Uruguay- Tarihi - Ekonomisi

Uruguay- Tarihi - Ekonomisi





DEVLETİN ADI: Uruguay

BAŞŞEHRİ: Montevideo

NÜFUSU: 3017000

YÜZÖLÇÜMÜ: 186925 km2

RESMİ DİLİ: İspanyolca

DİNİ: Hıristiyan

PARA BİRİMİ: Peso





Güney Amerika kıtasının doğu kıyısında yer alan bir ülke Batıda Arjantin, kuzeyde Brezilya, doğuda Atlas Okyanusu ile çevrili olan Uruguay, 30° 04' ve 34° 58' güney enlemleriyle 53° 42' ve 58° 26' batı boylamları arasında bulunur


Târihi


Uruguay 1516 yılında İspanyol Juan Diaz de Solis tarafından keşfedilmiştir Ülke halkını o zamanlar Charrua yerlileri meydana getiriyordu 1624'ten îtibâren İspanyollar ülkeye yerleşmeye başladı On sekizinci yüzyılda Uruguay İspanya'nın Rio de la Plata genel vâliliğine bağlandı 1811'de Josè Gervasio Artigos liderliğinde bağımsızlık hareketleri başladı






25 Ağustos 1928'de Uruguay bağımsızlığını elde etti Bundan sonra ülkede Coloradolar (İspanyolca kırmızı renk) olarak bilinen liberaller ve Blancolar (İspanyolca beyaz) olarak bilinen muhafazakârlar arasında siyâsî çekişme başladı Colorado-Blanco çatışması ülkeyi 1839-1851 yılları arasında iç savaşa sürükledi 1852'de Coloradolar iktidarı ele geçirdiler Uruguay 1865-1870 yıllarında Paraguay'a karşı Brezilya ve Arjantin'le ittifak yaparak kanlı bir savaşa girdi Paraguay'ın yenilmesi ile Uruguay'ın kontrolu Coloradolara kaldı On dokuzuncu yüzyılın son bölümünde, çoğunlukta bunlar olmak üzere, iktidarı elde tuttular Blancoların 1904'te iç savaş çıkarak son iktidarı ele geçirme teşebbüsü silâhlı kuvvetler vâsıtasıyla sonuçsuz kaldı 1950'lerde siyâsî memnûniyetsizlikler artmaya başladı






Her ne kadar Uruguay'da uzun zamandan beri Komünist Partisi varsa da, bu parti 1960 ve 1970 yılları arasında işçi hareketlerini yönlendirmeye başladı Ekonomik durgunluk, enflasyon, sel baskınları ve 1967'deki kuraklık ve 1968'deki genel grev hükûmeti devalüasyon, fiyat ve ücret kontrolü yapmaya zorladı Tuparmarolar (solcu gerillalar) 1970 yıllarında tedhiş hareketlerini artırdılar Şiddet eylemleri devam ederken başkan Juan Maria Bordaberry, 20 Şubat 1973'te askerî idâreyi kabul etti Temmuz ayında Kongreyi feshederek yerine Devlet Konseyini kurdu


1974 yılında askerler sıkı baskı tedbirleri kullanarak Tupamaroları tamâmen sindirdiler 1976'da başkan Bordaberry askerler tarafından azledildi 1980'de askerî rejim normal düzene geçmek için yeni bir anayasa hazırladı Bu anayasa Kasım 1980'de halk oylamasına sunulduğunda kabul edilmedi 1981'de General Gregorio Alvarez başkan olarak iktidarı ele aldı 1981'den sonra çok partili parlamenter sisteme geçiş için hazırlıklar başladı ve 1984'te yapılan seçimlerde Julio Maria Sanqulmetti başkan seçildi Yüksek dış borçlar, ekonominin rayına oturtulmasına mâni oldu 1989'da yapılan seçimlerdeyse Beyaz Parti adayı Luis Arberto Localle başkan seçildi Hâlen başkanlıkta bulunmaktadır (1994)


