Yeni Zelanda - Tarihi- Ekonomisi

DEVLETİN ADI: Yeni Zelanda

BAŞŞEHRİ: Wellington

NÜFÛSU: 3481000

YÜZÖLÇÜMÜ: 270534 km2

RESMÎ DÎNİ: Angalikan, Katolik, Metodist, Presbiteryan

DİLİ: İngilizce, Maorice

PARA BİRİMİ: Yeni Zelanda doları



Güneybatı Pasifik Okyanusunda, iki büyük ada ve birçok küçük adalar üzerinde kurulmuş, 34°25'-47°17' güney enlemleri ve 166°27'-178°35' doğu boylamları arasında yer alan bir güney yarım küre ülkesi


Târihi





Yeni Zelanda adalarına ilk yerleşenler 1500 yıl önce Doğu Pasifik Okyanusu adalarından gelen Maorilerdir Maoriler, bir Polinezya grubu kavimdir Maorilerin adalara yerleşmesi 14 yüzyıla kadar devam etti Yeni Zelanda'ya ilk ulaşan Avrupalı, Danimarkalı Abel Tasman'dır Tasman 1642'de buraya geldi Bundan sonra İngiltereli Kaptan James Cook 1769'da Ülkenin kıyılarını dolaştı Bu târihten sonra ülke İngiltere'nin kontrolü altına girdi 1840 ve 1860 yıllarında yerlilerle birçok çatışmalar oldu Maoro harpleri 1870 yılında tamâmen kesildi Böylece adalar İngiltere'nin kolonileri arasına girdi Yeni Zelanda kolonisi 1907 yılında, İngiliz Milletler Cemiyeti içerisinde bir dominyon oldu




Birinci Dünyâ Harbinin patlak vermesiyle, Yeni Zelanda, İngiltere yanında savaşa katıldı Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden kurulmuş ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps) Kolorduları Çanakkale'de Osmanlı ordusu karşısında bozguna uğradı 17000 ölü ve 50000 yaralı ile kaçmak zorunda kaldı Yeni Zelanda birlikleri İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Alman (1942) ve İtalyan (1944) ordularına karşı da savaşarak hezimete uğradı


İkinci Dünyâ Harbinden sonra 1951 yılında ABD ve Avustralya ile karşılıklı Güvenlik Antlaşması imzâlayan Yeni Zelanda hükümeti Kore, Malezya ve Vietnam karışıklıklarına asker gönderdi İngiltere'nin desteğiyle Singapur ve Malezya'ya birliklerini yerleştirdi Böylece kısmen bölgenin kontrolü Yeni Zelanda ve İngiltere tarafından sağlanmış oldu Yeni Zelanda, İngiltere'ye bağlı monarşik bir idâreyle yönetilir


Fizikî Yapı





Yeni Zelanda güneybatı Pasifik Okyanusunda biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere iki büyük adadan meydana gelmiştir Civardaki küçük adalar da dâhil toplam yüzölçümü 267844 km2dir En yakın komşusu olan Avustralya'nın 1930 km kadar doğusunda kalır
Yaklaşık olarak bir dikdörtgene benzeyen GüneyAdasının güneybatı ucundan kuzeydoğu ucuna olan mesâfesi aşağı yukarı 800 km'dir





Adanın batısını boydan boya Güney Alp Dağları örtmüştür Güney Alplerin en yüksek tepesi olan Cook Dağı yaklaşık 3764 m'lik yüksekliğiyle ülkenin de en yüksek noktasıdır Dağlar kıyıdan 32 km kadar içerdedir Güney Alplerin üzerinde yaklaşık 16 tâne tepe vardır Bunların en alçağı 3048 m civârındadır Alplerin doğu yamaçlarında birçok buzul göl bulunur Bunlardan Tasman, Fox ve Josef buzulları en genişleridir Ülkede birçok irili ufaklı göl ve nehir mevcuttur En geniş göl Te Anau'dur Yaklaşık 344 km2 olup, uzunluğu 61 km ve genişliği 10 km'dir Güney Adasındaki başlıca büyük nehirler: Rakaia, Waimakariri ve Clutha'dır Batı kıyılarında yeralan fiyordlar ve şelâleler ülke manzarasına ayrı bir özellik katmaktadır Dünyânın dördüncü büyük şelâlesi Sutherland da buradadır Alplerin doğusu adanın doğu kıyısına kadar uzanan Canterbury yaylası ile kaplıdır Foveaux Boğazıyla Güney Adasından ayrılan Stewart Adası yaklaşık 1700 km mesâfededir




Cook Boğazından yaklaşık 22 km kuzeyde Kuzey Adası bulunur Tahminen 114489 km2 bir alana sâhiptir Adanın ortasından Tongariro, Ngauruhoe ve Ruapehu adlarındaki faal volkanik dağlar bulunmaktadır Batı kıyısındaysa yaklaşık 2400 m yüksekliğindeki Egmont Dağı da faal bir volkanik dağdır Bu dağın kuzeyinde dev mağaralar vardır Tabiî olarak kireçtaşlarından meydana gelmişlerdir Adanın Rotorua bölgesinde ve civârındaki sıcak su kaynakları sürekli gaz ve buhar çıkarırlar Öyle ki, nehirden tutulan balık biraz ilerdeki kaynağa daldırılıp pişirilebilir Adanın bu bölgesi soğuk ve sıcak mevsimleri aynı anda üzerinde bulundurur




