Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar

Siyasi alanda yapılan inkılaplar

1)saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922)

2)Cumhuriyetin ilanı (29 Ekim 1923)

3)Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)

4)Yeni türk Devleti’nde anayasa hareketleri

4a)İlk anayasanın kabulünden önce çıkarılan anayasa niteliğindeki kanunlar

4b)20 Ocak 1921 anayasası (Teşkilat-ı Esasiye)

4c)20 Nisan 1924 anayasası (İkinci anayasa)

5)Çok partili rejim denemeleri ve sonuçları

5a)TBMM’de çeşitli grupların ortaya çıkışı

5b)Müdafa-I hukuk Grubu’nun kuruluşu ve bunun Halk fırkasına dönüşmesi

5c)Terakkiperver Cumhuriyet Fıkrası

Fırkanın kuruluşu

Şeyh Sait İsyanı ve fırkanın kapatılması

5d)Atatürk’e süikast girişimi

5e)Serbest Cumhuriyet Fırkası

5f)Menemen Olayı

Saltanatın Kaldırılışı

Milli kurtuluş hareketinin bütün cephelerde başarıya ulaşması sonrasında, düşman ülkeler barış görüşmeleri için teklifte bulunmuşlardır Barış görüşmelerine Ankara Hükümeti’nin yanı sıra İstanbul Hükümeti de davet edilmiş, böylece Milli Meclis’e bir tezgah kurulmaya, tuzak hazırlanmaya çalışılmıştır Bu doğrultuda, İstanbul Hükümeti’nin sadrazamı Tevfik Paşa, Ankara’ya, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal’e bir telgraf çekerek ortak hareket etmeyi teklif etmiştir

Neticede TBMM, İstanbul’daki işgal kuvvetlerine bir yazı göndermiş, barış konferansına katılabileceklerini, fakat İstanbul Hükümeti’yle ortak hareket etmelerinin mümkün olmadığını bildirmiştir 2 Çünkü, Tevfik Paşa’nın teklifini kabul etmek, Anadolu’da gerçekleştirilen Kuva-yi Milliye hareketine, İstanbul Hükümetini de ortak etmek olacaktı Konunun hemen akabinde Mustafa Kemal, 30 Ekim 1922’de TBMM’yi toplayarak saltanatın kaldırılması yönünde çalışmaları başlatmıştır Fakat meclis içindeki bazı üyeler “saltanatsız iktidar ve hilafet olamayacağı” 3 görüşünü savunarak bu girişimi engellemeye kalkışmışlardır Bu engellemelere karşın, Mustafa Kemal’in konunun önemini ve hassasiyetini bildiren konuşmasından sonra “hakimiyetin kayıtsız ve şartsız millete” ait olduğu kabul edilmiş, 3 Kasım 1922 günü, saltanat kaldırılmıştır

Cumhuriyet’in Kuruluşu

İstanbul Hükümeti’nin, işgal kuvvetlerinin ‘kukla yönetimi’ durumunda olması ve bu hükümet tarafından Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından Anadolu’da kurulan milli hükümete karşı alınan cephe, bir süre sonra, kimin yönetimde olacağı sorusunu gündeme getirmiştir Aynı problem TBMM içinde de kendini göstermiş, bazı üyelerin saltanat ve hilafeti yaşatma düşüncesinde oldukları görülmüştür Yeniden saltanat ve hilafete dönülürse, verilen mücadele boşa gitmiş, milletin hakimiyeti tekrar sorumsuz yönetime geçmiş ve geriye dönülmüş olacaktı Oysa yenilikçi ve inkılapçı düşünceyi kendine şiar edinen Mustafa Kemal’in bu fikirlerinden taviz vermesi beklenemezdi:

