Oksidasyon Ve Sementasyon Yataklarının Genel Özellikleri

Oksidasyon ve sementasyon yataklarının genel özellikleri

Birincil cevher minerallerinin atmosfer ve yeraltı suları etkisiyle ayrışması sonucunda yüzeysel kökenli yeni mineraller oluşur Bu yüzeysel kökenli ayrışma minerallerinin yeterli mik-tarda derişmesiyle yeraltı suyu tablası üzerinde oksidasyon zonu yatakları, yeraltı suyu tablası içinde ise sementasyon zonu ya¬takları oluşur Oksidasyon ve sementasyon zonu minerallerine, az veya çok miktarda, hemen hemen bütün tip cevherleşmelerde rastlanır Bu mineraller wwwfrmsinsinet/ tek başlarına bir maden yatağı oluşturacak kadar bol bulunmasalar bile, diğer tip cevherleşmelere genellikle eşlik ettiklerinden büyük önem taşırlar

OKSİDASYON VE SEMENTASYON ZONU YATAKLARININ OLUŞUMU :

Oksidasyon ve sementasyon zonu yataklarının oluştuğu yer¬lerde hidrojeolojik özellikler ve cevher minerallerinin ayrışma¬sı yönünden zonların ( = kuşakların) sıralanması aşağıdaki gibidir (Şekil 30);

Oksidasyon zonu = havalandırma kuşağı : Topoğrafik yüzey ile bu yüzeye az çok paralel olan yeraltı suyu tablası arasında kalan kısımdır Atmosferdeki serbest oksijen ve karbondioksit ile bunların içinde erimiş oldukları atmosferik sular oksidasyon zonunda cevher minerallerini çözer Çözülüp eriyik hale gelen mal¬zemenin bir kısmı başka bir bileşik şeklinde tekrar oksidasyon zonunda çökelebilir, ancak çözülen malzeme büyük bir çoğunlukla derine doğru sızan sularla taşınır Böylece oksidasyon zonu bir fakirleşmeye tekabül eder Çözülmenin maksimum olduğu oksidasyon zonunun alt kısmına arınmış alt kuşak denir Burada pH minimumdur

B) Sementasyon zonu = durgun kuşak: Yeraltı suyu tablası içinde kalan kesimdir Su dolaşımının bulunduğu bu kesimde cevher kütlesi ve diğer kayaçlarsuya doygun vaziyettedir Oksidasyon zonundan itibaren çözelti halinde taşınan unsurlar sementasyon zonunda geniş çapta çökelirler Böylece sementasyon zonu bir zenginleşmeye işaret eder

C) Stagnasyon zonu = durgun kuşak: Belli bir seviyenin altındaki kayaçların ve cevherin içerdiği su miktarı azalır Su dolaşımı hemen hemen yoktur Bu kuşakta birincil veya hipojen cevher hiçbir değişikliğe uğramamıştır

Oksidasyon ve sementasyon zonlarının iyi gelişimi ve bu zonlara bağlı maden yataklarının oluşumu kalıntı yataklarında ol¬duğu gibi başlıca üç faktöre bağlıdır? îklim, rölief ve ayrışmaya uğrayan malzemenin niteliği

Hem oksidasyon, hem de sementasyon zonlarının en iyi geliş¬tikleri iklim bölgeleri ısının oldukça yüksek, yağışın ise az fa¬kat düzenli olduğu kuru tropikal ve kuru ılık (Karasal Akdeniz) bölgeleridir Çok yağışlı iklimlerde çözelti haline geçen unsur¬lar, kuvvetli su dolaşımları ile ortamdan uzaklaşarak gider Çok kuru ve sıcak çöl iklimlerinde ise metal zenginleşmesi daha ziya¬de oksidasyon zonunun üst kısmında gerçekleşir/ zira cevher çö¬kelmesi buharlaşma ile olur Bu iklimlerde sementasyon zonu ge¬lişmez Belli bir iklim kuşağı içinde mevsimlere bağlı olarak zon-ların konumlarında değişiklikler meydana gelebilir Böylece örne-ğin su tablasının mevsimlere göre alçalma ve yükselmeleri zonla-rın birbiri içine girmesine neden olur

