Prof. Dr. Sinsi
|
Bertolt Brecht Biyografisi
Brecht'in Almanya dışında geçirdiği 1933-47 arasındaki dönem yaratıcılık bakımından çok verimli oldu Bu onun edebiyat yaşamının üçüncü evresidir Şiirlerinin bir bölümü, yeni tiyatro kuramı doğrultusundaki en ünlü beş oyunu, başlıca kuramsal denemeleri hep bu yılların ürünüdür Danimarka'da kaldığı yıllarda yazdığı, daha çok siyasal içerikli şiirleri 'Die Svendborger Gedichte' (1939; Svendborg Şiirleri) adıyla yayımlandı Kısa taşlamalar biçimindeki bu yeni şiirlerinde Brecht, uyumsuz iki durumu ya da imgeyi karşı karşıya getirerek okurda yadırgatıcı bir etki uyandırmak, onu düşündürerek belli bir durumdaki çelişkiyi belirtmek istemişti Bu, onun yalnız şiirde değil, oyunlarında ve düzyazılarında da kullandığı temel yöntemdi 'Schneider von Ulm' (Ulm Terzisi) 'An die Nachgeborenen' (Gelecek Kuşaklara) 'Fragen eines lesenden Arbeiters' (Okuyan Bir İşçinin Soruları) bu tür şiirlerinin en tanınmışlarıdır
O dönemin gelişen toplumsal ve siyasal olayları, Brecht'in oyunlarında da siyasal kaygının ağır basmasına yol açtı Aynı yıllarda yazdığı 'Die Rundköpfe und die Spitzköpfe' (1933; Tak-Tik), 'Furcht und Elend des Dritten Reiches' (1938; Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti), Hitler'in güçlenerek yönetimi ele geçirmesini Amerikan gangster çevrelerine uyarladığı 'Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui' (1941; Arturo Ui'nin Engellenebilir Yükselişi, 1971), hep bu kaygının belirgin olduğu, mesel biçiminde yazılmış oyunlarındandı 1938-39'un iki önemli oyunundan biri, savaşla hesaplaşma amacı taşıyan ve 1920'lerdeki öğretici oyunlarından ayrı düşünülemeyen 'Das Verhör des Lukullus'du (1939; Lukullus'un Mahkum Edilişi) Yapıt daha sonra, Paul Dessau'nun müziği eşliğinde Berlin Operası'nda sahnelendi Aynı dönemin savaş karşıtı ikinci önemli yapıtı ise İsveç'te tamamlanan ve müziğini gene Paul Dessau'nun yaptığı 'Mutter Courage und ihre Kinder'di (1938; Cesaret Ana ve Çocukları, 1967) Otuz Yıl Savaşları'nı konu alan oyunda, savaş alanlarında gezerek ticaret yapan, ekmeğini çıkarmaya çalıştığı savaşa kazanç getirecek bir 'iş' gözüyle bakan Cesaret Ana'nın bu uğurda iki oğlunu kaybetmesi anlatılıyor ve savaştan karlı çıkanların küçük insanlar olmadıkları sergileniyordu Gene 1938'de Danimarka'da yazdığı 'Galileo Galilei' adlı oyununda Brecht, Galilei'yi örnek alarak, bilim adamının, kendisine uygulanan baskılar karşısındaki tutumunu irdelemişti Oyunu, Hitler Almanyası'ndan kaçtıktan sonra Danimarka'da ilk kez kaleme alışı, uranyum atomunun Alman fizikçilerce parçalandığı haberi ile aynı günlere rastlamıştı Bilim adamının tek amacının bütün engellere karşın bilime hizmet olduğunu savunan Brecht, oyunun bu ilk biçimde Galilei'yi bir kahraman olarak göstermişti Amacı, aynı yıllarda Almanya'da uygulanan baskı karşısında yılmayarak