Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhûriyeti

Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhûriyeti





DEVLETİN ADI: Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Kolombo

YÜZÖLÇÜMÜ: 65610 km2

NÜFUSU: 17540000

RESMİ DİLİ: Sinhala, (Tamil, İngilizce)

DİNİ: Budizm, Hinduizm, İslâm, Hıristiyanlık

PARA BİRİMİ: Rupee





Hint Okyanusunda, Hindistan'ın güneydoğu ucundan yaklaşık 35 km uzakta, 5° 55'-9°50' kuzey enlemleri ve 79° 42'-81°53' doğu boylamları arasında yer alan, armudî bir şekle sahip, dünyânın en güzel tabiat manzaralarının bulunduğu yemyeşil bir çay adası olan ülke


Târihi








Sri Lanka, Doğu Afrika ve Güney Asya arasında, okyanus yolunun üzerinde bulunduğu için tüccarların tabiî bir uğrak yeri olmuştur Ülkenin târihi MÖ 3000 yıllarına kadar uzamaktadır Adanın ilk olarak ismi Yunanca 'bakır renkli' demek olan Toprobane idi Arap fetihlerinden sonra, Arapça 'beklenmedik şeylerin ülkesi' anlamına gelen Serendip denildi


Sonraları 1972 yılına kadar kullanılacak olan Seylân ismini aldı Bu târihten îtibâren 'debdebeli, şaşaalı ülke' anlamına gelen, Sir hale dilindeki Sri Lanka, ülkenin bugünkü resmî ismi oldu Dînî kaynaklarda, Allahü teâlâ tarafından, bütün insanların babası, yeryüzünde yaratılan ilk insan ve ilk peygamber olan Âdem aleyhisselâm, Cennetten bu Serendip (Seylân, Sri Lanka) Adasına indirildiği bildirilmiştir
Bugün, Sri Lanka nüfûsunun % 75'ini teşkil eden Sinhaleler MÖ 6 yüzyılda adaya yerleşmişler ve MÖ 3 yüzyılda Budizmi benimsemişlerdir Daha sonraTamiller Hindistan'dan buraya gelmişlerdir








Adaya ilk gelen yabancıların Asya, Afrika ve Avrupa'dan gelen kolonistler olduğu sanılmaktadır Bu yeni gelen kolonistler, adada mevcut fanatikleri hâkimiyetleri altına aldılar MS 12 yüzyılda Arap tüccarları ada halkıyla ticâret yaptı
Adaya ilk gelen Avrupalılar, Portekizliler olmuştur 1505 yılında gelen Portekizlileri, 1658 yılında Felemekler (Hollandalılar) adadan çıkartmışlardır 1796 yılında İngilizler adayı ellerine geçirmişlerdir








Uzun yıllar İngiliz sömürgeciliği altında kalan Seylan Adası, 1948 yılında İngiliz Milletler Topluluğuna dâhil, bağımsız bir üye devlet olmuştur 1959 yılında Başbakan WR D Bandaranaike Sinhala-Tamil çekişmeleri sebebiyle öldürülünce yerine hanımı Mrs Srimavo Bandaranaike geçti Böylece dünyânın ilk kadın başbakanı oldu 1965 ve 1970 seçimlerinden sonra da başbakanlığa devam etti ve nihâyet 1971 yılında görevden ayrıldı 1972 yılında cumhûriyet îlân edilerek Sri Lanka ismini almıştır
1978'de Sri Lanka başkanlık sistemine geçti Junius Richard Jayewardene cumhurbaşkanı oldu Daha sonra Ranasinghe Premadasa Devlet Başkanı seçildi Bu arada ülke içindeki grupların artan anlaşmazlıkları hâlâ devam etmektedir (1994)


