Uganda Cumhûriyeti

DEVLETİN ADI: Uganda Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Kampala

NÜFUSU: 17200000

YÜZÖLÇÜMÜ: 241040 km2

RESMİ DİLİ: İngilizce

DİNİ: Hıristiyan, Müslüman, Putperest

PARA BİRİMİ: Şilin




Doğu Afrika'da yer alan bir devlet Kuzeyde Sudan, batıda Zaire, güneyde Rwanda ve Tanzanya, doğuda Kenya ile komşu olan Uganda, 4° 13' kuzey ve 1° 23' güney enlemleriyle 29° 35' ve 35° 02' doğu boylamları arasında bulunur


Târihi


Bugünkü Ugandalılar, iki grup hâlinde ülkeye göç edenlerin soyundan gelmektedirler: İlk grup olarak, 15 asır civârında güneye doğru gelenler ülkenin bugünkü Bantu halklarını meydana getirdiler, daha sonra Nil yöresinden ve Sudan'dan gelen ikinci grup kuzeydeki ve doğudaki kabileleri kurdular Uganda'da Bunyoro, Ankole, Buganda ve Toro gibi kralıklar kuruldu On altıncı ve 17 yüzyıllarda en kuvvetli devlet Bunyoro Krallığı idi On sekizinci asırda Buganda bölgede hâkim olmak için Bunyoro'ya karşı giriştiği mücâdelede üstünlüğü ele geçirdi 1840 yıllarında Arap tüccarlar ülkeye gelerek, bir kısım Ugandalıların Müslüman olmalarına sebep oldular 1884-85 BerlinKonferansında Avrupa'nın sömürgeci devletleri Afrika'yı paylaşma plânı üzerinde anlaştılar 1880 sonlarında İngiltere veAlmanya aralarında anlaşma yaparak Doğu Afrika'yı paylaştılar Kenya ve Uganda İngiltere'ye, Tanganika Almanya'ya kaldı





1894'ten îtibâren Uganda İngiltere'nin himâyesi altına girdi
Uganda 9 Ekim 1962'de bağımsız oldu Devlet Başkanlığına otuz altıncı Uganda Kralı İkinci Mutesa geçti Bilâhare darbeyle başkan olan Dr Milton Obote zamânında çok az bir Yahûdî azınlığı, 90000 İngiliz ve İngilizlerin Hindistan'dan getirdiği 50000 Hindu, Uganda'nın bütün askerî, kültürel ve ekonomik imkânlarını ele geçirdiler 1971'de Uganda Ordusu Dr Milton Obote'yi devirerek, orduda çok sevilen İdi Amin'i devlet başkanlığına getirdiler





İdi Amin Yahûdîleri, İngiliz ve Hinduları ülkeden çıkardı (Bkz İdi Amin) Bunun zamânında Müslümanlığa geçenler hızla çoğaldı Bu durum bâzı güçleri aşırı derecede tedirgin etti İdi Amin'i öldürmek için 26 suikast düzenlendi Bunlar neticesiz kalınca Hıristiyan Tanzanyalılar Uganda'yı işgal etti Sürgünden dönerek siyâsî oyunlarla 1980 Aralık ayında Cumhurbaşkanı olan Hıristiyan Dr Milton Obote 100000'e yakın Müslümanı çocuk, ihtiyar, kadın demeden katletti 1985'te bir darbeyle yönetimi ele geçiren Basilio Olara Okello, kısa bir süre sonra Yoweri Museveni idâresi altındaki Ulusal Direniş Hareketi tarafından devrildi Cumhurbaşkanlığı görevini alan museveni, darbeden sonraki üç yıl içinde Muhalif gerilla gruplarını etkisiz hâle getirerek, iktidarını sağlamlaştırdı 1980'den sonra ilk genel seçimler 1989'da yapıldı ve seçimleri Ulusal Direniş Konseyi kazandı Ülke sosyal ve ekonomik kargaşa içindedir (1994-Şubat)


