Bosna-Hersek
 

Başlık Bosna-Hersek Açıklama Bosna - Hersek Cumhuriyeti Ülkenin Resmi adı: Bosna - Hersek Cumhuriyeti
yerel adı: Bosna i Hercegovina
Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkenti: Saraybosna
Bağımsızlık: 1 Mart 1992 (Yugoslavya'dan ayrıldı)
Milli Bayramları: Ulusal gün, 25 Kasım (1943)
Anayasası: 14 Aralık 1995
Hukuk Sistemi: Genel hukuk kuralları çerçevesinde düzenlenmiştir.
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: BIS, CE (Avrupa Konseyi), CEI (Orta Avrupa Girişimi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Yugoslavya'da Komunist idarenin yıkılması ile kurulan cumhuriyetlerden biri. Doğu ve güneydoğudan Sırbistan ve Karabağ, kuzey ve batıdan Hırvatistan ile çevrilidir. Dalmaçya'da 20 kilometre uzunluğunda bir kıyısı vardır. Bosna adı, topraklarını sulayan Bosna Nehrinden gelir. Nevetre Nehrinin kuzey güney bölgeleri olan Hersek adı ise 15. asır ortalarında Bosna Kralına isyan edip kendini ""St Sava Herseki"", yani dükü ilan eden Stephan Vokciç Kosora'nın unvanından gelmektedir.

Tarihi

Bosna-Hersek'in bilinen tarihi, Hint-Avrupa menşeli İlliryalılarla başlar. Bölge Romalılar tarafından ele geçirilince, Panoonia eyaletinin İllyricum bölümüne bağlandı. Slavlar bölgeye M.S. 7. asırda gelmeye başladılar. 961'den sonra Bosna, Sırbistan'ın diğer bölümlerinden ayrıldı. Bağımsız siyasi ve coğrafi bir birim olarak kabul edildi.
Bölgeye ilk Türk akınları 1386 senesinde başladı. Bu sırada Bosna tahtında Beşinci Tvartko bulunuyordu. Kosova Savaşında Sırpların mağlubiyeti ve ardından Üsküp'ün fethi Bosna'nın durumunda önemli değişikliklere sebep oldu. Son kral Stefan Tomeseviç Bosna'da yaşayan kalabalık Bogomil mezhebine bağlı olanlara Papanın isteği doğrultusunda adil davranmayınca, Fatih Sultan Mehmed Han bölgeyi rahatlıkla Osmanlı topraklarına dahil etti.

Slav, Hırvat ve Avar karışımı olan Boşnaklar 10. asırda Bogomil mezhebine bağlıydılar. Teslisi ve hazret-i İsa'nın tanrının oğlu olduğunu kabul etmeyen inançları yüzünden uzun süre çevredeki diğer Hıristiyanların baskısı altında kaldılar. İnançları yüzünden, bölge Osmanlılar tarafından fethedilince, kolayca İslamiyeti seçerek Müslüman oldular. Anadolu'dan gelen dervişler yoluyla İslamiyet bölgede hızla yayıldı.

Bosna, Osmanlı yönetimine geçince bir sancak haline getirildi. Kanuni Sultan SüleymanHan zamanında Macaristan'da kalan kuzey toprakları da fethedilince eyalet statüsüne alındı. Bosna eyaletine atanan ilk beylerbeyi Gazi Ferhad Paşa oldu. 19. asırdaki gelişmeler ve Osmanlı İmparatorluğunun batıda aldığı yenilgiler, Bosna eyaletini önemli ölçüde etkiledi. 1827'de ilk ıslahatı gerçekleştiren ve gönüllü Yeniçeri Ocağını kaldıran Beylerbeyi Abdurrahman Paşa, güçlü bir askeri örgüt kurdu.

Eğitim ve öğretim işlerini yürütmekle vazifeli maarif müdürlüğü kuruldu. Bu aynı zamanda Osmanlı Devletinde ilk maarif müdürlüğüydü. 1976'da Hersek ayrılarak önce mutasarrıflık, daha sonra da iki sancaklı küçük vilayet oldu. 1878'de yapılan Berlin Antlaşması ile Bosna'nın Avusturya-Macaristan'ın denetimine bırakılmasıyla büyük bir bunalım patlak verdi.

