İslamiyetten Önce Türk Devletlerinde Ordu

Ordu sözü eski Türkçe’de hükümdar otağının bulunduğu yer anlamına geliyordu Askeri bir karargah olan bu yerde hükümdarın ailesi, çocukları, muhafızları ve buyrukları birlikte oturuyorlardı Türklerde ordu su kelimesi ile ifade ediliyordu Ordu anlamı, Anadolu Türklerince verilmiştir
Türklerde halk ve ordu düzeni birbirinin aynı idi Boy ve kanat beyleri barış zamanında idareci, savaş zamanında komutanlık görevini yapıyorlardı Coğrafya, iklim ve yaşayışı gereği her Türk, asker sayılıyordu Türkler doğuştan asker bir millet idilerTürk ilinde, atlı baskınlar bir saatlik süre içinde yapılır ve sonuç alınırdı Her Türk baskınlara karşı uyanık ve dikkatli olmak mecburiyetinde idi Baskın haberi geldiğinde, en kısa zamanda uyanıp, atlanıp savaştaki yerini alması gerekiyordu
Kimin nerede yer alacağı, töre gereği önceden belli idi Devlet için de, durum aynı özelliği gösteriyordu Devlet memuru, bey aynı zamanda savaşta komutan olarak görevini yapıyordu Ordu ve millet düzeni, banş ve savaş zamanlanna göre teşkilatlanmışü Bu sebeple Türkler, ordumillet adım almışlardırTürk kadın ve erkeğinin günlük yaşayışı askerliğe hazır olmasını sağlıyordu
Türk devletinin ve milletinin sosyal yapısı gereği olarak, her Türk iyi savaş terbiyesi kazanıyor ve her an cenge hazır durumda bulunuyordu Çocuklar 34 yaşlanndan itibaren kuzuya ve koyuna bindiriliyor, onlara ok ile tarla faresi, sincap avlatılıyordu Bu surede çocuklar biniciliğe ve vuruculuğa ahştınlıyordu Avrupa Hun Türkleri çağında yaşamış Romalı(Latin) yazar Piskopos Sindonyus (Sindonius, Atilla ve Hunlar adlı eserinde):
“Henüz yürümeye başlayan her çocuğun yanında eyerlenmiş bir at hazır bulunurdu” demektedir
Türkler savaşçılık kabiliyeti ile, mücadele sahasında kişiliklerini kazanıyorlardı Gösterdiği kahramanlık derecesine uygun olarak toplumda yerlerini alıyorlardı Kadınlar da aynı durumda idiler Türk kadınını, erkeğinden ayrı düşünmek mümkün görülmüyordu
Türk ordusu temelinde süvarilerden meydana geliyordu Atlı kuvvetlerin yanında bulunan, yardımcı olarak iş gören piyadelerin (seyisler) sayısı pek azdı Ordu, devletin tabii savunma gücü sayılıyordu Türk ordusunda ücretli askerler bulunmuyordu Türk ordusu daimi ordu niteliğinde idi Kadınerkek, yaşlıgenç herkes, her an tetikte ve savaşabilecek durumda bulunuyordu Spor, eğlence ve avlanmalar hep savaşa hazırlık çalışmaları idi
Bu sebeple, Türklerde askerlik ve ordu hiçbir zaman imtiyazlı bir sınıf meydana getirmemiştir Ordu, daima millet ile içiçe olmuş ve onun bağrından (sinesinden) çıkmıştır Ordumillet gelenek ve anlayışı, bugün de canlılığını koruyarak devam etmektedir Türkiye’de askere gidecek delikanlıya, gelin gidecek kıza ve kurbanlık koça kına yakılır
Delikanlı için Vatana kurban olsun!, gelinlik kız için koç yiğide kurban olsun! ve kurbanlık koç için Allah’a kurban olsun! denir Askere giden gençler, hep birlikte davul zurna eşliğinde oyun oynarlar Ana, baba ve yakınları da sevinç göz yaşlan ile onlan uğurlarlar Bu durum, dünyada bizden başka hiçbir millette görülmemektedir
Askeri Teşkilat ve Disiplin
Türk ordusunda en büyük askeri birlik, onbin kişiden meydana geliyordu Bu birliğe Hun, Tabgaç, Göktürk ve Uygurlarda tümen deniyordu Tümenler binlere, yüzlere ve onlara aynlıyordu Her birliğin başında binbaşı, yüzbaşı ve onbaşı unvanlı komutanlar bulunuyordu Tümene tümenbaşı, yabgu veya şad komutanlık ediyordu Türk ordusunda görülen bu onlu sisteme göre teşkilatlanmayı, Büyük Hun hükümdan Mete’nin (MÖ 209174) yaptığı anlaşılmaktadır
