Şeyh Sait İsyanı Cumhuriyet Tarihi

Şeyh Sait İsyanı Cumhuriyet Tarihi

Şeyh Sait İsyanı, 13 Şubat 1925 günü Genç ilinin Ergani ilçesine bağlı Piran köyünde başlamıştır Kısa zamanda genişleyen isyan hareketi bölgede etkili olmuştur İsyancılar önce Genç'i, daha sonra Muş, Çapakçur, Elazığ ve Palu'yu ele geçirdiler 7 Mart'ta Diyarbakır'ı kuşattılarsa da başarılı olamadılar Daha sonra ordu birliklerinin olaya hâkim olmasıyla isyan hareketi gerilemeye başladı Şeyh Sait ve isyanın elebaşıları 15 Nisanda ele geçirildi Ancak isyanın bastırılması Mayıs ayı sonunu bulmuştur

Şeyh Sait İsyanı, diğer isyanlarda görülmeyen birtakım özellikler taşır Olay bütün ülkeyi içine almak amacı güden Türk inkılâbına karşı yapılmış bir harekettir Bu harekette hilâfetin yeniden kurulmasını sağlama ve saltanatı geri getirme ideali de vardır

Şeyh Sait İsyanı'nın arkasında, İstanbul'da bulunan Kürt İstiklâl Komitesi Reisi Seyyit Abdulkadir ile İngilizlerin etkisi görülmektedir Bu komite İngiltere'nin mandası altında bağımsız bir Kürt devleti kurmayı plânlamaktaydı

İngiltere himayesi altında bir Kürdistan Devleti kurulmasını, bölgenin petrol yönünden taşıdığı önemden dolayı istiyordu Bu amaçla bölgeyi ellerinde bulundurabilmek için Kürtleri, Türklere, Araplara hatta İran'a karşı kullanabileceklerdi Ayrıca Musul Meselesi'nin görüşüldüğü bu dönemde bir taraftan Musul halkının Türkiye ile birleşmesini önlerken, diğer taraftan isyan hareketiyle Türkiye'yi siyasî istikrarı olmayan bir ülke şeklinde dünyaya tanıtmak istiyorlardı

Dönemin Başbakanı Fethi Bey, olayı bir karşı ihtilâl denemesi olarak değerlendirmiş ve sıkıyönetim tedbirlerini yeterli görmüştür İsmet Paşa ise sert tedbirlerin alınmasında ısrar ederek, isyanı rejime yönelik ülke çapında bir hareket olarak değerlendirmiştir2 Mart 1925'te Fethi Beyin başbakanlıktan ayrılmasıyla 3 Mart 1925'te İsmet Paşa yeni hükûmeti kurmuş, ilk iş olarak Takrir-i Sükun Kanunu'nu TBMM'ye sunarak çıkmasını sağlamıştır

Yapılan plânlı bir askerî harekât sonrasında isyan tamamen bastırılmıştır Şeyh Sait ve Seyyit Abdülkadir'in de dahil olduğu isyanın elebaşıları, Takrir-i Sükun Kanunu ile kurulan İstiklâl Mahkemelerinde yargılanarak idama mahkûm olmuşlardır

Cumhuriyet döneminde meydana gelen en önemli isyan hareketi şüphesiz Şeyh Sait İsyanı'dır Takrir-i Sükûn Kanunu'nun çıkarılmasına sebep olması bunun en çarpıcı delilidir Ancak 1924 ile 1938 yılları arasında meydana gelen ve genelde Kürt kaynaklı isyan hareketleri de vardır Bu ayaklanmaların hedefi daima rejime yönelik bir mahiyet arz etmiştir Bu ayaklanma hareketleri şunlardır:

1) Nasturi Ayaklanması 12-28 Eylül 1924

2) Şeyh Sait Ayaklanması 13 Şubat- 31 Mayıs 1925

3) Raçkotan ve Raman Tedip Har 9-12 Ağustos 1925

4) Sason Ayaklanması 1925-1937

5) Birinci Ağrı Ayaklanması 16 Mayıs-17Haziran 1926

6) Koçuşağı Ayaklanması 7 Ekim - 30 Kasım 1926

7) Mutki Ayaklanması 26 Mayıs-25 Ağustos 1927

8) İkinci Ağrı Harekâtı 13 -20 Eylül 1927

9) Bicar Tenkil Harekâtı 7 Ekim -17 Kasım 1927

10)Asi Resul Ayaklanması 22 Mayıs - 3 Ağustos 1929

11)Tendürük Harekâtı 14 -27 Eylül 1929

12)Savur Tenkil Harekâtı 26 Mayıs - 9 Haziran 1930

13)Zeylan Ayaklanması Haziran - Eylül 1930

14)Oramar Ayaklanması 16 Temmuz - 10 Ekim 1930

15)Üçüncü Ağrı Harekâtı 7-14 Eylül 1930

16)Pülümür Harekâtı 8 Ekim -14 Kasım 1930

17)Menemen Olayı 23 Aralık 1930

18)Tunceli (Dersim) Tedip Har 1937-1938

Bu ayaklanma hareketleri içerisinde Nasturi Ayaklanması ve Menemen Olayı Kürtlerle ilgili değildir