Fabl Nedir Dil Anlatım

Fabl nedir dil anlatım

Fabl ya da Öykünce sonunda ders verme amacı güden, güldüren, düşündüren ve genellikle manzum öykülerdir Genellikle hayvanların ve bitkilerin konuşmasıdır Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır Ama bu hayvanlar insanlar gibi düşünür, konuşur ve tıpkı insanlar gibi davranırHayvanlar ,insanlarda hangi özellik varsa, onlara sahiptiler

Dünyanın en ünlü fabl yazarları Ezop, La Fontaine ve Beydeba'dır Ezop'un fablları MÖ 300 yılında derlenerek yazıya geçirilmiştir ABD'li James Thurber ve İngiliz George Orwell çağdaş fabl yazarlarıdır Fabl'ı ilk olarak yazanlar Friglerdir Hititler fablları taş tabletlere yazıp resimliyorlardı Fabl'lar günümüzde eğitimde çok fazla kullanılmaktadır



"Fabl" sözcüğünün kökeni Latince "hikaye", manasına gelen "fabıla"dır Fakat bu sözcük zamanla bir ahlak ilkesi veya davranış kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikaye türünün adı olmuş

Bu tür hikayelerin, kahramanları çoğunlukla hayvanlardır Hikaye kahramanı bu hayvanlar, kendi özelliklerini korumakla birlikte insan gibi ,konuşurlar Esasen "fabl" bu özelliği nedeniyle masalımsı eserler arasında yer alır

Fabllar hem nazım, hem nesir biçiminde olurlar

Fablın sonunda her zaman bir ahlak dersi (kıssadan hisse) vardır Bu ders kısa, açık ve doğru olmalıdır ve mutlaka öykünün doğal bir neticesi gibi görülmelidir

Fabllar teşhis ve intak sanatları üzerine kurulmuştur

Fabllarda öğretici (didaktik) bir amaç güdülür, gündelik hayatla ilgili dersler ve öğütler verilir Okurlar çoğu zaman verilen dersin veya öğüdün ne olduğunu anlamakta zorluk çekmezler Çünkü bu ders veya öğüt eserin bir yerinde, çoğu defa, sonunda, bir atasözü ya da özdeyiş biçiminde açıkça belirtilir Fabllarda basit ahlak ilkelerine değinildiği gibi insanların birçok kusurlu yönüne de dikkat çekilir

Fabllerde soyut konular, olay planıyla hem somutlaştırılarak hem de hareket kazandırılarak işlenir Olaylar bizi güldürürken eğitir İnsanlar arasında geçen iyi-kötü, cesur-korkak, dürüst-ikiyüzlü, gözü tok-aç gözlü vb çatışmalar; bu niteliklerin, yakıştırıldığı hayvan kahramanlar arasında geçmiş gibi gösterilir

Fabllar aracılığıyla kanaatkarlık, özveri, yardımseverlik, iyi niyet gibi olumlu davranışlar çocuğa kazandırılabilir Özellikle 8-12 yaş grubu çocuklar fabl okumaktan ve dinlemekten büyük zevk alırlar Kanaatkarlık, tamahkarlık, kıskançlık, paylaşımcılık gibi çocuklar tarafından anlaşılması güç kavramların somut olaylarla anlatılması sebebiyle çok önemli bir eğitim aracı olarak kabul edilmelidir

Kişilerin ve çocukların yakınlık duyduğu sevdiği varlıklar olduğu için fabllar, çocukların ilgisini çeker Öykülemenin kısa oluşu da çocukların fabllara , duyduğu ilginin bir başka sebebidir Sıkmadan verilen öğütler, bu nedenle çocukların eğitiminde yararlı olur

Fabllar eğlendirici ve sevimlidirler

Dramatizasyona uygun oluşları anlatımlarındaki hareketliliği eyleme dönüştürmeye yardımcı olur Böylelikle yaşayarak öğrenmeye uygundurlar

Fabllar olay anlattıkları için bir başka şiiri okumaktan ya da ezberlemekten daha çok çocukların ilgisini çeker

Fabllar insan belleğinde çok kolay saklanabilen ,ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir

Bütün uluslarda ortak bir nitelikte olan fabllar basit, pratik ahlak ilkeleridir

Fablın Öğeleri

Fablın dört ögesi vardır: kişiler, olay, zaman, yer

1- Kişiler: Fablin konusu olan olay, kişileştirilmiş en az iki hayvanın başından geçer Bunlardan biri iyi ahlaklı bir tipi, diğeri kötü ahlaklı bir tipi canlandırırFabllerde ikinci derecede kişiler çok azdır, bazen yoktur Kişi betimlemesi yokturKahramanlar arasında tilki varsa biz onu kurnaz insan yerine koyarız; arslan varsa cesaretine güvenen biri yerine koyarız Kısa olay bile bütün yönleriyle değil, yalnızca fable konu olan yönüyle tanımlanır Derinlemesine ,duygu çözümlemelerine yer verilmezFabllerde bir de anlatıcı kişi vardır Bu kişinin de betimlemesi yapılmaz, cinsiyeti verilmez Anlatıcı kahramanları izler, dersini alır Böylece dinleyen ile aynı görüşü paylaşır

