Edebiyat'ta Deyişme Ne Demektir

DEYİŞME

Halk edebiyatında âşıkların karşılıklı şiir söylemesi Atışma da denir En az iki âşık kendi kendilerine ya da bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde şiir yarışı yaparlar Birbirlerini denerler, ustalıklarıyla öne çıkmaya çalışırlar Deyişme şu sırayla yapılır:

Merhabalaşma, giriş bölümüdür Âşıklar, birbirlerini ve dinleyicileri “Hoşgeldiniz”, “Sefa geldiniz”, “Merhaba” gibi sözcüklerle rediflerine bağlanan kafiyelerle dörtlükler kurarak selamlar

İkinci bölümde âşıklar kendi ustalarının şiirlerinden örnekler söyler

Tekerleme bölümü denilen üçüncü bölüm asıl deyişme bölümüdür Ev sahibi ya da yaşlı bir kişi düz ya da geniş ayakla deyişmeyi açar Âşıklar konu ve bend sınırlaması olmaksızın verilen oyun üzerinden deyişmeye başlar Âşıklar asıl ustalıklarını ve sanatçılıklarını burada göstermeye çalışır İlk ayak bitince diğer âşık yeni bir ayak açar Deyişme sürdükçe ayaklar darayak halini alır Deyişme karşılıklı soru-yanıt şekline döner Âşıklar böylece birbirlerinin bilgi ve sanatlarını ölçer Bir şekilde karşısındakini söz söylemez haline getiren âşık deyişmeyi kazanır

Söz söyleyememe durumuna “lebdeğmez” denir Deyişmenin sonunda da âşıklar birbirlerini rahatlatmak, gönül almak için karşılıklı koşmalar söyler Birbirlerini överek hoşgörü örneğiyle deyişmeyi bitirirler Örneğin âşık Şenlik ile âşık Feryadî’nin deyişmesi:

Şenlik:

Şöhretin vezir payında

Rütbesiyle şana layık

Oturuşun o duruşun

Hem sultana hana layık

Feryadî:

Sefa geldin gözüm üzre

Olsam mihmana layık

Şeyhülislam, sadrazam

Doğru Al’Osman’a layık

Şenlik:

Seninle oldum taaşşuk

Gözlerime geldi ışık

Duymadım sen kime aşık

Dillerin Kur’an’a layık

Feryadî:

Bu düşkün gönlüm açarsın

Selim Sırat’ı geçersin

Kevser ırmaktan içersin

Olasan cihana layık

Şenlik:

Kul şenliği eder hürmet

Rikabın kıldım ziyaret

Sana nasip olsun cennet

Huriye gılmana layık

Feryadî:

Sefil Feryadî göresen

Meram maksûda eresen

Sancak altında durusan

Habîb-i Rahman’a layık