Bosna-Hersek

Bosna-Hersek

Başlık Bosna-Hersek Açıklama Bosna - Hersek Cumhuriyeti Ülkenin Resmi adı: Bosna - Hersek Cumhuriyeti
yerel adı: Bosna i Hercegovina
Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkenti: Saraybosna
Bağımsızlık: 1 Mart 1992 (Yugoslavya'dan ayrıldı)
Milli Bayramları: Ulusal gün, 25 Kasım (1943)
Anayasası: 14 Aralık 1995
Hukuk Sistemi: Genel hukuk kuralları çerçevesinde düzenlenmiştir
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: BIS, CE (Avrupa Konseyi), CEI (Orta Avrupa Girişimi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Yugoslavya'da Komunist idarenin yıkılması ile kurulan cumhuriyetlerden biri Doğu ve güneydoğudan Sırbistan ve Karabağ, kuzey ve batıdan Hırvatistan ile çevrilidir Dalmaçya'da 20 kilometre uzunluğunda bir kıyısı vardır Bosna adı, topraklarını sulayan Bosna Nehrinden gelir Nevetre Nehrinin kuzey güney bölgeleri olan Hersek adı ise 15 asır ortalarında Bosna Kralına isyan edip kendini ""St Sava Herseki"", yani dükü ilan eden Stephan Vokciç Kosora'nın unvanından gelmektedir

Tarihi

Bosna-Hersek'in bilinen tarihi, Hint-Avrupa menşeli İlliryalılarla başlar Bölge Romalılar tarafından ele geçirilince, Panoonia eyaletinin İllyricum bölümüne bağlandı Slavlar bölgeye MS 7 asırda gelmeye başladılar 961'den sonra Bosna, Sırbistan'ın diğer bölümlerinden ayrıldı Bağımsız siyasi ve coğrafi bir birim olarak kabul edildi
Bölgeye ilk Türk akınları 1386 senesinde başladı Bu sırada Bosna tahtında Beşinci Tvartko bulunuyordu Kosova Savaşında Sırpların mağlubiyeti ve ardından Üsküp'ün fethi Bosna'nın durumunda önemli değişikliklere sebep oldu Son kral Stefan Tomeseviç Bosna'da yaşayan kalabalık Bogomil mezhebine bağlı olanlara Papanın isteği doğrultusunda adil davranmayınca, Fatih Sultan Mehmed Han bölgeyi rahatlıkla Osmanlı topraklarına dahil etti

Slav, Hırvat ve Avar karışımı olan Boşnaklar 10 asırda Bogomil mezhebine bağlıydılar Teslisi ve hazret-i İsa'nın tanrının oğlu olduğunu kabul etmeyen inançları yüzünden uzun süre çevredeki diğer Hıristiyanların baskısı altında kaldılar İnançları yüzünden, bölge Osmanlılar tarafından fethedilince, kolayca İslamiyeti seçerek Müslüman oldular Anadolu'dan gelen dervişler yoluyla İslamiyet bölgede hızla yayıldı

Bosna, Osmanlı yönetimine geçince bir sancak haline getirildi Kanuni Sultan SüleymanHan zamanında Macaristan'da kalan kuzey toprakları da fethedilince eyalet statüsüne alındı Bosna eyaletine atanan ilk beylerbeyi Gazi Ferhad Paşa oldu 19 asırdaki gelişmeler ve Osmanlı İmparatorluğunun batıda aldığı yenilgiler, Bosna eyaletini önemli ölçüde etkiledi 1827'de ilk ıslahatı gerçekleştiren ve gönüllü Yeniçeri Ocağını kaldıran Beylerbeyi Abdurrahman Paşa, güçlü bir askeri örgüt kurdu

Eğitim ve öğretim işlerini yürütmekle vazifeli maarif müdürlüğü kuruldu Bu aynı zamanda Osmanlı Devletinde ilk maarif müdürlüğüydü 1976'da Hersek ayrılarak önce mutasarrıflık, daha sonra da iki sancaklı küçük vilayet oldu 1878'de yapılan Berlin Antlaşması ile Bosna'nın Avusturya-Macaristan'ın denetimine bırakılmasıyla büyük bir bunalım patlak verdi

