Zaire Cumhûriyeti

Zaire Cumhûriyeti


DEVLETİN ADI: Zaire Cumhûriyeti


BAŞŞEHRİ: Kinshasa


NÜFUSU: 41150000


YÜZÖLÇÜMÜ: 2345409 km2


RESMİ DİLİ: Fransızca


DİNİ: Hıristiyanlık, İslâmiyet, Putperestlik


PARA BİRİMİ: Zaire




Güney Afrika'da bağımsız bir devlet Zaire, batıda Kongo, kuzeyde Orta Afrika Cumhûriyeti ve Sudan, doğuda Uganda, Rwanda, Burundi ve Tanzanya, güneyde Angola ve Zambiya ile çevrili olup, 13° güney ve 5° kuzey enlemleri ile 12° ve 32° doğu boylamları arasında yer alır

Târihi

Bugünkü Zaireliler muhtemelen Nijerya'nın güneydoğu kısmından göç eden Bantu kabilesinden meydana gelmektedir Bunların çoğu MS 800 yıllarında Kongo havzasına geldiler Bantulular ülkenin asıl yerlileri olan Pigmeler'i (Çok kısa boylu Orta Afrika Zencileri) ülkenin ulaşılması güç olan yerlerine sürdüler
On üçüncü ve on dokuzuncu yüzyıllar arasında tropikal orman kuşağının güneyinde birçok büyük devletler ortaya çıktı Bunların en meşhuru Kongo Krallığıydı Atlantik kıyısındaki bu krallığı ilk ziyâret eden Avrupalılar, 1482'de Portekizli denizciler oldu


Sonraki yıllarda diğer Avrupalılar da Kongo kıyılarına gemiler gönderdi Burada kurulan önemli devletler bugünkü Zaire'nin güneyinde, Angola ve Zambiya'da hüküm süren Bakuba, Luba ve Lunda krallıkları, kuzeydeki Savana kuşağındaki Azande ve Mangbetu devletleriydi

On beşinci ve on dokuzuncu asırlarda Avrupalılar Orta Afrika içlerine pek giremediler Kıyıda kalmakla iktifa ederek, iç kesimden yerli tüccarlar vâsıtasıyla gelen mal akışını yönlendirdiler Bunlar sâdece mal almakla kalmayıp, köle de satın aldılar Köle ticâreti 19 yüzyılın ilk yarısında zirveye ulaştı Her yıl aşağı yukarı 150000 köle, büyük çoğunluğu Amerika'ya gönderilmek üzere gemilere yüklendi

Avrupalılar, 19 yüzyıl yarısında Orta Afrika'da sistematik olarak keşfe başladılar Belçika Kralı İkinci Leopold, Henry Stanley'i anlaşmalar yapması için bugünkü Zaire topraklarına gönderdi Stanley, Afrikalı şeflerle kralın kefil olduğu bir teşkilât nâmına anlaşmalar imzâladı 1884-1885 Berlin Konferansında ülke Leopold'un hükümranlığına ve mülkiyetine verildi Ülkenin adı Serbest Kongo Devleti oldu Leopold'un hükümet görevlileri Müslüman tüccarları ülkenin doğu kısmından çıkardı Bunlara çok acımasız ve insânî olmayan davranışları ve faaliyetleri, milletlerarası bir skandala sebebiyet verdi Leopold, Kongo bölgesinin kontrolünü Belçika'ya teslim etmek zorunda kaldı ve böylece sömürge dönemi başlamış oldu

Sömürge devrinde ülkede büyük şehirler kuruldu ve modern ulaşım imkânları getirildi Fakat bütün bunlar sömürge iktidarının ihtiyaçlarına cevap verebilmek içindi Ancak birçok sebepten dolayı pek az Belçikalı devamlı olarak toprak sâhibi olabildi Dolayısıyla arâzinin ekseriyeti Afrikalıların elinde kaldı 1950 yıllarının ortasına doğru yerli halk yönetime katılmayı arzulayarak siyâsî partiler kurmaya başladılar Belçikalılar ekonomik kontrolü ellerinde tutacaklarından emin olduklarından siyâsî iktidarı Kongolulara vermeye râzı oldular 30 Haziran 1960'ta Demokratik Kongo Cumhûriyeti kuruldu
Bağımsızlığı müteakiben başlayan yaygın şiddet eylemleri Avrupalıların ülkeyi terk etmesine sebep oldu BM Güvenlik Konseyi 9 Ağustos 1960'ta Belçika'nın birliklerini geri çekmesini istedi ve bir grup BM askeri gönderdi Başbakanlıktan azledilen Lumumba iktidarı tekrar ele geçirmek için mücâdeleye girişti, fakat 1961'de öldürüldü