Fizikî Yapı





Uganda'nın büyük bir bölümü yayla hâlindedir Kuzeyde ve kuzey-batıda arâzinin deniz seviyesinden yüksekliği 600 ilâ 900 metredir Victoria Gölü bölgesindeyse 1000 ilâ 1500 metre arasında değişir Yayla üzerinde birçok dağlar yükselmekte olup, bunlar ülkenin doğu ve batı sınırlarına hâkimdirler Yüksekliği 4800 metreyi aşan Ruwenzori Dağları Zaire sınırı tarafından ikiye bölünür 4321 metre yüksekliğindeki VolkanikElgon Dağı, Kenya sınırı boyunca uzanır 4504 metre yüksekliğindeki volkanik Virunga Sıradağı, Zaire ve Rwanda ile paylaşılır


Uganda yüzölçümünün yaklaşık olarak % 16'sı (42439 km2) su ile kaplıdır Ülkenin başlıca gölleri, Victoria, Albert, Edward, Kyoga ve George gölleridir Victoria Gölü, Nil Nehrinin ana kaynağını teşkil eder


İklim


Uganda ekvator üzerinde olmasına rağmen, ülkenin yüksek rakımı sebebiyle iklim ılımandır Ülkenin hiçbir yerinde aşırı sıcaklık görülmez Güneyde yıllık sıcaklık ortalamaları 13°C ile 23°C arasında, kuzeyde ise 18°C ile 30°C arasında değişir Uganda'nın büyük bölümü yılda en az 1000 mm'lik yağış alır Uganda'da erozyon, kuraklıktan daha önemli bir mesele durumundadır


Tabiî Kaynaklar







Uganda'da çok değişik tipte bitkilere rastlanır En yaygın bitki türü ülkenin bütün kuzeyini kaplayan seyrek ağaçlı savanadır Diğer farklı bitki türleri Victoria Gölü ve Albert Gölünün doğusu civârındaki eski ormanlardan kalan ağaçlar, doğudaki Karamoja bölgesindeki kurak bozkırlar, güney ve güneybatıdaki açık otluk savanalar, dağlık bölgelerin ormanları ve bunların yüksek kısımlarındaki kırlardır Uganda'da çok değişik cinste vahşî hayvanlara rastlamak mümkündür Şempanze, goril, fil, ceylan, aslan, su aygırı, yaban sığırı ve zebra ülkenin belli başlı vahşî hayvanlarıdır Ülkenin önemli yeraltı zenginlikleri bakır ve kobalttır


Nüfus ve Sosyal Hayat







Uganda nüfûsu 17200000 olup, bunun ancak çok küçük bir yüzdesi (% 8,1) şehirlerde yaşar Nüfûsun büyük bölümüVictoria Gölü civârında, doğuda Algon Dağı ve Rwanda sınırı yakınında toplanmıştır Kilometrekareye düşen kişi sayısı 59'dur Ülkenin tek büyük şehri 773500 nüfuslu başşehir Kampala'dır
Uganda halkının % 98'i Afrika asıllıdır Az sayıda Güney Asyalı, Arap ve Avrupalı vardır Afrikalılar kullandıkları dillere göre 4 ana etnik gruba ayrılırlar: Bantu dilleri, Nil yöresi dilleri, Nil-Hami dilleri ve Sudan dilleri Bantu, nüfûsun % 65'ini teşkil etmekte olup, Uganda'nın güneybatı yarısının tamâmını işgâl eder Belli başlı Bantu grupları Ganda, Nicole, Toro, Nyoro, Soga, Gisu ve Kiga'dır Nil yöresi halkları Uganda'nın kuzey iç kesiminde bulunur Lango, Acholi ve Alur grupları bunların başlıcalarını teşkil ederler Nil-Hami halkları kuzeydoğu Uganda'da mevcut olup, bunlardan Iteso ve Karamojong büyük ana grupları meydana getirirler Sudanlı gruplar Uganda'nın kuzeybatı köşesinde yaşarlar Bu grupların en büyüğü Lugbara'dır









Uganda'da çok sayıda değişik kabile dilleri konuşulur Mükemmel olmamakla birlikte aynı dil âilesindeki kabileler birbirleriyle anlaşabilmektedirler Dört ana grup arasındaki anlaşma umumiyetle resmî dil olan İngilizce vasıtasıyla sağlanmaktadır


Uganda halkının % 62'si Hıristiyan, % 6'sı Müslüman kalanı putperesttir İlkokul çağındaki çocukların yaklaşık olarak yarısı okula devam etmekte olup, halkın % 25'i okuma-yazma bilmektedir Ülkede bir üniversite, yüksek öğretmen okulları, bir teknik yüksek okul ve yüksek ticâret okulu mevcuttur


