davranışları tutum ve tavırları düzenleyen ve belirleyen işlevleri vardır Toplumun her üyesini sürekli olarak baskı altında tutan örfler zorlayıcı yaptırıcı ya da yasaklayıcı yaptırımlarıyla bireyin grupla cemaatla ya da toplumla uygunlaşımını sağlarlar Öte yandan cins yaş sınıf ve mesleklere göre belirlenmiş çeşitli örfler bunlar arasında bağlantıyı koruma kollama pekiştirme ve denetleme işlevleriyle de yüklüdürler Örflere karşı çıkma kimi toplumlarda yasaya karşı çıkmayla bir tutulur; hatta zaman zaman yasaların da üstünde tutularak katı ve bağışlamasız bir tutumla birey cezalandırılır

Adetler

Adetler tıpkı örfler gibi birçok sosyal içerikli ilişkiyi düzenlemekte yönetmekte ve denetlemektedirler Toplumsal yaşamın düzenli gitmesinde kuralların uygulanmasında adetler etkili olmaktadırlar; örneğin karşılama ve uğurlamalar; yemek ve sofra düzenleri; geçiş dönemleriyle ilgili kutlama ve kutsamalar; kız isteme nişanlılık ve evlenme usülleri; cinsler yaş grupları meslek mensupları arasındaki ilişkilerin biçimleri; selamlaşma hatır sorma sırasında uyulması gereken kurallar; bayramlar mevsimler önemli günlerle ilgili davranış biçimleri; 'yas alma' 'baş sağlığı dileme' gibi durumlarda söylenecek sözler takınılacak tavırlar ve tutumlar adetlerin alanına girerler Adetler çeşitli kökenlerden kaynaklanmış ve biçimlenmişlerdir; bunlar içerisinde geçmiş zamanların yaşama biçimleri dünya görüşleri ilginç rastlantı ve olaylar önemli bir yer tutarlar Bir toplumda toplumun bütününü ilgilendiren adetler olduğu gibi çeşitli mesleklerin mezheplerin etnik grupların vb kendilerine özgü adetleri vardır Adetlerin pratikteki uygulanışını giderek gelenekleşmesini sağlayan bu konuda bilinçli yada bilinçsiz görev üstlenen yaş ve cins gruplarıyla dinsel liderler dernek yöneticileri oyun grubu başkanları bulunmaktadır Kimi adetler oldukça durağan ve sürekliyken kimisi de zamanla değişebilen niteliktedir Adetlerden bir bölümü toplumun büyük değişim çalkantısına ayak uydurarak özlerinde ve biçimlerinde sınırlı değişmelere uyarak benliklerini bir dereceye kadar korurken bir bölümü de tıpkı canlı organizmalar gibi etkinliği ve diriliğini zamanla yitirerek gün gelir ortadan kalkarlar

Gelenek

Gelenekler geniş anlamıyla bir kuşaktan ötekine geçirilebilen bilgi tasarım boş inanç yaşantı biçimi; daha geniş anlamıyla maddi olmayan kültürdür Dar anlamda ise kuşaklar boyunca bir toplumun örneğin kutsal yada politik işleri gibi önemli konulardaki görüşlerdir Gelenekler sözlü ve yazılı olmak üzere iki bölüme ayrılırlar Tıpkı adetler gibi ama onlardan daha güçlü olarak toplumsal yaşamın düzenlenmesinde ve denetlenmesinde önemli rol oynarlar Nitelikleri bakımından genellikle tutucu olan gelenekler aile hukuk din ve politika gibi toplumsal kurumlar üzerinde etkilidirler; bilim ve sanat geleneklerin daha az etkisi altındadırlar Bireyin bağlı bulunduğu grubun yada toplumun geleneklerine karşı çıkması bu karşı çıkışın derecesine göre bireyin toplulukça afarozundan saldırıya uğramasına hor görülmesinden alaya alınmasına kadar genişleyen tepki türlerinde biçimlenir Geleneklerin tıpkı örfler gibi yasalarla belirlenmiş türleri vardır Yasa geleneklere ve onlara aykırı davranışlar için verilecek olan cezaları bir ölçüye sokmaya çalışır Gelenekler genellikle yasalardan çok daha geniş bir alanı yönetirler

Görenek

Göreneğin örfe adete geleneğe bakarak yaptırım gücü daha zayıftır Örfteki yapılma zorunluğu adet ve gelenekdeki yapılmalı özelliği görenekteki yapılabilme özelliğini alır En yalın tanımıyla bir şeyi görüle geldiği gibi yapma alışkanlığı olan görenek öteki sosyal alışkanlık gibi gerekli ve uygun görülenleri kapsar Ama bunların mutlaka yerine getirilmesini istemez Öteden beri yapıla gelmekte olan fakat henüz adet durumunu kazanmamış olan bu davranış biçimlerine grubun toplumun gelişmesin uygun yenilikler eklenir Bunlar süreklilik kazandığı gibi bir süre sonra ortadan kalkabilirler Görenekler günlük yaşantımızın gerekli gördüğü ilişkilerin düzenlenmesinde bireyler arasındaki sürtüşmeleri azaltmakta toplumsal ilişkilerin kolaylaşmasında belirleyici rol oynarlar Komşu ziyaretlerinde hasta yoklamalarında alış-verişte ortak taşıtlara inip binmede tanışma ve tanıştırılmalarda nasıl davranılacağını belirleyerek ilişkilerin düzenli gitmesine yardımcı olurlar

Dogum Adetleri
Gebelik:
Kadın gebeliği ilk önce uygun bir dille duyurulur Eşler birlikte kızın
evine giderler Anne adayı mutlu haberi kendi annesine iletir Anne de
eşine söyler tüm aile bu mutlu olayı kutlar Bazı yörelerde horoz kurban
edildiği bile olur Mutluluk haberini duyan aile kızları ve damatlarına
hediyeler verir Bebek için giysiler yatak malzemesi gibi hazırlıklar
yapılır Eltiler görümceler oğlan ve kız annesi gelinin arkadaşları gebe
kadının doğum hazırlıklarına yardımcı olurlar

Gebe gelinin baş bağlaması:
Gebe kaldığını anlayan gelin durumu kaynanasına bildirir Durumu öğrenen
kaynana sevinçle bir kasaba gider ve 7 adet koyun kellesi alır Bunları
yıkar temizler bir kazanda kaynatır Kelle yemeği olarak hazırlar Yanına
pilav komposto tatlı vb de yapar Mevsim meyvelerini de katarak sofraya
getirir Gelinin akranı yeni evli gelinleri bu sofraya davet eder Gelin ve
arkadaşları yemeklerini yer türküler söyler oyunlar oynar
Geline yakasız köyneğini üç eteklerini kısa enli cepkenini giydirirler
Giysileri giydirilirken selavat getirirler Gelinin başı renkli poşularla
bağlanır; poşunun üzerine altından veya gümüşten takılar takılır Bu poşular
7 renktir Her rengin ucu birer metre kadar uzunlukta sırttan aşağı
sarkıtılır Ayrıca bir kırmızı poşu ile de gelinin ağzı örtülür
Gelin bu sırada konuşmaz Eşi kaynata ve kaynanası yakınları arkadaşları
baş bağlanmasının arkasından hediyeler (anmalık) verirler Konuşmasını
isterler Gebe kalan başı bağlanan gelin artık aile içinde statü
kazanmıştır Gelinin eteğine çocuk şapkası ve başörtüsü koyarlar Gelin
eteğiyle bunları 3 kez havalandırır Etekteki şapkayı kapan konuk
gelinlerden birinin oğlu olacağı başörtüsünü kapanın ise kızı olacağına
inanılır Bu atış üç kez tekrarlanır Son atışta şapkayı ve başörtülerini
kapan gelinler bunlara sahip olur Başı bağlanmış olan gelin artık
konuşmaya başlar