Kuzey Adasının termal ve volkanik bölgelerinde Taupo Gölü yaklaşık olarak 616 km2dir Ülkenin en uzun nehri Waikato kuzeyde Taupo Gölüne doğru akar ve yaklaşık 425 km uzunluğundadır Adadaki mevcut ovalar genellikle fazla yüksek değildir Bunlardan Taranaki, Manawatu ve Wairarapa ovaları en genişleridir Doğu kıyılarında bulunan Plenty, Hawkes ve Poverty körfezleri birer tabiî limandır
Yeni Zelanda'nın Stewart Adasından başka birçok irili ufaklı adaları mevcuttur Bunlardan başlıcaları Chatham, Campbell, Kermadec, Snares, Auckland, Antipodes, Baunty, Niue ve Tokelau adalarıdır


İklim




Sıcak ve nemli Pasifik havası ve değişen Antarktika havası kuru, Avusturalya kıta havasıyla karışmak sûretiyle, Yeni Zelanda üzerine alçak-basınç ve yüksek basınç hava akımlarının gelmesine sebep olurlar Okyanus içinde yer alması sebebiyle, Yeni Zelanda aşırı sıcaklık farklarına ve yaz kuraklığına mâruzdur Auckland bölgesinde ortalama sıcaklık 16°C iken Güney Adasında invercargill civârında 10°C kadardır Pasifik Okyanusu ve mevcut tabiî kaynaklar ülke iklimine önemli ölçüde tesir etmektedir
Ülkenin batı kıyısı, doğu kıyısına göre daha çok yağış alır Meselâ Kuzey Adasında batı kıyısında bulunan New Plymauth bölgesi yaklaşık yılda 142 gün yağış alır ve ortalama yağış miktarı 1565 mm'dir Aynı enlemde yer alan Napier bölgesi ise doğu kıyısında olup, Ortalama 780 mm yağış alır Yağış süresi ise 92 gün kadardır
Yeni Zelanda ekvatorun güneyinde yer aldığı için Kuzey Yarımküreye göre mevsimler farklı geçer Kuzeyde yaz sıcaklığı insanı bunaltırken, Yeni Zelanda'da kayak yapılır


Tabiî Kaynakları


Yeni Zelanda topraklarının yarısına yakın bir bölümü yeşil alanlarla örtülüdür Sâdece dörtte bir kadar arâzi kayalık ve çoraktır Geri kalan alanlar ormanlarla kaplıdır
Nehirler, göller ve tabiî gaz ve buhar kaynakları ülke için çok önemlidir Nehirler çok kısa ve çok hareketlidir Göllerle birlikte önemli elektrik kaynaklarını teşkil ederler Ülkenin en büyük hidroelektrik santralı Manapouri Gölü üzerinde olup, bir milyon kilowatlık kapasitededir Bu santral sâyesinde Avustralya'dan gelen boksit filizinden alüminyum elde edilir Yeni Zelanda yeraltı kaynakları bakımından zengin bir ülkedir Kömür, kireçtaşı, altın, petrol, tabiî gaz ve demir başlıca minerallerdir






Ülkenin ormanları diğer önemli bir tabiî kaynaktır Dünyâda pek eşine rastlanmayan cinste ağaçlarla doludur Bunlardan en meşhuru Yeni Zelanda'ya mahsus Kauri ağacıdır Bu ormanlar birçok hayvan ve çeşit çeşit cinste kuşlarla doludur Bunlardan uçması olmayan, kısa gagalı kiwo kuşu, Yeni Zelanda'nın sembolüdür Ülkede en çok koyun ve sığır yetiştirilir Bütün boş yeşil sahalar hayvancılığa ayrılmıştır Ülkede bol miktarda kırmızı geyik yaşar


Yeni Zelanda'da mevcut yeraltı buhar kaynakları çok önemli bir gelir kaynağıdır Bu buharlar ile türbünler çevrilmek sûretiyle, elektrik enerjisi üretimi arttırılmıştır Dünyâda sâdece İtalya, İzlanda, Meksika ve Japonya'da mevcut bulunan tabiî buharlı elektrik santrallarının bir benzeri de Yeni Zelan'dadaki Wairakei santralıdır


Nüfus ve Sosyal Hayat





Yeni Zelanda'nın yaklaşık 3481000 olan nüfûsunun çoğu gençtir Nüfus yoğunluğu 13 kişi kadardır Yeni Zelanda nüfûsunu esas olarak iki tip insan grubu meydana getirir Bunlardan birincisi yerli Maori halkıdır Diğeri ise, ülkeye sonradan gelmiş bulunan Avrupalı beyazlardır Bugün bu ayırım pek fark edilemeyecek seviyededir Avrupalılar umûmiyetle İngiliz, İrlanda veya İskoç kökenlidir Önceleri Maori nüfûsu pek fazlaydı Fakat adalardaki İngilizlerin kolonileştirme siyâseti sonunda yerli mevcudu azaldı Çoğu savaşlarda öldü Bu arada Rusya, Polonya, Almanya, Vietnam ve Şili'den birçok sürgüne gelen veya kaçarak yerleşenler de nüfûsun bir bölümünü meydana getirmektedir