Resmen Osmanlı Devletine bağlı kalmasına rağmen, Berlin Antlaşmasına dayanarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek'i işgal etti ve eyaletin yönetim hakkını ele geçirdi İkinci Meşrutiyetin ilanından faydalanan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu bölgeyi 7 Ekim 1908 tarihli bir kararname ile kendi topraklarına ilhak etti İlhak kararı Rusya, Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında çok yönlü bunalıma sebep oldu

Avusturya-Macaristan yönetiminde, yeni anayasayla seçmenler üç seçim grubuna ayrıldı Her grupta Ortodoks, Katolik ve Müslümanlar için sabit oranda sandalye belirlendi Bu durum Sırp milliyetçiliğinin tepkisine sebep oldu ve gerginlik 28 Haziran 1914'te Avusturya Arşidükü (veliaht) Franz Ferdinand'ın Saraybosna'da Bosnalı bir Sırp öğrenci tarafından öldürülmesine kadar vardı Bu olay da Birinci Dünya Harbinin başlangıcıdır

Bosna-Hersek 26 Ekim 1918'de Sırp, Hırvat ve Sloven krallığının bir parçası olarak Sırbistanla birleştirildi İkinci Dünya Savaşına kadar bu krallığın parçası olan Bosna-Hersek, 1946'da Yugoslavya'yı meydana getiren altı halk cumhuriyetinden biri oldu Nüfusun çoğunluğunu meydana getiren Müslümanlar kökenlerine rağmen Sırp ve Hırvat milliyetinden olarak anılmayı kabul etmediler 1971'de Yugoslavya Devlet Başkanı Tito, Müslümanlara ulus statüsü tanıdı ve Bosna-Hersek'te büyük ""M"" ile yazılan Müslüman kelimesi sadece din değil, bir milliyetin de adı oldu

Yugoslavya'da 1980 senesinde Tito'nun ölümüne kadar durulmuş olan etnik ve dini çatışmalar yeniden alevlendi Sovyetler Birliği ve doğu bloku ülkelerinde başgösteren reform süreci, Yugoslavya'da da büyük değişikliklere sebep oldu 1991'de Anayasanın öngördüğü şekilde devlet başkanlığının, federasyon meydana getiren Hırvatistan'a geçmesi lazımken, Sırbistan, eski Yugoslavya'nın mirasçısı olarak tek başına sahip çıkması ülkede tam bir iç savaşa girmesine sebep oldu Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlık kararı, Sırbistan yönetimi tarafından kabul edilmedi Kanlı çarpışmalar AT ve Almanya'nın yoğun baskıları neticesinde sona erdirildi

Bosna-Hersek'te 1990 senesi sonlarında yapılan seçimleri kazanarak devlet başkanlığına gelen Aliya İzzet Begoviç, Mart 1992'de bir referandumla bağımsızlığını ilan etti Bunun üzerine Bosna-Hersek Sırplı milislerin yoğun saldırısına maruz kaldı Bölgeye insani yardım ulaştırmak için bulunan Birleşmiş Milletler askerleri birçok katliama göz yummaktadır Bosna-Hersek Başbakanı Hakkı Turayliç, Birleşmiş Milletlere ait arabadan indirilerek Sırplar tarafından öldürülmesi, büyük tepkilere sebeb oldu Sırplar Müslüman kadınlara tecavüzleri hat safhaya ulaşmasına rağmen batılı devletler olaya sadece seyirci kalmaktadır Günümüzde hala Bosna-Hersek'te katliam sürmekte ve tam bir soykırımı yaşanmaktadır (Şubat 1993)

Fiziki Yapı

Bosna-Hersek, üçgene benzeyen dağlık bir arazi yapısına sahiptir Dağlık arazi Sava ve Neretva ırmaklarının sularıyla parçalanır Ülkenin güneybatısının en belirgin özelliği olan yarıklar, çukurlar ve hendeklerle dolu kireçtaşlarından meydana gelen bir karst yüzey yapısıdır Aralarda küçük çöküntüler halinde ekilebilir topraklar vardır Ülkeye adını veren Bosna Irmağı, İgman Tepesinin eteğindeki bir kaynaktan doğduktan sonra 271 kilometrelik bir yol izledikten sonra Sava Nehri ile birleşir Ülke topraklarının kuzeyinde ekilebilir verimli topraklar vardır

