Zaytindağı-Falih Rıfkı Atay

KİTABIN ADI: Zeytindağı
KİTABIN YAZARI: FaLih Rıfkı ATAY
BASIM TARİHİ: 1981
KİTABIN YAYIM MAKSADI: Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde içine düştüğü durumu ortaya koymaktadır

KİTABIN ÖZETİ :

Kitabın ismi; Cemal Paşa’nın karargahının (4 Karargah) bulunduğu Kudüs’e yakın bir dağın isminden gelmektedir Kitapta Osmanlı saltanatının son günlerinden Türkiye Cumhuriyetinin ilk günlerine kadarki bir zaman dilimi anlatılmaktadır Yazar bir görev sebebiyle Cemal Paşa’ın karargahına yani Zeytindağı’na gitmiştir Burada yaşamış olduğu olayları ve anılarını bulunduğu tarihin önemli olaylarını da içine alacak şekilde anlatmıştır

Birinci Dünya Harbi patlak verdiğinde Falih Rıfkı yedek subay olarak orduya alınır ve Cemal Paşa’nın karargahına tayin olur Cemal Paşa ile ilişkileri de burada gelişir

Kitabın ilk kısımlarında İttihat ve Terakki’den söz edilmiştir İttihat ve Terakki içerisinde Cemal Paşa Talat Paşa ve Enver Paşa en önemli simalardır Cemal Paşa yenilikçiliği ile tanınmaktadır Enver ve Talat Paşa’lar ise muhafazakar bir kişilik sergilemektedir Enver Paşa’nın Turancılık fikirleri güçlüdür Falih Rıfkı Enver Paşa’nın bu fikirlerini benimsememekte ve Enver Paşa’yı diktatör olarak nitelemektedir Türkiye’nin kurtuluşunun Enver Paşa gibilerden kurtulmakla mümkün olduğu düşüncesindedir İttihat ve Terakki kendi içerisinde bölünmüş bir yapı sergilemektedir Bir birlik ve beraberlik söz konusu değildir Her liderin bir grubu vardır Falih Rıfkı da Cemal Paşanın adamı damgasını taşımaktadır Falih Rıfkı İttihat ve Terakkinin bu yönünü yani fikir birliğinin bulunmayışını eleştirmektedir Çünkü yaşanılan buhrandan kurtuluş ancak birlik ve beraberlikle mümkündür Buna rağmen bilinçsiz yaklaşımlar kişisel hesaplaşmalar İttihat ve Terakkiyi kendi kendisiyle uğraşan bir duruma düşürmüştür

Falih Rıfkı Cemal Paşa ile beraber çalışmaya başladıktan sonra olayları daha açık ve net bir şekilde görebilmektedir Bir dönem bir İmparatorluk yok olmaktadır Yazar bunu sezinleyebilmektedir Suriye Filistin ve Hicaz’da yaşamış oldukları bir devrin çöküşünü gözler önüne sermektedir

Falih Rıfkı Osmanlı’nın bir kukla devlet olduğunu söylemektedir Örneğin şöyle bir olay anlatılmakta; “Mahmut Şevket Paşa’yı öldüren Kavaklı Mustafa memleketten kaçmaya muvaffak olmuştu Bir Rus vapuruna binmişti Fakat Osmanlının Rus sancağı taşıyan bir vapurdan bir kişiyi almaya hakkı yoktu Bunun üzerine bir Osmanlı hükümeti görevlisi Kavaklı Mustafa’yı kaçıran zatı görevden aldırır ve bundan böyle devlet hizmetinde kullanılmamasını isterler ve istedikleri de olur”

Osmanlı ümmetçilik fikri sebebiyle neredeyse üç kıtada egemen olmuştu Bu coğrafyanın büyük bir kısmını Arapların yaşadıkları ülkeler kapsamaktaydı Kudüs Şam Hicaz gibi Osmanlı sadece coğrafyada büyüyebilmişti Çünkü bu kazanılan toprakların hiçbirinin kültürlerine dillerine ticaretlerine ve maddiyatlarına egemen olunamamıştı Hatta Osmanlı Arapları Türkleştireceğine oradaki Türkler Araplaşmıştı

“Bu kıtaları ne sömürgeleştirmiş ne de vatanlaştırmıştık”

Osmanlı İmparatorluğu buralarda ücretsiz tarla ve sokak bekçisi idi Eğer medrese ve şuursuzluk devam etmiş olsaydı Araplığın Anadolu içlerine kadar gireceğine şüphe yoktu Osmanlı Emperyalizmi şu ana fikir üstünde kurulmuş bir hayal idi “ Türk milleti kendi başına devlet yapamaz! “

Osmanlı Arap topraklarını alarak oraları bir bakıma imar ediyordu Çünkü Arap şeyhleri arasındaki kanlı savaşlar sonucunda Arap halkı mağdur oluyor ve maddi olarak da çöküntüye uğruyordu Osmanlı geldiğinde ise bu şeyhleri uzlaştırıp sükuneti sağlıyor ve onlara belirli imtiyazlar veriyordu Bir bakıma Osmanlı onlar için bir kurtuluş gibiydi Buna rağmen Osmanlının güçsüz duruma düşmesini fırsat bilip hemen İngilizlerle