Nüfûsun % 83'üne yakın bir bölümü şehir hayâtı yaşar Kırlarda yaşayanlar ise genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşır
Halkın maddî refah seviyesi yüksek durumdadır Her çeşit kara, su ve deniz sporları herkes tarafından yapılabilmektedir





Resmî dil İngilizcedir, Maori lisanı ise unutulmamış olup, hâlen konuşulmaktadır Çok az da olsa Çince ve Hintçe konuşan gruplar vardır Yeni Zelanda'nın din yapısı da tıpkı etnik yapısı gibi karışıktırNüfûsun % 55'inden fazlası Protestandır Ayrıca Angalikan, Katolik, Yahûdî, yerli inanışlara mensup kişiler mevcuttur İslâmiyet ülkede yeni tanınmış olup, hızla yayılmaktadır


Ülkenin eğitim düzeyi çok yüksektir Okuma-yazma bilenlerin oranı hemen hemen % 99'a ulaşır 6-15 yaş arası mecburi öğrenime tâbidir Dünyâda en çok gazete basılan ülkelerden biridir Her bin kişiden 400'ü gazete satın almaktadır


Siyâsî Hayat


Yeni Zelanda bir parlamenter-demokratik monarşi idâreye sâhiptir Resmî devlet başkanı İngiltere Kraliçesidir Kraliçeyi, ülkede genel bir vâli temsil etmektedir Hükümet başkanı aynı zamanda Mâliye Bakanlığı görevini de sürdürür
İdârî olarak dört ile üç kazâya, 132 nâhiyeye ve 96 köye ayrılmıştır Ülkenin anayasası mevcut değildir Ülke parlamentosu 96 üyeden meydana gelir Meclis üç yılda bir yeniden seçilir Başbakan ve hükümet kabinesi meclis içinden çıkar


Ekonomi


Yeni Zelanda genellikle yumuşak bir iklime ve az fakat verimli topraklara sâhiptir Bu yüzden ülke bir 'tarım' ülkesi kabul edilir Buğday, arpa ve yulaf en önemli tarım ürünleridir Hayvancılık oldukça gelişmiştir Koyun ve sığır yetiştiriciliği bakımından dünyânın sayılı ülkelerinden biridir Yaklaşık olarak 9 milyon hektarlık çayır ve otlak alanlar bu alanın gelişmesinde önemli bir rol oynar Bu yüzden ülkede et ve süt endüstrisi çok gelişmiştir




Ülke endüstri bakımından da gelişmiştir İngiltere ile olan ticârî münâsebetleri endüstri sektörünün kontrolünü İngiltere'ye vermiş durumdadır Başlıca endüstri alanları gıdâ, tekstil, kâğıt, çelik, petrol, petrol ürünleri ve alüminyumdur Ülke nüfûsunun % 35'ine yakın bir bölümü endüstri ve ticâret alanında çalışmaktadır
Ülke etrafı tamâmen okyanus ile çevrilmiştir Bu yüzden balıkçılık çok önemli bir gelir kaynağı olmuştur Kılıçbalığı ve tonbalığı bol miktarda avlanmaktadır Ayrıca balina avcılığı da yapılmaktadır


Orman ürünleri ülkenin diğer önemli bir gelir kaynağıdır Ormanlardaki mevcut ağaçlar dünyâda nâdir yetişen ağaçlardır Hemen hemen hepsinin kerestesi çok kıymetlidir Daha çok kauri, sedir ve kozalaklı ağaçlar mevcuttur Ormanlarda yetişen çeşitli cinsteki süs kuşları önemli bir ihraç maddesidir


Yeni Zelanda'da mâdencilik endüstrisi bir hayli gelişmiş durumdadır En çok kömür ve tabiî gaz elde edilmektedir Petrol ülke ihtiyâcının sâdece % 3'ünü karşılayacak durumdadır Geri kalan ihtiyacı için dışarıya bağlıdır Avustralya'dan ithal edilen boksit cevherinden alüminyum elde edilir Yeni Zelanda çok zengin nehir, göl ve tabiî kaynaklara sâhiptir Bu yüzden hidroelektrik santrallarının sayısı ve kapasitesi oldukça fazladır Cook Boğazında inşâ edilmiş sualtı kanalları sâyesinde Güney Adasında elde edilen her çeşit enerji Kuzey Adasına ulaştırılır


Yeni Zelanda'da deniz, hava ve demiryolu ulaşımı oldukça gelişmiş durumdadır Auckland, Wellington, Tauranga, Dunedin ve Whangarei limanları ülkenin ekonomisini üzerinde taşıyan limanlardır Auckland, Christchurch ve Wellington şehirlerinde üç tâne milletlerarası hava alanı mevcuttur Cook Boğazı üzerinden feribot, denizkayağı ve sualtı kanal ulaştırması yapılmaktadır