“… 25 Nisan 1920 tarihinde TBMM, Mustafa Kemal, Celaleddin Arif, Cami Bey, Fevzi Paşa, İsmet Buey, Hamdullah Suphi ve Hakkı Behiç tarafından oluşan bir yürütme komitesi seçerek 1 Mayıs 1920’de kabul edilen 5 maddelik bir kanunla seçilecek olan hükümetin seçiliş ilkeleri belirlenir Kısa bir süre sonra da yapılan bir değişiklikle bakanların Millet Meclisi Başkanı tarafından gösterilecek adaylar arasından seçimi kabul edilir Bu uygulama ile artık ‘milletin hakimiyetine’ dayanan bir hükümet yapısı kabul edilmiş olacaktır”

Meclis’in yenilenmesi için yapılan seçimler sonucu I dönem milletvekillerinin çoğu değişmiş, hakimiyetin millette olduğuna inanan milletvekilleri, II dönem çoğunluk olmuşlardı Dolayısıyla artık Cumhuriyet’in kurulmasına müsait bir zemin vardı Hem Meclis’teki durum, ve hem de Fethi Bey kabinesinin 27 Ekim 1923’te istifa etmesi sonucu ortaya çıkan hükümet boşluğu, Mustafa Kemal’i harekete geçirmiş ve Türk Milletinin karakterine uygun olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923 günü ilan edilmiştir

Mustafa Kemal, bu gelişmenin ardından Türkiye Cumhuriyeti’nin başkanlığına getirilmiş, İsmet (İnönü) Bey’i de başbakanlığa atayarak kabineyi kurdurmuştur Atatürk aşağıdaki sözleriyle de yönetim şeklini açıklamıştır:

“…Bugünkü hükümetimiz doğrudan doğruya milletin kendi kendine, kendiliğinden yaptığı bir devlet teşkilatı ve hükümetidir ki, onun adı Cumhuriyet’tir Artık hükümetle millet arasında geçmişteki ayrılık kalmamıştır Hükümet millet, millet hükümettir”

“…Türk Milletinin yaratılış ve şiarına en uygun olan idare Cumhuriyet idaresidir Türk Milleti hakimiyetini şümullü bir surette gösteren yeni idareye kavuşuncaya kadar daima mevcut kurumların siyasetlerine yabancı kalmıştır”

Hilafetin Kaldırılışı

Halifelik makamı, Mısır hükümdarı Kansu Gavri’de, işlerliğini kaybetmiş bir şekilde, göstermelik olarak duruyordu Yavuz Sultan Selim’in 1517 tarihindeki Ridaniye Seferinden sonra Türkler’e geçen halifelik bu tarihten sonra yeniden güç kazanmıştır Hilafet makamı, Osmanlı İmparatorluğu’nun güçlü olduğu dönemlerde dünya Müslümanları üzerinde etkili olmuştur Fakat, zayıflama döneminde, devlet bu gücü kullanamaz hale gelmiştir

Milli Meclis tarafından saltanatın kaldırılmasıyla hilafet makamına getirilen Abdülmecit Efendi’nin, kendine kanunla verilmiş olan sıfatlarının dışında “han”, “peygamber halifesi” 7 gibi sıfatları da kullanması, padişah gibi davranması ve cuma selamlıklarında gövde gösterisi yapması, yurtdışından kışkırtıldığı açıkça belli olan bu tartışmalara Mustafa Kemal’in yakın arkadaşlarının da katılması, ortalığı karıştırmaya başlamıştı Bu durum genç Cumhuriyet’i tehlikeye sokmaya başladığından, 3 Mart 1924 tarihinde, TBMM’de verilen bir kanun teklifi ile hilafet makamı ortadan kaldırılmış, Osmanoğulları soyu yurt dışına gönderilmiştir Bu ciddi durumu Atatürk şu sözleriyle açıklar:

“Efendiler; açık ve kesin söylemeliyim ki, İslamları, bir halife heyulasıyla işgal ve iğfal gayretinde bulunanlar, yalnız ve ancak İslamların ve özellikle de Türkiye’nin düşmanlarıdır Böyle bir oyuna hayal bağlamak yalnız ve ancak cehalet ve gaflet eseri olabilir”