Son BM kuvvetleri 30 Haziran 1964'te Kongo'yu terk etti ve Moise Tshombe başkan oldu 7 Eylül 1964'te solcu isyancılar Stanleyville'de Halk Cumhûriyeti kurdular Tshombe yabancı paralı askerler tuttu ve Kongo ordusunu yeniden kurmaya çalıştı Solcular, 1964 yılı Kasım ve Aralık aylarında çok sayıda beyaz rehine aldılar ve binlerce Kongolu'yu öldürdüler ABD yolcu uçaklarından Belçikalı paraşütçü askerler indirildi 1965 yılı Temmuz ayı sonuna doğru solcu isyancılar tesirlerini kaybettiler

1965'te General Joseph D Mobutu başkan oldu Sonra ismini Mobutu Sese Seka'ya çevirdi 27 Ekim 1971'de ülkenin ismi Zaire Cumhûriyeti olarak değiştirildi 1972'de halkın Hıristiyan isimleri yerine Afrikalı isimler kullanması istendi ve Avrupalıların koyduğu coğrafî isimler Afrikalı isimlerle değiştirildi
1977 ve 1978'de Angola'daki Katangalı sürgünler Katanga'yı (Shaba) istilâ etti Bunlar açıkça Sovyetler ve Küba tarafından desteklendi İstilâ hareketleri Fransız ve Belçikalı birlikler yardımıyla geri püskürtüldü Fakat savaşlar çok can ve mal kaybına sebep oldu Günümüzde Mobutu Sese Seko devlet başkanlığını sürdürmektedir Ülkede zaman zaman iç karışıklıklar olmaktadır

Fizikî Yapı

Zaire'nin büyük bölümü Kongoe (Zaire) nehir havzasında bulunur Ülkenin kuzey orta kısmı alçak yaylalarla kaplıdır Bu arâzi batıdan dağlık taraçalarla kuşatılmıştır Güneyde ve güneybatıda ovalara karışıp birleşen yaylalarla çevrilidir Kuzeybatıda geniş otlaklar bulunur Ülke sınırlarının küçük bir parçası Atlas Okyanusuna bakar En yüksek dağlar Kongo-Uganda sınırında, Great Rift Valley olarak bilinen kuzey-güney hattı boyunca bulunur Aynı zamanda burada ülkenin en büyük gölleri vardır (Albert, Edward, Kivu ve Tanganika gölleri) Bölgedeki iki büyük dağ silsilesi, Ruwenzari ve Virunga sıradağlarıdır Ülkenin en yüksek noktası olan Margherika Dağı 5119 m yüksekliğindedir Virunga Dağlarında hâlâ bâzıları faal olan sekiz büyük volkan bulunmaktadır Ülkenin en büyük nehri olan Zaferi (Kongo) istikrarlı bir su seviyesine sâhiptir ve 2736 km'si bütün yıl boyunca ulaşıma elverişlidir Toplam uzunluğu 4348 km'dir


İklim






Zaire'de sıcaklık devamlı olarak yüksektir Bununla berâber yağış, yüksekliğe bağlı olarak büyük ölçüde değişir Bütün ülkedeki ortalama yıllık sıcaklık 27°C'ye yakındır Zaire ekvator tarafından ikiye bölünür Ekvator boyunca bütün yıl yağışlı geçer ve yıllık yağış ortalaması 1500 mm civârındadır Ekvatorun kuzeyinde yağış esas îtibâriyle mayıs-ekim döneminde düşer ve yılda ortalama 1500-2000 mm arasında değişir Ekvatorun güneyinde yağış en çok eylül ve mayıs ayları arasında olur ve yılda ortalama 1000 mm civârındadır

Tabiî Kaynakları

Kuzey orta kısımda yer alan geniş yaylalar tropikal cengellerle (sık ağaçlıklı ormanlar) kaplıdır Güneyde ve güneydoğuda savanalar, kuzeybatıda otlaklar bulunur Ülkenin önemli vahşi hayvanları goril, şempanze fil, aslan, zürafa, leopar, antilop, sırtlan ve gergedandır Kobalt, bakır, kadmiyum, altın, gümüş, kalay, germanyum, çinko, demir, manganez, uranyum ve radyum ülkenin başlıca yeraltı zenginliklerini teşkil eder Dünyâ kobalt rezervlerinin % 60'ı Zaire'dedir