Yeni Zelanda daha çok İngiltere, Avustralya, ABD, Japonya ve Uzak Doğu ülkeleriyle ticârî münâsebetlerde bulunur Et, süt, yün, kürk, deri ve balık en önemli ihraç ürünleridir Ayrıca kereste, çeşitli cinste hayvanlar, meyve, konserve ve canlı hayvan ihrâcâtı da yapılır Buna karşılık boksit, demir, çelik, petrol, petrol ürünleri, plastik eşyâlar, otomobil ve makine satın almaktadır


Turizm, Yeni Zelanda için önemli bir gelir kaynağıdır Dağ sporları özellikle kayak ve su sporları en önemli turizm kaynaklarıdır Ülkenin tabiî gaz kaynakları, göller ve kıyıları tabiat manzarasına ayrı bir güzellik katmakta ve her yıl çok sayıda turist çekmektedir

Yeni Zelanda-Tarihi-Ekonomisi

Büyük Okyanus'un güneyinde, ekvator ile Güney Kutbu'nun yaklaşık ortasında yer alan bir ada ülkesidir Yeni Zelanda'ya en yakın kıta 1500 km güneybatısındaki Avustralya'dır Doğuda, Güney Amerika ile arasında 10600 km boyunca uzanan okyanus, güneyde ise 2300 km uzakta Antarktika bulunur Ülke, Kuzey Adası (111489 km2) ve Güney Adası (151971 km2) olarak başlıca iki adadan oluşur Her iki ada da dar ve uzundur Hiçbir yerin denizden uzaklığı 110 kilometreyi aşmaz İki adanın da iskeletini dağlar oluşturur

Topraklarının dörtte üçünü kaplayan bölümü, deniz yüzeyinden 200 metre ya da daha yüksektir Dağların genellikle aşınmış olduğu Kuzey Adası'ndaki en yüksek tepeler yanardağdır Bunlar arasında 2797 metre ile Rua-pehu ve Taranaki bölgesinde 2518 metrelik Egmont Dağı en yüksek tepelerdir Egmont Dağı sönmüş bir yanardağdır, ama etkin olan Ruapehu sık sık buhar ve kül püskürtür Volkanik ve jeotermal bölgeler Kuzey Adası' nın ortalarından Plenty Körfezi'nin açıklarındaki White Adası'na kadar uzanır Yeni Zelanda deprem kuşağı üzerindedir ve sık sık deprem olur Güney Adası boyunca uzanan Yeni Zelanda Alpleri ya da Güney Alpleri ülkenin en dikkat çekici dağlarıdır Bu bölgede ülkenin en yüksek noktası olan Cook Dağı (3764 metre) ve 3000 metrenin üzerinde 26 doruk bulunur Alpler'den denize akan 360 buzulun en büyüğü 1500 metre genişliğinde ve 29 km uzunluğundaki Tasman Buzulu'dıır

YENİ ZELANDA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Yeni Zelanda

YÖNETİM BİÇİMİ: İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi, tek meclisli meşruti monarşi

YÜZÖLÇÜMÜ: 270534 km2 NÜFÛS (1992): 3481000

BAŞKENT: Wellington BAŞLICA KENTLER (1991): Auckland (315925), Christ-church (292537), Manukau (225928), North Shore (151330), Wellington (149598)

DOĞAL YAPI: İki büyük adanın da bazı bölümleri dağlıktır Kuzey Adası'nın ortalarında sıcak su kaynakları ve gayzerlerin bulunduğu volkanik bir bölge yer alır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Et, tereyağı, peynir, süttozu ve kazein gibi süt ürünleri, yün, buğday, arpa, mısır, yulaf, meyve ve sebze; doğal gaz, dokuma ve giyim, deri; kereste, odun hamuru ve kâğıt gibi ağaç ürünleri EĞİTİM: 6-15 yaşları arası zorunlu ve parasızdır Ülke genellikle dağlıktır, ama verimli vadi ve ovalar da vardır Arazinin engebeli olması nedeniyle ırmaklar hızlı akar ve ulaşıma elverişli değildir En uzun akarsu, Kuzey Adası'nda Tasman Denizi'ne dökülen Waika-to Irmağı'dır Güney Adası'ndaki en uzun ırmak Clutha ise Büyük Okyanus'a dökülür

Yeni Zelanda'da bulunan 52 gölden 18'i hidroelektrik santrallara su sağlamak için yapılmış yapay göllerdir Kuzey Adası'nın orta bölümündeki Taupo en büyük gölüdür Güney Adası'nın en büyük gölü ise Te Anau' dur Güney Adası'nın en güney ucunda fiyortlar yer alır Derin ve dar koyların yüksek tepelerin arasından karanın içlerine doğru uzandığı bu fiyortlarda çok sayıda akarsu yükseklerden denize dökülür Yüksekliği 580 metreyi bulan Sutherland Çağlayanı dünyadaki en yüksek çağlayanlardandır İklim, Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı Yeni Zelanda'da çok soğuk ve sıcakların görülmediği ılıman bir iklim hüküm sürer