Siyâsî Hayat


Uganda, Cumhûriyetle idâre edilen bir ülke olup, 10 eyâlet ve 34 kazâya ayrılmıştır Yapılan askerî darbeler yüzünden 1967 târihli Anayasa askıya alınmıştır Ülke Birleşmiş Milletlere,Afrika Birliği Teşkilâtına ve İngiliz Milletler Topluluğuna üyedir


Ekonomi


Uganda ekonomisi tarıma dayanır Yetiştirilen belli başlı yiyecek bitkileri muz, manyok, süpürgedarısı, mısır, yerfıstığı, susam ve fasulyedir Ana ticâret bitkileri ülke ihracatının % 80'ini teşkil eden kahve ve pamuktur Ayrıca çay ve tütün de ihrâcât maksadıyla yetiştirilir





Uganda'da hayvancılık gelişmekte olup, ülkenin kuzeydoğusunda ve güneybatısında sığır, keçi ve koyun yetiştirilmektedir Ülkenin büyük göllerinde ve baraj göllerinde balıkçılık ileri durumdadır
Gıdâ, çimento, yapı malzemeleri ve tekstil ülkenin gelişmiş sanâyileridir Turizm giderek gelişme kaydetmektedir


Uganda karayollarının uzunluğu yaklaşık 28332 km olup, bunun 2240 km'si asfalttır Kampala ile Kenya'nın Mombasa şehri arasında işleyen demiryolu batıda Kasese'ye ve Kenya sınırındaki Tororo'dan Albert Nil'i yakınındaki Pakwach'a uzatılmıştır Kompala'nın yakınlarında Entebbe'de milletlerarası havaalanı vardır

Afrika'nın doğusunda, ekvator üzerinde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir Komşuları kuzeyde Sudan, doğuda Kenya, batıda Zaire, güneyde Ruanda ve Tanzanya'dır

Tropik iklimli bir ülke olan Uganda'nın doğal yapısı büyük bir çeşitlilik gösterir Ülke topraklarının büyük bölümünü oluşturan yüksek yayla güneyde küçük, yüzeyleri yuvarlak-laşmış tepelere dönüşür Göl ve dağ yakınlarında boylan 3 metreyi aşan aksazlar yetişir Ülkenin geri kalan bölümlerinde geniş ormanlar uzanır Bu ormanların bazılarında maun ve demirağacı gibi değerli kerestelik ağaçlar yetişir Ruwenzori Sıradağlarının yamaçlarında boylan 6 metreyi aşan dev kanar-yaotlan ve lobelyalar görülür Alçak yamaçlarda şempanze, gereza adı verilen maymun türleri ve yaban domuzu çok yaygındır Ülkenin batısındaki açıklık alanlarda fil, manda, aslan, pars ve değişik antilop türleri yaşar Kuzeybatıdaki Kabarega Ulusal Parkı'nda gergedanlar vardır Uganda'daki göllerde ve Nil Irmağı'nda suaygın ve timsahlar yaşar Nil Irmağı'nda bulunan en büyük balık nillevre-ğidir

Halk ve Ekonomi

Uganda'da nüfusun en büyük bölümünü Ban-tu dilleri konuşan Afrikalılar oluşturur Ülkede ayrıca başka Afrikalı topluluklar da yaşar

UGANDA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Uganda Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Geçici bir yasama meclisi bulunan askeri yönetim

YÜZÖLÇÜMÜ: 241040 km2

NÜFUS (1992): 17194000

BAŞKENT: Kampala

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1991): Kampala (773000), Cinca (61000), Mbale (54000)

DOĞAL YAPI: Uganda dik yamaçlı geniş vadilerle bölünmüş büyük bir yayladan oluşur Victoria Gölü' nün yarıya yakınıülke sınırları içindedir Uganda'nın en yüksek noktası 5119 metre yüksekliğindeki Marg-herita Doruğu'dur Ülkede yer yer tropik ormanların yer aldığı büyük çayırlar bulunur

BAŞLICA ÜRÜNLER: Kahve, pamuk, mısır, şeker, çay, tütün, canlı hayvan; volfram, bakır