Gebelikle ilgili ve gebelik süresince uygulamalar:
· Kadın gebeliği süresince al basmasın diye başına al örtü bağlar
· Gelinin ağırlığı düşmesin diye boynuna altın takılır
· Nazarı önlemek için ise göz boncuğu ve maşallah gibi takılar
takılır
· Kadın gebeliği sırasında al yanaklı güzel yüzlü ise oğlan
doğuracak demektir
· Kadının karnı büyükçe ve yukarıda ise kız doğuracak şeklinde
yorumlanır
· Aşeren kadın çirkin bulduğu şeylere bakmaz kelle yemez
Gebe kadın için “kız kasıkta oğlan karında durur” derler Kız çocuğunun
doğumu sırasında kasık oğlan çocuğunun doğumunda annenin sırtı ağrır
Aşerme sırasında kadına özlemini duyduğu herşey yedirilir
· Aşeren kadına sakız çiğnetilmez sevmediği yiyecekler yedirilmez
· Çirkin bulduğu korktuğu çekindiği şeylere baktırılmaz
· Tilkiye bakarsa çocuğunun sinsi tavşana bakarsa yarık dudaklı
mandaya bakarsa hantal olacağına inanılır
· Çirkin bulduğu kadına da erkeğe de bakmaz
· Gebe kadına çevresindekilerce sürekli iyimser ve neşeli olması
öğütlenir

Doğum:
Yaşamın başlangıcı olan doğum her toplum gibi Tahtacılarda da çok çok
önemsenir Duygular yoğunlaşır Çünkü doğum olağanüstü bir olaydır Soyun
sürmesi demek olan doğumdan önce; doğum kolay olsun diye:
· Çeşmenin musluğu açılır
· Oklavalar kırılır
Her obanın doğuma yardımcı bir ebesi vardır o çağırılır Komşu-akraba olan
becerikli kadınlar da doğum için çağırılır Çocuğun giysileri hazırlanır
bir kazan su kaynatılır Bu su ile doğuma yardımcı tüm kadınlar ellerini
yıkarlar Gebe kadını sancısı gelsin diye iki kadın kollarından tutar
yürütür Sonra bir battaniye içine kadını yatırır sallarlar Bundan amaç
çocuğun karında doğuma hazır duruma gelmesidir Bu arada kadınlar gebe
kadının kasığını çekerler Doğum zor oluyorsa tavana bir ip bağlanır kadın
ipten tutunup güç alarak ıkınır rahim avuç içi kadar açılırsa çocuk doğuma
hazır demektir Ebe kasığa basar yardımcı kadınlar sürekli gebe kadına
moral vererek cesaretlendirir Doğan erkek çocuk ise sevinç daha fazla olur
Ailenin başka oğulları olsa bile bu sevinç değişmez Doğumdan sonra çocuğun
eşi düşer düşmezse ebe elini yıkar zeytinyağı ile yağlar göbek bağından
tutarak eşi çıkarır Çıkarılan eş evin uzağında ayak basmayacak bir yere
gömülür

Göbek kesme:
Ebe eliyle çocuğun göbeğiyle eşi arasında bir karışlık boşluk bırakır Elini
çıkıntılı göbeğin üzerine koyduktan sonra keser Göbek bağı ikiye katlanır
çok sıkı olarak bağlanır Sıkı bağlanmazsa bebek ölür Bir hafta içinde
göbek bağı kuruyarak kendiliğinden düşer
Çocuk kız ise bir çeyiz sandığına veya dikiş makinesinin çekmecesinde göbek
bağı saklanır Doğan çocuk erkek ise göbek bağı okulun bahçesine “okusun
adam olsun” dileğiyle gömülür Kız için ayağı evde olsun evcil olsun
dileğiyle göbek bağı mutlaka evin içinde saklanır
Doğumdan sonra kadına soğuk su verilmez üşütmesin diye kekik kaynatılır
Bir gün boyunca çocuğa ılık şekerli su verilir Bu arada karın bölgesindeki
kan aksın ve kadın göbekli olmasın diye karnı bir çarşafla sıkılır ve
bağlanır Gebe kadın bu bağ ile birkaç gün kalır Ağrı olursa arpa unu
soğan kekik un yoğrularak yakı edilir ve karına bağlanır
İlk anne sütü ayak deyip çiğnenmeyecek bir yere sağılır çocuğa verilmez
İkinci süt ilk birkaç damlasından sonra çocuğa içirtilir İlk süt
verilirken memede çatlama olmasın diye soğan kesilir yara üzerine sürülür
Kadın yatağına çocuğuyla birlikte yatırılır konu-komşu çorba ve pelte
pişirerek kutlamaya gelirler “Analı-babalı büyüsün” “yaşı uzun olsun”
genellikle ana dilekleridir

Bebek görümü:
Soyu sürdürmenin belgesi olan bebek doğunca oba köy büyük sevince boğulur
Hemen bir kişi baba adayına müjdeci gönderilir Baba müjdeciyi ödüllendirir
Gücüne göre armağanlar verir
· Bebeğin yüzü sürekli sarı bir örtü ile “sarılık olmasın” diye
örtülüdür
· Anne ise albasmasın diye al örtülür
· Yastığın altında ise bir bıçak ve ekmek bulunur
Bu albasmaması için bir önlemdir Baba çocuğu görmeye geldiğinde elinde
eşine görümlük adlı hediyeyi getirir Çocuğa “maşallah” der öyle bakar aile
büyükleri ve yakınları anneye ve çocuğa görümlükle gelirler 40’ı çıkmayan
çocuk dışarı çıkarılmaz Bazen zorda kalınırsa 20’sinde dışarı çıkarılır
Anne de zorunlu kalmazsa dışarı çıkmaz uzaklara gitmez ağır iş yapmaz
yük kaldırmaz ayrıca 40 günlük süre içerisinde eşiyle yatmaz Evde anne
yalnız bırakılmaz Deneyimli bir kadın “görümce kaynana anne” gibi bulunur
Çocuğun beslenmesi temizliği sağlığı ve annenin sağlığıyla bunlar
ilgilenir Eğer anne bilmiyorsa çocuğu deneyimli kadınlar beler Kimi yerde
çocuk beşiğe alınır Beşiğe yatırılan çocuğa kundak yapılmaz bez bağlanmaz
Beşiğin altında lazımlık bulunur Buna Isparta ve Antalya yöresinde “sülbüş”
denir

Kadın çocuğu emzirirken beşikte sarılı bebeğin üzerine eğilir öyle emzirir
çocuk kundaktaysa annenin kucağına verilir
· 40’lı kadın cenazeye gitmez gitmek zorunda kalırsa cenaze suyunun
üzerinden atlatılır eli-yüzü cenaze suyuyla yıkatılır
· Başka bir kırklı kadınla karşılaşırsa karşılıklı iğne değişirler
· 40’ıncı günü bir tasın içine 40 adet küçük taş 40 adet gül veya
mevsim çiçeği atılır Kimileri 40 taş yerine 40 metal para atarlar Bu
tastaki suyu süzerler bunu 39’ar kez annenin ve çocuğun üzerine dökerler
40’ıncı su kalan suyun tümüdür bu da dökülür böylece kadın ve çocuk ayrı
ayrı kırklanmış olur
Çocuğa giysisi giydirilirKimi yerleşim birimlerinde anne çocukla birlikte
kırklanır Şimdilerde kent ve kasabalara yerleşen Tahtacılar kırklı kadın
ve çocuğu hamama götürüyorlar
· Nazarı değen kadın varsa çocuk ona gösterilmez
· Kadın görürse bir parça giysisinden bez kesilerek alınır