Kış mevsimi haziran, temmuz, ağustos aylarıdır Hava genellikle güneşli, ama değişken ve rüzgârlıdır Ülkenin en sıcak bölgesi ortalama 15°C ile en kuzeyidir Güneye inildikçe sıcaklık düşer Her iki adanın da batısı en fazla yağışı alır En yağışlı bölge Güney Adası'nın güneybatısında bulunan Milford Sound'un çevresidir Burada yıllık yağış miktarı 6300 mm dolayındadır Ama ülkedeki ortalama yağış 700-1500 mm arasında değişir "Kıtaların kayması" kuramına göre Yeni Zelanda, Gondwanaland adı verilen eski bir kıtadan kopmuştur Öteki kara kütlelerinden uzakta olması nedeniyle değişik bir bitki ve hayvan varlığı oluşmuştur

Yeni Zelanda'da dünyanın başka ülkelerinde rastlarımayan bitki türleri bulunur Bugün eski ormanların önemli bir bölümü artık yoktur, ama özellikle Güney Adası'nın batı kıyılarında çeşitli ağaçların, eğreltiotlarının, yaprakyosunlarmın ve başka birçok bitkinin iç içe bulunduğu zengin ormanlar vardır Dev boyutlardaki herdemyeşil ağaçlar arasında rimu, totara ve kauri gibi kerestesi değerli olan birçok ağaç sayılabilir Kauri ağaçlarının boyu 40 metreye, gövdelerinin çapı ise 5 metreye ulaşabilmektedir Eski kaurilerin bazıları yaklaşık 2000 yaşındadır

Yeni Zelanda dünyanın geri kalan bölümünden, memeli hayvanlar dünyâya yayılmadan önce ayrılmıştır Bu nedenle adaya özgü memeli hayvanlar, bölgeye uçarak ulaştığı sanılan iki yarasa türü ile sınırlıdır Adalarda çeşitli uçamayan kuşlar yaşar Bunların en büyükleri, avlanma sonucu soyları tükenmiş olan moalardır Boyları 3 metreye ulaşan moaların son örnekleri 1800'lerde yaşamıştır (bak Moa) Yöreye özgü bir başka uçamayan kuş da, ulusal amblem olarak kabul edilen kividir (bak Kivi) Yeni Zelanda'da 250 kuş türü yaşar

Ormanlarda çankuşu ve tui gibi ötücü kuşların yanı sıra papağanlar, dünyada ender rastlanan takahe ve değişik bir baykuş yaşar Kertenkeleyi andıran tuatara için "yaşayan fosil" denebilir Bu hayvan 200 milyon yıl önce yaşamış sürüngenlerin yakın akrabası ve günümüze kalan tek örneğidir (bak Tuatara) Yeni Zelanda ormanlarında göçmenlerin getirdiği birçok hayvan ve bitki de bulunur Opossum, tavşan, geyik ve keçi gibi hayvanlar ile sarısalkım ve böğürtlen gibi bitkiler bunlara örnektir Göçmenlerce getirilen bu hayvan ve bitkiler hızla çoğalarak, yerel olanların gelişimini engellemeye başlamıştır

Özellikle uçamayan kuşlar, keme gibi bazı hayvanlardan önemli ölçüde zarar görmüştür Ayrıca, gene dışarıdan gelen iğneyaprakh ağaçlar da geniş ormanlık alanlar oluşturmuştur Geçmişte ormanların ve çayırlık alanların yanlış kullanımı toprakta aşınmaya neden olmuştur, ama son 50 yıldır adanın doğal yapısını korumak için büyük çaba harcanmaktadır Bugün 12 ulusal parkın yanında üç deniz parkı ve çok sayıda doğal koruma alanı bulunmaktadır Halk Yeni Zelanda büyük ölçüde tarıma dayalı bir ülke olmakla birlikte, halkın çoğunluğu kentlerde ve kasabalarda yaşar Toplam nüfusun yarısından fazlası Kuzey Adası'ndaki Auck-land, Wellington ve Hamilton ile Güney Adası'ndaki Christchurch ve Dunedin yakınlarında oturmaktadır Nüfusun yaklaşık dörtte üçü Kuzey Ada-sı'nda yaşar

Bunun nedeni, Kuzey Adası'nda iklimin daha ılıman, sanayinin daha gelişmiş ve toprakların küçük ölçekli tarıma daha elverişli olmasıdır Yeni Zelanda nüfusunun yüzde 81'i Avrupa kökenli, yüzde 9'u Maori, yüzde 3'ü Pasifik Adaları'ndan Polinezyalı'dır Geri kalan bölümünü Çinliler, Hintliler ve başka uluslardan kişiler oluşturur Nüfusun çoğunluğu İngilizce konuşur Ma-oriler'in kendi kültür ve tarihlerine olan ilgilerinin artmasıyla birlikte, giderek daha fazla insan Maori dilini konuşmaya başlamıştır Maori dili okul ve üniversitelerde, genellikle Maori yaşam biçiminin bir parçası olarak öğretilmektedir