Oksidasyon ve sementasyon zonu yatakları en iyi erozyonun yavaş ilerlediği bölgelerde gelişir Böylece yavaş olan erozyon devam ettikçe yeraltı suyu tablası aşağıya iner, gittikçe daha fazla bir hacim oksidasyona uğrar, sementasyon zonunda daha fazla bir birikme meydana gelir Erozyonun hızlı olduğu engebeli arazi¬lerde yeraltı suyu tablası bulunmaz, ayrışan malzeme akarsularla hızla ortamdan uzaklaşır Bu nedenle birincil cevher yüzeyde gö-rülür Erozyonun durduğu tamamen peneplenmiş yörelerde ise yer¬altı su tablasının derinliği mevsimsel değişikliklerin dışında sabitleşmiştir Dolayısıyle oksidasyon zonunun kalınlığı da bun¬dan sonra sabit kalacak, sementasyon zonurdaki zenginleşme daha fazla olamayacaktır

Oksidasyon ve sementasyon zonu yatakları en çok ve özellik¬le sülfürlerden itibaren oluşur Arseniyürler, antimoniyürler ve sülfotuzlar ikinci sırayı alırlar Oksit ve nabit haldeki mine¬raller çok az etkilenirler veya hiç etkilenmezler Piritin varlı¬ğında kimyasal reaksiyonlar iyi gelişir Cevherin geçirgen bir ya¬pıya sahip olması da reaksiyonları hızlandırır Demirli sülfürle¬rin bulunduğu yataklarda yüzeyde demir oksit ve hidroksitlerden yapılı bir demir şapka (Şekil 30) bulunur

Oksidasyon ve sementasyon zonu yataklarının şekli birincil yatakların şekline bağlıdır Ancak kırık hatlarında, kar s tik boş¬luklarda yığın, cep, damar veya damarcık şeklinde yeni yataklan-malar oluşabilir Kuşakların kalınlığı en elverişli yerlerde bir¬kaç 10 m , hatta birkaç 100 m ye ulaşır

Yan kayacın heterojen olduğu hallerde birçok yeraltı suyu tablası ve buna paralel olarak da birçok oksidasyon ve sementas¬yon kuşağı oluşur wwwfrmsinsinet/ Geçirgen kayaçlarda oksidasyon iyi gelişir Karbonatlı kayaçlardaki karstik boşluklar ise düzensiz ve çok derin oksidasyon kuşaklarının oluşmasına yol açar

Damar şeklindeki, y at aklanmalarda; damar lar drenaj rolü oynar ve ! böylece yan kayacınkinden farklı kuşaklar oluşur Aynı şekilde kırıklar (faylar, çatlaklar) oksidasyon ve sementasyon kuşakları¬nın düzensiz ve genellikle daha aşağı seviyelerde bulunmasına yol açar

OKSİDASYON VE SEMENTASYON ZONLARINDAKİ KİMYASAL OLAYLAR :

Bu olayları açıklayabilmek için en çok rastlanan bir mine¬ral olan pirit (FeS2) örnek alınacaktır Sırayla şu olaylar olu¬şur :

1 – Fe+2SO4 oluşumu :

2 FeS2 + 7 02 + 2 H20  2 FeSO4 + 2 H2SO4 (Sülfürik asit)

2- Fe2+3 oluşumu =oksidasyon : Oksidasyon elektron kaybı demektir, örneğin :

Fe+2  Fe+3 + e – 12 FeSO 4 + 3 O2 + 6 H2O + 4 Fe2 (SO4)3 + 4 Fe (OH)3

veya

4 FeSO4 + 2 H2SO + O2  2 Fe2(SO4)3 + 2 H2O

3 a- Nötr veya hafif asit ortam da limonit, götit, hematit oluşumu :