Fizikî Yapı








Sri Lanka fizikî yapı bakımından, Güney Hindistan Yaylasının bir uzantısı olup, ondan yaklaşık olarak 35 km uzaktadır ve aralarında Palk Boğazı vardır Palk Boğazı, Mannar Körfezinin hemen kuzeyinde olup, en dar yeri yaklaşık 32 km genişliktedir Adanın kuzeybatı kıyısında yer alan Mannar Adasının hemen batısında Sri Lanka'yı, Asya'ya bağlayan Adam's Bridge (Âdem Köprüsü) bulunur
Sri Lanka Adasının uzunluğu yaklaşık 435 genişliği de 225 km'dir Adanın yüzölçümüyse 65610 km2 kadardır
Ülkede üç ana coğrafî bölge bulunur, kıyı bölgesi, merkezî güney bölge ve Hatton Yaylası


Adanın orta güneyi dağlık olup, çoğu zirveler 2100-2500 m arasında yüksekliğe sâhiptir Ülkenin en yüksek noktası olan 2527 m civârında bir yüksekliğe sâhip Pidurutalagala bu bölgede yer alır Bu dağların aşağılara doğru olan bölümleri ormanlarla kaplı tepelikler ve ağaçlıklı yaylalıklardır Adanın güney kıyı kesimiyse, oldukça düz ve geniştir Sri Lanka dağlarından 16 nehir akar ve herbiri en az 96 km uzunluktadır En uzunları yaklaşık 182 km uzunluktaki Mahaweli Ganga ve ikincisi de 167 km'lik Aruvi Aru nehirleridir Ülkenin kıyıları umûmiyetle kumlu plajlarla örtülüdür ve yer yer mercan kayalıklara rastlanır


İklimi


Sri Lanka'nın iklimi sıcak ve nemlidir Alçak bölgelerde sıcaklık ortalaması yaklaşık 27°-28°C civârındadır Nem oranı ise gündüzleri % 70 iken geceleri % 90'a kadar çıkar Yüksek bölgelerde, meselâ Nuwara Eliya'da sıcaklık ortalaması 16°C kadardır Mayıs'tan eylüle kadar, güneybatıdan ve ekimden şubata kadar, kuzeydoğudan esen Muson Rüzgârları ülkeye serin yağışlar getirir Mart ve nisan ayları en sıcak aylardır Muson dönemleri arasında iklim yumuşaktır ve kısa süreli yağışlar devam eder Sri Lanka'nın ortalama yıllık yağış miktarı kuzeyde kuru bölgelerde yaklaşık 1020 mm iken, dağların doğu yamaçlarında 5080 mm'ye kadar artar
Ülkenin batısı umûmiyetle ormanlıktır Ormanlık olmayan kısımları çok fazla ot ve çimenliktir Dağların yamaçları ve etekleri ormanlarla ve yaylalar da genellikle çay bitkisiyle örtülüdür


Tabiî Kaynaklar


Sri Lanka, dünyânın tabiat manzarası bakımından en güzel ülkelerinden biridir Yemyeşil ormanlar ve bitki örtüsü, rengârenk çiçekler ve kuşlar ve birçok türde hayvanlar ülkenin seyredilmeye doyulamayacak güzellikleridir Ülkenin, hemen hemen her yeri tropikal ormanlarla kaplıdır Bu ormanlarda genellikle tik ağacı, abanoz ağacı, demir ağacı ve hind ağacı gibi kerestesi çok kıymetli ağaçlar oldukça sıktır


3000'den fazla türde çiçek ve ot ülkeyi baştan aşağı bitki dünyâsına boğmuştur Genellikle orkide, yasemin ıtırı, çiçekli bitki (Bougainvillea), amber çiçeği, kroton, iri kırmızı yapraklı bitki (Poinsettras), lantan, kana, kılıç çiçeği (keklik bâdemi), kadife çiçeği, nergis, taç yaprağı ve nilüfer gibi nâdide çiçekler çok yetişir Köylerde ve yol kenarlarında papatya, muz, hintkirazı(mango), hurma kestânesi ve kokonat ağaçları oldukça bol miktardadır


Sri Lanka, oldukça fazla sayıda hayvan çeşidine sâhiptir Ormanlık bölgelerde genellikle fil, manda, leopar, ayı, çok çeşitli türlerde maymun, samur ve cins cins geyikler yaşar Nehir ve orman göllerinde timsahlara ve genellikle biraz daha kuru bölgelerde dev kertenkelelere (kabragayo) ve parlak kertenkelelere (Talagoya) sık sık rastlamak mümkündür Ayrıca sürüngenlerden piton yılanı(python), kobra ve engerek yılanı(Rusell's viper veya trc polngas) ormanlardan başka şehir içinde dahi oldukça çoktur


