Antarktika

Bölgede Arjantin ile İngiltere arasında iki kez askeri çatışma patlak verdiİlk olay,Arjantin donanmasının,1952"de Antarktika Yarımadasının kuzey ucundaki Hope Koyunda karaya çıkan bir İngiliz meteroloji ekibine ateş açmasıyla çıktıBu anlaşmazlık Arjantin hükümetinin,İngiliz ekibinin etkinliklerine engel olmayacağı sözünü vermesiyle çözümlendiİkinci ve çok daha önemli çatışma,1982"de Arjantin"in de üzerinde hak iddia ettiği bir İngiliz sömürgesi olan Falkland Adaları(Arjantinlilerin verdiği adla Malvanis Adaları) yüzünden çıktıArjantin kuvvetleri Nisan başlarında Falkland ve Güney Georgia adalarına asker çıkardılarİngiltere ,bu eyleme,adaları yeniden işgal ederek karşılık verdi ve 14 Haziranda Arjantin kuvvetlerini teslim olmaya zorladı

1950"lerin ortalarına gelindiğinde Antarktika "da pek çok ülkenin kısmen ticari,kısmen bilimsel ,ama genel olarak önemli siyasal çıkarları vardıAvustralya,1947-48"de Heard ve Macguarie adalarında istasyonlar kurmuş,1954"te de MacRobertson Toprakları kıyısında geniş toprak iddialarına dayanak oluşturmak amacıyla Mawson İstasyonunu kurmuştuGüney Afrika,Prens Edward ve Marion adalarına bayrak dikmiştiFransa daha 1953"ten önce Kerguelen ve Crozet adalarında sürekli üsler kurmuşAdelie Toprakları kıyılarının büyük bölümünün ölçümünü tamamlamıştı1955"te Arjantin,buz kırma gemilerinin yardımıyla, Filchner Buzlasında General Belgrano İstasyonunu kurduYarımada ve yakınındaki adalar üzerinde birbirine çok yakın kurulan İngiltere,Şili ve Arjantin üsleri,bilimsel araştırmadan çok haberalmaya yönelik oldukları izlemini veriyordu1949-52"de düzenlenen Norveç-İngiltere -İsveç seferinde ,1939"da Norveç"in üzerinde hak iddia bölgedeki Kraliçe Maud Toprakları kıyılarında yer alan Maudheim Üssünden çok kapsamlı araştırmalar yapıldıABD,her ikisi de 1947-48"de gerçekleştirilen Ronne seferi ve deniz kuvvetlerinin "Yeldeğirmeni Harekatından sonra Antarktika"ya çok ilgi göstermedi,ama başka ülkelerin hak iddialarını tanımama politikasını da sürdürdüSSCB de Bellingshausen"in ilk seferinden beri,balina avcılığı dışında Antarktika ile ilgilenmemiştiAma Sovyet hükümeti,7 Haziran 1950"de ilgili devletlere bir memorandum göndererek,Antarktika"nın rejimi konusunda kendi katılımı dışında alınacak hiçbir kararı tanımayacağını belirtti

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

IGY VE ANTARKTİKA ANTLAŞMASI

Kutuplardaki bilimsel çalışmaların eşgüdüm içinde yürütülmesinin önemi,1879"da Almanya"nın Hamburg kentinde toplanan Uluslararası Kutup Komisyo"nunda benimsendi ve toplantıya katılan 11 ülke,1882-83 IUluslararası Kutup Yılını düzenlediÇalışmalar,ağırlıklı olarak,daha yakından bilinen Kuzey Kutbu üzerinde yoğunlaştırıldıAntarktika"da kurulması kararlıştırılan meterolojik ve jeomagnetik araştırma amaçlı dört istasyondan yalnızca biri,Güney Georgia"daki Alman istasyonu gerçekleştirildiBir başka karar da,her 50 yılda bir buna benzer programların düzenlemesiydiIIUluslararası Kutup Yılı,1932-33"te 34 ülkenin katılımıyla düzenlendiama yıl boyunca Antarktika"ya hiç sefer yapılmadı