Fe2 (S04)3 + 6 H20  2 Fe (OH)3 + 3 H2 SO4

Daha sonra :

Fe (OH)3  H2O + FeO (OH) (limonit, götit)

Veya

2 Fe (OH)3  3 H20 + Fe2 O3 (hematit)

Limonit, götit veya hematit hemen çökelir Oksidasyon so¬nunda pirolüzit, psilomelan, manganit, küprit, tenorit gibi ok¬sitler benzer reaksiyonlarla oluşur

3 b – Asit ortamda sülfat çözeltilerinin oluşumu :

Fe2 (SO4) 3 + Fe S2  3 Fe SO4 + 2 S (kükürt)

îki değerli demir sülfat sabit değildir, çökelmez, diğer reaksiyonlara girer Piritçe zengin yörelerde kırmızımsı, sarı renkli, yağlı görünümlü sular wwwfrmsinsinet/ bu sülfat eriyiklerini taşır

Kükürt ya tek başına çökelir veya S02 , H2SO4 gibi gazlar haline dönüşür

Diğer taraftan üç değerli demir sülfat diğer sülfürleri et¬kileyerek çeşitli sülfatların oluşmasına yol açar H herhangi bir unsur ise :

4 Fe2 (SO4) 3 + MS + 4 H20 MSO4 + 8 FeS04 + 4H2S0lt

Bu sülfatlar farklı çözülebiliri? k derecelerine sahiptir

4- Sülfatların taşınması :

Sülfatlar çözülebilirlik derecelerine göre az veya çok uzağa: taşınırlar :

Zn SO4 kolay çözülür

Mn SO4

Ni SO4

Co SO4

Fe SO4

Cu SO4

Ag2 SO4

Pb SO4 az çözülür

Böylece sülfatlardan hemen hemen sadece anglezit (Pb çökelti hpT^nde oksidasyon zorunda kalır

5- Sülfatlı çözeltilerden itibaren çökelme :

Şu olaylara bağlı olarak gerçekleşir ve genellikle sementasyon zonunu oluşturur

a) Çözeltiler ile katı maddeler arasındaki reaksiyonlar :

Asit ortamlarda, örneğin; Silikatlı kayaçların bulunduğu yerlerde çözelti hali devam eder Buna karşılık bazik ortamlarda, örneğin karbonatlı kayaçların veya minerallerin bulunduğu yerler¬de çökeltiler oluşur

MSO4 + RS MS + RSO4

Smitsonit ( Zn CO3 ), serüzit ( Pb CO3 ), malakit ( Cu CO3Cu (OH)2 ), azürit ( 2 Cu C03Cu (OH)2 ), siderit

( Fe CO3 ), rodokrozit ( Mn CO3 ) gibi mineraller böyle oluşur

Ca SOit ise suyla birleşerek jips ‘i oluşturur

Sülfat çözeltileri katı haldeki sülfürler ile de reaksiyona girebilir M ve R herhangi değişik 2 unsur ise :

MSO4 + R S  M S + RSO4

Ancak bu metal değişimi kalkofillik sırasına göre gerçek leşme olanağına sahiptir Kalkofillik sırası şöyledir :

Ag+, Cu+, Hg+2, Cu+2, Pb+2, Cd+2, Mo, Bi+3, Ni+2, Co+2, Zn+2, W, Fe+2,

Bu sıra unsurların kükürt ‘e olan bağlılık sırasını gösterir Ag+ çok bağlı, Mn+2 ise az bağlıdır, örneğin Ag+ ve Cu+2 unsurla¬rının kükürt ‘e bağlılığı Fe+2 unsuruna göre daha fazla olduğundan:

Ag 2 SO4 + FeS Ag 2 S + Fe SO4

Cu SO4 + Fe S  Cu S + Fe SO4

reaksiyonları gerçekleşir Kovellin (CuS) , kalkozin (Cu2S) , ar-jantit (Ag2S) gibi mineraller böyle oluşur Buna karşılık demirin kalkofillik derecesi gümüş ve bakıra oranla daha düşük olduğundan :

Fe SO4 + Ag 2 S

Fe SO4 + Cu S  reaksiyonları gerçekleşmez

Sülfatlar bazı hallerde, önceden oluşmuş oksitlerle reaksi¬yona girerek nabit metalleri oluşturur, örneğin nabit bakırın oluşumu şöyledir: Fe SO4 + Cu2 O + H2 SO4  2 Cu + Fe2 (SO4) + H2O

b) Kuru çöl iklimlerinde çözeltilerin wwwfrmsinsinet/ yoğunlaşması ve bu¬harlaşması :

Kalkanit (Cu SO4 5 H2O) , brokantit (Cu SO4 (HO)6)

c) Çözeltilerin diğer çözelti veya gazlarla yaptığı reaksiyonlar

d) Bir kısım bileşiklerin hidrolizi

e) Pıhtılaşmar jel haline geçme

f) Bir jel tarafından emilme

OKSİDASYON ve SEMENTASYON KUŞAĞINDA BAZI METAL ve MİNERALLERİN DAVRANIŞI

Ayrışmaz Mineraller : Ayrışmayan veya çok az ayrışan mineraller altın, platin, kassiterit, kromit, rutil gibi nabit mineraller ve oksitlerdir Bununla birlikte altının davranışı bazı hallerde ayrıcalık gösterir Altın doğada birincil olarak genellikle 3 şekildeA) Altın Tellrür olarak:bulunur

Altın Tellrür olarak: Tellüryum’un kolayca çözülüp taşınmasıyla altın serbest kalır

Kuvars damarlarında nabit altın olarak : Altın serbest durumdadır

Sülfürlerin bileşiminde gözle görülmeyen altın olarak: Sülfür minerallerinin ayrışmasıyla altın serbest kalırBütün bu durumlarda, eğer ortamda serbst Klor var ise; Altın klorür çözeltisi halinde taşınıraltın klorür çözeltisi iki değerli demir sülfat, sülfür ve diğer nabit minerallere rastlandığında nabit altın olarak çökelir Böylece altının zenginleşmesi genellikle oksidasyon kuşağının alt kısmına tekabül eder

Ayrışır Mineraller : Bu başlık altında bazı unsurların en çok rastlanan birincil ve ayrışma mineralleri ayrı ayrı verilecektir Birincil mineraller genellikle wwwfrmsinsinet/ hipojendir Ancak bazı hallerde tortullaşmaya bağlı yani süperjen olabilirler Ayrışma mineralleri ise daima süperjendir

a) Cu Mineralleri

Birincil Mineraller

Kalkopirit : Cu Fe S2

Bornit : Cu5 Fe S4

Kübanit : Cu Fe2 S3

Vallariit : Cu2 Fe4 S7

Tetraedrit : Cu3 Sb S3

Burnonit : Cu Pb SbS3

Tennantit : Cu3 As S3

Enarjit : Cu3 As S4

Ayrışan mineraller

Malakit : Cu CO3 Cu (OH)2

Azurit : 2Cu CO3 Cu (OH)2

Kovellin : CuS

Kalkozin : Cu2S

Küprit : Cu2O

Tenorit : CuO

Nabit Bakır : Cu

Kalkantit : CuSO4 5 H2O

Brokantit : Cu4SO4 (OH)6

Krizokol : Cu SiO3 2H2O

Dioptaz Aşirit : Cu6 (Si6O18 ) 6H2O

Kalkopirit ve bornit bazı hallerde ayrışma mineralleri olarak da bulunabilir Kovellin ve kalkozin daima sementasyom kuşağında bulunur Bakır , çinkodan daha az fakat kurşundan daha hareketli bir unsurdur Birincil yatakta bakır mineralleri var ise, oksidasyon kuşağında az veya çok bakır izine rastlanır Diğer taraftan yan kayaç veya gang karbonatlı ise bakır karbonatlar hemen yerinde oluşur Derindeki sementasyon kuşağında bir zenginleşme gerçekleşmez