Nüfus ve Sosyal Hayat

41150000 nüfûsa sâhip olan Zaire'de halkın % 30'u şehirlerde, geri kalanı köylerde yaşar Nüfus dağılımı düzensizdir Nüfus yoğunluğu Zaire-Kasai-Sankuru nehir sisteminin güneyinde ve ülkenin doğu sınırı boyunca yüksek olup, yaklaşık 14'tür En büyük yerleşim merkezleri 3800000 nüfuslu başşehir Kinşasa ve 739082 nüfuslu Lubumbashi'dir




Nüfûsun % 80'ine yakınını Bantu kabîleleri meydana getirir Sudan ve Nil yöresi insanları ülkenin kuzey ve doğu kenarlarında bulunur Ayrı bir etnik grup olarak ülkede cüce Pigmeler mevcuttur Bantu kabileleri dışındaki kabileler yaklaşık 200 çeşittir

Zairelilerin çoğu Bantu dillerini konuşur % 10 civârında Sudan dillerini konuşanlar mevcuttur Resmî dil olan Fransızca, tahsilli Zairelilerin hepsi tarafından kullanılır




Halkın % 70'i Hıristiyan, % 10'u Müslüman, kalanı Putperesttir
Eğitim Hıristiyan misyonerlerin kontrolü altındadır İlkokula giden çocukların üçte ikisi Katoliklerin idâre ettiği okullara, % 25'i Protestanların yönettiği okullara devam eder Yüksek tahsil yapan öğrencilerin sayısı 10000 civârındadır Bunların % 60'ı ülkenin üç üniversitesine kayıtlıdır Kinshasa Lovanium Üniversitesi Katolik, Lumumbahsi Devlet Üniversitesi ve Serbest Kongo Üniversitesi Protestanların kontrolü altındadır Erkeklerin % 40'ı, kadınların % 15'i okuma yazma bilmektedir

Siyasi Hayat






Zaire tek partili sistemle yönetilen bir cumhûriyettir Ülkenin tek partisi, Başkan Mobutu'nun kurduğu Mouvement Populaire de la Révolution'dir (MPR) MPR'nin icrâ komitesi ile hükümet 1972'de birleştirilerek Millî İcrâ Konseyi meydana getirilmiştir Yasama organı Millet Meclisidir Zaire, 9 idârî bölgeye ayrılmıştır Ülke, Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği teşkilâtlarına üyedir

Ekonomi

Zaire ekonomisinin belkemiğini mâdencilik teşkil eder Mâdenler ülke ihrâcâtının % 85'ini meydana getirir
Çalışan nüfûsun % 75'i tarımla uğraşmaktadır Ülkede yetiştirilen belli başlı bitkiler kahve, pamuk, pirinç, şekerkamışı, muz, büyük hindistancevizi, manyok, hintkirazı (monyo), çay, kakao ve hurmadır Doğudaki yaylalarda sığır yetiştirilmektedir Balıkçılık, avlanma, keçi ve kümes hayvancılığı iyi durumdadır




Zaire gelişmekte olan ülkelerden biridir Ülkede tekstil sabun, kundura, yapı malzemeleri, sigara, boya, vernik, otomobil ve bisiklet malzemeleri ve plastik fabrikaları mevcuttur






Zaire'nin ticâret dengesi eskidenberi iyi durumdadır Ülke ihrâcâtı bakır, kobalt, manganez, elmas, kereste, sebze yağları, kauçuk, hurma ve kahveye dayanır Ana ithal malları makinalar, ulaşım malzemeleri, petrol ve kimyâ ürünleri, giyecek ve içeceklerdir Zaire'den en çok alışveriş yapan ülke Belçika'dır
Zaire 5000 km'lik demiryolu ve 16000 km'lik su yoluna sâhiptir Bu yollar ihrâcâta yönelik ekonominin ihtiyaçlarına cevap verecek durumdadır Zaire 145000 km'lik karayolu ağına sâhiptir Bağımsızlığı tâkip eden yıllarda ülkedeki kargaşa karayolu ağında ciddî tahriplere sebep olmuştur Kinshasa ve Lubumbashi arasındaki yolun asfaltlanması projesi pek az gelişme göstermiştir Uçak en yaygın yolcu taşıma vâsıtasıdır Ülkede târifeli seferler yapılan 24 havaalanı vardır

