Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti

Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti

DEVLETİN ADI: Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ: Aden

YÜZÖLÇÜMÜ: 531869 km2

NÜFUSU: 12000000

RESMİ DİLİ: Arapça

DİNİ: İslamiyet

PARA BİRİMİ: Yemen Riyali






Arap Yarımadasının batı ucunda yer alan bir devlet Batısında Kızıldeniz, kuzeyinde Suudi Arabistan, doğusunda Umman, güneyinde Aden Körfezi ile çevrilidir


Tarihi


Yemen, MÖ 10 yüzyıldan ikinci yüzyıla kadar Saba devletinin hakimiyeti altındaydı Bundan sonra Yemen birçok krallıklar tarafından idare edildi Son krallık, Hıristiyan Etiyopyalılar tarafından MS 6 asırda yıkıldı
Yedinci asırda Eshab-ı kiram (ilk iman eden Müslümanlar) kuzeyden gelerek ülkede İslamiyeti yaydılar On birinci yüzyıla kadar halifeliğe bağlı olan Yemen, küçük sülaleler arasında paylaşıldı Çeşitli isimler alan, birbirleriyle mücadele eden bu sülaleler, Selahaddin Eyyubi zamanına kadar devam etti




Selahaddin Eyyubi'den sonra hakimiyet uzun zaman devam etmedi Mahalli sülaleler İskenderiye baharat tacirleri ile Venediklilere memleketlerinde üsler verdiler
Türkler,Yemen'de ilk defa 11 yüzyıl sonlarında koloni kurdular Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde başlıyan bu yerleşme ile, Türklerle yerli imamlar arasında mücadele de başladı Yavuz Sultan Selim Han Mısır Memluklerine 1517'de son verdi Bunun üzerine Yemen hakimi Baybars,Yavuz Sultan Selim Han adına hutbe okuttu Baybars öldürülünce Çerkez İskender Bey, Yemen'e hakim oldu




Kanuni Sultan Süleyman zamanında Yemen'de ilk Osmanlı yönetimi başladı (1539) Buraya Yemen Beylerbeyliği adı verildi Diğer yerlerin de alınması ile Beylerbeyliği hakimiyet sahası genişledi Yemen Beylerbeyi olan Ferhat Paşa devamlı isyan çıkartan Zeydiler ile uğraştı Onun yerine Özdemir Paşa tayin edildi Bundan sonra Osmanlı kuvvetleri ile Zeydilerin mücadelesi devam etti 1567'de Zeydi imamlardan Mutahhar kendini halife ilan ederek pekçok yer aldı Osmanlıların yönetiminde sadece Zabeyde kaldı Osmanlıların Yemen'i tekrar ele geçirme çalışmalarının sonunda 15 Mayıs 1569'da Yemen yeniden Osmanlıların eline geçti Fakat merkezden uzakta bulunan kabilelerin isyanı durmadı Bu karışıklık dönemi üç yüz yıl kadar devam etti On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Osmanlı hükumeti Yemen'in elden çıkmaması için burada Yedinci Orduyu kurdu İngilizlerin bölgeye hakim olmak için çevirdikleri entrikalar, isyanlar ve buraya asker göndermenin güçlüğü sonunda Zeydiler, Yedinci Orduyu yendiler (1905) Sonradan ordu gönderildiyse de isyan eden İmam Yahya, tamamen ortadan kaldırılamadı Yemen, Birinci Dünya Savaşının sonunda tamamen Osmanlıların elinden çıktı


Yahya ile Suudi Arabistan Meliki Abdülaziz ibni Suud arasındaki anlaşmazlık, 1934'te ihtilaflı Asir bölgesinin resmen Suudi Arabistan'a verilmesiyle sona erdi Bundan sonra Yahya kendini melik ilan etti 1948'de bu öldürülünce yerine büyük oğlu Ahmed geçti Zeydi İmam Ahmed zamanında Rusya ve Çin ile yakın münasebet kuruldu Mısır ve Suudi Arabistan ile ittifak yapıldı 27 Eylül 1962'de Ahmed ölünce yerine oğlu Muhammed el-Bedr geçti Fakat bunun tahta çıkmasından birkaç gün sonra askeri bir darbe yapılarak cumhuriyet ilan edildi Darbe lideri Mısır'dan yardım alan Abdullah el-Sallal idi El-Bedr dağa kaçtı ve burada kabile halkları kraliyet kuvvetlerine katıldı Bunlar ve cumhuriyet kuvvetleri arasında iç savaş başladı Mısır birlik gönderdi ve Suudi Arabistan el-Bedr taraftarlarına yardım etti Savaş sırasında 150000 civarında can kaybı oldu


