Sinir Sistemi-sinir Dokusu-insanlarda sinir sistemi-hayvanlarda sinir sistemi

Sinir sistemi,çokhücreli hayvanlarda,gövdenin çeşitli etkinliklerinin birbirleriyle uyum içinde ve eşgüdümlü olarak sürmesini,canlının çevredeki ve kendi gövdesinin içindeki değişiklikleri zamanında saptayıp bunlara yanıt vermesini sağlayan özelleşmiş yapı

Sinir dokusunun en basit işlevsel birimi nöron olarak da bilinen ve uyaranları alıp elektrokimyasal ileticiler aracılığıyla taşımak üzere özelleşen sinir hücresidirBirbirine bağdokusuyla tutunan sinir hücresi demetleri sinirleri oluştururOmurgalılara özgü bir sinir hücresi,hücre gövdesi ile akson ve dendrit adı verilen uzantılardan oluşurDendrit duyu alıcılarından ya da başka bir sinir hücresinden gelen uyaranları alarak hücre gövdesine taşırÖte yandan akson,uyaranı gövdeden alarak başka bir sinir hücresine ya da sinirin etkisini göstereceği kas ya da salgı bezi gibi bir organa götürürSinin sistemindeki üç genel sinir hücresi türü duyularla ilgili bilgiyi alan duyu hücreleri,uyaranları organlara taşıyan hareket hücreleri ve bu iki hücre türü arasındaki iletiyi sağlayan bağlantı hücreleridir

İki sinir hücresi arasındaki bağlantı bölgesi sinaps olarak adlandırılırSinir uyaranı aksonun uç bölgesine ulaştığında buradaki sinaps öncesi keseciklerinden asetilkolin ya da noradrenalin gibi bir kimyasal madde salınırBu madde iki hücre arasında yer alan sinaps yarığından geçerek sinaps sonrası alıcı hücreye gider ve burada uyarı ya da ketleme işlevini yerini getirirSinir ileticisini parçalamakla görevli olan enzimler,ileticinin ortaya çıkardığı yanıtın süresini sınırlarSinir uyaranları kimi zaman tümüyle elektriksel mekanizmayla iletilirbu durumda uyaran doğrudan sinaps öncesi zardan sinaps sonrası zara geçerKimyasal ve elektriksel ileti mekanizmasında uyaranlar sinaps boyunca yalnız tek yönde ilerleyebilir


Omurgasızlarda merkezleşmiş ve yaygın olmak üzere iki temel sinir sistemi tipi vardırKnidliler (örndenizanası,hidra,)ve ktenoforlar(örndenizcevizi,denizüzümü)gibi ışınsal bakışımı olan hayvanlardaki yaygın sinir sisteminin yapısı çok ilkeldirbeyin dokusu yoktur,sinir hücreleri canlının bütün gövdesini saran bir ağyapı biçiminde dağılır

Öbür omurgasızların çoÄŸunda sinir sistemi bir ölçüde merkezleÅŸmiÅŸtirsistemin belirli bir bölümü canlıya ulaÅŸan bilgi ve uyaranların eÅŸgüdümünde ve yanıtların oluÅŸturulmasında baskın rol aynarIşınsal bakışımlı derisidikenlilerde (örndenizyıldızı)beyin olmamasına karşın ışınsal sinirlerin çevreye yayıldığı bir merkez sinir halkası yer alırMerkezleÅŸmiÅŸ sinir sistemi,beyin olarak,adlandırılabilecek bir merkez gangliyon ve bir ya da daha fazla sayıda sinir kordonundan oluÅŸurbu yapı,üstün yapılı omurgasızlar ve omurgalıların tümüne özgü iki yanlı bakışım gösteren gövde düzeninin evrimsel bir uzantısı olarak kabul edilebilirBu tür sinir sistemine sahip en ilkel hayvanlardan yassısolucanlarda beyin,hayvanın baÅŸ bölümündeki sinir kordonlarının yarattığı bir ÅŸiÅŸkinlikten oluÅŸurHalkalısolucanlar(örntopraksolucanı,sà ¼lük)ve eklembacaklılarda (örnböcek,kabuklu )belirgin bir beyin dokusuyla gövdenin alt bölümünde (karında)uzanan sinir kordonlarını içeren daha karmaşık yapılı bir sinir sistemi vardır