b) Kurşun Mineralleri

Birincil Mineraller

Galen : PbS

Bulanjerit : PbSb4S11

Zinkenit : PbSb2S4

Burnonit : CuPbSbS3

Jamesonit : Pb4FeSb6S14

Ayrışma Mineralleri

Anglezit : PbSO4

Serüzit : PbCO3

Piromorfit : Pb5 (PO4AsO4)3 Cl

Vanadinit : Pb5 (VO4)3 Cl

Vülfenit : PbMoO4

Krokoit : Pb CrO4

Plombojarosit : PbFe6(SO4) 4(OH)12

Kurşun, bakır ve çinko’dan daha az yarışma minerali de bulunur Genellikle ilk önce hareketlidir Birincil minerali varsa oksidasyon kuşağında mutlaka kurşunun anglezit, sonra serüzit oluşur

c) Çinko Mineralleri

Birincil Mineraller

Çinkoblend = Sfalerit:Zn S (kübik)

Vürtzit : Zn S (hegzogonal)

Ayrışma mineralleri

Simitsonit : ZnCO3

Kalamin = Hemimorfit: Zn4 Si2 O7 (OH)2 H2O

Hidrozinsit : ZnO

Villemit : Zn2SiO4

Çinko, kurşun ve bakırdan daha hareketlidir Dolayısı ile birincil çinko mineralleri bulunsabile, oksidasyon kuşağında hiç izine wwwfrmsinsinet/ rastlanmayabilir Ancak; karbonatlı yankayaçların veya gang minerallerinin bulunması halinde, yerinde çinko karbonatlar oluşur

d) Demirli Mineraller

Birincil mineraller

Pirit : FeS2

Markasit : FeS2

Lölenjit : FeAs2

Mispikel : FeAsS

Kalkopirit : FeCuS2

Siderit : FeCO3

Ankerit : Ca (Mg,Fe)(CO3)2

Şamozit : Fe4Al (AlSi3O10) (OH)6 nH2O

Glokoni : K1,5 (Fe+3, Fe+2,Mg,Al)4-6 (Si,Al)8 O20 (OH)4

Ayrışma Mineralleri

Gümmit : UO3 nH2O + ……

Autunit : Ca (UO2)2 (PO4)2 10-12H2O

Kalkolit =Torbernit: Cu (UO2)2 (PO4)2 8-12H2O

Tüyamünit : Ca (UO2)2 (VO4)2 8H2O

Karnotit : K2 (UO2)2 (VO4)2 3H2O

Uranotil :CaO (UO2)2(SiO2)26H2O

Koffinit : USiO4

Bilhassa uranyum ayrışma mineralleri çok bol çeşitlidir Bunlardan bir çoğu tortullaşmaya bağlı, yani birincil olarak da bulunabilir Uraninit ayrışma mineralleri olarakta bulunabilir

e) Diğer Ayrışma Mineralleri

Cevher ve gang mineralleri ile yankayaçlarda bulunabilecek silisyum, kalseduvan (SiO2) ve opal (SiO2 nH2O) gibi mineraller verir Kuvars ayrışmaz

Kalsiyum oksidasyon zonunda jips’in(CaSO42H2O ve bazı durumlarda ikincil olarak teşşekül eden kalsit’in (CaCO3) bileşimine girer

Sülfürlerin bileşimindeki kükürt kısmen nabit kükürt olarak (S) oksidasyon zonunda kalır