Fizikî Yapı







Kuzeydeki yüksek arâziler hâriç, Uruguay toprakları dalgalı, yeşillik ovalar ve alçak tepelerle kaplıdır Kuzey dağlık olmakla birlikte ülkenin en yüksek noktası olan Cerro Mirador (540 m) güneydedir
Uruguay akarsular bakımından zengindir Fakat çoğu, Negro ve Uruguay nehirleri hâriç kısa olup, ulaşım bakımından büyük bir önem taşımaz Doğuda Mirim Gölü, ülkeyi Brezilya'nın güney kıyı ucundan ayırır


İklim


Uruguay'da mutedil (ılıman) bir iklim hüküm sürer Sıcaklık ortalaması Ocak ve Şubat aylarında 22°C, Temmuz aylarında 10°C'dir Yağmur en fazla Nisan ve Mayıs aylarında yağar Yıllık yağış miktarı yaklaşık 890 mm civârındadır Yaz aylarında sık sık fırtınalar olur Mayıstan ekime kadar sis yaygın olarak görülür Fakat nâdiren bütün gün boyunca devam eder


Tabiî Kaynaklar






Yaklaşık Uruguay'ın dörtte üçü otlaklarla kaplıdır Ancak % 3'ü ormanlıktır Ormanlar palmiye, meşe, sedir, manolya, söğüt ve aksalkım gibi ağaçları ihtivâ eder Amerikan devekuşu, geyik, tilki, susamuru ve ayıbalığı ülkenin başlıca vahşi hayvanlarıdır Belli başlı yeraltı zenginlikleri mermer ve granittir


Nüfus ve Sosyal Hayat


3017000 nüfuslu Uruguay'da halkın büyük bölümü (% 83) şehirlerde yaşar Nüfûsun yarıya yakın kısmı (1260000) başşehir Montevideo'dadır Bundan başka 100000'i aşan şehir yoktur Diğer önemli yerleşim merkezleri Salto, Paysandu, Mercedes ve Fray Bentos'tur Bunların hepsi Uruguay Nehri kenarında kurulmuştur








Uruguaylıların çoğu son yüzyıllık bir dönemde Avrupa'dan göç edenlerin soyundan gelir Bunların çoğu İspanyol ve İtalyan asıllıdır Ayrıca bir miktar Alman, Doğu Avrupa ve İngiliz asıllı vardır Avrupa asıllılar nüfûsun % 89'unu teşkil eder Geri kalan % 9'u melez, % 2'si Afrika asıllıdır Ülkenin resmî lisanı olan İspanyolca herkes tarafından konuşulur Diğer Lâtin Amerika ülkelerindeki ırk karışımı ve değişik diller Uruguay'da bulunmaz Halk etnik yapı ve kültür yönünden değişiklikler arz etmez
İlköğretim mecburî olup, halkın % 94'ü okuma-yazma bilmektedir Ülkede iki üniversite, 40 kadar öğretmen okulu vardır Çoğu Lâtin Amerika ülkelerine zıt olarak Uruguay düşük bir nüfus artışına (binde 12) sâhiptir


Ekonomi


Ülke topraklarının büyük bölümü otlaklarla kaplı olduğundan hayvancılık gelişmiştir Ençok sığır ve koyun yetiştirilir Ülke topraklarında yetiştirilen belli başlı bitkiler, mısır, buğday, turunçgil meyveleri, pirinç, yulaf ve keten tohumudur
Ülkede tarımla ilgili olarak, et paketleme, yün, sanâyi, şeker sanâyii ve un fabrikaları yer alır Küçük çapta mühendislik ve elektrik malzemeleri firmaları ve kimyâ tesisleri vardır Ayrıca küçük çelik ve alüminyum için hadde fabrikaları bulunur Uruguay'da bilinen petrol veya mâden kömürü yatakları mevcut değildir Bundan dolayı ısıyla çalışan tesisler ve motorlu araçlar tamâmen yakıt ithâlâtına bağlıdır