İklimi

Bosna-Hersek yazları sıcak, kışları soğuk geçen bir iklime sahiptir 20 km'lik deniz kıyısında Akdeniz iklimi hüküm sürer Dinar Alplerinde iklim daha serttir

Tabii Kaynaklar

Bosna'nın orta ve Sırbistan'a bakan doğu kesimleri ormanlarla kaplıdır Ormanlar çam, kayın ve meşe ağaçlarından meydana gelirYer altı zenginliklerinin başlıcaları, kömür, demir, bakır, manganez, kurşun, cıva ve gümüştür

Nüfus ve Sosyal Hayat

45 milyondan fazla olan Bosna-Hersek nüfusunun % 44'ünü Müslüman % 31'ini Sırplar, % 18'ini Hırvatlar, % 5'ini Yugoslavlar, % 2'sini de diğer unsurlar meydana getirir Nüfusun büyük çoğunluğunu meydana getiren Müslümanların milliyetleri, Sırp, Hırvat veya Yugoslav olarak değil sadece Müslüman olarak gösterilmiştir
Müslümanların % 90'ı Boşnakça konuşmaktadırTürklerle aynı dinden oldukları için Bosna-Hersek'in yerli Müslüman halkı kendilerine Türk dedikleri gibi, bazan Türklerden ayırt edilmek amacıyla Boşnak ismini kullanmışlardır Bu isim 19 asrın ilk yarısından itibaren yaygınlık kazanmıştır

Bosna-Hersek'in en büyük kenti 500000 nüfuslu başkent Saraybosna'dır İkinci sırada Banyaluka gelir Hersek'in merkezi ise Osmanlı mimarisinin eşsiz örnekleri ve bu arada Drina Irmağı üzerinde MimarSinan'ın inşa ettiği köprüyle simgeleşen Mostar şehridir
Başkent Saraybosna, birçok bakımdan sadece Bosna-Hersek'in değil aynı zamanda eski Yugoslavya'nın en ilginç şehridir Zira Saraybosna, Yugoslavya'daki Müslüman nüfusunun, Sırp Ortodoks Metropolitinin ve Katolik Başpiskoposunun makamlarının bulunduğu yerdir
Bosna-Hersek'te eğitim ileri düzeydedir İkinci Dünya Savaşından sonra şarkiyat çalışmaları hızla artmıştır 1949'da kurulan Saraybosna Üniversitesinde Türk, Fars, Arap dilleri ve edebiyatları ile ilgili kürsü bulunmaktadır Burada hem Osmanlı hem de Türkçe kurslar verilmektedir 1950'de kurulan Saraybosna Şarkiyat Enstitüsü, Saraybosna Devlet Müzesinden devralınan yazma ve Türk tarihiyle ilgili malzemelerden değerli bir kolleksiyona sahiptir

Siyasi Hayat

Bosna-Hersek, cumhuriyetle idare edilen bir ülkedir Cumhurbaşkanı ve meclis üyeleri beş yılda bir seçilir Meclis 240 sandalyeden meydana gelir

Ekonomi

Bosna-Hersek ekonomisi tarıma dayanır Başlıca tarım ürünleri tahıl ve patatestir Ayrıca sebze, şekerpancarı, keten ve tütün de yetiştirilir Ormancılık ve koyun besiciliği ekonomide önemli yer tutar Bosna'nın orta ve kuzey kesimlerinde meyvecilik gelişmiştir Erik, meyvecilikte önemli yer tutar Hersek'te ise bağcılık gelişmiştir Sanayi ürünleri arasında kereste, demir-çelik, tütün, deri ve şeker önemli yer tutar
Saraybosna ve Mostar yakınlarında kömür, Vereş ve Ljubija yakınlarında demir, Gornjivakuf yakınlarında bakır ve çeşitli bölgelerde manganez, kurşun, cıva ve gümüş çıkarılmaktadır