Hıristiyanlık Yeni Zelanda'daki başlıca dindir Bağımsız bir ülke olan Yeni Zelanda' nın da İngiltere'de olduğu gibi yazılı bir anayasası yoktur İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi olan Yeni Zelanda'nın devlet başkanı İngiltere'nin kral ya da kraliçesidir ve bir genel vali tarafından temsil edilir Tek meclisli parlamenter demokrasiyle yönetilen Yeni Zelanda'da seçimler üç yılda bir yapılır Oy verme yaşı 1974'ten bu yana 18 olarak kabul edilmiştir Büyük Okyanus'ta bir ada olan Tokelau ve Antarktika'nın bir bölümü Yeni Zelanda'nın yönetimindedir Ayrıca, Cook ve Niue adalarının savunma ve dış ilişkileri de Yeni Zelanda'nın denetimindedir

Bu iki ada içişlerinde özerktir Eğitim anaokullarından üniversitelere kadar parasız ve 6-15 yaşları arasında zorunludur Okulların çoğu devlet yönetimindedir 1922'de başlatılan mektupla öğretim, uzak yörelerde yaşayan çocuklara ilk ve orta düzeyde eğitim sağlar Ülkede altı üniversite vardır Yeni Zelanda'da sağlık hizmetleri ve gereken ilaçların çoğu parasız olarak sağlanır İlk Yeni Zelandalı sanatçılar, sanat yaşamlarını sürdürebilmek ve geliştirebilmek için ülkelerinden ayrılmayı yeğlemişlerdi Ressam Frances Hodgkins ve yazar Katherine Mansfield bu sanatçılardan ikisidir Ama 1930'lardan bjj yana Yeni Zelanda kendi yazarlarını, ressamlarını ve müzikçilerini yetiştirmiştir

Önemli yazarları arasında Frank Sargeson, Dan Davin, Janet Frame, Maurice Shadbolt, Maurice Gee sayılabilir R A K Manşon, A R D Fairburn, Ailen CurnoW, Deniş Glover ve James K Baxter dış ülkelerde de tanınan önemli şairleridir Yeni Zelanda'da bir senfoni orkestrasının yanı sıra, dört bölge orkestrası, tiyatrolar ve ulusal bir bale topluluğu da vardır Ülkede sinema sanatı da hızla gelişmektedir Ekonomi Yeni Zelanda gereksindiği petrolün, madenlerin ve sanayi ürünlerinin çoğunu dışarıdan alır Eskiden beri dışarıya yün, koyun eti ve süt ürünleri satan ülke, dünyanın ikinci büyük yün ve en büyük yağ, peynir, kuzu ve koyun eti dışsatımcısıdır Kivi gibi değişik meyveler ülkenin dışsatımında giderek daha önemli bir yer tutmaktadır

Şarap üretimi de gelişmektedir Yeni Zelanda'nın dışarıya sattığı öbür ürünler arasında balık, kereste, odun hamuru, kâğıt, dokuma ve başka sanayi ürünleri sayılabilir Ülkede 100 yıl önce madencilik önemliydi Günümüzde de altın ve öbür minerallerin çıkarılması yeniden önem kazanmaktadır Turizm de önemli bir gelir kaynağıdır Yeni Zelanda'ya her yıl 700 binden fazla turist gelir Rotorua ve Queenstown önemli turizm merkezleridir Eskiden Yeni Zelanda'nın hemen tüm dışsatımı İngiltere'ye yapılırdı Günümüzde en önemli müşterisi Avrupa Ekonomik Topluluğu'dur, ama Avustralya, ABD, Japonya, Rusya, Çin, Kanada ve Ortadoğu ülkeleriyle olan ticareti de hızla artmaktadır Yeni Zelanda'nın başlıca enerji kaynağı elektriktir

Elektrik üretiminde hidroelektrik ve termik santrallardan yararlanılır Ayrıca büyük bir jeotermik santral da vardır Yeni Zelanda petrolünü dışarıdan satın alır Ama ülkede birkaç bölgede bulunan doğal gaz yatakları, ülkenin enerji bakımından kendisine yeterli olabilmesinde önemli bir adım olmuştur Çok kalabalık olmayan nüfusun iki dar adaya dağınık biçimde yerleşmesi, ülkede etkin bir ulaştırma ve iletişim sisteminin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır Yeni Zelanda'daki yol ve köprü ağı çok iyi düzenlenmiştir Ayrıca iki ada arasında gelişmiş bir deniz ulaşımı da vardır Tarih Yeni Zelanda'yı yaklaşık 1000 yıl önce, büyük kanolarla denize açılan Maoriler keşfettiler ve buraya yerleştiler

Önceki yurtlarının Doğu Polinezya'da olduğu sanılmaktaysa da, yeri tam olarak bilinmemektedir Maori toplumu kabilelerden oluşmuştu Herkes bir aile topluluğu içinde doğar ve her aile bir kabileye bağlı olurdu Kabileler genellikle, büyük savaşçılar olan şeflerce yönetilirdi Savaşta başarılı olan şefler mana (güç ve prestij) kazanırdı Maoriler avcılık ve balıkçılığın yanı sıra toprağı da ektiler Ağaç oymacılığında da ustalaşmışlardı Taştan silahlar ve aletler, ketenden kumaş yaptılar Avrupalılar bu topraklara ulaştığında Maori şiirleri, şarkıları, dansları ve oyunları gelişmişti İlk Kâşifler Yeni Zelanda'yı ilk gören Avrupalı, Hollandalı denizci Abel Janszoon Tasman'dır (1603-59) Tasman batı kıyıları boyunca ilerledi, ama karaya çıkmadı