Karayollarının uzunluğu 52000 km olup, bunun 11960 km'si asfalttır Demiryolu ağı yaklaşık 3000 km'dir Montevideo'da büyük bir milletlerarası havaalanı vardır
İhraç mallarının başlıcaları et ve et ürünleri, yün, tekstil ürünleridir Hammaddeler ve makinalar îmâlât sanâyi için ithal edilen belli başlı mallardır Hidroelektrik zenginlikleri artmasına rağmen, ülke petrol ithâlâtına bağımlı olmaya devam etmektedir Ticâret yaptığı ülkelerin başlıcaları Brezilya, ABD, Arjantin, Irak ve Birleşik Almanya'dır

Güney Amerika'nın en küçük ülkelerinden biridir Kuzeyden güneye 500 km, doğudan batıya 470 km uzunluğundadır Kıtanın güneydoğu bölümünde yer alan Uruguay, Rio de la Plata Halici'nin hemen kuzeyindedir Kuzeyde Brezilya, batıda Arjantin, doğuda ise Atlas Okyanusu ile çevrilidir

Uruguay'da dağ yoktur Alçak bir kıyı şeridinden sonra iç kesime doğru tepeler yükselir Ülkenin batı yarısında ise geniş düzlükler uzanır Çok sayıda akarsuyu bulunan bu ülkenin adı, Arjantin'le sınır oluşturan, en büyük ırmağı Uruguay'dan gelir Guarani Yerlileri'nin dilinde Uruguay, "kuşların ve kabuklu deniz hayvanlarının bol bulunduğu su" demektir Uruguay Irmağı'nın en büyük kolu olan Rio Negro ülkeyi kuzeydoğudan güneybatıya çaprazlama keser Tepelerden doğan akarsular batıdaki ormanlık vadiler boyunca akar; Uruguay'ın büyük bölümü otlaklarla kaplıdır

Brezilya sınırından Uruguay'ın başkenti Montevideo'ya kadar uzanan 190 kilometrelik Atlas Okyanusu kıyısında kumsallar vardır İklim ılıman ve sağlığa yararlıdır Arjantin pampalarında aniden patlak veren fırtınalar Uruguay'da da görülür Irmak vadileri boyunca söğüt, akasya, biberiye, mersin, taflan ve mimoza ağaçlarına rastlanır Uruguay'a yerleşen ilk İspanyol göçmenler bölgeye kavaktan başka şeftali gibi pek çok meyve ağacı getirip ürettiler Kıyı boyunca yer alan kumullar arasında okaliptüs ve köknar ağaçlan görülür Pampalar kırmızı beyaz mineçi-çekleri ve parlak renkli kır çiçekleriyle göz kamaştırıcı bir görünümdedir

Uruguay'da kıyım yüzünden pek çok yabanıl hayvanın soyu tükendi Günümüzde, devekuşuna benzeyen bir kuş olan ve artık ender olarak rastlanan rea, yan evcil durumda koruma altına alınmıştır Ormanlık adacıklarda ve büyük ırmaklann kıyılannda az sayıda puma ve jaguar ile mulita adı verilen bir armadillo türü yaşar Akbaba, muhabbet kuşu, kolibri, kardinalkuşu, balıkçıl ve geniş sürüler halinde yaşayan kızkuşları bölgede en çok görülen kuşlardır

URUGUAY'A İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Uruguay Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: İki meclisi cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 176215 km2

NÜFUS (1992): 3130000

BAŞKENT: Montevideo

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1985): Montevideo (1311976), Salto (80823), Paysandü (76191), Las Piedras (58288), Rivera (57316)

DOĞAL YAPI: Uruguay Güney Amerika'daki pampa bölgesinin bir parçasıdır ve geniş bir düzlükten oluşur; kuzeyinde yüksek bölgeler de bulunur Ülke batıda Uruguay Irmağı, güneyde ise Rio de la Plata ile sınırlanır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Sığır, koyun, mısır, yulaf, yağlı tohumlar, patates ve üzüm