yurt içinde ya da dışında, zor koşullar altında çalışmalarını sürdüren sanatçıları destelemekti Oyun 1934'de ABD''e sahnelenmek üzere İngilizceye çevrildi Joseph Losey yönetmenliği yapacak, Charles Loughton da Galilei rolünü oynayacaktı Brecht bunun üzerine oyunu bir kez daha ele aldı 1947''e Hollywood'da sahnelenerek olumlu eleştiriler alan oyunun'Das Leben des Galilei' (Galilie, 1963 / Galile'nin Yaşamı, 1983) adlı bu ikinci biçiminde, o arada atom bombasının Hiroşima'da kullanılmasının doğurduğu korkunç sonuçları yaşamış olan Brecht için artık önemli olan, ne olursa olsun bilime hizmet değil, bilim adamının insanlık karşısında taşıdığı sorumluluktu Buluşlarının egemen güçlerin (Kilisenin) eline geçmesinde bir sakınca görmeyen, onların insanlığın yararına kullanılıp kullanılmadığını düşünmeyen Galilei'yi Brecht bu kez kendi zevkleri ve korkuları uğruna insanlığı satan bir bilim adamı olarak yargılıyordu
Brecht'in sürgün yıllarında ortaya çıkan bir başka önemli oyunu da, genç bir mesel biçiminde olan 'Der gute Mensch von Sezuan'dı (1953; Sezuan'in İyi İnsanı, 1957, 1975) Dünyanın yeterince iyi olup olmadığını araştırmak için yeryüzüne gelen üç Tanrı oyunun sonunda, dünyayı değiştirmek zorunda kalmamak için, bu sefalet ve yoksulluğun ortasında insanoğlunun iyi olamayacağını görmezden geliyorlardı Brecht, içinde yaşanan düzende, hem iyi insan olmanın, hem de insan onuruna yaraşır bir biçimde yaşamanın olanaksızlığını sergiliyordu
Geçmişteki dogmatik öğretici tiyatrosunun yerini, artık oyunun sonunu açık bırakarak izleyiciye belirli sorular yönelten ve onu belirli düşünceler yönünde harekete geçiren bir tiyatro almıştı Bu oyundaki, kişiliğin ikiye bölünmesini Brecht, daha önceki yıllarda yazdığı 'Die sieben Todsünden' (1933; Anna'nın Yedi Ana Günahı) adlı bale oyununda da kullanmış, insanlığı koruyan güçsüz ve yoksul Anna II'nin karşısına, ekonomik açıdan başarılı, ama insan olarak çökmüş Anna I'i koymuştu Brecht'in iki ayrı kişiliğin bölünmesini kullandığı başka bir oyunu da, ilk kez 1940'da Finlandiya'dayken kaleme aldığı, daha sonra 1948'de ABD'de büyük ölçüde değiştirerek yeniden yazdığı 'Herr Puntilla und seinKnecht Matti'ydi (Bay Puntilla ile Uşağı Matii, 1965) Efendi-uşak ilişkisinin işlendiği bu kaba güldürüde, çevresini acımasızca sömüren çiftlik sahibi Bay Puntilla, içki içtiğinde insancıl bir kişiliğe bürünüyordu
Brecht gene ABD yıllarında Lion Feuctwanger'le birlikte yazdığı 'Die Gesichte der Simone Machard' (1943; Simone Machard'ı' Görüleri) adlı oyununda Alman birliklerinin Fransa'ya girmesinden hemen önce, Jeanne d'Arc'ın görevini yüklendiğini düşleyen bir kızın dış düşmanla birlikte, ülkenin çıkarlarını gözetmeyen kendi yurttaşlarına karşı da direnişini anlattı 'Schweik im zweiten Veltkrieg' (1944; Şvayk Hitler'e Karşı, 1982)adlı oyunda ise Schweyk'in daha değişik bir direniş biçimi vardı Bu yapıtta Haşek'in romanından yola çıkan Brecht, eline olanak geçince sabotajlar düzenleyen ya da ordudan kaçan, işine gelince de saflığa vuran, yöneticileri şaşkına çevirip alaya alan aşırı kurnaz bir tip canlandırmıştı