Ülke aşağı yukarı 400 çeşit kuş cinsine sâhiptir Bunlardan 40 kadarı dünyânın her yerinde bulunursa da geri kalanları az rastlanan ve kıymetli sayılan kuşlardır: Meselâ, mavi iskele kuşu, alacalı ardıç, maynak kuşu, yeşil arıkuşu, sinekçil, börülce tavuğu, hint kuşu, iri gaga, yeşil imparator güvercini, muhabbet kuşu, sinek kuşu, kara tavuk, tavus kuşu, balıkçıl ve flaman kuşu nâdir rastlanan fakat Sri Lanka'da bolca bulunan kuş türleridir


Deniz ürünlerinden daha çok, yengeç, karides, istakoz, kahin, sombalığı, istiridye ve deniz kaplumbağası yetişir
Sri Lanka Adası, dünyânın en eski kaya ve taş parçalarından ve cins cins toprak çeşitlerinden meydana gelmiştir Genellikle ülke toprakları laterit denilen kırmızı kildendir


Yeraltı kaynakları da oldukça bol ve dünyâda meşhur olmuşlardan ziyâde, az bulunan ve kıymetli minerallerdir Kuartz, feldispat, mika, ilmenit, monazit, toryum, arkil (kaolin), ruble, alçıtaşı, akumarin, safir, altın ve grafit (karbon) bunların önde gelenleridir Ayrıca birçok bölgede demir yatakları vardır


Nüfus ve Sosyal Hayat


Ülke nüfûsu yaklaşık 17540000'dir Yıllık nüfus artışı % 1,7 ve nüfus yoğunluğu 213'tür Etnik yapı îtibâriyle % 75 Sinhale, % 16 Tamil ve % 7 Moor kabilelerinden meydana gelir Sinhala resmî dildir Ayrıca Tamil lisanı ve İngilizce yaygındır








Nüfusun ekserisini teşkil eden Sinhaleler, kahverengi derili, siyah, dalgalı saçlı, kalın dudaklı ve kısa yapılı insanlardır Tamiller ise nispeten iri ve uzun boyludur Tamiller ve Moor'ların büyük bir bölümü İslâmiyetle şereflenmiştir Nüfûsun geri kalanı Hindu ve Budisttir Hindu ve Buda felsefesinin hemen hemen en koyu ve mutaassıp şekli hayat tarzında görülür Fakat özellikle son zamanlarda, İslâmiyetin yayıldığı ve birçok Sri Lankalının Müslüman olduğu göze çarpmaktadır






Ülkenin diğer yerli gruplarıAsya, Avrupa ve Afrika'dan yapılan göçler esnâsında yerleşmiş bulunan insanların soyundandır Arap, Afganlı, Hintli, Pakistanlı, Çinli, Burgher (Felemenk) ve Portekizli küçük gruplar mevcuttur Zâten ada nüfûsu, göçle gelenlerle, adanın ilk sâkinlerinin kaynaşması olduğu için kısmen melezdir
Sri Lankalı erkekler genellikle sarong adı verilen giysiler, parlak gömlekler ve sandal ayakkabılar giyer Özel günlerde shervanı denilen acâip bir ceket giyilir Kadınların elbisesine cambaya denir


Ülkede okuma-yazma oranı % 81 civârındadır
Kolombo, ülkenin başşehridir Dünyâda en geniş barajına sâhip şehirlerden biri olup, Sri Lanka'nın, en gelişmiş şehridir Sri Lankalının hayatında çay ve kauçuk, ekmek ve su gibi olmuştur Dolayısıyla nüfûsun % 55'i tarım alanında çalışır Geri kalanlardan % 27'si endüstri alanında ve ticârî hayatta ve % 18'i de diğer hizmetlerde istihdam edilir