EĞİTİM: 6-14 yaşları arasında parasız ve zorunludur

Telefon direklerine yuva yapan çomlekçikuşlanna ve çitlere tünemiş oyuk baykuşlarına da sık rastlanır
1603'te Paraguay'ın İspanyol valisinin Uruguay'a gönderdiği 100 sığır ve 100 at otlaklara salındı O dönemde Uruguay daha sömürge olmamıştı Başıboş kalan hayvanlar zaman içinde üreyerek çoğaldı Bundan yaklaşık 100 yıl sonra Rio de la Plata'mn kuzey kıyılarına gelen İspanyol göçmenler, tepelere ve çayırlara yayılmış binlerce yabansığın ve atla karşılaştı Bu bölgeye ilk yerleşenlerden bazılan bu hayvanlarla ilgilenmeyi iş edindi Bu yüzden onlara sığır çobanı anlamında goşo (gauc-ho) denildi İspanyol-Yerli karışımı goşolar, bir araya topladıkları sığırların önce etlerini ve derilerini tuzlayarak satmakla geçinirken, daha sonra sığır üretimine geçtiler

Koyun ve sığır yetiştiriciliği bugün de Uruguay'ın en önemli gelir kaynağıdır; ülkenin dış ticaret ürünleri arasında yün de çok önemli bir yer tutar Uruguay'da mandıracılık ve tarım gelişmekle birlikte, üretim büyük ölçüde bölgesel gereksinimleri karşılar Buğday, mısır, yulaf ve pirinç başlıca tarım ürünleridir Yağ üretimi için yerfıstığı, şarap yapımı için de üzüm yetiştirilir

Sanayi ve Halk

Uruguay'da en önemli sanayi dalı, dondurulmuş ve paketlenmiş et sanayisidir Ülkede büyük dokuma ve un fabrikaları da vardır Dış ülkelerden satın alman petrol Uruguay' da arıtılarak iç tüketime sunulur Ayrıca lastik, kimyasal madde, giyim eşyası, mobilya, sigara, şarap ve bira üretilir Arjantin ve Brezilya'dan gelen turistler ülkenin önemli bir gelir kaynağıdır

Uruguay'da petrol ve kömür olmadığı için, hidroelektrik enerji önem taşır Bu amaçla ırmakların üzerinde bir çok hidroelektrik santral kurulmuştur Uruguay'ın yeraltı kaynaklan sınırlıdır Çıkarılan az miktarda demir cevheri, kurşun ve bakır devlet tekelindedir Tepelerdeki taşocaklanndan granit ve mermer elde edilir
Demiryollarının yapımına 1860'ta başlandı Uruguay 1911'de, büyüklüğüne oranla Güney Amerika ülkeleri içerisinde en uzun demiryolu olan ülke durumuna geldi Uruguay'ın başlıca limanı olan Montevideo, kara ve demiryollarının yelpaze gibi ülkenin her yanına dağıldığı bir ulaşım merkezidir Montevideo dışındaki Carrasco Havalimanındanbaşlıca kentlere düzenli hava seferleri vardır

Uruguaylılar denizci bir halk değildir, ülkede büyük gemi sayısı da çok azdır Birçok ırmak taşıtı suyollannda düzenli seferler yapar Küçük buharlı gemiler ülkenin ikinci büyük kenti olan, Uruguay Irmağı kıyısındaki Salto'ya kadar ulaşabilmektedir
Uruguay halkının büyük çoğunluğu İspanya ve İtalya'dan gelmiş olan göçmenlerin soyundandır Daha önce bölgede yaşayan Yerliler, İspanyollar'ın işgalinden sonra büyük bir kıyıma uğradı Çayırlara büyük çiftlikler kuran İspanyollar, Yerliler'in neredeyse tümünü ortadan kaldırdı Günümüzde Uruguay'ın bazı yörelerinde az sayıda İspanyol-Yerli melezi aile yaşar