Diğer tarafta İngiltere'nin hakimiyeti altında Güney Yemen'de 1963'te bağımsızlık hareketleri başladıMilli Kurtuluş Cephesi (MKC) ve Mısır'ın desteklediği işgal altındaki Güney Yemen Kurtuluş Cephesi İngiltere'ye ve bunun himayesi altındaki yöneticilere karşı bir gerilla savaşını başlattılar İki grup daha sonraları iktidar için birbirleri ile mücadele ettiler ve MKC mücadeleyi kazandı 30 Kasım 1967'de Güney Yemen bağımsızlığını ilan etti MKC 'nin solcu kanadı iktidara hakim oldu

ABD ile münasebetlerini keserek yardım için Çin ve SSCB ile temaslar kurdu Bu sırada Arap-İsrail Savaşında bozguna uğrayan Mısır, birliklerini Kuzey Yemen'den çekti Kasım 1967'de kansız bir darbe ile Sallal hükumeti devrildi Nisan 1970'te Yemen ve Suudi Arabistan arasındaki anlaşma ve Yemen hükumet kademelerinde birçok Melik taraftarlarının tayin edilmesi ile anlaşmazlıklar sona erdi 1972-1973'te Yemen demokratik Halk Cumhuriyeti ile bazı sınır çarpışmaları oldu





13 Haziran 1974'te Albay İbrahim el-Hamidi'nin başkanlığındaki bir askeri grup hükumet yönetimini ele geçirdi Hamidi, Suudi Arabistan ve ABD ile sıkı münasebet içine girdi Fakat 1977'de öldürüldü


Haziran 1978'de kanlı bir darbeden sonra Güney Yemen'de, Suudi Arabistan, Umman ve ABD ile münasebetleri geliştirmeye çalışan başkan Salman Raboya idam edildi Yeni yönetici grup, Kuzey Yemen tarafından başkanın öldürülmesinden sorumlu tutuldu İhtilalciler, Kuzey Yemen ile diplomatik ilişkileri kestiler ve 24 Şubat 1979'da savaş açtılar Arapların sür'atle arabuluculuk yapması neticesinde ateşkes imzalandı ve kuvvetlerin karşılıklı olarak geri çekilmesi sağlandı 29 Mart'ta, Kuzey ve Güney Yemen iki ülkenin birleşmesi hakkında anlaşma imzaladı Bu anlaşma ancak 22 Mayıs 1990'da gerçekleşti 1986 senesinde başlayan Güney Yemen'deki sosyalistlerin birbirleriyle çatışmaları sonunda ılımlı eğilimleriyle tanınan Ali Nazır Muhammed 40 bin taraftarıyla Kuzey Yemen'e sığındı Bir süre sonra da Güney Yemen hükumeti Kuzey Yemenle birleşme kararı aldı 22 Mayıs 1990'da iki devlet resmen birleşti


Fiziki Yapı

Yemen'in kuzey kesiminde dar bir kıyı ovası vardır Tihoma adı verilen kıyı ovası, Kızıldeniz'den iç kesime doğru 32 ila 48 km kadar uzanır Kıyı boyunca az sayıda da olsa yer yer vahalar bulunur Kıyı şeridinin doğusunda yüksekliği 1200 ile 3600 m arasında değişen yaylalar yer alır Yaylaların sathı vadilerle bölünmüştür En önemli vadileri kuzeyden güneye doğru Cauf, Surdud, Abrad ve Zabit vadileridir Bu vadiler yağmurlu mevsimlerde dolmakta, diğer zamanlarda kurumaktadır Ülkenin en yüksek noktası San'a şehrinin batısında yer alan 3760 m yüksekliğindeki Hadur Dağıdır

