Seslerin Plağa Kayıtı

Seslerin Plağa Kayıtı






Sesleri kaydedip tekrarlayabilen ilk makineyi 1877'de Thomas A Edison yapmıştı O dönemde "fonograf" denen bu ilk gramofonun bulunmasından bu yana, sesin plaklara kayıt edilmesi ve oradan yeniden üretilmesi tekniklerinde birçok değişiklik olmuştur Edison'ın makinesinde, huni biçimindeki bir borunun dar ucuna bir zar gerilmiş, bu zara da bir iğne takılmıştı Edison borunun içine doğru konuştuğu zaman sesi zarı titreştiriyordu Bu titreşimler iğneyi hareketlendiriyor, iğne de döner bir tamburun üzerine geçirilmiş bir kalay yaprağında ufak çentikler açıyordu

Tambur döndüğünden, iğnenin kalay yaprağı üzerindeki izi sarmal bir çizgi biçiminde oluyor ve iğne ileri geri titreştiğinden bu izin derinliği hat boyunca değişiyordu Bu işlem tersine çevrildiğinde, yani iğne sarmal ize yerleştirilip tambur çevrilmeye başlandığında, kalay yaprağı üzerindeki çentikler iğneyi, iğne de zarı titreştiriyor ve böylece boruda ses yeniden üretiliyordu Edison bu ilk deneyinde gramofonuna "Mary'nin küçük bir kuzusu vardı" şiirini okumuş ve daha sonra kendi sesini cızırtılı da olsa dinlemişti

1883'te Alexander Graham Bell, kuzeni Chichester Bell ve Charles Tainter kalay yaprağı yerine mumdan bir tambur, iğne yerine de keski biçiminde bir kalem kullanmaya başladılar Ardından 1887'de Emile Berliner, tambur yerine bir döner tabla üzerine yerleştirilen yassı plaklardan yararlanmaya başladı (bunu daha önce Edison da düşünmüştü); kalemi de, plağın yüzeyinde değişen derinlikli bir oyuk açmak yerine, genişliği değişen bir iz oluşturacak biçimde düzenledi Bu gelişmeler kaydedilen sesin daha net biçimde yeniden üretilebilmesini sağladı Ber liner'in plaklarında izler plağın her iki yüzeyine de preslenerek basılabildiğinden, bu plakların çoğaltılması (kopyalarının çıkarılması), tamburların çoğaltılmasından daha kolaydı Berliner'in geliştirdiği yanal iz açma yöntemi, Edison'ın inişli çıkışlı iz oluşturma (düşey kayıt) tekniğinden epeyce farklıydı
Edison makinesine "fonograf adını vermişti Bell'ler ve Tainter ise aygıtlarına "gra fofon" adını taktılar Berliner de çoğaltılmış plakları çalabilen buluşunu "gramofon" olarak adlandırdı

1923-27 arasında sistem değiştirildi Telefon ağızlıklarındaki mikrofonlara benzer türden, ses titreşimlerini değişken elektrik akımına dönüştüren mikrofonlar kullanılmaya başlandı {bak Mikrofon ve Hoparlör) Bu akım, radyolardaki gibi lambalı bir yükselteç le (amplifikatör) güçlendirildikten sonra {bak Radyo), elektromagnetik bir kayıt aygıtına (bugün buna "pikap" deniyor) iletiliyordu Kayıt aygıtı gelen akımla uyumlu bir biçimde titreşimde bulunuyor ve bu titreşimleri sivri uçlu bir iğneye aktarıyordu Böylece iğneyi hareketlendiren kuwet yalnızca ses titreşimlerinin gücüyle sınırlı olmuyor ve ses daha net bir biçimde kaydedilebiliyordu Ayrıca plak çalınırken aygıtın ses gürlüğü (şiddeti) istenilen biçimde yükseltilip azaltılabiliyordu