Ülkenin tek büyük kenti olan Montevideo ve çevresi ülke nüfusunun üçte birini barındırır (bak Montevideo) Uruguay'ın üçüncü büyük kenti olan Paysandû, et paketleme sanayisinin merkezidir Ekime elverişli alanların sınırlı olduğu Uruguay'ın en önemli tarım alanı, güneyde Rio de la Plata'nın iki yakası boyunca uzanan dar bölgedir
Uruguay'da İspanyolca konuşulur ve halkın çoğu Katolik'tir Ülkede oldukça gelişkin bir sosyal hizmetler ağı vardır Kırsal bölgelerde yeterli okul ve öğretmen bulunmamasına karşın, öbür Güney Amerika ülkeleri ile karşılaştırıldığında eğitim daha iyi durumdadır
Önemli Uruguaylı yazarlar arasında Güney Amerika'nın önde gelen oyun yazarlarından Florencio Sânchez (1875-1910) ile öykü yazan Horacio Quiroga (1878-1937) sayılabilir

Tarih

16 yüzyılın başlarında ilk Avrupalı kâşifler gelmeden önce bölgede Yerli kabileleri yaşıyordu Zengin madenlerin bulunmadığı Uruguay, Buenos Aires limanı ile zengin altın ve gümüş madenlerinin bulunduğu Peru arasındaki yoldan uzak olduğu için İspanyollar 18 yüzyıla kadar burada sömürge kurmadı Uruguay Irmağı'nın doğu kıyısında yer aldığı için buraya, "doğu kıyısı" anlamına gelen Banda Oriental adı verilmişti Günümüzde ülkenin tam adı, Repûblica Oriental del Uruguay'dır ("Uruguay Doğu Cumhuriyeti") Uruguaylılar da kendilerini hâlâ oriental (doğulu) sayar Uruguay'da 17 yüzyılda sığır sürüleri iyice çoğalmıştı Bu arada atlı tüccarlar Buenos Aires'ten hayvan derisi almak için ırmağı geçmeye başladı Gene de büyük ölçekli ilk yerleşmeleri kuranlar Brezilya'dan gelen Portekizliler oldu

1680'de bir Portekiz keşif seferi Rio de la Plata'ya ulaştı ve bugün Colonia kentinin bulunduğu bölgede kamp kurdu Ne var ki, halicin güney kıyısındaki İspanyollar Porte-kizliler'in yerleşmesine izin vermeyerek saldırıya geçti ve onları bölgeden attı İspanyollar Brezilya'nın % yayılmasını engellemek için 1726'da bugün Montevideo'nun bulunduğu yerde bir kale yaptılar Bu, Buenos Aires ile Brezilya arasında 100 yıldan fazla sürecek bir mücadelenin başlangıcı oldu

19 yüzyılın ilk yarısına kadar Banda Oriental, İspanya'ya bağlı Rio de la Plata Genel Valiliği'nin bir parçası olarak kaldı İspanyollar'a karşı bağımsızlık mücadelesi, bir goşo olan Jose Gervasio Artigas'ın (1764-1850) önderliğinde başladı Ne var ki, Portekiz'in Banda Oriental'i istila etmesi sonucu Artigas 1820'de Paraguay'a sürgüne gönderildi Bu başarısız ayaklanmadan sonra bölge Brezilya' nın yönetimine geçti Bu arada Buenos Aires halkı İspanya'dan ayrıldığını bildirerek bağımsızlığını ilan etmişti Buenos Airesliler Banda Oriental'in bir İspanyol yerleşim yeri olmasından dolayı Portekiz'e değil, Buenos Aires'e, yani Arjantin'e ait olması gerektiği kanısındaydı Böylece, Montevideo için çekişme yeniden başladı

Günümüzde "Ölümsüz Otuz Üçler" olarak anılan sürgündeki 33 Uruguaylı yurtsever, 1825'te Banda Oriental'i Portekizliler'den kurtarma kararlılığıyla yola çıktı Buenos Aires'ten de sağlanan destekle mücadele kısa zamanda başarıya ulaştı 1828'de Arjantin ve Brezilya Banda Oriental üzerindeki hak isteklerinden vazgeçtiklerini belirten bir antlaşma imzalayarak bağımsız Uruguay Cumhuriyeti' ni tanıdılar
Ne var ki, bağımsızlık ülkeye barış getirmedi Ülkenin ilk iki başkanı arasında baş gösteren anlaşmazlık çok geçmeden iç savaşa yol açtı Taraflardan Kızıl Parti, Arjantin ve Brezilya'nın desteğiyle Beyaz Parti'yi yenilgiye uğrattı İç savaş bitti, ama Uruguay bu kez 1864'te Brezilya ile Arjantin'in yanında Paraguay'a karşı savaşa girdi Karışıklıklar 1906'ya kadar sürdü