Siyâsî Hayat


Sri Lanka Cumhûriyeti, başkanlık sisteminde olup, idârî olarak 24 idârî bölgeye ayrılır Her bir bölgede, merkezî hükûmetin atadığı bir hükûmet temsilciliği bulunur Parlamento 225 üyeden meydana gelir ve altı senelik bir dönem için seçilir Parlamento üyelerinden seçilen kabîne üyelerine başbakan başkanlık eder ve hükûmeti kurar ve yürütür


Ekonomi






Sri Lanka ekonomisi, tarıma dayanmaktadır Daha doğru bir ifâdeyle çay, kauçuk ve kokonat ekonominin yükünü üzerlerine çekmiş başlıca ürünlerdir Ekili alanların üçte ikisi bu ürünlere ayrılmıştır Çay, Sri Lanka'nın en önemli maddesidir Dünyâda çay üretiminde üçüncü büyük ülkedir Yıllık üretim miktarı 210 milyon kg civârındadır Çay genellikle 1500 m'nin üzerinde olan bölgelerde yetişir Diğer önemli olan iki üründen kauçuğun yıllık üretimi 100000 ton ve kokonat ise 400000 hektarlık bir alanda üretilir Diğer önemli tarım ürünü pirinçtir








Ülkede mâdencilik büyük ölçüde alçıtaşı ve grafit (karbon) üzerinedir Ülkenin grafiti çok yüksek derecede karbonludur Bundan başka birçok kıymetli taşlar, meselâ safir (gökyakut), yâkut topat (sarı safir), turmolin (renkli şeffaf taş) ve zirkon elde edilir Bu kıymetli cevherler az fakat kâfi miktardadırlar Ülkenin önemli bir gelir kaynağıdırlar
Sri Lanka'nın başlıca endüstri kolları kontraplak, kâğıt, cam eşyâ, seramik, çimento, tekstil ve kimyevî maddelerdir Orman ürünleri ve kereste çok önemli bir endüstri sektörüdür








Ülkenin yıllık millî brüt hâsılatı yaklaşık 6,5 milyon dolar ve kişi başına düşen millî gelir 400 dolar civârındadır Bir milyon dolara ulaşan ihrâcâtın büyük bir kısmı ABD, İngiltere ve Birleşik Almanya iledir Başlıca ihracat ürünleri şunlardır: Çay, kokonat, kauçuk, kakao, tarçın, sitronella (merhem parfüm yapımında kullanılan bir ot yağı), tütün, orman ürünleri, kıymetli taşlar (yâkut, safir, topat, vs), grafit, kireçtaşı, ilmenit, monozit, zirkon, kuartz, demir, çeşitli cins keresteler (tik, abanoz, demirağacı, Hintağacı), çeşitli cins cevherler, seramik eşyâlar ve cam eşyâlar Buna karşılık iki milyon dolar dolayındaki ithâlâtını genellikle Japonya, İngiltere ve Suudi Arabistan ile yapar Pirinç, arpa, buğday, tekstil ürünleri, makina, petrol ürünleri, gübre, ulaştırma teçhizatı, yakıt, gıdâ maddeleri ve çelik en önemli ithâlât maddeleridir






Ülkenin iyi bir kara ve demiryolu ulaştırma şebekesi vardır Karayollarının uzunluğu 20693 km olup % 41'i asfalttır Demiryollarının uzunluğu aşağı yukarı 1950 km uzunluğundadır Birçok milletlerarası hava seferleri Kolombo üzerinden yapılır Kolombo dünyânın en büyük sun'î limanlarından birisine sâhiptir Asya'nın hemen hemen en işlek limanıdır

Hindistan'ın güneydoğusunda bir ada devletidir 1972'ye kadar adı Seyları olan bu ada, 437 km uzunluğundadır; en geniş yeri ise 225 kilometredir Sri Lanka 'nın dar kuzey ucu, Hindistan'dan Manar Körfezi ve Palk Boğazı ile ayrılmıştır Kuzeybatısındaki küçük Manar Adası, Adem Köprüsü adı verilen, kum yığınlarından oluşmuş bir dizi adacıkla Hindistan'ın güneydoğusundaki adalara bağlı gibidir