IGY"NIN GELİŞMESİ;

Programların daha sıklaştırılması önerisi,1950"de ortaya atıldı1957-58"de güneş lekelerinin en yüksek düzeye çıkması bekleniyordu(IIKutup Yılı,lekelerin en düşük düzeyde olduğu döneme rastlamıştı)Uluslararası Bilimsel Birlikler Konseyi (ICSU),Uluslararası Jeofizik Yılı Özel Komitesini (CSAGI)1952"de IGY"nİn planlanması ile görevlendirdiProjeye 67 ülke ilgi gösterdiGüneşi,havayı,kutup ışığını,magnetik alanı,iyonosferi,ve kozmik ışınları her açıdan ve eşzamanlı olarak gözlemlemek üzere planlar hazırlandıİlk kutup yılındaki gözlemler yalnızca yer düzeyinde ikincisinde de balonla,yerden 10000 m yükseklikte yapılmıştıİGY sırasında ise uzay araştırmaları için ABD ve SSCB tarafından gözlem uyduları fırlatıldıTüm gözlemleri toplayacak ve her ulustan bilim adamlarına bilimsel araştırmaları sırasında bu verileri sağlayacak birkaç uluslararası veri merkezi kuruldu

ICSU komitesinin 1954"te Roma"da yapılan toplantısında biri uzaya,öbürü de Antarktika"ya ilişkin iki program özellikle vurgulandıAntarktikanın vurgulanmasının nedeni,o güne değin kıtada çok az jeofizik çalışma yapılmış olmasıGüney Jeomagnetik Kutbu"nun ,kutup ışığı ve kozmik ışın etkinliklerini güney yarımkürede yoğunlaştıraması ve kıtanın yarısının henüz insan gözüyle görülmemiş olmasıydı

IAntarktika Konferansı Temmuz 1955"te Paris"te toplandı ve geniş kapsamlı keşif planları hazırlandı12 ülke,kıtada ve Alt-Antarktika adalarında 50"den çok kışlama merkezi kuracak,ABD Antarktika"ya düzenli uçak seferi başlatacak Batı Antarktika (Byrd İstasyonu,ABD)Güney Jeomagnetik Kutbu (Vostok İstasyonu SSCB) ve göreli erişilmezlik kutbunda (SSCB)istasyon kurabilmek için büyük yollar açılacaktıAyrıca Güney Kutbunda kurulacak bir istasyon (Amundsen-Scott İstasyonu,ABD) içinde dev kargo uçaklarıyla bir hava köprüsü oluşturulacaktıGene Antarktika"ya yönelik olarak,kutup ışığı ve gök aydınlığı,kozmik ışınlar,jeomagnetizm,buzulbilim,yerçekimi ölçümü,iyonosfer fiziği,metoroloji oşinografi ve sismoloji gibi konularla ilgili birkaç temel bilimsel program saptandıKıyı üsleri 1955-56 yazında iç kesim istasyonları da ertesi yaz,IGY"nin resmi açılışı olan 1Temmuz 1957"ye yetişecek biçimde kuruldu




Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

ANTARKTİKA ANTLAŞMASI;

31 Aralık 1958"de IGY"nin sona ermesi ile birlikte,Antarktika"da yeniden IGY öncesindeki karmaşaya dönme tehlikesi belirdiABD Dışişleri Bakanlığı 1957 sonbaharında Antarktika politikasını gözden geçirerek ,kıtada çıkarları olan 11 ülke ile çeşitli anlaşmalar imzaladıBaşkan Dwingt DEisenhower ,2 Mayıs 1958"de bu ülkelerin hükümetlerine birer nota göndererek ,Antarktika kıtasının bağımsız ve barışçıl konumunu güvenceye alacak bir anlaşma imzalanmasını önerdion iki ülkenin katıldığı hazırlık görüşmeleri Haziran 1958"de Washington"da (DC) başladıSon konferans 15 Ekim 1959"da Washington"da toplandıAltı hafta süren görüşmelerden sonra,1 Aralık 1959"da Antarktika Antlaşması imzalandıAntlaşmaya katılan 12 ülke ,ABD,Arjantin,Avustralya,Belçika,Fransa,Güne Afrika,İngiltere,Japonya,Norveç,Sovyetler Birliği ,Şili ve Yeni Zelanda idiOn iki ülkenin tek tek onayından geçen antlaşma 23 Haziran 1961"de yürürlüğe girdi