Çocuğu olmayan kadına Antalya yöresinde “Kasnak” adı verilir Sütü olmayan
kadının yerine başka bir kadın çocuğa süt verir buna süt annesi denir
Nazar değmesin diye nazar boncuğu üzerlik çöre otu sarımsak kökü ile
nazarlık yapılır çocuğun kundağı veya yatağına asılır Çocuk devamlı
ağlarsa kurşun dökülür Önceki çocukları kız olanlar oğlan olsun diye
kızlarına Songül Sonnur Yeter Döne Döndü gibi adlar verilir Yeniden kız
doğarsa Kısmet adı verilir Çocuğu yaşamayanlar ise Dursun adını verirler
Ad verme:
Anne-baba çocuğuna adını kendileri koymaz aile büyüklerine bırakırlar
Oğlan olursa şu kız olursa bu gibi değerlendirmeler yapılır Genellikle eski
ataların adları yaşatılır Doğumun yedinci günü çocuk tuzlanır Tuz yemeği
adı altında köylüye bir yemek verilir Bu yemeğe yalnız köyün kadınları
çağrılır Bir yandan çocuk tuzlanır diğer yandan da tespit edilen ad çocuğa
verilir

Daha önceleri ölmüş ataların adları verilirken şimdi Özlem Özgür Sevgi
Barış Umut Türkü Pınar Irmak Deniz gibi adlar konmaktadır Eski ve
geleneksel Ali Fatma Veli Gülsüm Emine Zeynep Hasan Hüseyin gibi
isimler daha az konmaktadır
Köylerde aşerme albasması alkarası kırklama nazar değmesi “gözdeğmesi”
40 basması gibi olgular azalarak da olsa yaşamaktadır Eğitim oranı
yükseldikçe bu tür olgular yerini yitirmektedir Günümüzde köy ebelerinin
yerini diplomalı ebeler almışsa da birçok köyde ve ağaç kesimi yapılan
obalarda köy ebesinin doğurttuğu kadın sayısı hayli fazladır

Sünnet Dügünü
Her ailenin erkek çocuğu sahibi olduktan sonra ilk telaşı çocuklarını sünnet ettirmek kaygısıdır Bu hal ve kaygı İslami bir adet olarak yaşanmaktadır Sünnet olacak çocuklar bir hafta önce haberdar edilir ve sünnet olacak çocuklar olarak topluca sünnet olurlar: Sünnet bittikten sonra Hocalardan mevlit ve ilahilerle devam eder ve arkasından toplu pilav ziyafeti verilir çocuklara hediyeler takılır
Çankırı'da bulunan köylülerimiz
Çankırı adetlerine göre Düğün Başlangıcı:
Çankırı'da sünnet düğünleri genellikle sonbahar mevsiminde yapılır Çünkü bu mevsim her aile için bir çok telaşın son bulduğu ve her şeyin bol olduğu bir mevsimdir
Düğün öncesinde sünnet olacak çocukları için evlerde birer yatak (Karyola veya somya) süslü olarak hazırlanır Çocuk tek ise tek yatak bir kaç tane ise bir karyolaya üç dört çocuk yatırılır Ev bir bayram yeri gibi süslenir Sünnet edilecek çocuk için hazırlanan düğüne matbu olarak yapılmış davetiyeler ile eş dost ve akrabalar çağrılır Davetlilere pilav ayran asıl olmak üzere ailenin durumuna göre yemek ziyafeti verilir Yemekten sonra mevlit okutulur ilahiler söylenir Çocuklar ise alınlarında "maşallah" yazılı ve özel olarak hazırlanmış sünnet elbiseleri giydirilmiş vaziyette arabalarla şehirde gezdirilir Ki bu hal çocuğu sünnet olmağa iyice alıştırır ısıtır diye kabul edilmektedir
Sünnet olacak çocuklar evde hazır bulunan sünnetçi önüne getirilince hafızlar tarafından "aşr-ı şerif" okunur fatihalar okunur Bu esnada çocuk veya çocuklar sünnet edili

Asker Uğurlama
ASKERE UĞURLAMA

Askere gidecek delikanlılar bir düğün bir bayram havası içinde askere uğurlanır Muhtarlar sevk pusulalarının dağıttıktan sonra mahalle ve köylerde gençleri heyecan sarar Bunlar askere gitmeden önceki son birkaç gününü dinlenerek arkadaşları ile eğlenerek be büyüklerini ziyaret ederek geçirir Hele son gece sabahlara değin eğlenilir Askerliğe gidecek delikanlıya ısmarlaşırken büyükler tarafından para mendil çorap gibi hediyeler verilir Aynı istikamete veya birliğe sevk edilen gençler ilçeden dört beş kişilik gruplar halinde ayrılır Bunlar evden çıkarken anaları peşlerinden su döker Kalabalık bir grup tarafından bazen davul zurna eşliğinde şehre kadar getirilir ve oyunlar oynanarak otobüslere bindiriliraskere uğurlama sırasında silahlar fişeklerde patlatılır

İSLAMİYETE GÖRE ÖLÜM VE ÖLÜM TÖRENİ

Kur'an-ı Kerim'in Ankebut suresinin 57 ayeti "Herkes ölümü tadacaktır" diyerek bu kaçınılmaz sona vurgu yapar Ancak bu son derece dünyadaki hayatın sonudur İsra suresinin 99 ayeti "Allah onlar için bir son biçti" diyerek bu kaçınılmaz sona işaret eder Bu dünyadaki hayatı sona eren kişi ahirette sonsuza değin yaşayacaktır Peygamber bir hadisinde "Kabir cennet bahçelerinden bir bahçe ya da cehennem çukurlarından bir çukurdur" diyerek ahiret hayatının mezardan itibaren başladığı inancı İslamiyet'te kabir azabı sözünde somutlaşır İslamiyet'e göre beden gömüldükten sonra çürür yok olur; ancak ruhu sonsuza kadar yaşar Kabir azabı yaşayacak olan da yine bu ruhtur Ancak bedenden ayrılan ruh tekrar bedene döndürülebilir Öldükten sonra dirilme inancı İslamiyet'in temel taşlarından biridir Bu görüş Bakara suresinde şu şekilde dile getirilir "Siz nasıl olur da Allah'ı tanımazlık edersiniz ki cansızken size o can verdi sonra sizin canınızı gene o alacak sonra da gene o diriltecek daha sonra da gene O'na döndürüleceksiniz" Yine aynı konuda En'am suresinin 36 ayeti şöyle der: "Gerçekten çağrıya gelen sadece kulağı işitenlerdir Ölülere gelince onları ancak Allah diriltecektir Sonra onlar gene Allah'a döndürülecektir"