Kıyılarının büyük bölümü kumullarla kaplı olan Sri Lanka 'nın iç bölümleri genellikle dağlıktır Adanın en yüksek yeri 2524 metre yüksekliğindeki Pidurutalagala Doruğu'dur Üzerindeki bir kayada 160 cm uzunluğunda ve 75 cm genişliğinde, ayak izine benzer bir çukur bulunan Âdem Doruğu ise adanın en ünlü ziyaret yeridir Budacılar kaya üzerindeki bu izin Büda'nın, Hindular kendi tanrilanŞiva'nın, Hıristiyanlar ise Aziz Tomas'ın ayak izi olduğuna inanırlar Müslümanlar, Âdem'in cennetten kovulduğu zaman bu dağda 1000 yıl tek ayağı üzerinde durma cezasına çarptırıldığı inancındadır Doruğun adı da bu inançtan kaynaklarıır Her yıl mart ayında dünyanın birçok yerinden binlerce hacı bu ayak izini ziyarete gelir

SRİ LANKA 'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Çok partili, tek meclisli cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 65510 km2

NÜFUS (1992): 17464000

BAŞKENT: Sri Jayavvardenapura (yasama ve yargı); Colombo (yönetim)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Colombo (615000), Dehivvala-Mount Lavinia (196000), Mora-tuwa (170000), Caffna (129000), Sri Jayavvardena-pura-Kotte (109000)

DOĞAL YAPI: Adanın güney bölümünün ortasında, en yüksek yeri Pidurutalagala Doruğu olan bir dağlık bölge vardır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Çay, kauçuk, hindistancevizi

EĞİTİM: 5-16 yaşları arasında zorunludur

Kuzey Sri Lanka düzlüktür Büyük ırmakların olmadığı bu bölgedeki en büyük ırmak 331 km uzunluğundaki Mahaweli Ganga'dır Üzerinde 500 metrelik bir baraj yapılmakta olan bu ırmak, büyük bir sulama ve balık üretme projesinin merkezidir Ada ekvatora çok yakın olduğu için iklim sıcaktır; ama dağlık bölgeler daha serindir Yağmur en fazla eylül ve mayıs ayları arasında, güneybatıdan esen muson rüzgârları sırasında yağar (bak Muson)
Adalardaki sık ormanlarda abanoz gibi, kerestesi değerli ağaçlar yetişir Ayrıca dev eğreltiotları ve palmiye ağaçları vardır Yabanıl olarak yaşayan fil ve mandaların bir bölümü eğitilip yük hayvanı olarak kullanılır Adada eskiden çok olan pars, timsah, tembel ayı ve geyik gibi büyük hayvanlara günümüzde az rastlanır

Sri Lanka nüfusu, değişik dönemlerde adaya gelmiş olan farklı toplulukların karışımından oluşmuştur Bu topluluklardan Sinhaliler toplam nüfusun dörtte üçünü oluşturur İkinci büyük topluluk Tamiller'dir Arap kökenli olan Müslamanlar da Tamil dili konuşur Az sayıdaki Veddalar adanın yerli halkının soyundan gelir Sri Lanka 'da, Hintliler ve az sayıda Avrupa kökenli topluluk da vardır

Sinhaliler genellikle Budacı, Tamiller'in çoğu ise Hindu'dur
Sri Lanka 'nın başlıca ürünü, en iyisi yüksek bölgelerde yetişen çaydır Adada 1870'lerde başlayan çay üretiminin büyük bölümü, 1970'te devletleştirilene kadar İngilizler'in elindeydi Ülkede yetişen öteki ürünler kauçuk, pirinç, hindistancevizi, tütün, sebze ve meyvedir Başlıca yeraltı kaynakları ise demir cevheri, grafit, yakut, zümrüt gibi değerli taşlardır
Büyük bölümü devlet denetiminde olan fabrikalarda kâğıt, dokuma, çimento, deri ürünleri, çanak çömlek, porselen, sabun ve gübre üretilir Sanayinin enerji gereksinimi hızlı akışlı ırmaklardan elde edilen hidroelektrik enerjisiyle karşılarıır Ulaşım karayolu ve demiryolu ile yapılır Ülkenin başlıca havaalanı Kolombo'nun kuzeyindeki Katunayaka'dadır