Bugün de Türk Silahlı Kuvvetleri’nde aynı onlu teşkilat devam etmektedir Onlu sistem Çin, Pers, Makedonya, Roma, Bizans, Frank ve Alman ordulan başta olmak üzere bütün dünyaya yayılmıştır Bugünkü orduda Mete’nin uyguladığı disiplin anlayışı yatmaktadır
Düzenli ve disiplinli tik Türk Ordusu’nun kurucusu Mete Kağan’ın tahta çıktığı MÖ209 yılını, Türk Kara Kuvvetleri’nin kuruluş yılı olarak kabul ediyoruz Kuruluş yıldönümünü de bu esasa göre kutluyoruz
Savaş Eğitimi ve Usûlleri
Türk çocuklan, daha küçük yaşta iken savaşa hazırlık eğitimine başlıyorlardı Açlığa, susuzluğa, sıcağa, soğuğa, yorgunluklara ve uzun yürüyüşlere aüşünlıyorlardı Askerliğin gereği olan bıkmadan, yılmadan karşı koyma gücü kazandırılıyordu
Atlı göçebe ve hayvan besiciliğine dayanan Türk’ün yaşayışında; insan ister istemez meşakkatlere, sıcak ve soğuğa, mahrumiyetlere dayanıklılık kazanıyordu Türk çocuklan, küçük yaşlardan itibaren ata, silaha ve atıcılığa; karda, kışta kepenek altında yatmaya alıştırılıyordu Böylece askerlikten önce, askerliğin şartlanna ve kurallarına hazırlanmış, askeri maharetleri kazanmış bir nesil yetiştiriliyordu Onbeş yaşına gelen gençler, savaşlara katılır, gösterdikleri kahramanlık derecesinde ad kazanır ve toplumdaki yerini alırdı Türk, evde doğar ve savaşta ölürdü
Türk’ün kalbinden ve düşüncesinden hayatı sevmek, ölümden korkmak, geri dönmek ve kaçmak fikirleri çıkarılıyordu Türk süvarileri, at üzerinde son sürat giderken dört yöne ok atar ve attığını vururlardı Önlerindeki, arkalarındaki, yerdeki ya da havadaki sabit ve hareket halindeki hedeflere isabetli ok atarlardı Türk, okunu hedefine isabet ettiremediğinde öleceğini bilir ve hedefini şaşırmazdı Düşman bir ok atıncaya kadar, Türk on ok atmak mecburiyetinde idi Bu yüzden Türk ordusu, kendisinden on misli kalabalık orduları kolayca mağlup ediyordu
Turan Taktiği
Türklerin savaş taktikleri keşif seferlerine ve yıpratma savaşlarına dayanıyordu Akıncılar tarafından düşman ülkelerine yapılan keşif seferlerinden sonra, yıpratma harekatları başlıyordu Süratli birliklerce düşmanın yığmak merkezleri, yol kavşakları, yiyecek malzeme depolarına akınlar yapılıyor ve düşman takatsiz hale getiriliyordu (Hunların Orta Avrupa’yı ve Oğuzların Ön Asya’yı fethi; Çin’e karşı yapılan yıldırma seferleri, Dandanakan ve Malazgirt savaşları için hazırlıklar…)
Bundan sonra Türk ordusu, düşman üzerine yıldırım hızıyla, avının üzerine pike yapan kartal gibi saldırıyordu Savaşın uzun süreceği anlaşıldığında kaçıyor gibi geri çekilerek, düşman çembere alınmak üzere pusu kurulan yere kadar çekiliyordu Sahte ricat ve pusuya dayanan Türk ordusunun bu stratejisine (taktiğine), Türk yurdunun adına izafeten Turan taktiği adı verilmiştir (1071 Malazgirt, 1396 Niğbolu, 1526 Mohaç Meydan Muharebeleri…)
Türkler, ülkelerini güvenlik altında tutmak, ani baskınları önlemek için çevreye gözcü koyarlardı Uygun yerlere erken haber almayı sağlayan, içinde daimi nöbetçiler bulunan ateş kuleleri (kargu) inşa ediyorlardı Hudut boylarında, savunma tedbiri olmak üzere belirli mesafede insandan ve askerden arındırılmış arazi (tampon bölge) bırakıyorlardı (Atilla, Antolios Barışı’ nda (448) Tuna’nın güneyinden itibaren 5 km genişliğindeki arazinin Bizanslılar tarafından boşaltılmasını şart koşmuş idi)