Antarktika Antlaşması ile,bütün kıta,siyasal çıkarlardan uzak,özgür bilimsel araştırmalara ayrıldıAntlaşmanın başlıca ilkeleri şunlardı

Antarktika"nın barışçı amaçlarla kullanılması(m1)

Uluslararası işbirliği ve özgür bilimsel araştırma ( m2)

Projelerin ,bilimsel bulguların ve insan gücünün serbest değişimi (m3)

Önceden elde edilmiş hakların tanınmasına karşılık,gerek yeni hak iddialarının ,gerekse antlaşma süresindeki herhangi bir etkinliğin eski ya da yeni hak iddilarına dayanak yapılmasının yasaklanması (m4)

Nükleer denemelerin ve artık boşaltımının yasaklanması (m5)

Uluslararası hukuk kapsamına giren açık denizler dışında 60 derece güney enleminin güneyinde kalan tüm alanlar için bu antlaşmanın geçerli olması (m6)

Herhangi bir ülkenin Antarktika"da yürüttüğü etkinliklerin başka ülkelerin de denetimine açık tutulması (m7)

İlgili tarafların barışçı görüşmeler ya da hakem kararıyla çözemediği anlaşmazlıklarda Uluslararası Adalet Divanı"na başvurulması (m11)

anlaştmanın,30 yıl yürürlükte kaldıktan sonra,taraf ülkelerden herhangi birinin talebiyle yenilenebilmesi

4madde uyarınca,taraf ülkeler,antlaşmanın imzalanmasından önce kıta toprakları üzerinde ortaya atılmış hak iddialarını yok saymadılarBirden çok ülkenin hak iddia ettiği topraklar sorunu ise,uluslararası mahkemelerde hiçbir zaman çözüme bağlanamadıAralarında ABD"nin de bulunduğu birçok ülke,sürekli oturma ya da yerleşme söz konusu olmadıkça kıta üzerindeki hak iddialarını geçerli saymadılarAntlaşmanın önemli koşullarından bir başkası,taraf ülkelerin temsilcilerinin,ortaya çıkan sorunları ele almak üzere belirli sürelerle toplanmasıydıBu toplantılarda ,Antarktikanın bitki örtüsü ile hayvan varlığının yanı sıra,tarihsel önem taşıyan alanların da korunması için gereken önlemler kararlaştırıldıBaşka ülkelere de antlaşma kapsamında danışmanlık statüsü verilerek ilk 12 ülkeyle eşit haklar sağlama uygulaması 1977"de Polonya ile başladıOnu 1981"de AFC,1983"te de Brezilya ve Hindistan izlediAntlaşmaya katılan başka ülkelere ise kısmi statü tanındı

Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

IGY SONRASI ARAŞTIRMALAR

ICSU,IGY sonrası dönemde de Antarktika"da uluslarası bilimsel çalışmaların sürdürülmesi ve eşgüdümün sağlanması amacıyla Eylül 1957"de Antarktika Araştırmaları Özel Komitesini (SCAR ;1961"den sonra Antarktika Araştırmaları Bilimsel Komitesi) kurmuşturSiyaset dışı bir kuruluş SCAR,yalnızca Antarktika kıtasındaki araştırma çalışmalarının değil,ICSU aracılığıyla dünya ölçeğindeki başka projelerle bağlantılı Antarktika programlarının da eşgüdümünü sağlarÜye ülkeler,çeşitli bilim dallarında kurulan "çalışma gruplarının" dönemsel toplantılarına temsilci gönderirSCAR ,her bilim dalındaki gelişmelere bağlı bir takvim çerçevesinde son araştırma sonuçlarının karşılıklı değişimi sağlayacak uluslararası sempozyumlar düzenlerAntarktika Antlaşmasının siyasal alanda sağladığı büyük başarı,SCAR"ın ve gerek labaratuvarda,gerek alanda çalışmalar yapan bilim ve destek ekiplerinin ürünüdür