Osmanlının Araplara vermiş olduğu haklar onların küçük bir anlaşmazlıkta bile isyan etmelerini sağlıyordu Cemal Paşa zamanında çıkmış olan bir kanun ile komutanlara eğer vatan müdafaası için zaruri görülürse idam hükümlerini yerine getirmesi yetkisi verilmişti Yani isyanlar artık kanla bastırılıyordu

Cemal Paşanın bir amacı da Suriye’ yi Osmanlılaştırmaktır Bu düşüncesini gerçekleştirmek için Suriye’ de modern okullar açtırmıştır Bunun yanında bir de hicret eden Ermenileri Suriye içlerine dağıtarak güçlenen Araplılığa karşı bir teminat olarak kullanıyordu Hatta Ermenileri güçlendirmek için ev ve toprak bile verilmiştir

Falih Rıfkı Atay Arapları anlatırken din sömürüsü konusuna da değinmiştir Falih Rıfkı’ ya göre din sömürüsü bütün dinler için geçerlidir “Medine dini mallaştırmış ve maddeleştirmiş bir Asya pazarıdır Kudüs dini oyunlaştırmış bir Garp tiyatrosudur” Araplar çok fakirdir Kendi ülkelerinde; ata topraklarında hizmetçi konumuna düşmüşlerdir Filistin ikiye ayrılmıştır Eski Filistin Araplarınyani hizmetçilerin; yeni Filistin ise tüm güzelliği ve ihtişamıyla Yahudilerin Din satışa sunulmaktadır Hac dönemlerinde Araplar da Yahudiler de büyük kazanç elde etmek peşindedir

Osmanlı Devletinin Almanlarla beraber savaşa girmesinin en büyük nedeni İttihat ve Terakki yöneticilerinden Enver Paşa’ nın Alman hayranı olmasından kaynaklanıyordu

Birinci Dünya harbi sonucunda Tuna yukarısındaki iki İmparatorluk Akdeniz kıyısındaki bir İmparatorluk ve Tuna kenarındaki bir krallık devrilmek üzereydi

Suriye ve Filistin’ de Almanların durduramadığı İngiliz seli yine bir Türk fakat bu sefer öz bir kumandan Mustafa Kemal tarafından Halep aşağısında tutulmuştur Mustafa Kemal’ in orada seçtiği savunma hattı Milli Misak’ taki Türkiye sınırıdır

Cemal Paşa’ nın yerine Suriye’ de silahlı kuvvetlerin başına geçen Alman Fon Falkenhein bozgunu durduramadı ve Kudüs İngilizlerin eline geçti

Artık yalnız Anadolu ve İstanbul düşünülür İmparatorluğa ve onun rüyalarına “Allahaısmarladık! “ denir

Artık Şam’ dan ayrılmak zamanı gelmiştir Cemal Paşa İstanbul’ da istifa edecektir

Cemal Paşa harap Anadolu topraklarını gördükçe

- “Keşke vazifem buralarda olsaydı keşke o altın sağanağı ve enerji fırtınası bu durgun boş ve terkedilmiş vatan parçası üstünden geçseydi Anadolu hepimize hınç ve güvensizlikle bakıyordu Yüz binlerce çocuğunu memesinden sökerek alıp götürdüğümüz bu anaya şimdi kendimiz pişmanlığımızı getiriyoruz Kumar oynadık ve kaybettik” diye düşünmektedir

Cemal Paşaya sorulan :

- Paşam bu harbe niçin girdik? sorusuna cevap ilginçtir

- Aylık vermemek için! Hazine tamtakırdı Para bulabilmek için ya bir tarafa boyun eğmeli ya öbür tarafla birleşmeli idik

İlim İhtisas ve tecrübe sahibi Mustafa Kemal vatan ve istiklal düşüncesiyle milletin nesi var nesi yoksa yüzde kırkını vatan savunması için vermesi gerektiği düşüncesindedir

Sakarya Dumlupınar İzmir ve Lozan hepsi böyle ödenmiştir

Mustafa Kemal büyük harbe girmek karşıtı idi: çünkü O kafa ve sanat adamı idi

Mustafa Kemal Kurtuluş Harbini bırakmak fikrinde asla bulunmadı : çünkü O vatan adamı idi

İşte bütün kitabın özü : İlim ve vatan adamı olunuz

Kavaklı Mustafa’yı gemiden kaçırır ve boğdurur Bu olayı haber alan
Ruslar Filistin Not : Kitap özetlerindeki fikirler yazarların özel fikirlerini yansıtmaktadır Fransızlarla anlaşmışlar ve Osmanlı’ yı arkadan vurmuşlardır Osmanlı’ ya karşı görünüşte bağımlı olan Araplar her zaman kendi halifeliklerini istiyordu Müslüman Araplar arasında Arap Halifeliği hükümeti peşinde olanlar vardı ve 1 Dünya savaşı çıktığında bu düşüncelerini gerçekleştirmek için ve İngilizlerin vereceklerini vaadettikleri imtiyazlardan dolayı Osmanlı’ ya ihanet etmişlerdi