Tasman'ın ardından, 1769'da Kaptan James Cook'un bölgeye gelmesine kadar, hiçbir Avrupalı Yeni Zelanda' ya uğramadı Cook 1773 ve 1777'de Yeni Zelanda'ya iki kez daha gitti Bu yolculuklarında iki büyük adanın haritasını çıkararak Maöri-ler'le alışveriş yaptı (bak COOK, James) Cook'un günlüğü Yeni Zelanda'ya övgülerle doluydu Ayrıca, Yeni Zelanda'nın güneyinde balinalar gördüğünü de yazmıştı Çok geçmeden Büyük Okyanus'un güneyinde avlanan balina gemileri bölgeye ulaştı Daha sonra Kuzey Adası'nın kuzeybatı ucunda, Adalar Körfezi'ndeki Kororareka (Russell) beyazların yerleştiği başlıca bölge oldu

Yeni gelenlerin çoğunu kanun kaçakları, kaçak gemi yolcuları ve Yeni Güney Galler'deki ceza kolonisinden kaçan mahkûmlar oluşturuyordu Kâşifler, balina ve fok avcıları Maoriler'le ticaret yaptılar, ama onların yaşam biçimlerini değiştirmeye çalışmadılar Hatta bazıları Maori yaşamına alışarak, Yeni Zelanda'da "Pakeha Maorileri" (Avrupalı Maoriler) olarak yaşadılar Yeni Zelanda'ya gelen ikinci Avrupalı grup, misyonerlerdi Bunlar Maoriler'i Hıristiyanlık'a döndürmeye ve onlara Avrupa yaşam biçimini öğretmeye çalıştılar Yeni Ze-landa'daki ilk Hıristiyan Kilisesi 1814'te kuruldu İngiliz Yönetimi 1830'da Yeni Zelanda'da yalnızca 300 kadar Pakeha (Avrupalı) yaşıyordu Çoğu kuzeyde olan bu Avrupalılar'in belirli bir toplumsal düzenleri yoktu 1833'te James Busby (1801-71) İngiliz hükümetinin temsilcisi olarak Adalar Körfezi'ne gönderildi 1830-40 arasında ülkeye yüzlerce Avrupalı geldi

Birçoğu toprak satın alarak bölgeye yerleşti 1839'da İngiliz hükümeti Yeni Zelanda'yı kendi topraklarına katma kararını açıkladı 1840'ta İngiltere ve kuzeyli Maori şefleri arasında Waitangi Antlaşması imzalandı, ama bazı şefler imza atmayı reddetti Antlaşmaya göre, Maoriler İngiltere Kraliçesi Victoria'yı Yeni Zelanda'nın hükümdarı olarak tanıdılar Buna karşılık, Maori topraklarının ve mülklerinin güvencede olacağı, İngilizler'e tanınan tüm haklardan yararlanacakları sözü verildi 1840'ta ilk vali William Hobson, tüm Yeni Zelanda üzerinde İngiliz egemenliğini açıklayan bir bildiri yayımladı İngiliz göçmenlerin Yeni Zelanda'ya planlı bir biçimde yerleştirilmeleri 1840'ta başladı

İlk göçmenler, EdWard Gibbon Wakefield (1796-1862) tarafından kurulan Yeni Zelanda Kumpanyası aracılığıyla geldiler Toprak Kavgası ve Altına Hücum 1852'de Yeni Zelanda'ya içişlerinde özerklik tanındı 1840'ta Waitangi Antlaşması'nı imzalayan şeflerin hiçbiri, sonraki 10 yıl içinde Yeni Zelanda'ya bu kadar çok göçmenin gelebileceğini düşünememişti Yeni gelenlerin çoğu, az bir bedel ödeyerek Maoriler'den toprak almayı umuyordu Maoriler birleşerek, kalan topraklarını korumaya karar verdiler Savaş 1843'te Nelson'da başladı Aynı zamanda Adalar Körfezi'nde de sorunlar çıkmıştı Savaş sırasında Kororareka kenti tümüyle yanmıştı

Büyük zorluklarla 1846'da barış sağlandı Ama 1849'da Taranaki'de Maoriler' le Avrupalılar arasında daha ciddi bir savaş patlak verdi Savaş, Kuzey Adası'nın orta bölümlerinde 1868'e kadar sürdü Kuzey Adası'nda savaş sürerken, Güney Adası'nda 1861'de altın bulundu ve çoğu Avustralya'dan gelen binlerce madenci 1861-63 arasında ülkeye akın etti 1865-67 arasında batı kıyılarında da altın olduğu haberi üzerine, göçler o tarafa doğru gelişti Son altına hücum 1867-68'de Kuzey Adası'na oldu Ama bölgede toprak yüzeyine yakın altın miktarı oldukça düşüktü Altını toprağın derinlerinden çıkarmak için çok pahalı makineler gerekiyordu Bazı madenciler Yeni Zelanda'ya yerleştiyse de çoğu geri döndü