Daimi Ordular
Her Türk erkeği doğuştan asker olmakla birlikte, merkezde hükümdarın emrinde, her an savaşa hazır daimi bir ordu bulunuyordu Hükümdarın muhafız kıtaları, bu ordunun dışındaydı Kağanların kendilerine yakın alp, eren, yiğit ve fedaileri vardı Bunlar, sonradan saray muhafızı oluyorlardı (Kırk yiğit, kırk kız, börü/kurt)
Kanatlara gönderilen yabgu, şad ve tiğin gibi hanedan mensuplarının yanlarında da, her an savaşa hazır daimi birlikler bulunurdu
Türk ordusunun çeşitli birliklerinde görev alan komutanlar, banş zamanında sivil bir idareci ve savaş zamanında başanlı bir komutan olarak vazife yapıyorlardı Bu komutanlar yerinde ve zamanında karar verebilen, sorumluluktan korkmayan, üstün disiplin anlayışına sahip ve tecrübeli kimseler arasından seçiliyordu
Hazar Türkleri ticaret ile zenginleştikçe, askerlik bakımından diğer Türk devletlerinden aynlıp, çeşitli ülkelerden ücretli askerler kullanmaya başlamışlardır Bu durum Hazar Devleti’nin zayıflamasına ve kısa zamanda yıkılmasına sebep olmuştur
Tuğ ve Bayrak
islamiyetten önceki Türk devletlerinde hem tuğ, hem de bayrak bulunuyordu Tuğ, devletin ve bağımsızlığın sembolü olarak kabul ediliyordu Devlet içindeki teşkilat bölümlerini, rütbe ve vazifeleri gösteriyordu Tuğ, daha çok resmi ve canlı ferman özelliğine sahipti Aynı zamanda, hükümdarlık alameti sayılıyordu Bayrak ise asıl kaynağını ve özelliklerini dinden alıyordu
Tuğ, Tann’ya kurban edilmiş at ve yak öküzü (Tibet öküzü) kuyruğunun, demet haline getirilerek bir sırığın ucuna asılması suretiyle yapılıyordu Göktürklerde tuğun tepesinde altından yapılmış bir kurt başı bulunuyordu Tuğ; süslenmiş tuğ direği, direğin basma bağlanmış at veya yak öküzü kuyrukları, tuğ başı (direğin başına konan bir başlık, kuyrukların bağ yerlerini saklıyordu) ve tuğ başının üstüne konan kurt başı olmak üzere dört bölümden meydana geliyordu
Türk hükümdarları, yeni tayin ettikleri komutan ve beylerine belirli sayıda tuğ veriyorlardı Tuğların sayısı komutan ve beylerin rütbesini belirtiyordu Komutan ve beyler tuğlarını kendi otağlarının önüne dikiyorlardı
Kaşgarlı Mahmud’un divamndaki: “Tuğ, alem demektir Tokuz tuglug Han denir ki, dokuz sancak sahibi Hakan demektir Sancaktan fazla yapılmaz Çünkü dokuz sayısı uğurlu sayılır” sözleri; Türk hükümdarlarının dokuz tuğu bulunduğunu göstermektedir
Silahlar
Türk ordusu en etkili silahlara sahip bulunuyordu Ok, yay, kargı, mızrak, süngü, kalkan, kılıç, hançer, zırh ve tolga silah olarak kullanılıyordu Türkler, at sayesinde süratli manevra kabiliyetine sahip bulunduklarından, uzaktan savaşı tercih ediyorlardı Huş ağacından yapılmış ve ucuna kemik ya da demir temren (ok ucu) takılmış ıslık çalan oklar; gerilmesi güç, vuruculuğu fazla olan, tersine gerilme suretiyle kullanılan çift kavisli(refleks) yaylar vurucu silahlardandı
Oklar kısa, orta, uzun ve sırt üstü atılabilen oklar; temrenler yassı, uzun, enli ve zehirli temrenler gibi çeşitlere ayrılıyordu Yaylar, kayın ağacı, tahta ve kurulabilen yaylar olmak üzere üç çeşittiMızrak, yakın muharebe silahlarının başında geliyordu Mızrak içi boş ve dolu olmak üzere iki kısımdan meydana geliyordu
En çok, hafif olduğu için içi boş mızraklar kullanılıyordu Yakın dövüşte kılıç, kalkan ve hançer kullanırlardı Kalkan, zırh ve tolga savunma silahlan idi, Demir zırh yerine hayvan derisinden yapılmış (manda gönü) bir gömlek giyiyorlar, başlarını korumak için tolga takıyorlardı Kale kuşatması ve savunmasında ağır silah olarak mancınık, nef makinalan, kazma, kürek, külünk (ağır çekiç) ve tekerlekli kuşatma kuleleri kullanmakta idiler