Resmen Osmanlı Devletine bağlı kalmasına rağmen, Berlin Antlaşmasına dayanarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek'i işgal etti ve eyaletin yönetim hakkını ele geçirdi. İkinci Meşrutiyetin ilanından faydalanan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu bölgeyi 7 Ekim 1908 tarihli bir kararname ile kendi topraklarına ilhak etti. İlhak kararı Rusya, Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında çok yönlü bunalıma sebep oldu.

Avusturya-Macaristan yönetiminde, yeni anayasayla seçmenler üç seçim grubuna ayrıldı. Her grupta Ortodoks, Katolik ve Müslümanlar için sabit oranda sandalye belirlendi. Bu durum Sırp milliyetçiliğinin tepkisine sebep oldu ve gerginlik 28 Haziran 1914'te Avusturya Arşidükü (veliaht) Franz Ferdinand'ın Saraybosna'da Bosnalı bir Sırp öğrenci tarafından öldürülmesine kadar vardı. Bu olay da Birinci Dünya Harbinin başlangıcıdır.

Bosna-Hersek 26 Ekim 1918'de Sırp, Hırvat ve Sloven krallığının bir parçası olarak Sırbistanla birleştirildi. İkinci Dünya Savaşına kadar bu krallığın parçası olan Bosna-Hersek, 1946'da Yugoslavya'yı meydana getiren altı halk cumhuriyetinden biri oldu. Nüfusun çoğunluğunu meydana getiren Müslümanlar kökenlerine rağmen Sırp ve Hırvat milliyetinden olarak anılmayı kabul etmediler. 1971'de Yugoslavya Devlet Başkanı Tito, Müslümanlara ulus statüsü tanıdı ve Bosna-Hersek'te büyük ""M"" ile yazılan Müslüman kelimesi sadece din değil, bir milliyetin de adı oldu.

Yugoslavya'da 1980 senesinde Tito'nun ölümüne kadar durulmuş olan etnik ve dini çatışmalar yeniden alevlendi. Sovyetler Birliği ve doğu bloku ülkelerinde başgösteren reform süreci, Yugoslavya'da da büyük değişikliklere sebep oldu. 1991'de Anayasanın öngördüğü şekilde devlet başkanlığının, federasyon meydana getiren Hırvatistan'a geçmesi lazımken, Sırbistan, eski Yugoslavya'nın mirasçısı olarak tek başına sahip çıkması ülkede tam bir iç savaşa girmesine sebep oldu. Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlık kararı, Sırbistan yönetimi tarafından kabul edilmedi. Kanlı çarpışmalar AT ve Almanya'nın yoğun baskıları neticesinde sona erdirildi.

Bosna-Hersek'te 1990 senesi sonlarında yapılan seçimleri kazanarak devlet başkanlığına gelen Aliya İzzet Begoviç, Mart 1992'de bir referandumla bağımsızlığını ilan etti. Bunun üzerine Bosna-Hersek Sırplı milislerin yoğun saldırısına maruz kaldı. Bölgeye insani yardım ulaştırmak için bulunan Birleşmiş Milletler askerleri birçok katliama göz yummaktadır. Bosna-Hersek Başbakanı Hakkı Turayliç, Birleşmiş Milletlere ait arabadan indirilerek Sırplar tarafından öldürülmesi, büyük tepkilere sebeb oldu. Sırplar Müslüman kadınlara tecavüzleri hat safhaya ulaşmasına rağmen batılı devletler olaya sadece seyirci kalmaktadır. Günümüzde hala Bosna-Hersek'te katliam sürmekte ve tam bir soykırımı yaşanmaktadır (Şubat 1993).

Fiziki Yapı



Bosna-Hersek, üçgene benzeyen dağlık bir arazi yapısına sahiptir. Dağlık arazi Sava ve Neretva ırmaklarının sularıyla parçalanır. Ülkenin güneybatısının en belirgin özelliği olan yarıklar, çukurlar ve hendeklerle dolu kireçtaşlarından meydana gelen bir karst yüzey yapısıdır. Aralarda küçük çöküntüler halinde ekilebilir topraklar vardır. Ülkeye adını veren Bosna Irmağı, İgman Tepesinin eteğindeki bir kaynaktan doğduktan sonra 271 kilometrelik bir yol izledikten sonra Sava Nehri ile birleşir. Ülke topraklarının kuzeyinde ekilebilir verimli topraklar vardır.