EĞİTİM: Zorunlu değildir

Yaygın olarak konuşulan diller İngilizce ve Svahili dilidir Nüfusun çoğunluğu Hıristiyan olmakla birlikte Afrika'ya özgü ilkel dinler ve Müslümanlık da yaygındır
Halkın önemli bir bölümü tarımla uğraşır ve kendi tüketimi için darı, tatlıpatates, mısır ve pişirilerek yenen bir muz türü yetiştirir Ekim dikim, çapalama ve hasat işlerinin çoğunu geleneksel olarak kadınlar yapar Çiftçiler satmak amacıyla da bazı ürünler yetiştirir Uganda'nın dışarıya sattığı başlıca ürünler pamuk ve kahvedir Bunlardan başka şeker, tütün ve çay da yetiştirilir Gürgen, meşe, karaağaç gibi sert odunlu ağaçların üretimi giderek artmaktadır Ayrıca tatlı su balıkçılığı gelişmektedir Bakır madenciliği de ekonomi açısından önemlidir

Owen Çağlayanı Barajı, Nil Irmağı'nın Victoria Gölü'nden akışını düzenler 760 metre uzunluğunda ve 30 metre yüksekliğinde olan baraj, su düzeyini yükselttiği için Nil Irmağı'nın gölden çıkışını sağlayan Ripon Çağlayanı'nı da içermektedir Baraj dokuma üretimi gibi alanlarda çalışan küçük ölçekli sanayi kuruluşlarının gerek duyduğu elektrik enerjisini sağlar Ülkenin doğu sınırındaki Tororo yakınlarında çimento üretilmektedir Uganda'da ulaşım ve taşımacılık büyük ölçüde demiryoluyla ve Victoria Gölü'nde işleyen buharlı gemilerle sağlanır
Uganda'nın başkenti yaklaşık 500 bin nüfuslu bir kent olan Kampala'dır Cinca, Masaka ve Mbale de önemli kentler arasındadır

Tarih

Uganda adı, ülke topraklarında kurulmuş eski bir krallık olan Buganda'dan gelmektedir Avrupa'daki feodal krallıklara benzeyen Buganda Krallığı bölgede güçlü bir merkezi yönetim kurmuştu Krallığın güçlü bir ordusu, Victoria Gölü'nde de 16 binden fazla savaşçıyı taşıyabilecek sayıda kayıktan oluşan bir filosu vardı Kırsal alanlar sıra sıra muz ağaçlarıyla kaplıydı ve iyi yollar vardı 1840'larda Buganda'ya köle ve fildişi ticaretiyle uğraşan Arap tüccarlar girdi 1858'de de Nil Irmağı'nın kaynağını arayan İngiliz kâşif John Hanning Speke ülkenin içlerinde büyük bir göle ulaşarak buraya Kraliçe Victoria'nın adını verdi Daha sonra James Augustus Grant'la ikinci bir sefere çıkan Speke, Victoria Gölü'nün haritasını çıkardı 1862'de ise Nil'in gölden çıkış yerini buldu ve buraya Ripon Çağlayanı adını verdi Bu kâşifleri çok geçmeden Hıristiyan misyonerler izledi

Bu arada Mısır'la işbirliği yapan Bunyoro adlı bir başka krallık Buganda için tehdit oluşturmaya başlamıştı Batı desteğine gerek duyan Buganda Kralı I Mutesa, 1877'de Hıristiyan misyonerlerin ülkede özgürce çalışmasına izin verdi Böylece daha önce ülkeye girmiş olan İslam dininin yanı sıra Hıristiyanlık da yayılma olanağı buldu Bu durum ülkede siyasal ve dinsel çatışmaların baş göstermesine yol açtı Sonuçta ülke 1894'te Uganda adıyla İngiliz koruması altına girdi İngilizler bir yıl geçmeden pamuk ve kahve gibi malların taşınabilmesi için ülkede demiryolu yapımına girişti Victoria Gölü'nün kuzeydoğusundaki Kisumu'ya (bugün Kenya' da) uzanan Uganda Demiryolu'ndan başka, Tororo'dan geçip Cinca'da Nil Irmağı'nı aşarak batıya, neredeyse Zaire sınırına kadar uzanan demiryolları yapıldı Çıkan ayaklanmalara karşın, İngilizler Bunyoro ve öteki krallıkları da korumaları altına aldı