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Güneydoğu Avrupa'da, Adriyatik Denizi ve Hırvatistan sınırında bulunan bir ülke
Coğrafi Konumu: 44 00 Kuzey derecesi, 18 00 Doğu boylamı
Harita Konumu: Kuzeybatı Balkanlar, Avrupa
Yüzölçümü: toplam: 51,129 km²
kara: 51,129 km²
su: 0 km²
Sınırları: toplam: 1,459 km
Sınır Komşuları: Hırvatistan 932 km, Yugoslavya 527 km
Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 20 km
İklimi: Sıcak yazlar ve soğuk kışlar; deniz seviyesinden daha yüksek bölgelerde yazlar kısa ve serin, kışlar uzun ve sert geçer; kıyı bölgelerinde kışlar ılıman ve yağışlıdır
Arazi Yapısı: Arazi dağlık ve vadilerle kaplıdır
Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Adriyatik Denizi 0 m; en yüksek noktası: Maglic 2,386 m
Doğal kaynaklar: Kömür, demir, boksit, manganez, ormanlar, bakır, krom, kurşun, çinko, hidro güç
Arazi Kullanımı: Tarıma elverişli: %14
sürekli ekinler: %5
Otlakları: %20
ormanlar: %39
Diğer Arazileri: %22 (1993 verileri)
Sulanan Arazisi: 20 km² (1993 verileri)
Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Yıkıcı depremler
Nüfus: 3,922,205
Yaş Yapısı: 0-14 yaş: %2013 (erkek 405,713; kadın 383,850)
15-64 yaş: %7078 (erkek 1,422,796; kadın 1,353,410)
65 yaş ve üzeri: %909 (erkek 150,802; kadın 205,634) (2001 verileri)
Nüfus Artış Oranı: %138 (2001 verileri)
Mülteci oranı: 891 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
Cinsiyet Oranı: doğumlarda: 107 erkek/kadın
15 yaş altı: 106 erkek/kadın
15-64 yaş: 105 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 073 erkek/kadın
Toplam Nüfusun: 102 erkek/kadın (2001 verileri)
Bebek Ölüm Oranı: 2435 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7175 yıl
Erkek: 6904 yıl
Kadın: 7465 yıl (2001 verileri)
Ortalama Çocuk Sayısı: 171 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %004 (1999 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenler: 100 den az (1999 verileri)
Ulus: Boşnak, Hersek
Nüfusun Etnik Dağılımı: Boşnak %31, Sırp %31, Hırvat %17, Yugoslav, diğer %25 (1991)
Dinler: İslam %40, Ortodoks %31, Katoliklik %15, Protestan %4, diğer %10
Dil: Hırvatça, Sırpça, Boşnakça
Ekonomiye Genel Bakış: 1991 yılında Bosna-Hersek bağımsızlığını kazandığında 3,5 yıl süren savaş ülke kaynaklarının çoğunun tükenmesine neden olmuştu 1994 yılı Ağustos ayı itibariyle Bosna-Hersek Federasyonu hükümeti başlattığı makroekonomik istikrar programı sonucunda 1995 yılında ekonomide canlanma kaydetmiş ve hiperenflasyon kontrol altına alınmıştır Savaş sonrası Bosna-Hersek'te ulaşım yolları büyük oranda tahrip olmuştur Yurtdışı bağlantılı tek bir demiryolu kalmamış, telekomünikasyon ve radyo-televizyon tesisleri tamamen zarar görmüştür Eski Yugoslavya'da elektrik mühendisliği, madencilik, metal işleme, tarım ve gıda sektörlerinde faaliyet gösteren bazı büyük firmalara ev sahipliği yapmış olan Bosna-Hersek'te üretimin büyük bir kısmı kamulaştırılmış olmasına rağmen küçük ölçekli pek çok özel firma da bulunmaktadır Ticaretin büyük bir kısmı da özel firmalar tarafından gerçekleşmiştir Sanayi altyapısına sahip olmasına karşın Bosna-Hersek Makedonya'dan sonra eski Yugoslav devletleri arasında milli geliri en düşük ülkedir
GSYİH: Satınalma gücü paritesi - 65 milyar $ (2000 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %8 (2000 verileri)
GSYİH - sektörlere göre: tarım: %19
endüstri: %23
hizmet: %58 (1996 verileri)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %8 (2000 verileri)
İş Gücü: 1026 milyon
İşsizlik oranı: %35-%40 (1999 verileri)
Bütçe: gelirler: 19 milyar $; giderler: 22 milyar $ (1999 verileri)
Endüstri: çelik, kömür, demir, kurşun, çinko, manganez, boksit, araçlar, tekstil, tütün mamulleri, ahşap mobilya, tank ve uçak toplulukları, petrol arıtımı
Endüstrinin büyüme oranı: %10 (2000 verileri)
Elektrik Üretimi: 2585 milyar kWh (1999)
Elektrik üretimi için kaynaklar: Fosil yakıtlar: %3868
hidro: %6132
nükleer: %0
Diğer Arazileri: %0 (1999)
Elektrik Tüketimi: 2684 milyar kWh (1999)
Elektrik İhracatı: 150 milyon kWh (1999)
Elektrik İthalatı: 430 milyon kWh (1999)
Tarım Ürünleri: buğday, mısır, meyve, sebze, canlı hayvanlar
İhracat: 950 milyon $ (2000 verileri)
İhracat Ortakları: Hırvatistan, İsviçre, İtalya, Almanya
İthalat: 245 milyar $ (2000 verileri)
İthalat Ortakları: Hırvatistan, Slovenya, Almanya, İtalya
Dış Borç Tutarı: 34 milyar $ (2000 verileri)
Para Birimi: Marka (BAM)
Para Birimi Kodu: BAM
Mali Yılı: Takvim yılı