İklimi



Bosna-Hersek yazları sıcak, kışları soğuk geçen bir iklime sahiptir. 20 km'lik deniz kıyısında Akdeniz iklimi hüküm sürer. Dinar Alplerinde iklim daha serttir.

Tabii Kaynaklar

Bosna'nın orta ve Sırbistan'a bakan doğu kesimleri ormanlarla kaplıdır. Ormanlar çam, kayın ve meşe ağaçlarından meydana gelir.Yer altı zenginliklerinin başlıcaları, kömür, demir, bakır, manganez, kurşun, cıva ve gümüştür.

Nüfus ve Sosyal Hayat




4.5 milyondan fazla olan Bosna-Hersek nüfusunun % 44'ünü Müslüman % 31'ini Sırplar, % 18'ini Hırvatlar, % 5'ini Yugoslavlar, % 2'sini de diğer unsurlar meydana getirir. Nüfusun büyük çoğunluğunu meydana getiren Müslümanların milliyetleri, Sırp, Hırvat veya Yugoslav olarak değil sadece Müslüman olarak gösterilmiştir.
Müslümanların % 90'ı Boşnakça konuşmaktadır.Türklerle aynı dinden oldukları için Bosna-Hersek'in yerli Müslüman halkı kendilerine Türk dedikleri gibi, bazan Türklerden ayırt edilmek amacıyla Boşnak ismini kullanmışlardır. Bu isim 19. asrın ilk yarısından itibaren yaygınlık kazanmıştır.

Bosna-Hersek'in en büyük kenti 500.000 nüfuslu başkent Saraybosna'dır. İkinci sırada Banyaluka gelir. Hersek'in merkezi ise Osmanlı mimarisinin eşsiz örnekleri ve bu arada Drina Irmağı üzerinde MimarSinan'ın inşa ettiği köprüyle simgeleşen Mostar şehridir.
Başkent Saraybosna, birçok bakımdan sadece Bosna-Hersek'in değil aynı zamanda eski Yugoslavya'nın en ilginç şehridir. Zira Saraybosna, Yugoslavya'daki Müslüman nüfusunun, Sırp Ortodoks Metropolitinin ve Katolik Başpiskoposunun makamlarının bulunduğu yerdir.
Bosna-Hersek'te eğitim ileri düzeydedir. İkinci Dünya Savaşından sonra şarkiyat çalışmaları hızla artmıştır. 1949'da kurulan Saraybosna Üniversitesinde Türk, Fars, Arap dilleri ve edebiyatları ile ilgili kürsü bulunmaktadır. Burada hem Osmanlı hem de Türkçe kurslar verilmektedir. 1950'de kurulan Saraybosna Şarkiyat Enstitüsü, Saraybosna Devlet Müzesinden devralınan yazma ve Türk tarihiyle ilgili malzemelerden değerli bir kolleksiyona sahiptir.

Siyasi Hayat

Bosna-Hersek, cumhuriyetle idare edilen bir ülkedir. Cumhurbaşkanı ve meclis üyeleri beş yılda bir seçilir. Meclis 240 sandalyeden meydana gelir.

Ekonomi

Bosna-Hersek ekonomisi tarıma dayanır. Başlıca tarım ürünleri tahıl ve patatestir. Ayrıca sebze, şekerpancarı, keten ve tütün de yetiştirilir. Ormancılık ve koyun besiciliği ekonomide önemli yer tutar. Bosna'nın orta ve kuzey kesimlerinde meyvecilik gelişmiştir. Erik, meyvecilikte önemli yer tutar. Hersek'te ise bağcılık gelişmiştir. Sanayi ürünleri arasında kereste, demir-çelik, tütün, deri ve şeker önemli yer tutar.
Saraybosna ve Mostar yakınlarında kömür, Vereş ve Ljubija yakınlarında demir, Gornjivakuf yakınlarında bakır ve çeşitli bölgelerde manganez, kurşun, cıva ve gümüş çıkarılmaktadır.

