Kubilay Olayı /23 Aralık 1930

KUBİLAY OLAYI


Cumhuriyet rejiminin 1925 yılındaki Şeyh Sait isyanından sonra tanık olduğu ikinci önemli irtica olayı 23 Aralık 1930 "Kubilay Olayı", Cumhuriyet tarihinin en önemli olaylarından biridir Menemen olayının izleri toplumsal bellekten hiç silinmedi Kubilay "devrim şehidi" olarak simgeleşti




Adı Mustafa Fehmi Kubilay Baba adı Hüseyin, ana adı Zeynep Giritli bir ailenin çocuğu 1906 doğumlu Kubilay bir öğretmen Cumhuriyet öğretmeni 1930 yılında İzmir'in Menemen İlçesi'nde askerlik görevini yapıyor O sırada 24 yaşında

Bu genç insan, Menemende 23 Aralık 1930da şeriat isteyenler tarafından öldürüldü Genç Cumhuriyet rejiminin 1925 yılındaki Şeyh Sait isyanından sonra tanık olduğu ikinci önemli irtica olayı, "Menemen Olayı - Kubilay Olayı" olarak tarihe geçti
Menemen olayının izleri toplumsal bellekten hiç silinmedi Kubilay "devrim şehidi" olarak simgeleşti
Kubilay Olayı ile ilgili olarak, Atatürk'ün Silahlı Kuvvetlere mesajı, Genelkurmay Başkanı'nın mesajı, TBMM'de soru önergesi ve Başbakan İsmet İnönü'nün konuşması, Bakanlar Kurulu'nun sıkıyönetim ilanı kararı, Sıkıyönetim ilanının TBMM görüşmeleri, yargılamanın ilk günkü tutanakları, Savcılığın Esas Hakkındaki İddianamesi, Divanı Harp Kararnamesi, TBMM Adliye Encümeni Mazbatası ve TBMM Genel Kurul kararları, tam metin olarak yer almaktadır

Menemende 23 Aralık 1930da patlak veren Cumhuriyet karşıtı olayda yedek subaylığını yapmakta olan öğretmen Kubilay şeriat isteyenler tarafından öldürüldü
Olayın elebaşısı mehdi olduğunu iddia eden Giritli Mehmet (Derviş Mehmet) adında Nakşibendi tarikatına bağlı biriydi 7 Aralıkta 6 müridiyle (Şamdan Mehmet, Sütçü Mehmet Emin, Nalıncı Hasan, Küçük Hasan) Manisadan yola çıkan Derviş Manisadan yola çıkan Derviş Mehmet, 23 Aralık sabahı, gün doğarken Menemene girdi Belediye Meydanında çevresine topladığı yaklaşık yüz kişiyle zikrederek şeriat ilan etmeye kalkıştı Meydandaki kalabalığın bir bölümü çağrısına uymuş, bir bölümü ise seyirci kalmayı yeğlemişti Silahlı olan asiler bir müfrezenin başında olaya müdahale eden yedek subay Asteğmen Kubilayı hemen ardından da Hasan ve Şevki adındaki iki mahalle bekçisini öldürdüler
Olay, arkadan yetişen askeri birlikler tarafından şiddetle bastırıldı Bu arada Derviş Mehmet de vuruldu Kaçanlar yakalandı, ilişkisi olanlar hakkında hemen kovuşturma başlatıldı
27 Aralıkta, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ile Ordu Komutanı Fahrettin Paşa (Altay) İstanbula giderek Dolmabahçe Sarayında Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemale olay hakkında bilgi verdiler

Mustafa Kemal Paşa, 28 Aralıkta orduya gönderdiği başsağlığı mektubunda şöyle diyordu:

"Mürtecilerin (gericilerin) gösterdiği vahşet karşısında Menemendeki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkar bulunmaları bütün cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanılacak bir hadisedir"

31 Aralık 1930da toplanan bakanlar kurulu, Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir merkez ilçelerinde bir ay süre ile sıkıyönetim ilan edilmesine karar verdi Sıkıyönetim komutanlığına 2 Ordu Kumandanı Fahrettin Paşa (Altay), Divan-ı Harp Reisliğine 1 Kolordu Komutan Vekili Muğlalı Mustafa Paşa atandı Olay 1 Ocak 1931de Denizli Milletvekili Mazhar Müfit (KANSU) ve arkadaşlarınca verilen soru önergesiyle TBMM Gündemine getirildi Soru önergesini Başbakan İsmet Paşa (İnönü) cevaplandırdı Daha sonra Sıkıyönetim ilanına ilişkin önerge tartışıldı ve oybirliğiyle kabul edildi

7 Ocak 193de Çankayada, Mustafa Kemal Paşa başkanlığında, Başbakan İsmet Paşa, Meclis Başkanı Kazım Paşa (Özalp), Sıkıyönetim Komutanı Fahrettin Paşa (Altay), İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ve Milli Savunma Bakanı Zekai Beyin (Apaydın) katıldıkları bir toplantı yapıldı ve Menemen Olayı bütün yönleriyle ele alındı Olayın gerici nitelikte, düzenli ve siyasi olduğu görüşüne varıldı

Sıkıyönetim mahkemesi, 105 sanığı 15 Ocak 1931de yargılamaya başladı Duruşmalar, 25 Ocakta sona erdi ve 105 sanıktan 37si için ölüm cezası verildi 6sının ölüm cezası yaş haddi nedeniyle 24 yıl idama bedel hapis cezasına çevrildi Diğer sanıklardan 20sine bir yıl, 14üne üç yıl, 6sına 15 yıl, birine 12,5 yıl hapis cezası verildi, 27 sanık beraat etti
Karar, 31 Ocak 1931de TBMMye sunuldu Aynı gün Adalet Komisyonunda görüşüldü Komisyon, 31 ölüm cezasından 28ini onayladı 2 kişinin ölüm cezasını 2 yıl hapis cezasına çevirdi Bir kişinin cezası da, ölmesi nedeniyle kalktı TBMM Genel Kurulu, 2 Şubat 1931de cezaları onayladı
Ölüm cezaları 3 Şubat 1931de yerine getirildi
Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931de Manisa ve Balıkesirden, 8 Mart 1931'de de Menemenden kaldırıldı

(Belgeler, ilgili tarihlerdeki TBMM Tutanak Dergilerinden alınmıştır)



Olayların meydana geldiği alan
(Cumhuriyet Gazetesi 17 Ocak 1931)