Safran Çiçeği

Ülkemizde Karabük ilinin Safranbolu ilçesinde 850 yıldır tarımı yapılan altın kadar değerli bu çiçeği beraber yaşatalım

Türkiye de bu bitkiyi üreten 24 kişi olduğunu biliyormuydunuz



Safran (Crocus sativus), süsengiller (Iridaceae) familyasından, sonbaharda çiçek açan, 20-30 cm boyunda, soğanlı bir kültür bitkisi ve bu bitkiden elde edilen baharat Bitkinin yaprakları şeritimsi, mor çiçekleri üç tepeciklidir Çiçeği ve tepecikleri bitkiye bağlayan yaprak sapı da dahil olmak üzere erkek organları kurutularak özellikle gıda boyası ve tad verici olarak kullanılan safran bitkisi daha çok İspanya, Fransa, İtalya ve İran'da yetiştirilir Türkiye’de ise safran Safranbolu’da üretilmektedir Ağırlığına göre dünyanın en pahalı baharatı, (bir gramı 5 ile 6 € arası), [1] [2] olan safranın anavatanı Güneybatı Asya’dır [2][3] Yetiştiriciliğine ilk olarak Yunanistan civarında başlanmıştır [4] Yarım kilogram safran 80000 çiçekten çıkarılabilir Kendi ağırlığının 100000 katı suyu sarı renge boyar

Safran baharatının keskin bir tadı ve iyodoform ya da saman benzeri bir kokusu vardır Bunların sebebi bileşiminde bulunan pikrokrosin ve safranal kimyasallarıdır[5][6] Aynı zamanda içine konduğu yemeklere altın gibi sarı bir renk katan, krosin adı verilen karotenoit bir boya maddesi de içerir Bu özellikler safranı dünya çapında çok aranan bir baharat yapar Ayrıca tıpta da kullanılır

Safran kelimesi Arapça sarı renk anlamına gelen asfar (أَصْفَر) kelimesinden türetilen ve Arapça'da safran baharatı anlamına gelen za’feran (زَعْفَرَان ) kelimesinden kaynaklanarak[6] Latince’ye safranum, İtalyanca'ya zafferano ve İspanyolca'ya azafrán olarak geçmiştir Daha sonra Fransızca'ya safran ve oradan da İngilizce’ye saffron olarak aktarılmıştır [7]


Kültür bitkisi olan safran C sativus, sonbaharda çiçek açan ve doğal yaşamda kendi başına bulunmayan çok yıllık bir bitkidir Sonbaharda çiçek açan Doğu Akdeniz’in Crocus cartwrightianus bitkisinin kısır bir triploid mutantıdır [8] Botanik araştırmalarına göre C cartwrightianus bir zamanlar düşünüldüğü gibi Orta Asya’da değil Girit’te ortaya çıkmıştır [6] Safran bitkisinin ortaya çıkışı ise C cartwrightianus yetiştiricilerinin daha uzun tepeciklere sahip bitkiler üretebilmek için yaptıkları aşırı yapay seleksiyonun sonucudur Kısır olmaları nedeniyle safran bitkisinin mor çiçekleri üretken tohum üretemez ve çiçeğin üremesi insana bağlı kalır Toprak altında kalan ve üreme organı görevini yapan soğanlar toprak kazılarak çıkarılmalı, bölünerek ayrılmalı ve tekrar dikilmelidir Bir soğan yalnızca bir mevsim yaşar, bölünerek yaklaşık on tane soğancık üretir ve bu soğancıklardan yeni bitkiler ürer [8] Soğanlar yaklaşık 4,5 cm çapında küçük kahverengi yuvarlardır ve sık bir hasır şeklinde paralel lifçiklerden oluşmuştur

Bir yaz uykusu geçirdikten sonra topraktan, 40 cm’ye kadar büyüyen, beş ila onbir adet dar ve dik yeşil yaprak çıkar Sonbaharda mor tomurcuklar kendini gösterir Ekim ayında, diğer tüm çiçekli bitkiler tohumlarını bıraktıktan sonra açık pastel leylak renginden daha koyu bir mor renkte parlak renkli çiçekleri açar [9] Çiçek verdiği sırada bitki 30 cm’den daha yüksek değildir [10] Her çiçeğin ucunda üçlü bir erkeklik organı bulunur ve bunların ucunda 25 – 30 mm’lik koyu kırmızı tepecikler yer alır [8]

Safran- Soğanlı Bir Bitki



Çok eskiçağlardan beri çiçek tepecikleri baharat ve gıda boyası olarak kullanılan soğanlı bir bitkidir Çiğdemle yakın akraba olan bu bitkinin (Crocus sativus) anayurdunun Akdeniz ve İran olduğu sanılmaktadır Ortalama 20-25 santimetreye kadar boylana-bilen safran bitkisi sonbaharda huni biçimli mor çiçekler açar Çiçeklerin tam ortasında üç parçalı, kırmızımsı turuncu tepecikler (dişi organın çiçektozu yakalayan bölümü) yer alır Kurutulup baharat olarak kullanılan bu organlar bileşimindeki koyu sarı renkli bir boyarmaddeden ötürü içine katıldığı yiyeceği sarıya boyar

Çiçekler açtıktan sonra tepecikler tek tek elle toplanıp kömür ateşinin üzerinde kurutulur Yaklaşık 10 gram safran elde etmek için 1430 tepecik gereklidir Bu yüzden de pahalı ve değerli bir ürün olan safranın yerini günümüzde başka gıda boyaları almıştır, ama hâlâ Akdeniz ülkeleri ile İran ve Keşmir'de yaygın olarak kullanılır En çok balık ve pirinç yemeklerine, bazı Avrupa ülkelerinde ise ekmek ve pastacılık ürünlerine katılır Ülkemizde ise safrandan "zerde" adı verilen pirinçli bir tatlı hazırlanır





Çok eskiçağlardan beri İran ve Keşmir'de tarımı yapılan safran yalnızca baharat olarak değil, çeşitli dönemlerde hastalıkları iyileştirici ve koruyucu bir madde olarak da değer görmüş, hatta renginden ötürü kutsal sayılmıştır Örneğin, Budacı rahipler giysilerini safranla sarıya boyarlardı Eski Yunan ve Roma'da ise tiyatro, saray ve hamamlara hoş koku vermek amacıyla yerlere safran serpilirdi

Günümüzde en çok safran üretilen yerlerin başında İspanya, Fransa, Sicilya, İtalya, İran ve Keşmir gelir İlk safran tarımının yapıldığı önemli yerlerden biri olmasına karşılık, Ana-
dolu 20 yüzyıl başlarında bu konumunu yitirmiştir Bugün neredeyse tümüyle ortadan kalkmış olan safran üretimi yalnızca Safranbolu'nun birkaç köyünde çok sınırlı ölçüde olarak sürdürülmektedir