Canlılarda Kalıtım

Canlılarda Kalıtım

Canlılarda cinsel ve cinsel olmayan üreme sonucunda daima yeni bir birey meydana gelir Bu bireyler anne ve babasına büyük benzerlik gösterir-ler Örneğin bir bezelye bitkisinden bir bezelye bitkisi, bir tavşandan bir tavşan meydana gelir Ancak bezelye bitkisinden alınan tohumlar çimlenir-ken farklar gösterirler

Aynı şekilde aynı ailede göz, saç rengi bakımından farklı bireyler gö-rülebilir Bu farklara genel olarak varyasyon denir Tüm canlılardaki ben-zerlik ve değişiklikleri (varyasyon'u) inceleyen bilim dalına genetik veya kalıtım denilmektedir

Bir organizmanın dış görünüşünü kapsayan özelliklerin tümü o orga-nizmanın fenotipini oluşturur Buna karşılık organizmanın kalıtsal olarak ana ve babasından aldığı yetenekler toplamını oluşturan içsel karakterlerin tümüne o canlının idiotipi veya genotipi denir

Bir organizmanın dış görünüşünü ortaya koyan en önemli etmenleri hücrelerinde var olan ve gen olarak tanımlanan kalıtım faktörleri birimleri-dir Genler, bitki ve hayvanlarda çeşitli karakterlerin çıkmasında etken bi-rimlerdir Genler, hücre nukleusunda hücre bölünme evrelerinde belirgin ha-le geçen kromozonlarda yer almaktadır

Tek bir karakter birçok genin etkisi ile meydana geliyorsa buna poligeni, birçok karakter bir gen tarafından beliriyorsa buna polifeni adı ve-rilir Aynı ana babadan gelen yani homolog olan kromozomlar üzerinde kar-şılıklı yer alan genlere allel genler denir

Her birey, taşıdığı her genin biri anneden biri de babadan gelen allelomorflarını taşır Bunlar homolog kromozomların aynı lokusuna yer-leşmiş birbirinin yerini alabilen karakter çiftleridir Yumurta ve sperm birer allel gen içerirler İkisi birleşince yani zigot olunca iki allel bir araya gelir

Anne ve babadan gelen genler idiotip bakımından benzerse böyle olu-şan zigotlara honıozigot denir (AA gibi) Ancak farklı genler zigotta karşı karşıya gelirse bunlara ise heterezigot denir (Aa gibi)

Canlıların varyasyon gösterme yeteneğine varyabilite adı verilir Or-tam koşulları ile oluşmuş varyasyonlara ise modifikasyon olarak adlandırı-lır Örneğin; çuha çiçeğinde (Primula verna) yüksek dağlarda pembe çiçekli-dir Ancak sıcak yerlerde yetiştirilirse yeni açan çiçekleri beyaz olmaktadır Bu varyasyonlar canlının genotipini etkilerse mutasyon meydana gelir Ör-neğin; kırlangıç otu bitkisinin (Chelidonium majus), yapraklan basit yaprak tipindedir Ancak bir mutant formunda yaprak kenarları parçalıdır

Diğer taraftan tek bir bireyden eşeysiz üreme ile meydana gelmiş, aynı idiotipteki birey topluluğuna klon adı verilir Örneğin; bir anaç gül bitkisin-den, birçok dal kesip çıkarırsak gelişen tüm bireyler klondur Bunun yanısıra eşeyli oluşan aynı idiotipteki döllerin toplamına arı döl denir Buna karşılık aynı türe ait farklı idiotipteki bireyler topluluğu populasyon olarak tanımla-nır Örneğin; bir sınıftaki öğrenciler bir populasyonu olutururlar

Günümüzde canlıların ortam ilişkilerini, uyumlarını ve çevre dengele-rini inceleyen populasyon genetiği denilen bir bilim dalı da ortaya çıkmıştır Populasyon genetiğinde matematiksel kurallara göre bazı karakterlerin kalı-tımı açıklanabilmektedir

Burada seleksiyon terimini de açıklamakta yarar vardır Seleksiyon (seçim), bir ortama en iyi uymuş ve o ortamda herhangi bir nitelik bakımın-dan iyi gelişme gösterebilen bireylerin seçilmesidir

Bu bölümde kısa tanımlarını verdiğimiz tüm prensip ve problemler Genetik Bilimi tarafından açıklanmakta ve genel bazı kurallar çıkarılmakta-dır