2- Olay: Fablın konusu insan başına gelebilecek her hangi bir olaydır Olay,kahramanın eyleme dönüşmüş beğenme, istek, özlem, öfke, korku gibi tutkuya dönüşmüş duygularından doğar Fablın gövdesini bir olay oluşturur, asıl önemli olan fablın anlatılış nedenidir Buna "ders" denir

3- Yer: Tasvir yapılmaz fakat çevre çok iyi , verilmelidir: Orman, göl kenarı,yol gibi Olayın geçtiği yer olayla birlikte değişebilir

4- Zaman: Her olay gibi fabldeki olay da bir zaman diliminde geçer Kronolojik zaman kullanılır

Fablın Bölümleri

Fabl planı dört bölümdür: Serim, düğüm, çözüm, öğüt

1- Serim: Olayın türüne, çıkarılacak derse göre , kişileştirilmiş hayvanlar ve çevre tanıtımının yapıldığı bölümdür

2- Düğüm: Olay o çevrede verilmek istenen derse göre gelişir Kısa ve sık konuşmalar vardır Hemen birkaç konuşma ile olay düğümlenir

3- Çözüm: Olay beklenmedik bir sonuçla biter Fablın en kısa bölümüdür

4- Öğüt: Ana fikir bu bölümde öğüt niteliğinde verilir Bu bölüm kimi zaman başta, kimi zaman sondadır Kimi zaman da sonuç okuyucuya bırakılır

Fabl Türünün Gelişimi

Batıda ve dünyada ilk fabl yazarı olarak Frikyalı Aisopos (Ezop) gösterilir Ezop’un MÖ 620-650 yılları arasıda yaşadığı ve baskıcı bir yönetim yüzünden düşüncelerini küçük hayvan hikayeleri ile anlattığı söylenmektedir Ezop'un fablları MÖ 300 yılında derlenerek yazıya geçirilmiştir

Doğuda ilk fabl örneklerine eski Hint edebiyatında , MÖ 200 yıllarında Pançatantra masallarında rastlamak mümkündür Ancak çok daha sonraki yüzyıllarda (MS 100-150) ortaya çıkan bu eserin yazarının kim olduğu ve hangi yıllar arasında yaşadığı henüz bilinmemektedir Bu türün diğer örneği ise MS 300 yılında Beydaba tarafından meydana getirilmiştir Beydaba, Kelile ve Dinme adlı eserini Debşelem adlı Hint hükümdarı zamanında yazmış ve ona sunmuştur

La Fontaine, Ezop’un ve Beydaba’nın Latinceye çevrilmiş eserlerinden ve yine kendisinden önce yaşamış, Phaedrus, Planudes, Edmund Spenser gibi şairlerden yararlanarak Fabl türünde usta eserler meydana getirmiştir

Fars edebiyatında 8-14 yüzyılda yaşamış ve toplumsal eleştirileriyle ilgili eserler kaleme almış olan ünlü mizahçı Ubeyd-i Zakani ve 11/16 yüzyılda , hayatını sürdürmüş olan Muhammed Bakir Meclisi’nin Fare ile Kedi (Muş u Gurbe) adlı eserleri vardır

Sadi’nin Gülistan ve Bostan adlı eserlerinde hayvan hikayelerini anlatan bir çok örnek mevcuttur

James Thurber ve İngiliz George Orwell çağdaş fabl yazarlarıdır

Türk Edebiyatında Fabl

Türkçedeki ilk örneği Harname'dir

Ahmet Mithat, Kıssadan Hisse adlı eserini , ahlaki gaye güderek yazmıştır Bu eserde yazar, Ezop’tan, La Fontaine’den yapmış olduğu çevirilere ve kendi yazmış olduğu fabllere yer vermiştir

Recaizade Mahmut Ekrem, La Fontaine’den Horoz ile Tilki, Kurbağa ile Öküz, Karga ile Tilki, Meşe ile Saz, Ağustos Böceği ile Karınca gibi bir çok çeviriler yaparak bu alanda Türk Edebiyatına katkıda bulunuştur

Ali Ulvi Elöve Çocuklarımıza Neşideler, adlı şiir kitabında La Fontaine, Victor Hugo, Lamartine’den yaptığı çevirilerin yanında, yine bunlardan , esinlenerek yazdığı fabl türü şiirlere de yer vermiştir

Nabizade Nazım’ın Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk adlı eseri vardır

Tarık Dursun K’nın fabl üzerine bir çok eseri mevcuttur La Fontaine, Ezop ve Krilov’dan çeviriler yaparak yayınlayan yazar, hayvanlarla ilgili , bir çok hikaye de yazmıştır

Nurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu, Sebahattin Eyüboğlu fabl türü ile ilgilenmiş çeviri yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır

Fabl’ların Genel Özellikleri

“Fabl” sözcüğünün kökeni latince “hikaye” anlamına gelen “fabula”’dır Fakat bu sözcük zamanla bir ahlak ilkesi veya davranış kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikaye türünün adı olmuştur Bu tür hikayelerin, kahramanları genellikle hayvanlardır Hikaye kahramanı bu hayvanlar, kendi özelliklerini korumakla birlikte insan gibi konuşurlar esasen “fabl” bu özelliği nedeniyle masalımsı eserler arasında yer alır Fabl’lar hem , nazım, hem nesir biçiminde olurlar Fabl’ın sonunda her zaman bir ahlak dersi (kıssadan hisse) vardır Bu ders kısa, açık ve doğru olmalıdır ve mutlaka hikayenin doğal bir sonucu gibi görülmelidir Fabllarda öğretici (didaktik) bir amaç güdülür, gündelik hayatla ilgili dersler ve öğütler verilir Okurlar çoğu zaman verilen dersin veya öğüdün ne olduğunu anlamakta zorluk çekmezler Çünkü; bu ders veya öğüt eserin bir yerinde, çoğu kez sonunda, bir atasözü veya özdeyiş biçiminde açıkça belirtilir Fabllarda basit ahlak ilkelerine değinildiği gibi insanların bir çok kusurlu yönlerine de dikkat çekilir Fabllar vasıtasıyla kanaatkarlık, özveri, yardımseverlik , iyi niyet gibi olumlu davranışlar çocuğa kazandırılabilir özellikle 8-12 yaş grubu çocuklar fabl okumaktan ve dinlemekten büyük zevk alırlar Kanaatkarlık, tamahkarlık, kıskançlık, paylaşımcılık gibi çocuklar , tarafından anlaşılması güç kavramların somut olaylarla anlatılması sebebiyle çok önemli bir eğitim aracı olarak kabul edilmelidir fabllar insan belleğinde çok kolay saklanabilen ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir çoğu manzum olan fablların başlıca amacı belli bir ana fikrin yalın veya birkaç olayın yardımıyla en kısa , yoldan açıklamaktır

Bundan dolayı fabllar kısadır ve şu dört bölümden oluşur:

1- Olayın ve kahramanların tanıtıldığı giriş bölümü

2- Olayın entrikalarla düğümlendiği gelişme bölümü

3- Düğümün çözüldüğü sonuç bölümü

4- Olay ve olayların arkasında yatan ana fikrin açıklandığı ders bölümü (kıssadan hisse bölümü)

Bütün uluslarda ortak bir nitelikte olan fabllar basit, pratik ahlak ilkeleridir Bu sebepledir ki fabl yazarı ünlü latin şairi Phédre “fabl insanların , kusurlarını düzeltmeye yaramalıdır” der

Fabl’dan yararlanma

Kişilerin ve çocukların yakınlık duyduğu sevdiği varlıklar olduğu için fabllar, çocukların ilgisini çeker Öykülemenin kısa oluşu da çocukların fabllara duyduğu ilginin bir başka nedenidir Sıkmadan verilen öğütler, bu nedenle çocukların eğitiminde yararlı olur Fabllar eğlendirici ve sevimlidirler Dramatizasyona uygun oluşları anlatımlarındaki hareketliliği eyleme dönüştürmeye yardımcı olur böylelikle yaşayarak öğrenmeye uygundurlar fabllar olay anlattıkları için bir başka şiiri okumaktan veya ezberlemekten daha çok çocukların ilgisini çekerler Fabllardan resim çalışmalarında da yararlanılabilir Bir fablda anlatılan olayın bölümleri altı-yedi karede resimlenerek, resimlerin yorumlanması biçimindeki bir sözlü , anlatım çalışması yapılabilir ardından yapılacak yazılı anlatım çalışması da çocuğun dil ve anlatım yeteneğini geliştirmeye yardımcı olur Manzum biçimde yazılmış bir fabl düz yazıya, düz yazıyla yazılmış olan bir fablı da manzum biçimine çevirme çalışmaları yapılabilir Fakat bu tür çalışmalar, çocukların düzeyleri göz önünde bulundurularak yaptırılmalıdır Bu tür çalışmalar , nazım, nesir uygulaması olabilecekleri gibi çocukların dil gelişimlerine de katkıda bulunurlar Fakat kimi düşünürler örneğin rousseau, emile(1762) adlı kitabında la fontaine'nin fabl'lerinin çocuk için uygun olmadığını düşünürken, robinson kruze'yi çocuklara okutmanın önemini vurgulamaktaydı Benzer şekilde alman pedagog herbart da aynı tavrı sergiledi