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Güneydoğu Avrupa'da, Adriyatik Denizi ve Hırvatistan sınırında bulunan bir ülke.
Coğrafi Konumu: 44 00 Kuzey derecesi, 18 00 Doğu boylamı
Harita Konumu: Kuzeybatı Balkanlar, Avrupa
Yüzölçümü: toplam: 51,129 km²
kara: 51,129 km²
su: 0 km²
Sınırları: toplam: 1,459 km
Sınır Komşuları: Hırvatistan 932 km, Yugoslavya 527 km
Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 20 km
İklimi: Sıcak yazlar ve soğuk kışlar; deniz seviyesinden daha yüksek bölgelerde yazlar kısa ve serin, kışlar uzun ve sert geçer; kıyı bölgelerinde kışlar ılıman ve yağışlıdır.
Arazi Yapısı: Arazi dağlık ve vadilerle kaplıdır.
Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Adriyatik Denizi 0 m; en yüksek noktası: Maglic 2,386 m
Doğal kaynaklar: Kömür, demir, boksit, manganez, ormanlar, bakır, krom, kurşun, çinko, hidro güç
Arazi Kullanımı: Tarıma elverişli: %14
sürekli ekinler: %5
Otlakları: %20
ormanlar: %39
Diğer Arazileri: %22 (1993 verileri)
Sulanan Arazisi: 20 km² (1993 verileri)
Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Yıkıcı depremler
Nüfus: 3,922,205
Yaş Yapısı: 0-14 yaş: %20.13 (erkek 405,713; kadın 383,850)
15-64 yaş: %70.78 (erkek 1,422,796; kadın 1,353,410)
65 yaş ve üzeri: %9.09 (erkek 150,802; kadın 205,634) (2001 verileri)
Nüfus Artış Oranı: %1.38 (2001 verileri)
Mülteci oranı: 8.91 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
Cinsiyet Oranı: doğumlarda: 1.07 erkek/kadın
15 yaş altı: 1.06 erkek/kadın
15-64 yaş: 1.05 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 0.73 erkek/kadın
Toplam Nüfusun: 1.02 erkek/kadın (2001 verileri)
Bebek Ölüm Oranı: 24.35 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 71.75 yıl
Erkek: 69.04 yıl
Kadın: 74.65 yıl (2001 verileri)
Ortalama Çocuk Sayısı: 1.71 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.04 (1999 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenler: 100 den az (1999 verileri)
Ulus: Boşnak, Hersek
Nüfusun Etnik Dağılımı: Boşnak %31, Sırp %31, Hırvat %17, Yugoslav, diğer %2.5 (1991)
Dinler: İslam %40, Ortodoks %31, Katoliklik %15, Protestan %4, diğer %10
Dil: Hırvatça, Sırpça, Boşnakça
Ekonomiye Genel Bakış: 1991 yılında Bosna-Hersek bağımsızlığını kazandığında 3,5 yıl süren savaş ülke kaynaklarının çoğunun tükenmesine neden olmuştu. 1994 yılı Ağustos ayı itibariyle Bosna-Hersek Federasyonu hükümeti başlattığı makroekonomik istikrar programı sonucunda 1995 yılında ekonomide canlanma kaydetmiş ve hiperenflasyon kontrol altına alınmıştır. Savaş sonrası Bosna-Hersek'te ulaşım yolları büyük oranda tahrip olmuştur. Yurtdışı bağlantılı tek bir demiryolu kalmamış, telekomünikasyon ve radyo-televizyon tesisleri tamamen zarar görmüştür. Eski Yugoslavya'da elektrik mühendisliği, madencilik, metal işleme, tarım ve gıda sektörlerinde faaliyet gösteren bazı büyük firmalara ev sahipliği yapmış olan Bosna-Hersek'te üretimin büyük bir kısmı kamulaştırılmış olmasına rağmen küçük ölçekli pek çok özel firma da bulunmaktadır. Ticaretin büyük bir kısmı da özel firmalar tarafından gerçekleşmiştir. Sanayi altyapısına sahip olmasına karşın Bosna-Hersek Makedonya'dan sonra eski Yugoslav devletleri arasında milli geliri en düşük ülkedir.
GSYİH: Satınalma gücü paritesi - 6.5 milyar $ (2000 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %8 (2000 verileri)
GSYİH - sektörlere göre: tarım: %19
endüstri: %23
hizmet: %58 (1996 verileri)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %8 (2000 verileri)
İş Gücü: 1.026 milyon
İşsizlik oranı: %35-%40 (1999 verileri)
Bütçe: gelirler: 1.9 milyar $; giderler: 2.2 milyar $ (1999 verileri)
Endüstri: çelik, kömür, demir, kurşun, çinko, manganez, boksit, araçlar, tekstil, tütün mamulleri, ahşap mobilya, tank ve uçak toplulukları, petrol arıtımı
Endüstrinin büyüme oranı: %10 (2000 verileri)
Elektrik Üretimi: 2.585 milyar kWh (1999)
Elektrik üretimi için kaynaklar: Fosil yakıtlar: %38.68
hidro: %61.32
nükleer: %0
Diğer Arazileri: %0 (1999)
Elektrik Tüketimi: 2.684 milyar kWh (1999)
Elektrik İhracatı: 150 milyon kWh (1999)
Elektrik İthalatı: 430 milyon kWh (1999)
Tarım Ürünleri: buğday, mısır, meyve, sebze, canlı hayvanlar
İhracat: 950 milyon $ (2000 verileri)
İhracat Ortakları: Hırvatistan, İsviçre, İtalya, Almanya
İthalat: 2.45 milyar $ (2000 verileri)
İthalat Ortakları: Hırvatistan, Slovenya, Almanya, İtalya
Dış Borç Tutarı: 3.4 milyar $ (2000 verileri)
Para Birimi: Marka (BAM)
Para Birimi Kodu: BAM
Mali Yılı: Takvim yılı