Brecht, epik tiyatro kuramı doğrultusundaki önemli oyunlarından biri olan 'Der Kaukassische Kreidekreis'ı (1948; Kafkas Tebeşir Dairesi, 1963, 1980) ABD'de bulunduğu yıllarda yazdı Oyunda ortaya atılan sorun, toprağın tapulu sahibine mi, yoksa onu en iyi şekilde işleyene mi ait olduğuydu Brecht buna örnek olarak bir çocuğun, kendisini zor zamanlarda terk eden gerçek annesine mi yoksa onu alıp her türlü güçlüğe göğüs gererek büyüten kadına mı ait olması gerektiğini irdeliyor ve ünlü tebeşir dairesi deneyi ile her şeyin onu en iyi değerlendirene verilmesi gerektiğini savunuyordu Oyunda bu deneyi gerçekleştiren Azdak, Brecht'in ölümsüz oyun kahramanlarından biri oldu
DÜZYAZI ÇALIŞMALARI
Brecht'in tiyatro alanında epik öğelerden yararlanmasına karşın, epik türdeki tiyatro dışı yapıtları fazla yankı uyandırmadı Örneğin Beş Paralık Romanı, Üç Kuruşluk Operası'nın başarısına ulaşamadı, 'Die Geschafte des Herrn Julias Caesar' (Bay Jülius Caesar'ın İşleri, 1972) ve 1937'de yazmaya başladığı 'Tui' adlı iki romanı tamamlanmadan kaldı, ancak ölümünden sonra yayımlandı 'Kalendergeschichten' (1949; Takvim Öyküleri) adını taşıyan kısa öyküleri ile 1930-56 arasında yazdığı ve birer aforizma niteliğindeki 'Geschichten vom Herrn Keuner' ise (Bay Keuner'in Öyküleri) daha başarılı oldu
Brecht'in oyunlarını ve kuramsal tiyatro yazılarını içeren ilk toplu yayın olan 15 kitaplık 'Versuche' (Denemeler) 1930'da yayımlanmaya başlamış, bir süre ara verildikten sonra 1957'de tamamlanmıştır 'Gesammelte Werke' (Toplu Yapıtları) ise 1967 ve 1976'da 20 cilt olarak yayımlanmıştır Türkiye'de de tek tek oyun çevirilerinin yanı sıra, şiirlerinden yapılmış seçmeler 'Öğrenmenin Övgüsü' (1966), 'Halkın Ekmeği' (1972, 1985), 'Yarının Büyüklerine Şiirler' (1976), 'Makinaların Türküsü' (1979), 'Karanlık Zamanlar' (1980), 'Aşk Şiirleri' (1983), 'Tiyatro Şiirleri' (1987) gibi adlarla çıkmıştır Düşünce, tiyatro ve edebiyat kuramı konularındaki çeşitli yazıları ise 'Bir Derleme Bir Oyun (1963), 'Epik Tiyatro Üzerine' (1964, 1981), 'İki Mültecinin Konuşmaları' (1975), 'Sosyalist Gerçekçilik ve Toplum' (1976), 'Hurda Alımı ve Sosyalist Açıdan Bir Sanat Kuramı' (1977), 'Sinema Yazıları' (1977), 'Me-Ti: Tarihte Diyalektik' (1977), 'Deneysel Tiyatro' (1981), adları altında Türkçeye çevrilmiştir Türkiye'de Brecht üzerine yayımlanan kitaplar şunlardır: Özdemir Nutku/Türkiye'de Brecht (1976), Walter Benjamin/Brecht'ı Anlamak (1984), Marianne Kesting/Tarihte ve Çağımızda Epik Tiyatro (1985) ve Brecht (1985; Yaşam öyküsü)
Kaynak: Ana Britanica Ansiklopedisi
Bertolt Brecht Biyografisi
|