1914'te Uganda'da İngiliz denetimi kesinleşti
II Dünya Savaşı'ndan sonra ülkede bağımsızlık yönünde bir mücadele başladı 1950' lerin sonlannda Uganda'da siyasal partiler ortaya çıktı Mart 1962'de ülkeye tam özerklik verildi; aynı yılın ekim ayında ise Uganda bağımsızlığını kazandı Başbakanlığa gelen Milton Obote eski Buganda Kralı II Mutesa' nın devlet başkanlığına seçilmesini sağladı Ne var ki, ülkedeki etnik grupların başlattığı ayaklanmalar sürüyordu Obote, 1966'da ülkedeki geleneksel krallıkları bütünüyle kaldırarak ve anayasayı askıya alarak devlet başkanlığını üstlendi Mutesa ülke dışına kaçmak zorunda kaldı

Obote yönetiminin tek partiye dayalı devlet yapısı baskıcı uygulamalarıyla ülkede genel bir hoşnutsuzluğa yol açtı Sonunda Ocak 1971'de Tümgeneral İdi Amin bir darbeyle yönetime el koydu 1975'te kendisini mareşal ve ömür boyu devlet başkanı ilan etti Çok geçmeden ülkeyi diktatörlükle yönetmeye başladı İdi Amin'in kanlı eylemleri sonucu ülkede geniş çaplı bir sürgün ve göç hareketi baş gösterdi

Uganda birlikleri 1978'de Milton Obote'nin sığındığı Tanzanya'yı işgal etti Buna karşı koyarak Uganda'ya giren Tanzanya birliklerine İdi Amin karşıtı Ugandalılar da katıldı İdi Amin ülkeden kaçtı ve yeni bir hükümet kuruldu Etnik ayrılıklardan dolayı ömrü kısa süren hükümetlerin ardından, sürgünden dönen Milton Obote Aralık 1980'de cumhurbaşkanlığı görevine seçildi Ne var ki, 1985'te gerçekleştirilen bir askeri darbe ile bir kez daha devrildi Yönetime el koyan Basilio Olara Okello da 1986 başlarında devrildi Cumhurbaşkanlığını üstlenen Yovveri Muse-veni, yönetimini güçlendirmek amacıyla önemli adımlar attı

Yoweri Museveni'nin yönetiminde belirli bir istikrara kavuşan Uganda'da 1989'da yeni bir anayasa hazırlamak üzere bir komisyon atandı ve dokuz yıllık aradan sonra parlamento seçimleri yapıldı Ama seçim sisteminin sağladığı üstünlük iktidarın parlamentoda kolayca çoğunluğu kazanmasına ve görev süresini beş yıl daha uzatmasına olanak verdi Aynı yıl Sudan'dan kaçan binlerce mültecinin Uganda'ya akın etmesiyle ortaya çıkan kıtlık uluslararası yardım kuruluşlarının zamanında gıda göndermesiyle önlendi
Ülkenin kuzey ve doğu kesimlerinde siyasal karışıklıkların sürmesine karşın, 1990'da baskıcı uygulamalar bir ölçüde gevşetildi ve bazı siyasal sürgünlerin dönüşüne izin verildi Muhalefetin çok partili sisteme geçiş yönündeki çağrıları ise pek etkili olamadı Bu arada ekonomiyi libarelleştirme yönünde sınırlı düzenlemeler yapıldı 1991'de yerli ve yabancı yatırımcıları özendirecek yeni bir yatırım yasası çıkarıldı İdi Amin döneminde ülkeden kovulmuş 60 bin kadar Asyalı'nın mülklerini geri almasına olanak verecek bir düzenleme getirildi

Ekonomik sorunlar karşısında 1992'de bir dizi sıkı önlem alındı Güçlü bir muhalefetin bulunduğu kuzey kesiminde uluslararası kuruluşlarca desteklenen bir yeniden inşa programı uygulamaya kondu Ağustos 1992'de Ruanda'yla imzalanan güvenlik antlaşması iki ülke arasında yıllardır süren gerginlikleri ve sınır çatışmalarını sona erdirme fırsatını yarattı Ayrıca Kenya, Tanzanya ve Nijerya'yla ilişkileri düzeltme yönünde adımlar atıldı