Cevap : Bosna-Hersek
 

Ülke, Balkan Yarımadası'nın kuzeybatısında yer alır). 1990 yılı içerisinde dağılmaya başlayan Yugoslavya'dan ayrılan Bosna-Hersek, küçük bir ülkedir (51129 km2). Başkenti Saraybosna olan ülkenin yönetim şekli cumhuriyettir.
Bosna-Hersek dağlık bir ülkedir. Bu dağlar, Dinar Alplerinin uzantılarıdır. Drina ve Sava, ülkenin başlıca akarsularıdır. İklimi karasaldır. Ülke topraklarının yansı ormanlarla kaplıdır.


Bosna-Hersek'in nüfusu 4,5 milyondur. Bu nüfusun büyük bölümünü oluşturan Bosnalılar (Boşnaklar), Müslümandır. Sırplar ve Hırvatlar ülkedeki diğer iki önemli etnik gruptur. Daha çok başkent Saraybosna, Tuzla ve Mostar'da yaşayan Türkler, nüfusun küçük bir bölümünü oluşturur. Bunlar Osmanlı döneminde buraya gelip yerleşmişlerdir. Ancak Balkanlardaki Türk egemenliğinin sona ermesiyle bölgede gelişen sosyal ve siyasî değişiklikler, buradaki Türklerin bir bölümünün Türkiye'ye göç etmelerine neden olmuştur. Kalanlar ise yaşadıkları ülkenin vatandaşı olup bugün de millî benliklerini korumaya çalışarak hayatlarını sürdürmektedirler.


Bosna-Hersek, 1992 yılında Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nden ayrılarak bağımsızlığını ilân etti. Türkiye ve daha pek çok ülke, Bosna-Hersek'in bağımsızlığını tanıdı. Ancak Sırpların bu bağımsızlığı kabul etmemesi üzerine ülkede iç savaş çıktı. Sırplar, ülkedeki Müslümanlara karşı bir soykırım başlattı. Bunun üzerine birçok Bosnalı Boşnak, Türkiye'ye göç etmek zorunda kaldı. 1995 yılında yapılan bir antlaşma ile bu savaş durduruldu. Ancak Sırplar, antlaşmaya rağmen zaman zaman yine de oradaki Müslümanları tedirgin etmeye devam etmektedirler.


Türkiye, Bosna-Hersek'i haklı davasında uluslar arası plâtformda desteklemekte ve ülkeye insanî yardımlar yapmaktadır.
Ülke ekonomisi daha çok tarıma dayanır. Tütün, ülkede yetiştirilen önemli tarım ürünüdür. Ayrıca buğday, pirinç, patates de yetiştirilir. Başlıca yer altı zenginlik kaynakları, linyit, demir, bakır ve tuzdur.