İslamiyet'e göre ölünün ardından ağlamak yas tutmak doğru değildir; çünkü ardından ağlanan ölü kabirde rahat edemez kabir azabı görür Peygamber ölünün ardından yas tutmakla ilgili şu hadisi söylemiştir "Başına yüzüne vuran üstünü başını yırtan cahiliyetteki gibi ağıtlarla yas tutan bizden değildir" Ancak kadınların ölen kocalarından sonra yeniden evlenmeleri için geçecek süre anlamında yas kabul edilmektedir Bununla ilgili peygamber bir hadisinde şöyle demiştir "Allah'a ve ahirete inanan bir kadına üç günden çok ölü yası tutması (süslenmesi anlamında) helal olmaz meğer ki ölen kocası ola Ölen kocasıysa henüz gerdeğe girmemiş de olsa dört ay on gün hamileyse doğurup lohusalığı geçinceye kadar süslenmez evlenmez" "Yasaklanan yas haykırarak ağlamak dövünmek üstünü başını yırtmaktır"
Kabir azabıyla ilgili olarak İbn Abbas şunu anlatmaktadır "Resullullah bir mezarlıktan geçerken iki ölünün yattığı bir yerden sesler işitti ve: Her ikisi de azap olunuyor dedi Sonra bir hurma dalı isteyerek ikiye böldü ve her iki kabrin başına dikti ve: Bu dallar yaş kaldıkça azaplarının hafiflemesi umulur buyurdu" Peygamberin bu davranışı dinler tarihi boyunca birçok kültürde görülen mezara ağaç dikme çiçek bırakma çeşitli kutsal bitkiler bırakma davranışlarından izler taşımaktadır

İslamiyet'te mezarlara yalvarmak mezarları türbe haline getirmek hoş bir davranış olarak görülmez Bu konuyla ilgili Peygamber bir hadisinde şöyle der: "Peygamberlerinin kabrini mescit yapan (tapan) Yahudi ve Hıristiyanlara lanet olsun sakın benim kabrimi mescit yapıp mezarıma tapmayın" İslamiyet'in mezar ziyaretlerindeki pagan uygulamalara bu olumsuz bakış açısına rağmen yurdumuzda bu uygulamalar halen varlığını devam ettirmektedir

Bu kısa açıklamadan sonra İslamiyet'te uygulanan ölüm geleneğini ölüm öncesi ölüm ve ölüm sonrası olarak özetleyelim

ÖLÜM ÖNCESİ

Ölmek Üzere Olan Kişiye Yapılan Uygulamalar

1- Öleceği anlaşılan kişi yüzü kıbleye karşı gelecek şekilde sağ tarafına çevrilir Kişiye Kelime-i Şehadet getirtilir Başında bulunanlar da onunla birlikte Kelime-i Şehadet getirirler

2- Bu sırada kişinin yanında akrabaları bulunur ve bu anda Yâsin ve ya Ra'd suresi okunabilir

ÖLÜM SIRASI

Kişi ölünce çenesi bağlanır gözleri kapatılır elbiseleri çıkartılır ve ince bir örtüyle üzeri örtülür Ölünün şişmemesi için ölünün üzerine bir demir parçası konur Yıkanıncaya kadar ölünün yanında Kur'an okumak yasak olmamasına rağmen yapılmaması gereken bir davranıştır

Ölünün Yıkanması

İslam inancına göre ölünün yıkanması gerekir Bunun için ölü teneşir üzerine veya yüksekçe bir yere sırtüstü yatırılır Sonra ölüye abdest aldırılır Abdeste önce yüzden başlanır ağza ve buruna su verilmez; parmağa sarılı bir bezle dudaklarının içi dişleri ve burun delikleri ıslatılır Kolları yıkanır başı meshedilir ayakları yıkanır Abdest bittikten sonra üzerine ısıtılmış su dökülür saçı ve sakalı başı ve bedeni iyice temizlenir Sonra sol tarafına çevrilerek sağ tarafı sağ tarafa çevrilerek sol tarafı yıkanır Yıkayıcı ölünün karnına yavaşça dokunarak ölünün vücudundan bir şey çıkarsa onu da yıkar Ölüyü yıkarken her organı üç defa yıkamak sünnettir Ölünün tırnak ve saçları kesilmez Saçları ve sakalı kesilmez Erkek ölüyü erkek kadın ölüyü kadın yıkar Kadın ölen kocasının cesedini yıkayabilir; ancak erkek ölen karısını yıkayamaz

Kefenleme

İslam'da kefen üç çeşittir:

a) Sünnet Kefeni: Erkekler için gömlek izar ve lifafe olmak üzere üç kattır Boyun kökünden ayaklara kadar uzanan gömleğin yeni ve yakası yoktur İzar ve lifafe baştan ayağa kadar uzanır Lifafe İzar ve gömleğin üzerine giydirilir İzardan biraz daha uzun tutulur Kadın kefeninde ise bunlara ek olarak baş ve göğüs örtüsü kullanılır

b) Kifayet Kefeni: Ölen kişinin maddi durumunun bozukluğuna paralel olarak kifayet kefeni ile yetinebilir Bu kefen izar ve lifafeden ibaret olup ölen kadınsa bunlara ek olarak baş örtüsü dahil edilir

c) Zaruret Kefeni: Zorunluluk halinde ölü ne bulunursa onunla kefenlenir

"Kefen hazırlandıktan sonra tütsülenir" "Sünnet kefen şöyle yapılır: Önce lifafe yayılır Onun üzerine izar konulur Daha sonra ölüye kefen gömleği giydirilip izarın üstüne konur İzar önce ölünün soluna sonra sağına sarılır" Lifafe de sağa sonra sola sarılır Ayaklarının altından ve başının üstünden bağlanır"

"Kadın cenazenin kefenlenmesinde kadının saçları ikiye ayrılarak göğsünün üstüne konur Kadın kefenlendikten sonra başı ve yüzü başörtüsü ile örtülür İzarın üstünden göğüs örtüsü bağlanır Göğüs örtüsü göğüsten göbeğe veya dizkapaklara kadar olan bir örtüdür" Daha sonra ise lifafe sarılır

Cenaze Namazı
Ölen bir kişinin cenaze namazının kılınabilmesi için her şeyden önce Müslüman olması ve ölünün yıkanmış olması gerekir Bunun yanında ölünün vücudunun bütünlüğünü korumuş olması yani başı ile beraber vücudunun yarıdan çoğunun olması şarttır Cenaze namazını topluluk içinde birkaç kişinin kılması da yeterlidir Tüm topluluğun kılması şart değildir Cenaze namazını usulünü bilen herkes kıldırabilir"

Ölünün Gömülmesi

"Cenaze namazından sonra ölü mezara konur Mezarın en az göğüs hizasına kadar kazılması şarttır Ölü gömülürken kefenin bağları çözülür ve sağ yanına yatırılarak kıbleye yöneltilir" "Ölü kadın ise ölünün en yakınının onu mezara koyması gerekir Kadının mezara inmesi yasaktır Mezarların üzerine yapı yapmak süslemek islamda haramdır Ancak taş dikmek isim yazmak ağaç dikmek yasak değildir"

Telkin

Ölü mezara konulduktan sonra ve üzeri toprakla örtüldükten sonra topluluk mezarın başına oturarak imam veya başka birisinin okuduğu Kur'an-ı dinler ve ölünün ruhuna fatiha okur İslamiyet'e göre bütün insanlar ister Müslüman olsun ister olmasın ölüp de mezara konunca Münkir ve Nekir adlı iki melek tarafından sorgulanır Sorgu dinsel olup ölünün Müslüman olup olmadığını saptamak için yapılır Cenazenin defin edilmesi sırasında imamın mezar başında verdiği talkın (telkin) sorgu sırasında ölünün korkudan dilinin kekelememesi içindir

ÖLÜM SONRASI
Taziye

Ölünün yakınları komşuları akrabaları tarafından ziyaret edilerek "Allah size sabır ve ecir versin hüküm Allah'ındır Allah cennete kavuştursun" denilerek teselli edilirler Ölünün gömülmesinden sonra kederli olan ve yalnız kalan ölü evinin ziyaret edilmesi yani taziye hususunda peygamber "Kim felakete uğrayan kardeşini taziye ederse Allah ona kıyamet gününde ikram elbiseleri giydirir" demiştir Taziye üç gündür; ancak uzakta olanlar daha sonra da taziyeye gelebilirler Bu süre içinde komşular yemek yaparak ölü evine getirirler