Ülkenin güney toprakları kıyıda bir kum ve volkanik dağ şeridi halindedir Bu dar kıyı ovasından itibaren yükselen dağ silsileleri yatay olarak yükselen bir yaylaya doğru uzanır Dağların yüksekliği 2438 metreye kadar ulaşır ve doğuya doğru alçalır Ülkenin kuzeydoğu kesiminde arazi Suudi Arabistan'ın Rubülhali Çölü ile birleşir Dağları ve yaylaları kesen vadiler yağmurdan sonra dolan kuru nehir yatakları halindedir Bu bölgenin önemli vadileri Hadramut, San'a ve Tibban vadileridir

İklim



Birleşik Yemen Arap Cumhuriyetinde iklim sıcak ve kuraktır Yağış miktarı senede 400 ile 800 mm arasında değişir Yaylalarda yazlar nisbeten mutedil sıcaklıkta kışlar ise soğuktur Temmuz ayında yaylalardaki ortalama sıcaklık 21°C civarındadır Yazın Hint Okyanusundan esen rüzgarlar yağmur getirir Ülkenin kuzeydoğusu muson rüzgarlarının etkisine girdiği zamanlar nisbeten serin olur


Tabii Kaynaklar

Kıyı şeridi vahalar bulunan yerler hariç kumlarla kaplıdır Yaylalar muson rüzgarlarının getirdiği yağmur sayesinde yeşilliktir ve burada hayvancılığın gelişmesine sebeb olmuştur Ülkenin Suudi Arabistan sınırına yakın yerleri çöl ile kaplı olup, buralarda hemen hemen hiç bir bitki örtüsüne rastlanmaz Maden olarak ülkede sadece tuz işletilmektedir


Nüfus ve Sosyal Hayat




12 milyon nüfuslu Yemen'de kilometrekareye yaklaşık 23 kişi düşer Diğer Araplardan farklı olarak Yemenliler yerleşik hayat sürerler ve çok azı göçebedir Ayrıca bunların çoğu bozuk Zeydi fırkasına mensupturlar Kıyılarda yaşıyan halkın çoğunluğu Şafii mezhebinde Sünni Müslümanlardır Halkın tamamına yakını Arapça konuşur Ülkede az sayıda zenci, Hindu bulunmaktadır Okuma-yazma oranı oldukça düşük olup %12 civarındadır Önemli şehirleri Aden, San'a, Hudeyde ve Taiz'dir


Siyasi Hayat

Yemen Cumhuriyetle idare edilen bir devlettir Devletin yüksek idari organları, Danışma Meclisi ve Başkanlık Konseyidir Danışma Meclisi üyelerinin çoğu doğrudan doğruya halk tarafından seçilir Başkanlık Konseyi üyelerini meclis seçer 22 Mayıs 1990'da Güney Yemen ile Kuzey Yemen'in birleşmesi üzerine Devlet Başkanlığına Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı General Ali Abdullah Salih seçildi Başkan yardımcılığına ise Güney Yemen Sosyalist Partisi Genel Sekreteri Ali Salem el-Beyd getirildi

Ekonomi



Yemen'de ekonomi esas itibariyle tarım ve hayvancılığa dayanır Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri süpürge darısı, susam, akdarı, buğday, arpa, hurma, kaba yonca, kat, kahve ve üzümdür Meyve üretiminde ülke kendi kendine yeterli seviyededir Kahve ve kat 1050 ila 2070 m yüksekliklerde dağların eteklerinde yetişir Yemen'e has bir bitki olan kat, çiğnendiğinde, kaynatıldığında veya içecek olarak kullanıldığında yapraklarının uyuşturucu etkisi vardır Pamuk önemli ticaret bitkisi olup, ana ihraç maddelerindendir Köselecilik ve kılıç yapımı önemli el san'atlarıdır Tekstil ve çimento sanayi ülkenin en önemli sanayi dallarıdır



Ülkenin ana ihraç malları pamuk, kahve, kat, tuz, hayvan derisi ve postu ile kurutulmuş balıktır Ticarette bulunduğu ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Japonya, Pakistan, Suudi Arabistan yer alır Makine, petrol ürünleri, pamuk, yün ipliği ithal ettiği önemli maddelerdir
Yemen'de ulaşım gelişmemiş olup, deve, eşek ve katırlarla yapılır Karayolu yok denecek kadar azdır El-Hudeyda, El-Mukha ve Aden önemli limanlarıdır