1903'te üstün nitelikli bir devlet adamı ve toplumsal reformcu olan Jose Batlle y Ordö-nez (1856-1929) devlet başkanı oldu Onun başarılı yönetimi sırasında barışçı ve demokratik bir ülkeye dönüşen Uruguay toplumsal ve siyasal reformlarda öncü bir ulus olarak tanındı Sekiz saatlik çalışma yasası bütün Güney Amerika ülkelerinden, hatta ABD' den de önce Uruguay'da uygulanmaya başladı

Devlet Başkanı Batlle y Ordöfiez, devlet mülkiyetinin halkın yararına olduğuna, kamu kuruluşları ve sanayi için gerekli olan paranın ülke dışından alınan borçlarla değil, ulusça sağlanmasının zorunluluğuna inanıyordu Günümüzde Uruguay'da devlet demiryollarının, otobüslerin, elektrik trafolarının, telefon sisteminin, posta hizmetlerinin, bazı bankaların ve Montevideo limanının sahibi ve işleticisidir Ayrıca radyo ve televizyon da devlet tekelindedir

1952'de devlet başkanlığı ve yardımcı başkanlık sistemi kaldırıldı Bu tarihten sonra Uruguay, dört yıl için seçilen dokuz kişilik bir ulusal konsey ile yönetilmeye başlandı Ne var ki, Uruguay ekonomisi dünyada yün, et ve deri fiyatlarının ani düşüşü yüzünden sarsıldı ve 1966'da yapılan anayasa değişikliğiyle başkanlık sistemine geri dönüldü Sosyalist devrimci bir grup olan Tupamaro Ulusal Kurtuluş Hareketi (Tupamarolar) 1960'larda yönetime karşı bir gerilla savaşı başlattı Tupamarolar adam kaçırma, suikast gibi eylemlerle varlığını duyurdu 1970'lerde yönetimde etkili olmaya başlayan ordu, Tupamaro gerillalarını etkisiz duruma getirdikten sonra 1973'te yönetime el koydu Kongre dağıtıldı ve ülke askeri rejimle yönetilmeye başlandı 1984'te sivil yönetime dönüldü Ama, özellikle ekonomik sorunların çözümünde basan elde edilemedi Kasım 1989'da başkanlık ve kongre seçimleri yapıldı

Başkanlık seçimini kazanarak Milliyetçi Parti'nin 23 yıllık aradan sonra yeniden iktidar olmasını sağlayan Luis Alberto Lacalle Mart 1990'da göreve başladı Ama Kongre'de yeterh çoğunluğu sağlayabilmek için muhalefetteki Renkli Parti'ye dört bakanlık vermek zorunda kaldı Bu ittifak Kongre'den yalnız mali düzenlemeler paketini geçirebildi Sol eğilimli Geniş Cephe koalisyonu hükümetin özelleştirme, kamu harcamalarını kısma ve çeşitli toplumsal reformları yürürlüğe koyma planlarına karşı kararlı bir muhalefet başlattı

İşçiler arasında 1990'da başlayan genel grev dalgası 1991'de tırmanarak sürdü Grevlerin başlıca nedenleri ücret artışı talepleri ve özelleştirme ile kemer sıkma politikalarına karşı duyulan tepkiydi Hükümetin yabancı mülkiyeti sınırlayan hükümler eklediği özelleştirme yasasını Temmuz 1991'de çıkarmasından sonra ülkenin iki büyük sendika konfederasyonu Ocak 1992'de genel grev çağrısında bulundu Muhalefetin girişimiyle Temmuz 1992'de düzenlenen halkoylamasında özelleştirme programının yavaşlatılması yönündeki görüş yeterli desteği alamadı Daha sonra aynı konuda yapılan ikinci halkoylaması hükümetin aleyhine bir sonuç verdi