BOSNA-HERSEK

Ülke, Balkan Yarımadası'nın kuzeybatısında yer alır) 1990 yılı içerisinde dağılmaya başlayan Yugoslavya'dan ayrılan Bosna-Hersek, küçük bir ülkedir (51129 km2) Başkenti Saraybosna olan ülkenin yönetim şekli cumhuriyettir
Bosna-Hersek dağlık bir ülkedir Bu dağlar, Dinar Alplerinin uzantılarıdır Drina ve Sava, ülkenin başlıca akarsularıdır İklimi karasaldır Ülke topraklarının yansı ormanlarla kaplıdır


Bosna-Hersek'in nüfusu 4,5 milyondur Bu nüfusun büyük bölümünü oluşturan Bosnalılar (Boşnaklar), Müslümandır Sırplar ve Hırvatlar ülkedeki diğer iki önemli etnik gruptur Daha çok başkent Saraybosna, Tuzla ve Mostar'da yaşayan Türkler, nüfusun küçük bir bölümünü oluşturur Bunlar Osmanlı döneminde buraya gelip yerleşmişlerdir Ancak Balkanlardaki Türk egemenliğinin sona ermesiyle bölgede gelişen sosyal ve siyasî değişiklikler, buradaki Türklerin bir bölümünün Türkiye'ye göç etmelerine neden olmuştur Kalanlar ise yaşadıkları ülkenin vatandaşı olup bugün de millî benliklerini korumaya çalışarak hayatlarını sürdürmektedirler


Bosna-Hersek, 1992 yılında Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nden ayrılarak bağımsızlığını ilân etti Türkiye ve daha pek çok ülke, Bosna-Hersek'in bağımsızlığını tanıdı Ancak Sırpların bu bağımsızlığı kabul etmemesi üzerine ülkede iç savaş çıktı Sırplar, ülkedeki Müslümanlara karşı bir soykırım başlattı Bunun üzerine birçok Bosnalı Boşnak, Türkiye'ye göç etmek zorunda kaldı 1995 yılında yapılan bir antlaşma ile bu savaş durduruldu Ancak Sırplar, antlaşmaya rağmen zaman zaman yine de oradaki Müslümanları tedirgin etmeye devam etmektedirler


Türkiye, Bosna-Hersek'i haklı davasında uluslar arası plâtformda desteklemekte ve ülkeye insanî yardımlar yapmaktadır
Ülke ekonomisi daha çok tarıma dayanır Tütün, ülkede yetiştirilen önemli tarım ürünüdür Ayrıca buğday, pirinç, patates de yetiştirilir Başlıca yer altı zenginlik kaynakları, linyit, demir, bakır ve tuzdur