Kaynak:AnaBritannica cilt 28 frmsinsinet için derlenmiştir

İnsanda ve öbür omurgalıların tümünde sinir sistemi iyi gelişmemiş bir beyin ve vücudun sırt bölümünde uzanan omiriliği kapsayan merkez sinir sistemiyle,merkezle alıcılar ve öbür organlar arasındaki bağlantıyı sağlayan çevrel sinir sisteminden oluşurİnsanla öbür omurgalıların sinir sistemleri arasındaki en önemli fark beyin kabuğunun (korteks) gelişme ve özelleşme düzeyidirBeyin kabuğu duyu uyaranlarını çözümler ,istençli kas hareketlerinin çoğunu denetler,usa vurma,anımsama ve öğrenme gibi yetilerin merkezidirBeyni omuriliğe bağlayan ve soğanilikle Varol köprüsünden oluşan beyin sapı reflekslerin denetlenmesi ,uyaranların iç organlara iletilmesi ,vücudun iç ortamının düzenlenmesi ve sinir sisteminin kendi içinde ideal bir etkinlik durumunu sürdürmesi işlevlerini üstlenir

Omurilik,boynun altında kalan bölümlerdeki uyaranların bağlantı merkezidirBu merkezde duyu siniri hücreleri hareket siniri hücreleriyle bağlantı hücreleri olmadan,doğrudan sinaps yaparak omurilik reflekslerinin (örndizkapağı refleksi)ortaya çıkmasına yol açarBunun yanı sıra,duyu siniri hücreleri bağlantı hücreleriyle sinaps yapar,bağlantı hücrelerinin biri yada birkaçı hareket siniri hücrelerini uyararak refleks yanıtını başlatırBağlantı hücrelerinin bir bölümü de uyaranları beyne taşıyarak başka yanıtların ortaya çıkmasını sağlarbu yanıtlar daha sonra bağlantı hücreleriyle omurilikte uygun hareket siniri hücrelerine iletilir

İnsanda çevrel sinir sistemi,12 çift kafa siniri ve 31 çift omurilik sinirinden oluşurÇok sayıda iç organa uyarı taşıyan vagus dışındaki bütün kafa sinirleri baş ve boyun bölgesinin duyu ve hareket etkinliklerini denetlerOmurilik sinirlerinin her biri omuriliğe getirici (duyu) ve götürücü (hareket) köklerler bağlanırBu kökler omuriliğin hemen dışında birleşerek duyu ve hareket siniri hücrelerini içeren büyük bir ortak sinir kordonunu oluştururbu kordon daha sonra vücudun çeşitli bölgelerine ulaşan dallara ayrılır

Kaynak;AnaBritannica cilt 28 frmsinsinetiçin derlenmiştir

Çevrel sinir sistemindeki hareket siniri hücreleri iskelet kaslarına dağılan somatik sistem ve iç organlara giden otonom sistem olmak üzere iki alt birimde toplanırOtonom sinir sistemi kalp,salgı bezleri ve kan damarları,solunum sindirim ,iç ve dış salgı,boşaltım ve üreme sistemlerindeki düz kasları denetlerSomatik sistemin etkinliklerinin büyük bölümü bilinç düzeyinde gerçekleşirken,otonom sinir sisteminde yanıtlar büyük ölçüde istençdışıdır

Otonom sinir sistemindeki sinir kordonları sempatik ve parasempatik lifler olarak sınıflandırılırOrganların çoğunluğunun işlevi,farklı,sıklıkla karşıt yanıtlara yol açan bu iki tür sinir tarafından denetlenirSempatik sistem sıklıkla stres ve şok gibi durumlarda yanıt vererek vücudu bu durumun etkilerine hazırlarörneğin ,kan basıncı,kan şeker düzeyi ve terlemenin artması,gözbebeklerinin genişlemesi ve kan akımının kaslarda yoğunlaşması sempatik liflerin etkisiyle ortaya çıkaröte yandan parasempatik sistem iç organların normal işlevlerini başlatıp sürdürmeyi üstlenir

Sinir sistemindeki bütün birim ve mekanizmalar örselenme ya da hastalıklara çok duyarlıdırBunların sonucunda ortaya çıkan belirtiler geçici bir tik ya da kişilik değişikliğinden felç,ağır kişilik bozuklukları,hatta ölüme kadar uzanırEn sık rastlanan sinir sistemi bozukluklarından bazıları omuriliği etkileyerek felce yol açan enfeksiyonlar,urlar,travma ve doğuştan bozukluklar,hareket sinirlerini etkileyen Parkinson hastalığı ve kore,çevrel sinir sistemini etkileyen nöropatilerdir



Kaynak;AnaBritannica cilt 28 frmsinsinetiçin derlenmiştir