Antimonit oksidasyon kuşağında sarı, kahverengi antimuan da aynı ürünleri verir

Orpiment, realgar gibi arsenik sülfürler güç ayrışırlar Bunlar ve sülfoarseniyürlerdeki arsenik, siyah arsenik oksitlere dönüşebilir

Gümüş, nabit gümüş (Ag) ve arjantit (Ag2S) şeklinde ayrışma mineralleri oluşturur

Zinober genellikle ayrışmaz, ender olarak metazinober (HgS), nabit civa (Hg) verebilir

Molibdenit genellikle ayrışmaz, ender olarak povellit (CaMoO4) verir

Nikelli mineraller bazı hallerde annaberjit (Ni3(AsO4)28H2O) ve garnierit (Ni4(Si4O10)(OH) 4H2O) verir

Kobaltlı mineraller eritrit (CO3 (AsO4)2 8H2O) verir

3- Süperjen Zonlanma

Oksidasyon ve sementasyon olaylarına bağlı olarak gelişen süperjen zonlanmada düşey kesitte yukarıdan aşağıya doğru genel¬likle şu bileşiklere rastlarız ;

Oksitler

Oksidasyon Kuşağı

Karbonatlar

Sülfatlar

Nabit Mineraller

Süperjen Sülfürler Sementasyon Kuşağı

Karbonatların pozisyonu yan kayacın veya gang mineralleri¬nin cinsine göre değişir

OKSİDASYON VE SEMENTASYON ZONU YATAKLARINA ÖRNEKLER

Hemen hemen bütün yataklar da kökenleri ne olursa olsun oksi¬dasyon ve sementasyon zonlarına az veya çok rastlanmaktadır Se¬mentasyon zonları öncelikle işletilmektedir Bazı çok düşük tönörlü yataklarda ancak sementasyon zonları ekonomik wwwfrmsinsinet/ olabilmektedir Doğu Karadeniz’de eski tarihlerde işletilmiş yüzlerce küçük maden ocağı genellikle bu yüzeysel zenginleşme zonlarında açılmış, bi¬rincil cevhere rastlandığında terkedilmiştir

1- Porfirik Bakır Yatakları :

Bu yataklar aslında, ileride de değineceğimiz gibi graniti ve sübvolkanik kayaçlara bağlı olarak teşekkül etmiş intraplütonik yataklardır Yataklanma şekli saçınım veya stokverk biçimin¬dedir Kalkopirit ve pirit halindeki birincil cevherleşme daima çok düşük tenörlüdür Bu yataklarınekonomik hale gelmesi ancak yüzeysel ayrışma olayları ile gerçekleşmiştir Bu yataklarınekonomik hale gelmesi ancak yüzeysel ayrışma olayları ile gerçekleşmiştir Zenginleşme semen¬tasyon zonunda kalkozin ile belirlenmektedir Dünyadaki başlıca örnekleri şunlardır :

Copper Cities (ABD)

Chuquicamata (Şili)

Kerman – Sarçeşme (İran)

2- Ergani Bakır Yatağı (Elâzığ) :

Aslında ofiolitik volkanizmaya bağlı olarak gelişmiş bu yata¬ğın en zengin kısmı olan sementasyon zonu öncelikle ve tamamiyle iş¬letilmiştir Bu zonun minerallerini bornit, kalkozin ve kovellin teşkil etmekteydi

3- Zamantı Çinko Yatakları (Develi, Kayseri) :

Permo-Karbonifer veya Permo-Triyas yaşlı kireçtaşları içinde hidrotermal olarak bulunan çinko ve kurşun cevherleşmelerinden iti¬baren yüzeysel ayrışma ile oksidasyon ve sementasyon zonu mineral¬leri teşekkül etmiştir Bu şekilde meydana gelen minerallerden özel-likle smitsonit kireçtaşlarının karstik boşluklarını doldurarak önemli yataklar oluşturmuştur Türkiye’de Toros’lar boyunca rastla¬nan bu tür cevherleşmeler için “karbonatlı cevher” veya oksitli cev¬her” deyimi kullanılmaktadır