Arabistan Yarımadası'nın güneybatı ucunda yer alır Resmi adı Yemen Cumhuriyeti'dir 22 Mayıs 1990'da, Yemen Arap Cumhuriyeti (Kuzey Yemen) ve Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin (Güney Yemen) resmen birleşmesiyle kuruldu Kuzeyde Suudi Arabistan, batıda Kızıldeniz, güneyde Aden Körfezi, doğuda Umman'la çevrilidir Ülkenin kıyı kesimleri alçak ve dar düzlüklerden oluşur

YEMEN'E İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Yemen Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli geçici yönetim

YÜZÖLÇÜMÜ: 472099 km2

NÜFUS (1992): 12147000

BAŞKENT: Sana

BAŞLICA KENTLER (1986): Sana (427150), Aden (1984; 318000), Taiz (178043), Hudeyde (115110), Mukalla (1984; 59100)

DOĞAL YAPI: Alçak düzlüklerden oluşan dar bir kıyı şeridi iç kesimlerde yerini dağ sıralarına ve yüksek yaylalara bırakır Kuzey ve doğu kesimleri çöl alanlarından oluşur En yüksek noktası Hadur Şuayb 3760 metredir

BAŞLICA ÜRÜNLER: Patates, arpa, buğday, hurma, pamuk, kahve ve tütün EĞİTİM: İlk ve ortaöğrenim zorunlu ve parasızdır Kıyı şeridi kuzeyde ortalama yüksekliği 2000 metreyi bulan dağ sıralarıyla birleşir Bu kesimde Arabistan Yarımadasının en yüksek noktası olan Hadur Şuayb (3760 metre) yer alır Dağlık alanlar doğuda yer yer, vadi denen, mevsimlik akarsu yataklarıyla bölünen yüksek yaylalara dönüşür Kuzey kesimi çöl alanlarıyla kaplıdır

Kıyı kesiminde sıcak ve kuru bir iklim egemendir Yüksek bölgelerde yazlar sıcak, kışlar serin ve yağışlı geçer Batıdaki yüksek bölgelerde yüzde 80'i bulan nem oranı kahve tarımı için son derece elverişli bir ortam sağlar Çöl kesiminde pars, ceyları, sırtları, çakal gibi memeliler ve çeşitli sürüngenler yaşar Ülkenin batı kesimindeki topraklar verimlidir Bölgede yaşayan halk genellikle tarımla uğraşır Yüksek kesimlerde pamuk ve kahve yetiştirilir

Dağlık alanların alçak kesimlerinde mürrüsafi ve akgünlük elde edilen ağaçlara, incir, hurma, keçiboynuzu ve mango, daha yüksek kesimlerde akasya, okaliptüs, sarısabır ağaçlarına, yaprakları çiğnenen bir ot türü olan kat ve çeşitli çalı türlerine rastlanır Güney ve doğu kesimleri kıraçtır Nüfus ve Kentler Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunu Araplar oluşturur Azınlıklar arasında Hintliler, Pakistanlılar, Somaliler, Svahililer ve Yahudiler sayılabilir Resmi dil Arapça'dır Nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman'dır Toplam nüfusun dörtte üçünü Sünniler oluşturur

Şiiler ülkenin kuzeybatı kesiminde toplanmıştır Ülke nüfusunun ancak dörtte biri kentlerde Dturur Kent ve kasabaların çoğu batıdaki yayla yamaçlarında ve güneyde kıyı şeridinde kurulmuştur Başkent Sana'dır Öteki önemli kentler Hudeyde, Aden ve Taiz'dir Kızıldeniz'deki Kameran ve Haniş adalarıyla Aden Körfezi açıklarındaki Sokotra Adası Yemen sınırları içindedir Ülke ekonomisi tarıma dayanır Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, mısır, darı, patates, hurma, susam ve pamuktur Dışarıya kahve, kat ve tütün satılır Koyun, keçi ve sığır besiciliği oldukça yaygındır