Türk Ordu Sisteminin Başka Milletlere Tesirleri
Hafif silahlı ve hareketli (oynak) süvarilerden meydana gelen Türk ordusu, ağır silahlı ve kütle muharebesi usûlünü uygulayan çeşitli milletleri etkilemiştir Türk ordusunun süratli, ani ve şaşırtıcı hücumlarına Çinliler, Çin Şeddi ile bile karşı koyamamışlardır
Başka milletler ordularının arkasından askeri beslemek üzere, binlerce baş sığır sevk etmek zorundaydılar Buna karşılık Türkler, yiyecek ihtiyaçlarını et konservesi ile karşılıyorlardı Kurutulmuş etleri, eyerlerine bağlı çantalarda taşıyorlardı Turan taktiği; Türk silahları; Türk süvari elbisesi ceket, pantolon, başlık ve çizme ilk önce Çinliler tarafından kopye edildi
Daha sonra Pers kralı Kiros (Kyros), Makedonyalı Büyük İskender; Roma İmparatorları Sezar, Hadrianus, Septimus ve Gallianus; Bizans imparatoru Justinyanus (Jüstinianos) silah taktik ve kıyafetleri ile Türk ordu sistemini esas almışlar, ordulannda reform yapmışlardır, özellikle Romalılar ve Bizanslılar, pantolon ve gömlek giymeyi; saç tıraşım Hunlardan öğrenmişlerdir Bizans’ta sadece Türk ordulan taklit edilmemiş, bizzat imparatorlar Türk ordusunun taktik ve usûlü, silahlan ve teçhizatları hakkında eserler yazmışlardır İmparator Herakliyus (Herakleios) ve Leon’un ayn ayn yazmış olduklan “Taktika” adlı eserleri, bu tür eserlerdendir
IX yüzyılda Franklar ve daha sonralan Almanlar tarafından Turan taktiği benimsenmiştir XI yüzyıla doğru Batı Avrupa ülkelerinin ordulan, Türk ordu sistemini tamamen kabul etmişlerdir Ruslar, Kiyef Knezliği devrinden itibaren itibaren Hazar, Kuman ve Kıpçak Türklerinin tesiriyle; Balkanlardaki Islavlar, Tuna Bulgarian vasıtasıyla Türk ordusunun eğitim usûllerini, silah ve teçhizatını örnek alıp uygulamışlardır Cengiz Han 1206′dan başlayarak Türk ordusunun onlu sistemini aynen benimseyerek, büyük ve disiplinli ordusunu kurmuştur karşılıyorlardı
Kurutulmuş etleri, eyerlerine bağlı çantalarda taşıyorlardı Turan taktiği; Türk silahlan; Türk süvari elbisesi ceket, pantolon, başlık ve çizme ilk önce Çinliler tarafından kopye edildi Daha sonra Pers kralı Kiros (Kyros), Makedonyalı Büyük İskender; Roma İmparatorları Sezar, Hadrianus, Septimus ve Gallianus; Bizans imparatoru Justinyanus (Jüstinianos) silah taktik ve kıyafetleri ile Türk ordu sistemini esas almışlar, ordularında reform yapmışlardır, özellikle Romalılar ve Bizanslılar, pantolon ve gömlek giymeyi; saç tıraşını Hunlardan öğrenmişlerdir
Bizans’ta sadece Türk orduları taklit edilmemiş, bizzat imparatorlar Türk ordusunun taktik ve usûlü, silahlan ve teçhizatlan hakkında eserler yazmışlardır İmparator Herakliyus (Herakleios) ve Leon’un ayn ayn yazmış oldukları “Taktika” adlı eserleri, bu tür eserlerdendirIX yüzyılda Franklar ve daha sonralan Almanlar tarafından Turan taktiği benimsenmiştir XI yüzyıla doğru Batı Avrupa ülkelerinin ordulan, Türk ordu sistemini tamamen kabul etmişlerdir
Ruslar, Kiyef Knezliği devrinden itibaren itibaren Hazar, Kuman ve Kıpçak Türklerinin tesiriyle; Balkanlardaki Islavlar, Tuna Bulgarları vasıtasıyla Türk ordusunun eğitim usûllerini, silah ve teçhizatını örnek alıp uygulamışlardır Cengiz Han 1206′dan başlayarak Türk ordusunun onlu sistemini aynen benimseyerek, büyük ve disiplinli ordusunu kurmuştur