Tarih

İÖ 504'te Vicaya adlı bir savaşçının önderliğinde Hindistan'ın Bengal bölgesinden gelen Sinhaliler adanın kuzey düzlüklerine yerleşerek güzel kentler ve bir sulama sistemi kurdular Yapay göller ya da büyük sarnıçlar yaparak muson yağmurlarıyla gelen suları topladılar; toplanan suyu tarlalara taşıyacak kanallar yaptılar Büyük Buda heykelleriyle ünlü olan ve günümüze yıkıntilankalmış olan eski Anuradhapura kentinde bir zamanlar 1 milyondan fazla insanın yaşadığı söylenir

300 yıl sonra Güney Hindistan'dan gelen Tarniller adayı istila etti O zamandan sonra adanın tarihi bir çatışmalar ve savaşlar tarihi oldu Kral I Kasyapo (İS 477) Sigiriya'da, bir kayanın üstünde büyük bir kent kurdu Bu kent olağanüstü güzel freskleriyle ünlüdür Tamiller'in yavaş yavaş güneye doğru ittiği Sinhaliler günümüzde ormanların içinde kalıntilanbulunan yeni başkent Polonnaruva'yı kurdular 16 yüzyılda gelen Portekizliler, adayı yedi krallığa ayrılmış buldular Bu büyük uygarlıktan günümüze yalnızca, sık ormanların örttüğü yıkıntılar kaldı

Adayı ele geçiren Portekizliler halkı Hıristiyan olmaya zorlayarak acımasızca yönettiler 1602'de Hollandalı tüccarlar adaya geldi Hollandalılar 1656'da adayı Portekizliler'den aldı, ama Sinhali krallığı Kandy bağımsızlığını 1818'e kadar korudu
18 yüzyıl sonlarında adaya Hindistan'dan İngilizler geldi 1798'de İngiliz sömürgesi olan Seyları, 1948'de bağımsız oluncaya kadar İngiliz yönetiminde kaldı Seyları 1972'de Sri Lanka adını aldı ve adada cumhuriyet yönetimi kuruldu Yönetim biçimi Fransa'da uygularıan sisteme benzeyen Sri Lanka 'da, seçimle gelen bir başkan ve bir başbakan vardır

Son yıllarda Sinhaliler ve Tamiller arasındaki toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler siyasal huzursuzluklara ve şiddet eylemlerine yol açmıştır Adanın kuzeyinde yaşayan Tamiller bağımsızlık için mücadeleye girişmiştir

Hindistan'ın girişimiyle 1987'de ülkede sağlanan ateşkes ertesi yıl en büyük Tamil gerilla grubunun barış planına uymamasıyla bozuldu Ülkeyi 11 yıl yöneten Junius Jayawardene'den Ocak 1989'da devlet başkanlığını devralanBanasinghe Premadasa, terörün tırmanması üzerine Haziran 1989'da yeniden olağanüstü önlemlere başvurdu Ayrıca ateşkesi denetlemek üzere Tamil bölgesinde bulunan Hint banş kuvvetinin kademeli olarak çekilmesini sağladı Silahlı Sinhali gruplarının eyleme geçmesiyle iç savaşa dönüşen çatışmalar 1990'da sivilleri de büyük çapta etkilemeye başladı 1991'e gelindiğinde ölü sayısının 20 bine ulaştığı tahmin ediliyordu

İç savaş yüzünden ülke ekonomisi de büyük bir bunalıma girdi Yolsuzluk ve rüşvet olaylarının ağırlaştırdığı bu durum muhalefetin sertleşmesine ve iktidar partisinin bölünmesine yol açtı Ülkedeki insan hakları ihlalleri uluslararası düzeyde tepkiler doğurdu Hükümet örgütlü suçu, kaçakçılığı ve fuhuşu artırdığı gerekçesiyle, ülkenin çaydan sonraki en büyük gelir kaynağı olan kumarı yasakladı İç savaşın sona erdirilmesi yönündeki barışçı gösterilere karşın, yaygın terör eylemleri 1992'de de sürdü