Ülkenin başlıca sanayi dalları dokuma ve çimentodur Ülkenin kuzeyindeki Şabva bölgesinde 1987'de petrol üretimine başlanmıştır Yemen dünyanın ve Arabistan Yarımadası'nın en yoksul ülkeleri arasındadır Kentler arasındaki karayolları başka ülkelerin yardımıyla yapılmıştır Ulaşım büyük ölçüde kamyonlar ve otobüslerle, kıyı kesimlerinde teknelerle sağlanır Eğitim ilk ve ortaokullar için parasız olmakla birlikte, ülkedeki okuryazarlık oranı yaklaşık yüzde 40'tır Çocukların yaklaşık üçte ikisi okula gitmemektedir

Tarih Çok eskiçağlarda Yemen Güney Arabistan'dan kaynaklanan baharat ticaretinin çok önemli bir merkeziydi İÖ 2 yüzyılda yarımadayı egemenliği altına alan Seba Krallığı döneminde baharat deve kervanlanyla Arabistan'dan Akdeniz limanlarına taşınırdı Sonraki yıllarda Seba Krallığı gücünü yitirdi Bölge önce Sasaniler'in, 7 yüzyılda da Müslümanların eline geçti 16 yüzyılda Osmanlılar bölgenin tümünü işgal ettiler 1918'de I Dünya Savaşı'nda Osmanlılar'ın yenik düşmesi üzerine Kuzey Yemen bölgesi bağımsızlığını kazandı Sana başkent ilan edildi

1958'de Kuzey Yemen, Mısır ve Suriye Birleşik Arap Devletleri adıyla bir ittifak kurdular Bölge 1962'ye kadar imamlarca yönetildi Baskıcı rejim yanlısı son yönetici İmam Ahmed'in ölümünden kısa bir süre sonra ordu bir darbeyle yönetimi ele geçirdi ve cumhuriyet ilan edildi Kuzey Yemen, Yemen Arap Cumhuriyeti adını aldı Daha sonra Mısır ve Arabistan'ın desteğiyle başlayan ayaklanma kanlı bir iç savaşa dönüştü İç Savaş 1970'te yeni yönetimle imamlar arasında siyasal bir uzlaşma sağlanana kadar sürdü Güney Yemen'de Osmanlılar'la anlaşan İngilizler 1839'da Aden'i egemenlikleri altına alarak sömürge yönetimi kurdular

1937'de İngiliz denetimi daha da yoğunlaştı 1950' lerde Güney Yemen'de küçük devletler ve emirlikler birleşme çabasına girdiler Bu çabalar doğrultusunda 1963'te Güney Arabistan Federasyonu kuruldu 1965'ten sonra İngilizler'in ardından yönetimi ele geçirmek isteyen Güney Yemen Kurtuluş Cephesi ve Ulusal Kurtuluş Cephesi adlarındaki iki örgüt arasında mücadele başladı Güney Arabistan Federasyonu'nun da sonradan Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin yanında yer almasıyla Kasım 1967'de İngilizler yönetimi bu örgüte bırakmak zorunda kaldılar

lkenin adı önce Güney Yemen Halk Cumhuriyeti, 1970'ten sonra ise Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti oldu Her iki ülkede de süregelen siyasal çekişmeler 1980'lerde birleşme çabasına dönüştü 22 Mayıs 1990'da iki ülke Yemen Cumhuriyeti adı altında birleşti Yemen'de 1990'daki birleşmenin ardından iki eski devletin sertlik yanlısı politikacılarını dışarıda bırakan yeni bir hükümet kuruldu Ayrıca ordu komuta kademeleri birleştirildi ve dış temsilciliklerde birliğe uygun düzenlemelere gidildi Irak'ın Kuveyt'i işgalini kınayan Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi kararında çekimser oy kullanan Yemen, daha sonra BM yaptırımlarına uymayı kabul etti Ama genelde Irak yanlısı bir tutum izledi ve bunun bedelini ağır ödedi Savaş sırasında Suudi Arabistan'dan göç eden Yemenli sayısı 1 milyona ulaştı ABD ve Suudi Arabistan'dan alınan yardımlar kesildi Geçmişteki derin ayrılıklara karşın, Mayıs 1992'deki halkoylamasında yeni anayasa büyük çoğunlukla kabul edildi 1992 sonbaharında yapılması öngörülen seçimler, iki büyük partinin liderlerini hedef alan şiddet olaylarının tırmanması nedeniyle hükümetçe ertelendi Sonunda 1993'te yapılan seçimlerden sağ eğilimli partiler üstün çıktı