Orta Afrika'da yer alan Zaire Cumhuriyeti ekvatorun iki yanında uzanır Yüzölçümü ve nüfus bakımından, Afrika'nın üçüncü büyük ülkesidir Doğu sınırındaki Büyük Rift Vadisi'nin çatlaklarında derin göller oluşmuştur Güneydoğusunda Shaba Yaylası bulunur Ülkeyi geniş bir kavisle baştan başa geçen Atlas Okyanusu'na Kongo Irmağı, Shaba Yaylası'nı aşarak ulaşır Ülkenin büyük bölümünü yağmur ormanları kaplar {bak Yağmur Ormanlari) Öteki bölgeler geniş çayırlar ve çalılıklarla örtülüdür Bu çayırlar doğudaki yüksek yamaçlarda yerlerini, Alp tipi sık bitki örtüsüne bırakır

Zaire'de yaşayan yabanıl hayvanlar arasında şempanze, goril, okapi, kısa boylu fil ve beyaz gergedan sayılabilir Zaire'de daha çok Bantu dilleri konuşan insanlar yaşar, ama ormanlık bölgelerde Pigmeler de barınmaktadır Nüfusu 34138000'dir (1990) Başlıca kentleri, Kongo Irmağı'nın Atlas Okyanusu ile birleştiği bölgede yer alan Boma, Banana ve Matadi liman kentleridir Kongo Irmağı' nın yukarı bölümündeki Stanley Gölü (bugün Malebo Gölü) kıyısında başkent Kinşasa yer alır Irmak üzerinde, yaklaşık 1600 km içeride ise Kisangani kenti bulunur Ülkenin güneyindeki Lumumbashi kenti bölgenin merkezidir Doğudaki önemli kent ise Bukavu'dur

Zaire topraklarının yüzde 3'ünden azında tarım yapılabilmektedir Ülkede yaşam düzeyi oldukça düşüktür Halkın büyük çoğunluğu yalnızca kendi yiyecek gereksinimini karşılayacak kadar ürün yetiştirir Ülkenin başlıca ürünleri mısır, pirinç, sebze, şeker palmiye yağı ve tohumu, kahve, pamuk ile kauçuktur

ZAİRE'YE İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Zaire Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 2345095 km2

NÜFUS (1992): 41151000

BAŞKENT: Kinşasa

BAŞLICA KENTLER (1991): Kinşasa (3804000), Lu-bumbashi (739082), Mbuji-Mayi (613027), Kisanga-ni (373397), Kananga (371862)

DOĞAL YAPI: Doğu sınırı boyunca Büyük Rift Vadisi uzanır Kongo Irmağı ülkeyi baştan başa geçerek güneydoğuda Shaba Yaylası'ndan denize ulaşır

ÖNEMLİ ÜRÜNLER: Bakır, sanayi elması, çinko, palmiye ürünleri, kahve, çay, kakao, kauçuk, pamuk

Bakır, kalay, altın, çinko, demir, radyum, uranyum, kobalt ve elmas Shaba'dan çıkarılan mineraller arasındadır Taşımacılığın büyük bölümü suyoluyla yapılır Irmakların ivintıÜ akarak teknelerin seyretmesine engel olduğu bölgelerde demiryolları vardır Shaba, Angola ve Zambia'ya demiryoluyla bağlanır Matadi ve Kinşasa arasında iki petrol boru-hattı uzanır

Tarih

1877'de Sir Henry Morton Stanley'nin Kongo Irmağı boyunca yaptığı yolculuk, Belçika Kralı II Leopold'un ırmak havzasıyla yakından ilgilenmesiyle sonuçlandı Bölgede yaşayan kabilelerin dağınık olması nedeniyle, Leopold'un gönderdiği temsilciler bölgede denetimi kolayca ele geçirdiler Kabilelerle bir dizi antlaşma yapılarak sağlanan birlik, 1885'te Kongo Bağımsız Devleti adıyla ayrı bir devlet oldu Leopold kendini bu devletin başkanı olarak kabul ettirdi Leopold yönetiminde Siyahlar bölgedeki maden ocaklarında ve plantasyonlarda zorla çalıştırıldı Ülkenin Siyah nüfusu büyük oranda azaldı 1908'de Belçika hükümeti bu sözde bağımsız devleti Belçika Kongosu adıyla sömürgeleştirerek Belçika'ya resmen bağladı Kongo adı, Kongo Irmağı'nm Stanley Golü ile deniz arasındaki bölümünde yaşayan bir kabilenin adından alınmıştır