Antarktika,konusundaki bilimsel bilgiler sürekli artmaktadırYer"in bütünü ile bilinmesine bağlı pek çok önemli sorun,yalnızca kutup bölgesinde çözülebilir niteliktedirKutuplar konusunda IGY"den önceki ve sonraki birkaç on yılda edinilen bilgiler ,önceki 1000 yıl boyunca öğrenilenlerin çok ötesindedir

Antarktika Antlaşması döneminde uluslararası işbirliğiyle düzenlenen bilimsel projelerin sayısında ve niteliğinde sürekli yükselme görülmüştür(örnUluslararası Antarktika Buzulbilim,Projesi,Kuru Vadi Sondaj Projesi,Antarktika Sistem ve Stoklarının Biyolojik İncelemesi)Çeşitli SCAR çalışma gruplarında ve özellikle astronomi ve atmosfer fiziğiyle ilgili çalışmalara da (örnUluslararası Magnetosfer Çalışması,Antarktika ve Güney Yarıküre Aeromi Yılı) benzer gelişmeler gerçekleşmiştir




Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Uluslararası programların yanı sıra,tek tek ülkelerin düzenlediği programlarda da önemli artış olmuşturKendi adına araştırma programına girişen çoğu ülkenin kıtada toprak çıkarları olmakla birlikte,çok uzun dönem boyunca kıtadaki etkinliklerle ilgilenmemiş olan ülkeler de kendi programlarını geliştirmektedirBunlar arasında 1975-76"da Antarktika"yı ilk keşif gezisini düzenleyen İtalya;kara üzerindeki ilk keşif gezisini 1975"te yapan Uruguay,deniz ve kara programlarını 1976-77"de uygulamaya sokan Polonya:ilkkez 1980-81"de büyük ölçekli etkinliklere girişen AFC ve Antarktika"daki ilk istasyonunu 1984"te kuran Çin sayılabilir

Bu programların kapsamında fiziksel bilimlerin hemen hemen her dalı yer almaktadırKıtayla ilgili çalışmaların,göktaşı ve gezegen jeoloji ,hidroloji,yeryüzü su dengesi,kıta kayması,meteroloji,iklim tarihibiyoloji ve nüfus araştırmaları gibi birbirinden çok farklı alanlarda doğrudan etkileri olmuşturAntarktikadaki baline avcılığının tarihi,bilim adamlarına,hayvan varlığını koruma gerekliliğini açıkca göstermiştir60 derece güney enleminin güneyinde kalan alanlarda çok uzun zamandır irili ufaklı doğu koruma bölgeleri vardırAntarktika Deniz Yaşamını Koruma Konvansiyonu (1982)bu konuda önemli ilerleme sağlamıştır

Antarktika araştırmalarının en beklenmedik ölçüde verimli olduğu araştırma alanlarından biri de göktaşlarıdırJaponların 1969"da ilk kez kıtada göktaşı bulmasının ardından,10 yıldan kısa bir süre içinde,yeryüzünde araştırma için kullanılabilecek göktaşı sayısı iki katına çıkmıştır

Bilim adamlarının Antarktika ve çevresindeki deniz tabanlarında işletmeye uygun geniş bir maden potansiyelinin varlığı üzerinde giderek görüş birliğine varması ve son Deniz Hukuku Konvansiyonundan (1983) önce izlenen uzun ve çetin süreç,Antarktika üyelerini,var olan antlaşmalar çerçevesinde kıta kaynaklarının düzenli biçimde işletilmesine olanak verecek tartışmaları başlatmak üzere harekete geçirmiştir



Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir