Zimbabve Cumhûriyeti

Zimbabve Cumhûriyeti


DEVLETİN ADI: Zimbabve Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Harare

NÜFUSU: 9870000

YÜZÖLÇÜMÜ: 390759 km2

RESMİ DİLİ: İngilizce

DİNİ: Putperestlik

PARA BİRİMİ: Dolar
Güney Afrika'da 15° 36' ve 22° 25' güney enlemleri ile, 25° 16' ve 33° 04' doğu boylamları arasında yer alan bağımsız bir devlet Zimbabve'nin komşu olduğu ülkeler kuzeyde Zambia, batıda Botsvana, güneyde Güney Afrika ve doğuda Mozambik'tir

Târihi




MS 4 asırda Banbu kabileleri bölgeye girmeye başladılar On beşinci yüzyılda bugünkü Fort Victoria şehri yakınında Zimbabve veya Büyük Zimbabve olarak bilinen yerde bir din ve ticâret merkezi kuruldu On beşinci asırda Mutota ve Matope yöneticileri doğuda Hint Okyanusuna ve batıda Kalahari Çölüne uzanan bir krallık kurdular Sonradan bu krallığa Portekiz, Monomotapa krallığı adını verdi




1505'te Portekiz Mozambik kıyısındaki Sofala'da bir üs kurdu Buradan iç kesime giden ticâret yolları yapıldı Portekiz'in Zambezi'nin yukarılarına doğru sokulması Monomotapa Krallığını zayıflattı Ülke 1830'larda güneyden gelen kavimler tarafından istilâ edildi Bunlardan en önemlisi esas îtibâriyle günümüzdeki Zimbabve'nin güney kısmında yerleşmiş olan Ndebele idi

1888'de İngiliz Cecil Rodes, Ndebele şefinden mâden işletme imtiyazı elde etti Bunun kurduğu İngiliz Güney Afrika Şirketi, 1889'dan 1923'e kadar ülkede siyâsî ve ekonomik kontrolü elinde tuttu 1923'te GüneyRodezya (bugünkü Zimbabve) politik ve siyâsî iktidarı beyaz bir azınlığa veren bir anayasa altında muhtar bir sömürge olarak İngiltere tarafından ilhak edildi

1953'te Güney Rodezya ve Kuzey Rodezya (şimdiki Zambia) ve Nyasaland (şimdiki Malawi) Rodezya ve Nyasaland Federasyonunu kurarak birleştiler Federasyon 1963'te dağıldı 1964'te Kuzey Rodezya ve Nyasaland beyazların idâresinde bağımsızlıklarını kazandılar

11 Kasım 1965'te Başbakan İan D Smith tek taraflı olarak Rodezya'nın bağımsızlığını îlân etti İngiltere buna karşı çıktı ve BM vâsıtasıyla ekonomik müeyyideler uygulattı Meselâ Rodezya'ya gemiyle petrol ihrâcına ambargo koyuldu Bununla berâber bir miktar petrol ve benzin GüneyAfrika'dan ve Mozambik'ten ülkeye girdi Mayıs 1968'de BM Güvenlik Konseyi ticâret ambargosu koydurttu Mart 1970'te ülkede cumhûriyet îlân edildi Aralık 1972'de Afrikalılar beyaz yönetime karşı gerilla savaşı başlattılar 1978 ortasında altı binin üstünde asker ve sivil öldürüldü Rodezya birlikleri gerillaları mağlup etti 1978'de iktidar zenci çoğunluklara devroluncaya kadar kontrol Simith ve üç tanınmış zenci liderin elinde olmak üzere anlaşma imzâlandı

21 Nisan 1979'da ülkenin herkese oy hakkı tanındığı ilk genel seçimde zencilerin çoğunlukta olduğu parlamento işbaşına geçti İngiltere'nin Thatcher hükümeti 1979'da Zimbabve ile münâsebetlerini normal hâle getirmek için gayret safretmeye başladı Zimbabve nihâyet 18 Nisan 1980'de tam bağımsızlığına kavuştu Yapılan seçimleri büyük bir çoğunlukla Mugabe kazandı Günümüzde de devlet başkanı olan Mugabe, çeşitli kargaşalıklara rağmen yönetimde kalmayı başardı (1993)

Fizikî Yapı



Zimbabve doğu sınırında dağlarla yükselen, diğer sınırlarda alçalan yüksek bir yayla üzerindedir Yaklaşık ülke topraklarının dörtte biri deniz seviyesinden 1200-1500 m yüksektir Arâzi, doğu sınırı boyunca bulunan İnyanga Dağlarında 2600 m'yi aşarak en yüksek rakıma ulaşır Arâzi kuzeybatıda Zambezi Nehrine ve Kariba Gölüne doğru yavaş yavaş alçalır Bu nehir vâdisinde yükseklikler 200 m ile 600 m arasında değişir Yukarı Zambezi'deki Victoria şelâlelerinin genişliği 1,6 km'yi aşar ve ana çağlayan 108 m yükseklikten dökülür

İklim



Zimbabve'de subtropikal bir iklim hüküm sürer Yağışlı ılık mevsim Kasım'dan Mart'a kadar sürer ve soğuk kurak mevsim Mayıs'tan Ağustos'a kadar devam eder Aradaki aylar geçiş aylarıdır Yükseklik sıcaklığa tesir eder Soğuk mevsimin Temmuz ayında değişik yüksekliklerde sıcaklık ortalaması 11° ilâ 18°C arasında, sıcak ay olan Ekim'de 20° ilâ 31°C arasında değişir Yaylalarda yağış ortalamaları 650 ilâ 750 mm arasındadır Yağış doğudaki dağlarda daha yüksek, güneydeki Limpopo ve Sabi vâdilerinde daha azdır

Tabiî Kaynaklar





Güneybatıda bitki örtüsünü bodur çalılıklar ve dikenler, doğuda ise yapraklarını dökmeyen ağaçlar meydana getirir Ülkenin belli başlı yeraltı zenginlikleri krom, altın, nikel, asbestos, bakır, demir ve mâden kömürüdür

Nüfus ve Sosyal Hayat



9870000 nüfûsa sâhip olan Zimbabve'de, halkın % 20'si şehirlerde, kalanı köylerde yaşar En önemli nüfus merkezleri 863000 nüfuslu başşehir Harare ve 495000 nüfuslu Bulawayo'dur



Zimbabve nüfûsunun % 96'dan fazlasını zenciler meydana getirir Zenciler Bantu dillerini konuşan iki büyük ana gruba ayrılırlar Bunlar Ndebele (zencilerin % 16'sı) ve Shona (zencilerin % 80'i)'dır Nüfûsun % 3'ü Avrupalı, % 1'i kadarı da Asyalı ve değişik ırklardandır İngiliz asıllı olan beyazların çoğu Protestandır Zencilerin çoğu ise Putperesttir
Beyazlar arasında okuma-yazma oranı % 100'dür Genel okuma-yazma oranı ise % 45'tir Resmî dil İngilizcedir Halkın çoğu Shona ve Ndebele dillerini konuşur

Siyâsî Hayat

Zimbabve Cumhûriyetlerinde Parlamento Senato ve Temsilciler meclisinden meydana gelir Senato 40 Millet Meclisi ise 100 üyelidir Senatonun 10, meclisin 20 üyesi devlet başkanı tarafından seçilir Ülke 8 eyâlete ayrılmıştır Zimbabve 1980'den îtibâren Birleşmiş Milletlere üyedir

Ekonomi




Zimbabve ekonomisi çeşitlilik arz eder Tarım, mâdencilik ve îmâlât sektörlerinin hepsi önemlidir Çalışan nüfûsun % 35'i tarımla, % 30'u sanâyi ve ticâretle, % 20'si hizmetlerle, % 15'i hükümet işleriyle uğraşır
Ülkenin belli başlı tarım ürünleri tütün, şeker, pamuk, mısır ve buğdaydır Giyim, kimyâ sanâyileri ve hafif endüstri gelişmiştir Îmâlât için gerekli enerjinin çoğu Kariba Hidroelektrik Santralinde üretilir
Ticârî münâsebetlerde bulunduğu ülkelerin başlıcaları GüneyAfrika, İngiltere, ABD ve Birleşik Almanya'dır

Afrika'nın güneyinde bir kara ülkesidir Eskiden Rodezya adlı bir İngiliz sömürgesi olan ülke, kuzeybatısındaki Zambezi Irmağı ile Zambia'dan, güneyindeki Limpopo Irmağı ile de Güney Afrika'dan ayrılır Mozambik ve Botsvana, Zimbabve' nin öbür komşularıdır
Zimbabve büyük Orta Afrika yaylasının bir bölümünü oluşturur Ülkenin Zambezi ve Limpopo vadileri dışındaki büyük bir bölümü deniz düzeyinden 600-1200 metre yüksekliktedir Zimbabve'nin en yüksek yeri, ülkenin doğusunda 2596 metreye ulaşan Inyangani Dağı'dır Güneybatıda Bulavvayo yakınındaki granit Matopo Tepeleri 1500 metreden yüksektir

ZİMBABVE'YE İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Zimbabve Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli, çok partili cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 390759 km2

NÜFUS (1992): 9871000

BAŞKENT: Harare

BAŞLICA KENTLER (1987): Harare (863000), Bulavvayo (1982; 495317), Chitungvviza (229000), Gvveru (1982; 78940), Mutare (1982; 75358)

DOĞAL YAPI: Büyük Orta Afrika yaylasının bir bölümünü oluşturan bir kara ülkesidir

BAŞLICA ÜRÜNLER: Tütün, asbest, krom, altın, mısır, et, demir ve çelik, dokuma, giysi, şeker, kömür

EĞİTİM: İlköğrenim parasızdır

Eski adı Salisbury olan başkent Harare deniz düzeyinden 1483 metre yüksekte kurulmuştur
Ülkenin tümü dönenceler bölgesinde yer alır, ama yüksek olması nedeniyle hava sıcaklığı ender olarak çok yüksek olur Zimbabve' de mayıs ile temmuz ayları arasında serin ve yağışsız bir kış, ekime kadar sıcak bir mevsim, nisana kadar da sıcak ve yağmurlu bir yaz mevsimi görülür Bu iklim, savanların ya da üzerinde yer yer ağaçlara rastlanan otlakların oluşmasına elverişlidir Ama, doğudaki dağlık bölgelerde podocarpus, sedir ve maun ağaçlarından oluşan sık ormanlar vardır Devlet ormanlarında yetiştirilen ağaçların başlıca-ları tikağacı, çam ve okaliptüstür

Zimbabve'de bol bulunan yabanıl hayvanlar arasında aslan, pars, çita, sırtlan, kuyruk süren, bal porsuğu, maymun, babun, fil, suaygırı ve zürafa sayılabilir Ayrıca boğa antilobu, kudu, impala, su antilobu gibi birçok antilop çeşidi vardır Ülkedeki birçok ulusal parkın en büyüğü kuzeybatıdaki Hwan-ge Ulusal Parkı'dır
Ülke halkının çoğu, Sona ya da Bandebele kabilelerindendir Birçok insan köylerde yaşar ve geçimlerini sığır, mısır ve darı yetiştirerek sağlar Ülkede ilk ve orta dereceli okulların yanı sıra bir de üniversite vardır

Zimbabve'nin büyük kentleri başkent Harare, güneybatıdaki Bulavvayo, Mozambik sınırına yakın Mutare ve ülkenin orta bölümündeki Gweru, Kwekwe ve Kadoma'dır

Tarım ve Sanayi

Zimbabve'nin güneşli iklimi ve oldukça kumlu toprağı, bağımsızlık öncesinin en değerli ürünü olan tütün üretimine uygundur En çok üretilen tahıl olan mısırı darı ve buğday izler Yerfıstığı, pamuk, şekerpancarı, kahve, çay ve sebzeler öbür ürünlerdir Sığır yetiştiriciliği de çok önemli bir ekonomik etkinliktir

Başlıca mineraller asbest, krom ve altındır; ama Zimbabve'de bakır, kalay ve kömür de çıkarılır Başlıca kömür yatakları kuzeybatıdaki Hvvange'dedir Demir ve çelik, demir cevheri ve kireçtaşı yataklarının bulunduğu Kwekwe bölgesinde üretilir Kwekwe'deki ağır sanayinin yanı sıra, çoğu büyük kentte bulunan fabrikalarda metal ürünleri, kumaş, giysi ve ayakkabı gibi mallar üretilir' Muta-re'de odun hamuru ve kereste üretilir; Kado-ma'da pamuk işleme fabrikaları vardır Zim-babve'de radyo, çimento, araba lastiği üreten ve motorlu araç montajı yapan fabrikalar da vardır

Ülkenin elektrik enerjisinin çoğu Kariba Gölü'nden sağlanır Bu göl Victoria Çağlayanından {bak Victoria Çağlayani) yaklaşık 500 km kadar aşağıda bulunan Kariba Boğa-zı'nda Zambezi Irmağı üzerinde yapılan Kariba Barajı'nın oluşturduğu bir baraj gölüdür 128 metre yüksekliğinde ve 686 metre uzunluğundaki bu beton kemer barajın üzerinden bir de karayolu geçer 1955-59 arasında yapılan barajın oluşturduğu göl 280 km uzunluğundadır Ülkede petrol demiryoluyla taşınır

Güney Afrika, Zambia ve Mozambik demiryollarıyla bağlantılı olan Zimbabve demiryolları ülke ticaretinde yaşamsal önem taşır Karayolları da oldukça iyi olan Zimbabve'nin başkentinde uluslararası bir havalimanı bulunur Öbür büyük kentler arasında da havayolu ulaşımı vardır

Tarih

Zimbabve'de 500 bin yıl önce yaşamış olan Taş Devri insanlarının kalıntıları bulunmuştur Bantu dili konuşan kabileler İS 5-10 yüzyıllar arasında kuzeyden gelerek ülkenin ilk yerlileri olan Buşmanlar'ı Kalahari Çölü' ne sürdüler
Zimbabve'nin daha sonraki tarihi üç döneme ayrılabilir İlk dönemde bir Afrika imparatorluğu vardır Daha sonra Avrupalılar gelmiş ve "sömürge dönemi" başlamıştır Günümüze kadar gelen sonuncu dönemde, ülke Siyahlar ile beyaz azınlık arasındaki iktidar kavgasıyla bölünmüştür

Zimbabve adı, ortaçağda Afrika'nın güneyinde gelişen zengin bir imparatorluğun adından kaynaklanır Bu imparatorluğun en çarpıcı anıtı, Masvingo'nun yaklaşık 27 km güneydoğusunda yer � alan ve Büyük Zimbabve Yıkıntıları olarak bilinen bir grup taş kalıntıdır Bunlar Afrika'nın güneyinde bulunan bu tür kalıntıların en büyüğü ve en ünlüsüdür

Arkeologlar radyoaktif karbonla tarihlen-dirme yöntemi kullanarak Büyük Zimbabve' nin en eski bölümlerinin İS 8 yüzyıldan kalma olduğunu ortaya çıkardılar Burası, 11-15 yüzyıllar arasında, zengin ve zorba bir yönetici sınıfın egemenliğinde olan güçlü bir Bantu krallığının başkentiydi Ülkede çıkarılan altın karşılığında, kıyıdan iç bölgelere getirilen Çin porseleni ve başka mallar alınırdı Zimbabve, kuzeyde bugünkü Zaire'ye, doğuda Mozambik kıyılarına kadar uzanan alandaki birçok güçlü krallıktan biriydi
Portekizliler 16 yüzyıl başlarında Doğu Afrika'ya geldiğinde, Zimbabve uygarlığının ortadan kalkmış olduğunu gördüler Bu bölgeye ulaşan ilk Avrupalı'nın, kıtayı doğudan batıya baştan başa geçmeyi deneyen ve 1511 dolaylarında Kwekwe yöresine gelen Antonio Fernandes olduğu sanılır O sıralarda, Mono-motapa adıyla bilinen ve bugün Harare'nin bulunduğu yerin yaklaşık 150 km kuzeyindeki bir köyde yaşadığı anlaşılan hükümdarın gücü azalmaktaydı

1830'da, Bantu dili konuşan gruplar, bu kez güneyden gelerek ülkeye büyük bir göç başlattılar Onlardan sonra Kap Kolonisi'nden beyazlar geldi Bunlardan Cecil Rhodes, tüm Orta Afrika'yı İngiliz İmparatorluğu'nun bir parçası durumuna getirmeyi düşlüyordu ve Rodezya (onun onuruna bu ad verildi) büyük ölçüde onun çabalan sonucu oluştu {bak Rhodes, Cecil)

Rodezya'yı önceleri İngiliz Güney Afrika Kumpanyası yönetti; ama 1923'ten sonra Rodezya, birçok yetkinin yerel yönetimin elinde olduğu bir İngiliz sömürgesine dönüştü Rodezyalı beyazlar Afrika'daki öbür sömürgelerin bağımsızlıklarım kazandığı 1960'larda bile yönetimi bırakmayı kabul etmediler Rodezya Başbakanı İan Smith 1964'te İngiltere'den ülkenin tam bağımsızlığının verilmesini istedi İngiltere, Siyahlar'a hükümette uygun bir yer verilmediği sürece bu isteği kabul etmeyeceğini bildirdi
Rodezya hükümeti ise, 11 Kasım 1965'te tek yanlı olarak bağımsızlık ilan etti İngiltere bu ayaklanmayı sona erdirmek amacıyla (Birleşmiş Milletler'in desteğiyle) Rodezya'ya ticari yaptırımlar uygulamaya girişti

1970'te Rodezya'da cumhuriyet ilan edildi Ama, çok az devlet bu kararı tanıdı Uluslararası alanda soyutlanan beyaz Rodezyalılar Güney Afrika'ya yaklaşarak, oradakine benzer bir Apartheid (ırk ayrımcılığı) politikası uygulamaya başladılar 1972'den başlayarak Zambia ve Mozambik'te üslenen Yurtsever Cephe'nin milliyetçi gerillaları Rodezya'daki beyaz azınlık yönetimine karşı savaşa başladılar
Savaş giderlerinin giderek artması sonucunda Rodezya yönetimi ülkedeki bazı Siyah önderlerle bir antlaşma yaptı Ama, Yurtsever Cephe'nin önderleri Robert Mugabe ve Joshua Nkomo bu antlaşmayı kabul etmedi ve savaşa devam etti 1979'da yapılan görüşmeler sonucunda bir antlaşmaya varıldı 1980'de Zimbabve adıyla bağımsızlığını kazanan ülkenin başbakanı Robert Mugabe oldu

Başbakan Robert Mugabe'ye karşı Zimbabve Afrika Halk Birliği'nin (ZAPU) yürüttüğü muhalefet 1987'de varılan uzlaşmayla kesildi ZAPU'nun iktidardaki Zimbabve Afrika Ulusal Birliği'yle (ZANU) birleşmesi 1988'de tek partili siyasal sisteme doğru bir yönelişi getirdi Bununla birlikte yolsuzluklar ve ekonomik sorunlar hükümeti güç durumda bırakarak yeni muhalif hareketler ortaya çıkardı ZANU'nun eski genel sekreteri Edgar Tekere Nisan 1989'da Zimbabve Birlik Hareketi (ZUM) adı altında yeni bir parti kurdu Bu arada Mugabe hükümeti yabancı yatırımları özendirmeye ve işsizliği azaltmaya yönelik yeni bir ekonomik program uygulamaya girişti

Mart 1990'da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde Mugabe tek rakibi Tekere'yi büyük farkla geride bırakarak bu göreve seçildi ZANU da parlamentodaki sandalyelerinin büyük çoğunluğunu elde etti İzleyen dönemde tek partili sistemi kurumlaştırmak isteyen Mugabe, ZANU içinde yoğun muhalefetle karşılaştı Temmuzda 25 yıldan beri yürürlükte olan olağanüstü hal kaldırıldı ve siyasal af çıkarıldı Ardından çok partili sistemin korunması kararı alındı İktidar partisi Kasım 1991'de programından sosyalist ilkeleri çıkardı

Bağımsızlık döneminde Zimbabve ekonomisinde görülen büyümeye karşın, işsizlik ve tarımdaki üretim düşüklüğü gibi sorunlar aşılma-mıştı Mugabe hükümetini politika değişikliklerine yönelten önemli etken de bu olumsuz durumdu Yeni düzenlemeler ve yabancı yatırımlar 1992'de belirli bir iyileşmeyi başlattı