Yerli şeflerin denetimini elinde tutan Belçika yönetimi, burada yaşayan insanları bağımsızlığa hazırlama konusunda hiçbir şey yapmadı Siyahlar'ın bütünüyle yönetim dışında tutulduğu sömürge döneminde bağımsızlık için bir dizi ayaklanma girişimi oldu Siyahlar'ın giderek artan gücü karşısında, Belçika hükümeti 1960'ta Kongo'nun bağımsızlığını ilan etmek zorunda kaldı Ordu içinde başlayan bir isyan hareketini Katanga'da (bugünkü Shaba) bağımsız bir devlet kuıma girişimi izledi Bu girişim Birleşmiş Milletler Barış Gücü askerlerince 1964'te bastırıldı Bu dönemin önemli kişileri, Katanga'nm ayrılıkçı önderi Moise Tshombe, ülkenin ilk başbakanı Patrice Lumumba ve ilk devlet başkanı Jo-seph Kasavubu'ydu

Lumumba 1961'de, ayrılıkçıların çıkardığı ayaklanma sırasında öldürüldü Paralı askerlerce desteklenen Albay Sese Seko Mobutu ordusuyla, başta ülkenin kuzeydoğu ve doğusundaki Kwilu bölgesindekiler olmak üzere, sık görülen ayaklanma hareketlerini bastırdı 1965'te Mobutu askeri bir darbe ile yönetimi ele geçirdi Mobutu' nun başkanlığında kalıcı bir hükümet kuruldu ve Katanga'daki ayaklanma bastırıldı Ülke ekonomisi büyük ölçüde, dünya bakır talebinin canlılığı nedeniyle gelişti 1971'de ülkenin adı Zaire olarak değiştirildi Komşusu Angola'nın, 1975-76'daki Angola İç Sava-şı'nda yenilen tarafı destekleyen Zaire'ye saldırmasıyla, Shaba bölgesinde ayrılıkçı ayaklanma yeniden başladı (1977) ve ancak Fransa'nın yardımıyla bastırılabildi

Uzun yıllar baskıcı bir yönetim sürdüren Mobutu Sese Seko ülkenin ağırlaşan ekonomik sorunlarını çözemediği gibi, muhalefetin demokratikleşme yönündeki çağrılarına da direnmişti Ama Nisan 1990'da beklenmeyen bir açıklama yaparak 1991'de çok partili demokrasiye geçileceğini bildirdi Ardından Lunda Bululu'yu başbakanlığa atadı ve demokrasiye geçiş programını yürütmekle görevlendirdi Mayısta Lubumbashi'de çok sayıda öğrencinin güvenlik güçlerince öldürülmesi, Mobutu rejimine yönelik uluslararası baskının artmasına yol açtı Muhalefet de Mobutu'nun devlet başkanlığından çekilmesini ve seçimlerin demokratik bir temelde yapılmasını sağlayacak bir geçici hükümet kurulmasını istemeye başladı

İktidarını çeşitli manevralarla sürdürmeye çalışan Mobutu, Şubat 1991'de Zaireli sürgünler için af ilan etti ve kapalı olan Lubumbashi Üniversitesi'ni açtı Ama bu ödünlerle yatışmayan muhalefet daha da güçlendi Mobutu'nun öngördüğü anayasa konferansı Ağustos 1992'de toplandıysa da bir sonuca varamadan çalışmalarına ara verdi Bunun üzerine Mobutu geniş bir halk desteğine dayanan muhaliflerden Etienne Tshisekedi'yi başbakanlığa getirmek zorunda kaldı Ülkenin ağır sorunlarını çözmeye yönelik girişimlerinde Mobutu'yla sürekli anlaşmazlığa düşen Tshisekedi'nin iki ay sonra başbakanlıktan alınması ülke çapında şiddetli protestolara yol açtı

Mobutu muhalefeti bölmek amacıyla Karl-I-Bond'u başbakanlığa atadı Güvenlik güçlerinin baskıcı tutumuna karşın, muhalefetin dayatmasıyla anayasa konferansı Nisan 1992'de yeniden toplandı Kendisini en yüksek organ ilan eden konferansın anayasa taslağı ve seçim takvimiyle ilgili çalışmaları yılın sonlarında tamamlandı Bu arada yeniden başbakanlığa getirilen Tshi-sekedi'yle uyum içinde çalışacağına söz vererek konumunu koruyan Mobutu, bir süre sonra orduyu arkasına alarak yeni iktidar organıyla çatışmaya girdi

Kinsaşa'daki askeri birliklerin 1993 ilkbaharında başlattığı isyan sırasında aralarında Fransız büyükelçisinin de bulunduğu yüzlerce kişi öldürüldü ABD, Fransa ve Belçika hemen Mobutu'dan yetkilerini Tshisekedi hükümetine devretmesini istediler Ama Mobutu buna karşı çıkarak uzlaşmaz tutumunu sürdürdü
ZAİRE IRMAĞI bak Kongo Irmağı