Ekonomik ve Toplumsal Değişiklikler 1870'te maliye bakanı ve başbakan olan Julius Vogel Yeni Zelanda'nın ekonomisini geliştirmek, ülkeye daha fazla insan çekmek ve demiryolları yaparak ulaşımı düzenlemek için İngiltere'den büyük miktarda borç aldı 1891'de yönetime gelen Liberal hükümet de aynı yolu izledi Liberal dönemde (1891-1911) tarımsal üretim, mandıracılık ve et üretimi özendirildi Çalışma yaşamını düzenleyici ve sendikal hareketi destekleyici yasalar çıkartıldı 1900'lere gelindiğinde Yeni Zelanda dünyanın yaşam düzeyi en yüksek ülkeleri arasına girmişti 20 Yüzyıl 1901'de Yeni Zelanda kendi bayrağına sahip oldu, ama İngiltere'yle olan yakın ilişkisini de sürdürdü Yeni Zelanda güçleri İngiltere'nin yanında Güney Afrika Savaşı (1899-1902) ile I ve II Dünya savaşlarına katıldı

I Dünya Savaşı'nda Avustralya ve Yeni Zelanda birliklerinin oluşturduğu Anzak güçleri Gelibolu'da ve Fransa'da çarpıştı 1930'lardaki Büyük Dünya Bunalımı Yeni Zelanda'yı çok sarstı 1935'te Michael Joseph Savage'ın önderliğinde başa geçen ilk İşçi Partisi hükümeti 1936'da işçi konutları yapımını başlattı Hidroelektrik santrallar, havaalanları, ağaçlandırma projeleri gibi hem ekonominin gelişmesine yardımcı olacak, hem de işsizlik sorununa çözüm getirecek tasarıları yürürlüğe koydu Sosyal güvenliğin kapsamı genişletilerek sağlık ve eğitim alanında yasalar çıkarıldı

II Dünya Savaşı Yeni Zelanda'nın gelişiminde duraklamaya neden oldu 1949'da tutucu Ulusal Parti seçimleri kazandı Bu parti sonraki 35 yılın 29'unda yönetimde kaldı Bu dönemde Yeni Zelanda, Avustralya ve ABD ile yakın ilişkiler kurdu Ayrıca 1945'ten sonra önemli toplumsal değişiklikler de oldu Tüm Yeni Zelanda kentleri, özellikle de Auckland değişik kültürlerin bir arada bulunduğu merkezler durumuna geldi 1945'ten önce, kentlerde oturan Maori sayısı çok azdı

Ama 1976'dan sonra Maori nüfusunun yüzde 76'sı kentlerde yaşamaya başladı Ülkeye Hollanda, Yugoslavya, Polonya, Macaristan, Hindistan, Vietnam ve Çin'den yeni göçmenler akın etti Ardından Polinezya'dan yeni bir göç dalgası yaşandı 1984'te David Lange önderliğinde hükümet kuran İşçi Partisi yeni ekonomik ve toplumsal değişiklikleri gündeme getirdi Lange 1989'da istifa etti ve yerine yardımcısı Geofrey Palmer getirildi 1990'da yapılan seçimlerde ise Ulusal Parti üstünlük kazandı Başbakan Jim Bolger'ın kurduğu yeni Ulusal Parti hükümeti ekonomik sorunları çözmek üzere sert önlemler içeren bir program uygulamaya girişti Başlangıçta halkın önlemlere karşı yaygın bir tepki göstermesine karşın, 1991'in ikinci yarısında olumlu sonuçlar alınmaya başladı Enflasyona karşı başarılı ve kararlı mücadele piyasadaki para miktarını artırdı Faiz oranları düştü, borsa hareketlendi ve ihracat gelişti Önceki hükümetin nükleer silahlara karşı çıkan politikası yüzünden ticaretini dondurma karan alan ABD ile ilişkileri canlandırma politikası benimsendi

Bu amaçla Yeni Zelanda sularını nükleer yakıtla çalışan gemilere kapatma kararının kaldırılabileceği belirtildi ABD'nin Irak'a müdahalesi bölgeye sağlık ekipleri gönderilerek desteklendi Yürürlükteki seçim sisteminden duyulan hoşnutsuzluğu ortadan kaldırmaya yönelik halkoylamasının ilk aşaması için Eylül 1992'de sandık başına giden seçmenlerin yüzde 84,5'i parlamento seçimlerinde uygulanan çoğunluk sisteminin değişmesinden yana oy kullandı Halkoylamasının ikinci aşaması 1993 sonlarındaki olağan genel seçimlerle birlikte yapılacaktı Halkoylamasının arka planında ekonomik alandaki yeniden yapılanma sürecinin getirdiği sorunlar da yer alıyordu Resmi kaynakların açıkladığı veriler ekonominin gittikçe daha sağlam temellere dayandığını ve çeşitlendiğini ortaya koyuyordu