KIRINTI YATAKLARI

TANIM :

Yoğun, sert ve ayrışmaz nitelikteki minerallerin serbest kalması ve birikmesiyle oluşmuş yataklardır

GENEL ÖZELLİKLER :

Kırıntı yataklarının evriminde iki büyük dönem söz konusu¬dur Birincisi ayrışmaz veya ayrışması güç minerallerin, içinde bulundukları kayaçlardan serbest kalmasıdır Bu genellikle normal yüzeysel ayrışma olaylarının bir sonucu olarak gelişir, ikincisi ise serbest kalan minerallerin su veya atmosfer etkisiyle taşına¬rak birikimidir Ancak bu ikinci dönem gerçekleşmeden de bazı hal¬lerde kırıntı yatakları oluşabilir Böylece taşınmanın olup olma-masına ve taşınma cinsine göre kırıntı yataklarının şu çeşitleri ayırt edilir

a) Elüvyal yataklar

b) Alüvyal yataklar

- Rüzgar plaserleri

- Akarsu plaserleri

- Deniz plaserleri

Çok ender olarak buzul plaserleride oluşabilir Bütün bu ya¬taklar katman veya mercekler şeklinde yataklanmışlardır Cevher mineralleri yatak içinde saçınım halinde bulunur

Kırıntı yatakları başlıca şu mineraller için ekonomik bir değer taşır :

Nabit Altın : Au

Nabit Platin : Pt

Paladyumlu Platin : ( Pt, Pd )

Osmiyum – İrridyum: ( Os, Ir )

Elmas : C

Kassiterit : SnO2

Bu minerallerin dışında kırıntılı yataklarının ekonomik öneme sahip diğer mineralleri şunlardır:

Rutil : TiO2

Anataz :TiO2

İlmenit : FeTiO3

Hematit : Fe2O3

Manyetit : Fe3O4

Korendon : Al2O3 (yakut, safir)

Spinel : MgAl2O4

Kromit : (Mg, Fe) (Cr,Al,Fe)2O4

Apatit : Ca5 (PO4)3F veya Ca5 (PO4)3Cl

Monazit : (Ce, La,……)

Ksenotim : YPO4

Volframit : (Mn,Fe)WO4

Sfen : CaTi (SiO4) O4

Zirkon : Zr SiO4

Topaz : Al2 SiO4 (OH,F)2

Beril : Be3 Al2 Si6 O18 (zümrüt, akuamarin)

Opal : SiO2 nH2O

Turmalin : (Na, Ca) (Mg,Al)6 (B3 Al3 Si6 (O,OH)30)

Gröna : ( Mg, Fe, Mn, Ca)3 (Al, Fe, Cr)2 (SiO4)3

Görüldüğü gibi bu minerallerin nabit, oksit, fosfat, volframat, silikat bileşimindedirsülfürler ve sülfotuzlar bulunmaz Kırıntı yataklarında ayrıca kuvars, kalseduan, feldispat, piroksen, amfibol, olivin, epidot, kalsit, vb gibi birçok çeşitli minerale rastlanır Bu minerallerden kuvars ve feldispat endüstriyel hammadde olarak büyük bir ekonomik değer taşır

Kırıntı yataklarını oluşturan mineraller değişik ortamlardan itibaren türeyebilirler;

Olağan kayaçlardan

Başka tipteki maden yataklarından veya zuhurlardan

Daha eski alivyon veya elüvyonlardan

Akarsu plaserleri içinde gelişen bazı kimyasal olaylar kırıntı minerallerin çözülmesini sağlayabilir Bazı plaserlerde altının zenginleşmesi ve iri taneler ( pepit ) halinde bulunması böyle açıklanır Avustralya’da Ballarat plaserinde bulunan 64’lık altın tanesi bu şekilde büyümüştür