1947'den sonra sistem yeniden değiştirildi Kayıt önce bir magnetik bant üzerine yapılıyordu Daha sonra bu kayıt yeniden okunuyor ve buradan elde edilen elektriksel titreşimler güçlendirildikten sonra plak üzerine kayıt aygıtına iletiliyordu Hemen hemen aynı tarihlerde, mumdan yapılmış plakların yerine, yüzeyi bir tür özel reçineli vernikle kaplanmış metal plaklar kullanıma girdi 1950 dolaylarında, plakların üzerindeki oyukları açmak üzere özel olarak hazırlanmış ve kenarları duyarlı bir biçimde perdahlanmış değerli taşlardan oluşan iğneler kullanılmaya başlandı Bu tür iğneler günümüzde de yaygın olarak kullanılmaktadır

Ses kaydı yapıldıktan sonra plağın yüzeyine ince bir gümüş çözeltisi püskürtülür; bu madde elektriği iyi ilettiğinden, plağın elektrikli kaplama yöntemiyle kaplanabilmesini olanaklı kılar {bak ELEKTROLİZ) Elektrikli kaplama işlemiyle plağın yüzeyine ince bir nikel katmanı çökertilir Bu kaplama, yani nikel kılıf sıyrılıp çıkarıldığında, üzerinde plağın yüzeyindeki ize uygun çıkıntılar kalmış olur Bu kılıf daha sonra metal bir plakanın üzerine yapıştırılır ve böylece ana kalıp elde edilmiş olur

Bu kalıpla bazı yumuşak maddelerden yapılmış levhaların üzerine baskı yapılarak plak üretilebilir, ama bunun sonucunda ana kalıp da çabucak aşınır Bu nedenle yeni bir elektrikli kaplama işlemiyle, istenilen sayıda metal baskı matrisi elde edilir Bu baskı matrisleri preslerin ağır baskı kalıplarına takılır ve böylece bu preslerde plaklar üretilmeye başlanır Plaklar plastik bir maddeden yapılır; ısıtılarak yumuşatılan plastik madde biri alta, öbürü üste gelecek biçimde konumlandırılmış iki baskı levhası arasına yerleştirilir ve sıkıştırılır Bu işlem güçlü hidrolik preslerle gerçekleştirilir İlk plaklar, doğal bir plastik türü olan gomalaktan yapılırdı Günümüzde ise, yapay (sentetik) plastikler kullanılmaktadır





Uzunçalar Plaklar 1949'a kadar plaklar dakikada 78 ya da 80 devirlik bir hızla çalınırdı Bu plakların yarıçapı boyunca her santimetrede yaklaşık 40 oyuk bulunurdu Yaklaşık 30 cm çapındaki plaklarda izler merkezden 5 cm kadar sonra başlardı ve bu hesaba göre plağın üzerinde 400 oyuk bulunurdu; bu da kabaca 5 dakikalık bir çalma süresi verirdi Bu süre kısa müzik parçaları için uygundu, ama örneğin senfoni gibi uzun parçalar için yeterli değildi

O sıralarda plak yapımı için yeni bir madde keşfedildi Bu madde, eski gomalak karışımından çok daha pürüzsüz bir plastik türü olan vinilit'ti 1948'den sonra vinilitin kullanılmasıyla oyuk genişliğinin azaltılarak yarıçapın her santimetresine yaklaşık 100 oyuğun sıkıştırılabilmesi ve ayrıca da çalma hızının dakikada 33 lA devre düşürülebilmesi olanaklı duruma geldi Bu tür 36 santimetrelik uzunçalar plakların her bir yüzünün çalınması 20 dakikadan çok sürer Uzunçalar plaklar safir ya da elmas iğnelerle ve hafif pikaplarla çalınır Pikap, iğnenin mekanik titreşimlerini elektrik vurularına dönüştüren bir düzenektir

36 santimetrelik plakların 20 dakikayı aşan çalma süresi şarkı ve benzeri parçalar için çok uzundu ve bu nedenle gene vinilitten yapılmış, ama çalma hızı dakikada 45 devir olan plaklar üretildi Bu "45'likler"in ilk ortaya çıkış yılı 1949'dur
İlk uzunçalar plak 1933'te görme özürlüler için üretilen "konuşan kitaplar"dı Bunlar dakikada 24 devirlik bir hızla dönen plaklardı Bir kitabı kaydetmek için sekiz plağa gerek vardı Günümüzde ise konuşan kitaplar magnetik bantlara kaydedilmektedir