Mezar Ziyareti

İslamiyet'e göre kabir ahret âleminin başlangıcıdır Ölümü her canlı tadacaktır Ölüm yok olmak değildir Bir evden bir eve göç etmek gibidir Ölen her kişi kıyamette dünyada yaptıklarından hesaba çekilip cennete veya cehenneme gönderilinceye kadar kabirde kalacaktır Kabirde hem ruha hem de bedene nimet ve azap vardır Peygamberler veliler ve şehitler mezarlarında da diridirler Kabirde ölü kendini ziyarete gelenleri tanır Bunun için kabirde bulunan ölülere selam vermek sünnettir Bir hadiste peygamber" "Bir kimse din kardeşinin kabrini ziyarete gider ve mezarı başında oturursa onu tanır ve selamına cevap verir" demiştir Ölü kabrinde bilinmeyen bir hayatla diridir Müslümanların kabrini ziyaret etmek peygamberin de yaptığı tavsiye ettiği bir davranıştır Bir hadiste peygamber "Kabirleri ziyaret ediniz! Kabir ziyareti ölümü hatırlatır" ve "Kabir ziyaretini size yasaklamıştım Şimdiden sonra ziyaret edebilirsiniz Böylece ibret alır gafletten uyanırsınız" demiştir

hıdırellez geleneği
Hıdrellez gelenekleri 6 Mayıs günü bütün yurtta olduğu gibi ilimizde de kutlanmaktadır Ancak ilçeler arasında bazı değişikliklerde görülmektedir Bolu'nun her ilçesinde piknikte salıncağa binme adeti görülür böylece günahların atılacağına inanılır Ortak bir diğer özellik sütü mayalamadan bırakmaktır Hızır'ın geleceği ve süte dokunarak mayalanacağı düşünülmektedir Seben ilçesinde mayasız süt yoğurt olursa bir sene boyunca o yoğurttan yoğurt mayalanır Göynük'te süt yoğurt olursa bu yoğurttan birer parmak alınarak diğer yiyeceklere de sürülür Seben de hıdrellez dini bir gün gibi nitelendirilmektedir

Temizliğe özen gösterilir Kekik bitkisinin hıdrellezden sonraki günlerde toplanırsa şifalı olacağına inanılır Genelde kutlamalar için suyun ve yeşilliğin bol olduğu bir yer tercih edilir Mengen ilçesinde hıdrellezin bir gün öncesi akşam herhangi bir gül ağacının dibine küp gömülmekte ve sabah manilerle açılmaktadır O gün hiç bir tarla bahçe işi yapılmaz Ev isteyenler evlerinin bahçesine ev bebek isteyenler bezden bebek yaparlar Ateş yakılıp üstünden atlanırGerede'de davul çalınarak Esentepe'ye gidilir herkesten odun toplanıp ateş yakılır yemekler pişirilip hep birlikte eğlenilir

Kız çocukların saçları örülür Genç kızlar ısırgan otu koparıp bekletirler eğer ot solarsa sevdiklerine kavuşamayacaklarına inanırlar Yeşil soğanlardan iki tane alıp birine yeşil diğerine kırmızı kurdele bağlanır Yeşil kurdele ile bağlı soğan bir iki gün içinde uzarsa sefa sürüleceğine kırmızı kurdeleli soğan uzarsa cefa çekileceğine inanılır Kısmeti çıkmamış kızlar için çarşıdan hiç kullanılmamış bir kilit alınır hıdrellez günü o kişinin başının üzerinde kilit üç defa açılıp kapatılır üçüncüde açık bırakılır
Yedi çeşit ot veya çiçek toplanıp kaynatılır suyu ile yıkanıldığında şifalı olacağı düşünülür Kız çocukları ip üzerine oturtulup saçları taranır uçları kesilerek ısırgan otu veya asma kökünün dibine gömülür Mudurnu'da kırmızı gülün dibine kırmızı bezle bağlı para koyulur ve o para bir sene harcanmadan cepte taşınırGöynük Gürcüler Çayırı Bey bahçesi Hıdrellez eğlenceleri için seçilmiştir O gün dilek dilenir sabah ezanında kağıda yazılıp akan bir suya atılır Giderken de gelirken de kimseyle konuşulmaz kağıt akıp giderse dileğin gerçekleşeceğine inanılmaktadır Hıdrellez günü yılan gelir düşüncesiyle evlere odun getirilmez Aynı gün dikilen fasulyeler kurtlu olur Hıdrellez çorbası olarak keşkek pişirilir

Hıdrellez günü yabancı bir insan görülürse misafir edilir Isırgan otu kaynatılıp içilir veya yemeği yapılır S harfi ile başlayan süt sarımsak soğan simit sucuk salça sütlaç salatalık vs yenilir Bolu'da üç yol çatağına genç kızlar evlenmek için taş taş üstüne koyarak dilek tutarlar Ağaç kaşıklar ateşe atılır eğer yanmayan kaşık varsa Hızırın uğradığına işarettir O gün ambarlar kapılar açık bırakılır Hıdrellez günü ikindi namazından sonra iki rekat namaz kılınıp kıbleye karşı durup niyet edilir Sabah pencere açılıp; Sabah hayırı bizim olsun Anam babam cennetlik olsun Ya Allah ya kerim Allah Ya Allah kısmet yolla Ya Allah rızk yolla Ya Allah eletip ***ürüp Cehennemde yakma Ya Allah yüzümüzün karasına bakma diye dua edilir

nevruz gelenekleri
Kültür Bakanlığı 1991 yılında geleneksel değerlerimizi canlandırarak yaşatmak amacıyla 21 Mart tarihinin Nevruz Bayramı olarak kutlanmasını uygun görmüştür Bu tarihten itibaren valiliklerin ve yerel yönetimlerin katkılarıyla her yıl yurt genelinde 21 Mart Nevruz günü olarak kutlanmaktadır Bayramlar her millette görülen ve toplumun fertleri tarafından benimsenen ortak adetlerdendir

Bütün bayramların dini veya milli bir inanıştan ortak bir hatıradan tabiattan veya geleneklerden doğduğu bilinmektedir Özellikle yeni yıl yeni gün yılbaşı gibi adlarla ifade olunan bahar bayramları Türkler arasında coşkuyla kutlanıla gelmiştir Nevruz geleneği uygulamada bazı farklılıklar olmakla birlikte tüm Türk topluluklarında geleneksel bir niteliktedir Nevruz Farsça bir kelime olup "Yeni Gün" anlamını taşımaktadır Orta Anadolu'da bugün "mart dokuzu" diye adlandırmaktadır Nevruz gece ile gündüzün eşit olduğu miladi 22 Mart Rumi 9 Mart gününe rastlamaktadır Ergenekon destanına göre bugün istiklalin kazanıldığı gündür Anadoluda "Sultan-ı Nevruz" "Nevruz Sultan" Mart dokuzu" ve "Mart Bozumu" gibi adlarla bilinen nevruz gelenekleriyle bütün Türk toplumu içerisinde yaşamaya devam etmektedir

Bazı topluluklarda ise bugün Hz Ali'nin doğum günü olarak bilinmektedir Yöremizde baharın gelişini kutlamak amacıyla halk gruplar halinde mesire yerlerine giderler Bugün aynı zamanda türbeler ziyaret edilir dilekler tutulur Kırlarda çeşitli eğlenceler düzenlenir Maniler söylenir niyet çekilir baharın ilk çiçekleri toplanır Sabah erken kalkılır nevruzun ilk suyu ile yıkanmak geleneği vardır ve bugün özenle giyinilir Soğan kabuğu ile boyanmış yumurtalar pişirilip yenilerek bolluk ve bereket dileklerinde bulunulur Yüksek bir tepeye ateş yakılarak baharın geldiği müjdelenir Mudurnu ilçesinde nevruz "hep cennet" Göynük ilçesinde "Mart dokuzu" "beddam" gibi isimlerle anılmaktadır

Türk Örf Ve Adetlerine Göre Kına Gecesi
“Türk - İslam Geleneğinde; hem sağlık hem güzellikhem de törensel açıdan özel bir yeri olan ve Dede Korkut hikayelerinde de sözü edilen kınaTürk inanç sistemine adanmış olmanın da işaretidir Bunun içindir ki;”Vatana Kurban Olsun” diye asker adayına “Allah’a Kurban Olsun” diye kurbanlık koçlara ”Eşine Kurban Olsun” diye geline kına yakılırKınasız gelinin cennete gitmeyeceğine inanılırAnadolu’nun her tarafında yaygın olan kına yakma geleneğiAnadolu dışındaki Türklerden;başta Kıbrıs Türkleri olmak üzereBulgaristan TürkleriGagauz Türkleri ve Karay Türkleri ile Azerbaycan Türkleri’nde vardır

Bize ninelerimizden kalma bu gelenek özellikle Anadolu da genç kızların hepsine evlenmeden birkaç gün önce düzenlenirKına geceleri hüznün yoğun olarak yaşandığı bir gündürGeleneksel yapının yoğun yaşadığı bölgelerde hala eski önemini korumaktadırAncak büyük kentlerde ise artık yapılmamakta veya sadece eğlenceden ibaret birgün olma niteliği taşımaktadırDaha önceleri kızın evden ayrılışı son vedalaşması biçimindeyken günümüzde eğlenceye dönük nikahla evleniliyorsa düğünün yerini alan bir eğlence durumuna geçti

Ancak gelin adaylarımızı da düşünerek geleneksel kına gecesini sizlere en ince ayrıntısına kadar anlatıcağız

Geleneksel kına gecesi düğünden bir gün önce kız evinde yapılırÇok yakın akrabalar ve genç kızlar kına gecesine katılırKınanın yakılacağı gün kız evine bayrak asılırBayrağın asılması düğünün başladığı anlamına gelirGeline yakılacak kına oğlan evi tarafından alınırÇoğu zaman kız evine gece öncesinde çerezlerle birlikte gönderilirKimi zaman da giderken götürülürÖzenle hazırlanan kına tepsisinde çerezler tatlılar kına çöreği veya kına helvası bulunurOğlan evinden gelenler kız evinde karşılanarak ağırlanır

Gelin önce şık bir elbise giyer ancak kınanın yakılmasından önce üzerini değiştirerek “Bindallı” denilen kadifeden yere kadar uzanan kaftan türü bir giysi giyer Gelinin başına kırmızı bir örtü örtülürGümüş veya bakır tas içerisinde “Başı bütün” diye adlandırılan analı babalı başından ayrılık geçmemiş bir kadın tarafından kına karılırKınanın içine bozuk para konurBu hem bereket dileği hem de kına yakan kişiye baht açıklığı sağlamak amacına yöneliktirKına yakılmadan önce gelin ve damadın oturması için salonun ortasına birer sandalye konurErkek tarafının getirdiği kına etrafı mumlarla süslü bir tepsi içine hazırlanırGenç kızların ellerine birer mum verilirÖnce elinde kına tepsisiyle genç bir hanım arkasından gelin onun arkasından da ellerinde mumlar olan genç kızlar türkü söyleyerek boş sandalyelerin etrafında dönerlerDaha sonra gelin ve damat sandalyeye otururBu arada baş övme gelin okşama yakım denilen içli kına türküleri söylenirAmaç gelini ağlatmaktırKına gecesinde gelin kız mutlaka ağlarEğer ağlamazsa “Kocada gönlü var” şeklinde yorumlanır ve ayıplanırGelinin eline kına yakılırken “Gelin elini açmıyor…” denir ve bunun üzerine erkek tarafı gelinin avucuna küçük bir altın koyarAvucunu açan gelinin avuçlarına kına yakılır ellerine tülbent bağlanıp eldivenler geçirilirErkeğe de aynı şekilde kına yakılıp eldiven geçirilirKına yakan kişinin bir hata yapmaması gerekirKınanın yanlış yakılması o kişinin cezalandırılmasını gerektirirCeza olarak bir hayvan kesmek zorundadırKına yakıldıktan sonra gelinin başındaki kırmızı örtü açılır ve kına misafirlere dağıtılırDağıtım sırasında para kime çıkarsa darısının ona olacağına inanılırÖzellikle genç kızlar unutmayın! Gelinin evlenmemiş bekar bir arkadaşı kimseye çaktırmadan kırmızı kına örtüsünü gelinin başından çalarsa onun da kısa sürede evleneceğine inanılırTüm bunlardan sonra türküler söylenmeye oyunlar oynanmaya devam edilir böylece gece sona ererSabah kızlar erkenden kalkarak gelinin elindeki kınayı yıkarlarElinin ortasına konmuş olan para da fakir bir çocuğa verilir veya güveye götürülüp bahşiş alınırGüvey bu parayı cüzdanında taşır”

Tel Helva Unutulmaya Yüz Tutan Gelenkler Arasında!
Sivas'ta eski ramazan günlerinde uzun emeklerle ortaya çıkarılan tel helva şimdilerde tamamen unutulmaya yüz tutan gelenekler arasında yer alıyor

İnsanları birbirine yaklaştıran toka açlığı zengine yoksulluğu hatırlatan ramazan ayının gelenekleri zaman ve yeniden biçimlenen yaşam alışkanlıkları doğrultusunda değişiyor

Bu değişim sürecinde Sivas'ta da ramazan ayına özgü gelenek ve göreneklerde de değişiklik gözleniyor Ramazan akşamlarında eşin dostun eğlence amacıyla bir araya gelerek yaptığı tel helvan bugünlerde unutulmaya yüz tutuyor

Tel helvanın yapımına başlamadan önceden eşe-dosta haber verilerek işi bilen kişilerin komutlarıyla helvanın yapımına başlanırmış

"Tel helvanın iki ölçü şekere bir ölçü su katılıp ateş üzerinde karıştırılarak meyanesi hazırlanır Rengi koyulaşan meyaneye limon sıkılır Dibi yağlanmış bir leğene boşaltılan meyane soğumaya bırakılır Diğer yandan da tereyağında pembeleşinceye kadar un kavrularak hazır hale getirilir İyice soğumuş olan meyane bıçak yardımıyla tepsiden alınır Akideleşmiş şeker usta ve yardımcılar tarafından sıkıla sıkıla yumuşatılarak uzatılır En az 10-15 kere yapılan bu işlemden sonra iki ucu simit gibi birleştirilerek yuvarlatılır Kavrulmuş un ortaya getirilip una batırılarak işe devam edilir Odada bulunan usta helvacıların talimatıyla bir usta bir acemi olarak oturulan halkada çekile çekile büyültülen helva leğene sığmaz hale gelince 8 şekli verilerek çevrilir Yani yeniden küçültülür ve tekrar çevrilmeye başlanır Kavrulmuş un meyaneye yedirilir Avuç içlerinin maharetli olması istenen helva çekme işinde eğer incelmemiş helva parçaları olursa buna kaşık sapı denilir ve helva çekene o sert kısım yedirilir Yine tel dökmeyip bulgur bulgur olması da arzulanan bir şey değildir

Anadolu'da Ölümle İlgili Adet ve İnanışlar
Anadolu'da Ölümle İlgili Adet ve İnanışlar
Toplum hayatı birçok alanda değişik inanma adet töre tören ayin kalıp davranış vb tarafından kuşatılmıştırGelenek görenek ve inançların daha etkili olduğu özellikle küçük yerleşim birimlerindegeçiş dönemlerinden olan ölüm de toplumsal yardımlaşma ve dayanışmanın yoğun olduğu alanlardan biridir

Kişinin beden olarak yok olurken ruh olarak yaşamaya devam etmesi şeklinde değerlendirilen ölüm çoğu zaman korkulan bir süreç olarak karşımıza çıkar

Bu korkunun yarattığı bilinçaltı baskıyla da alışılmışın dışındaki bazı davranışlar meteorolojik olaylar (yıldız kayması gök gürlemesi poyraz vb)hayvanların hareket ve sesleri (köpek uluması baykuş ötmesi horozun vakitsiz ötmesi vb) rüyada görülenler (tabut gelinlikdüğün-dernekdeveev yıkılması diş düşmesi soğan biber vb) araç –gereçlerle (ayakkabının ters dönmesi makasın ağzının açık kalması evin tavanının gıcırdaması vb) ve cenazeyle ilgili (boynunun eğri olması etinin cıvık olması vb) kimi durumlar hastayla ilgili psikolojik ve fizyolojik değişiklikler (renginin sararması yiyip içmesinin kesilmesi ya da artmasıbakışlarını bir noktada sabitlemesi vb)ölümün ön belirtisi sayılmıştır

Ölüme yol açacağı düşünülen olaylar karşısında da kaçınma yoluna gidilirBunlar arasında vakitsiz öten horozun kesilmesi;kötüye yorulan rüya görüldüğünde hayır olsun diye evde hazırlanan ya da hazır alınan yiyeceklerden fakirlere verilmesirüyanın akan suya anlatılması;cenaze ***ürülürken hamile kadınların ve küçük çocukların uyuyorlarsa kaldırılması;cenaze olan evde su kaplarının boşaltılmasıcenazenin ***ürülmesiyle birlikte evin süpürülmesi;yıkama suyunun kaynatıldığı kazanın ters çevrilmesi vb uygulamalar yer alır

Ölüm sırasında kişinin rahat can vermesi sağlanmaya çalışılırBunun için öleceği anlaşılan kişinin başının altındaki yastık alınırağzına su veriliryanında yüksek sesle ağlanmazuzaktaki yakınları çağrılırGelememişlerse üzerine onlara ait eşyalardan ya da fotoğraflardan konur din görevlisi çağrılır ya da bilenler Kuran-ı Kerim okur

Ölümün gerçekleşmesiyle birlikte cenaze / mevta genellikle öldüğü yerden rahat döşeği adlandırılan ve yere hazırlanan yatağa alınır Çenesi ve ayakları (iki başparmağından) bağlanırEğer gece ölmüşse ve uzaktan gelecek bir yakını varsa bekletilir Bekletme süresi genellikle 14-15 saati (akşam ölmüşse ertesi gün öğleye kadarsabah ölmüşse ikindiye kadardır) geçmez Cenaze bekletilirken üzerine şişmemesi için bir demir parçası konur

Cenaze bekletilirken yalnız bırakılmazÖlüm haberi iletişim araçlarından yararlanarak camiden okunan sela vasıtasıyla çevreye duyurulur Bundan sonraki süreçte cenazenin öbür dünyaya yolculuğunu kolaylaştıracağı düşünülen işlemlere girişilirBu uygulamalar aynı zamanda ölümün getirebileceği kötü etkilerden geride kalanları korumaya yöneliktir

Ölenin öte dünyaya gönderilişine ilişkin ilk hazırlıklar cenazenin belli kurallar dahilinde yıkanması ve kefenlenmesiyle başlar Kadın cenazeyi kadınlar erkek cenazeyi erkekler yıkarYıkayıcılar bu işin kurallarını bilen ve tecrübeli olan kişilerdir Yıkama köylerde evlerin içinde ya da bahçesinde teneşir tahtasının üzerinde yapılır ve yıkamanın yapıldığı yere fazla kişi alınmaz
Yıkama işlemi bitince bazı yörelerde yakınları cenazenin üzerine bir tas su dökerek helalleşirlerYıkama büyük kentlerde mezarlık gusülhanelerinde yapılırKefen olarak kullanılan bezin rengi beyazdırKadın kefeni erkek kefenine göre daha fazla parçadan oluşurKadın cenaze kefenlenirken genellikle kefenin içine kına (yıkama öncesinde bekletilirken de eline kına yakılabilir)çörekotugülsuyuzemzem vb dökülürCenaze bekletilirken ya da kefenlerken kötü koku olmasın gerekçesiyle tütsü yapılabilmektedirKefenlenen cenaze tabut ya da sal içine konarak cenaze namazının kılınacağı yere ***ürülürCenaze namazı mezarlıkta ya da camide kılınırCenaze namazına genellikle kadınlar katılamaz

Cenaze namazının ardından tabut gömüleceği mezara ***ürülürMezar tabut getirilmeden önce hazırlanırGenellikle kadın mezarı erkek mezarına göre daha derin kazılırBir çok uygarlığa mekanlık eden Anadolu’da Arkeolojik kazılar sonucu değişik gömme şekillerine rastlanılmıştır Küp içinde sanduka içindelahit içinde üst üste katlardan oluşan bölmeler içine yatırılmış halde höyük ve tümülüs içinde mumyalanmış olarak vbGünümüzde ise yaygın olanı;mezarın düz bir şekilde kazılması ya da içine ayrı bir oygu (leht sapıtma vb) açılarak cenazenin oraya yatırılması şeklindedir Oygu ağaç parçalarıyla kerpiçle tuğlayla ya da briketle örülür sonrasında üzerine toprak atılır Cenaze mezara genellikle tabutsuz konur Gömülme işleminin tamamlanmasıyla birlikte din görevlisi ya da bilen bir kişi tarafından cenazeye öbür dünyada yardımcı olacağı inancıyla telkin verilir Mezarın üzerinin yapılması için toprağın çökmesi beklenir Bu süre genellikle bir yıl sonrasıdır

Mezarların baş ve ayakucunda ya da sadece başucunda mezartaşı bulunurMezarlar ahşap taş beton ya da son zamanlarda mermerden yapılabilmektedir Mezarlar genellikle –köylerde olsun daha büyük yerleşim birimlerinde olsun- ortak kullanılan mezarlıklarda bulunmakla beraber aile arazisi içine yapılmış olanları da vardır Bazı kentlerin geniş mezarlıklarında aile mezarları oluşturulmuştur

Mezar üzerine genellikle su bölmesi ya da kabı konur çiçek dikilirBaşına çeşitli ağaçlar (çamsöğütdutselvikavak vb) dikilirMezartaşına süslemeler yapılır ölen kişinin adı-soyadıdoğum-ölüm tarihi bazen de edebi niteliği olan sözler yazılır

Mezartaşları yapıldığı çağı yansıtmasıyla da birer tarihi belge özelliğindedirMezarın üzerine basılmaz ve hayvanların mezarlığa girmemesine dikkat edilirBüyük kentlerde cenaze işlerini alan –ölüm ilanının verilmesinden defin işleminin yapılmasına kadar- ticari kuruluşlar da vardır

Cenazenin gömülmesinin ardından cenaze evindekileri teselli etmek amacıyla mezarda ya da eve gelmek suretiyle baş sağlığı dilenirBaş sağlığı için cenaze evine gelip gitmeler bir süre devam ederBu arada cenaze çıkan evde (köylerde) genellikle ilk 2-3 gün yemek pişirilmez; yemekleri komşular getirir Ölünün ardından üçü yedisikırkıelliikisiyılı şeklinde dinsel törenle ve yemekle anıldığı günler düzenlenirBu günlerde cenazenin kimi değişimler yaşadığına inanılır ki bunlardan en yaygın olanı kırkında ya da elliikisinde cenazenin etinin kemiğinden ayrıldığı dolayısıyla o gün yapılanların ölünün acısını azaltacağına ilişkindirDiğer yandan ölen kişi memnun edilerek ondan yakınlarına gelebilecek bir zarar da önlenmiş olur Özel günlerde (ölünün üçüyedisikırkıbayramlarPerşembe günleri vb) pişirilen ve dağıtılan helvanın ya da diğer yiyeceklerin kokusunun ölüye gittiğine inanılır

Ölen kişinin öte dünyada rahat etmesini sağlamaya yönelik uygulamalardan bir diğeri de borçlarını gidermek amacıyla yapılan devir ıskat kefaret dardan indirme vbdir Söz konusu uygulama farklı isimlerle ifade edilse de aynı işlevi yerine getirmektedirÖlen kişinin eşyalarından (elbise ayakkabı vb) bazıları hatıra olsun diye evde saklanırken pek çoğu da fakir olanlara dağıtılır; alan olmazsa ve işe yaramayacak durumdaysa da yakılır

Cenaze olan yerde o gün düğün varsa davul-zurna çalınmazDaha sonraki günlerde de cenaze evinden izin alınır Söz konusu durum kentlerde yaşayanlar için değil köyler gibi yüz yüze ilişkilerin daha yoğun olduğu küçük yerleşim birimleri için geçerlidir Yakınlık duyduğumuz ya da tanıdığımız birinin kaybıyla duyulan acı ve üzüntü toplumsal kalıplar içerisinde yaşanır ve bu sürecin adı da yastırCenaze evindekiler ve cenazenin yakınları bir süre (40 günden 1-2 yıla kadar) eğlenceli ortamlarda bulunmazlar yeni elbise giymezler Kimi yörelerde erkekler 1-2 hafta tıraş olmaz Cenaze için ağıtlar yakılırYas süresi ölen kişi genç ise daha uzun sürer

Ölen kişinin ruhunun her yerde gezdiğine ve kimi zamanlarda evine ziyarete geldiğine kendisi için bir şey yapılıyorsa memnun ayrıldığına yapılmıyorsa üzgün ayrıldığına inanılır Mezar ziyaretleri daha çok bayramlar ve arife günlerinde yapılmaktadır Bu ziyaretlerde mezar başında dualar okunmakta; mum tütsü yakılabilmekte para şeker lokum evde hazırlanmış yiyecekler dağıtılabilmektedir

Hızlı değişimlerin ve teknolojik alanda önemli gelişmelerin yaşandığı dünyamızda şu da bir gerçektir ki; insanoğlu için ölüm kaçınılmaz bir sondur İşte toplumu kuşatan söz konusu inançlar ve uygulamalar da kaçınılmaz olan bu sonun daha kabul edilebilir olmasını sağlamak şeklinde bir işlevi yerine getirmektedir

MEZAR TAŞLARI YAZILARI

Mezar taşları gerek yapısal özellikleri gerekse üzerindeki yazıları ile Türk'ün zengin iç dünyasını ince beğenisini yüce düşüncesini gösteren en güzel örneklerdendir O mezar taşları ki yerine göre bir tarih yerine göre bir ağıt çok kere de ölenin dilinden duyulan acı ve elemli bir yankıdır Biçimlerinden yazılarından kişilikler ile kimlikler anlaşılır Kabristanlar birer müze mezar taşları da buralarda yatanların anıtı varlıklarının kanıtıdır

Yaşlıların taşlarında kişilikler gençlerinkinde dünyaya doymamışlığın özlemi vardır Kimisi ecelinden kimisi umulmadık bir olaydan göçüp gitmiştir İyilikler güzellikler tüm acılığı çıplaklığı ile o taşlarda sergilenmiştir Okuyanda kimi gözyaşı kimi de derin bir düşünce görülür Bu düşünce karşısında gerçek felsefe o taşın başında yapılır

Gelenekler görenekler toplumun sosyal yapısı da yer alır o taşlarda Dilekler istekler vardır onlarda Dünyanın hiçliği da anlaşılır o taşlarda Çalışmanın başarının gizi vardır üzerindeki satırlarda Eski Türklerde "Balbal" denirmiş bu taşlara Balballar kahramanlığını gösterirmiş eski Türklerin Bugünküler ise aynı ulusun yaşam felsefesini duygu ve düşüncesini evrene bakış açısını inancını dünya görüşünü koyuyor ortaya

Aynı zamanda dil ürünlerinin güzel örnekleridir mezar taşlarıDilciyetarihçiye folklorcuya felsefeciye edebiyatçıya zengin bir hazinedir hazine gibi sunulmuş büyük bir armağandır Kısaca söylemek gerekirse mezar taşları; tarih yapraklarıdırgeçmişten gelen edebiyat sayfalarıdır Tarihin unutulmuş sayfaları bile vardır orada

Yazık ki mezar taşları da zamana dayanamıyorzamanla yapılan savaşta egemenliğini yitiriyor doğadan silinip gidiyorÇağdaş uygarlık yarışı da dünkü mezarları bile eski sayıp ortadan kaldırıyorBiz insanlar ise ilgisizvefasız varlıklarızYarınki geleceğimizin mezar taşlarının başına gelenler olacağını nedense anlamıyoruzanlamak istemiyoruzHer gün biraz daha onlardan uzaklaşıyoruz geçmişimizden kopuyoruz

Mezar Taşı Yazılarından Örnekler:

İlim ve Maarif ve Hem Vatanperver İdi

Nesline Matuf İdi Bu Hizmeti Birakup
Ahfadına İrtihal Darı Baka Eyledi

Rahat Olsun Cihan İçre Ruhu Pak Ebedi
Akuva Müftisi El Hacci Hafız Şakir Burcu

Bey Ruhuna Fatiha
82 Senelik Muallim

Doğumu 1854-Akuva'daÖlümü
İnegöl'de 14 Temmuz 1926

Ey Birader! Dikkat Et Şu Mezarımın TaşınaAkıllı İsen Gafil Olma
Aklını Al Başına

Sallanıp Gezer İdimBak Ne Geldi Başıma
Akıbet Turap Olup Taş Dikildi Başıma

Rizeli Bayram Ruhuna Fatiha 04041935

Bakıp Geçme Ey Muhammed Ümmeti! Ölünün Diriden
Bir Fatihadır Minneti
Necdet Çelebi / 1937-1982

Kurtuluş Savaşı Gazisi
Hamdi Özşan 1899-1981

Ziyaretçi! Burada Emekli Yarbay
Galip Aksoy Medfundur Ruhuna Fatiha / 1908-1954

Bir Kamyon Yaktı CanımıDevrilip Akıttı Kanımı
Hasret Bıraktı Annem İle Babamı
Okuyunuz TaşımdaSoldum 16 Yaşımda
Beni Rahmetle AnınAğlayın Başımda
Ekrem Oğlu Kenan Akman
1960-1976