Araç Tarih Amaç Tanzimat Kitap Özeti

Araç Tarih Amaç Tanzimat kitap özeti

Ahmet Cevdet Paşa Tanzimat döneminin en ünlü şahsiyetlerinden biridir Yazdığı Tarih-i Cevdet de son dönem Osmanlıca metinlerin en önemlilerinden biri olarak kabul edilir Daha sade, daha arı bir edebiyat dilinin ilk ustalık örneklerinden olduğu kadar, 1774 – 1826 arası Osmanlı İmparatorluğu tarihinin standart anlatısı olması da bu değerlendirmede rol oynar Eser üç ana konuyu ele almaktadır:

Ahmet CEVDET

Genel olarak Osmanlı Tarih Yazıcılığı

19 yy Osmanlı Tarihi

Bu üç ana konu ışığında sırasıyla:

1Bölüm: Bir Tarihin Tarihi başlığı altında 12 ciltlik TARİH-İ CEVDET isimli külliyatının kaleme alınışı ve metnin iç yapısı incelenmiştir

2Bölüm: Ahmet Cevdet’in SİYASİ TASVİRLERİ başlığı altında ilmiyenin çöküşü, III Selim’in tahttan indirilişi ve Napolyon

3Bölüm: Tarih-i Cevdet’in yöntemi ve uygulaması başlığı altında Cevdet’in tarih yazıcılık yöntemi, İbn Haldunculuk

4Bölüm: Ahmet Cevdet’in siyasi görüşleri başlığı altında, tarihten çıkarılan dersler ve Tanzimatın bir savunusu konuları işlenmiştir

1 BÖLÜM:

Tarih-i Cevdet oluşumu 30 yıla yayılan bir metindir Tanzimat Döneminin standart bir anlatısını oluşturan 12 ciltlik bu kitap, ilmiyeye yapılan bir eleştiriyle başlar A Cevdet “Ulema-yı Resmiye” dediği, dönemin aydınlarını tasvir eder İlmiye konusu bütün külliyatta yaygın şekilde mevcuttur III Selim’in tahttan indirilişi ve Napolyon Bonapart’ın değerlendirmesi dahil dönemin siyasi olaylarına hakim bir eserdir Eserin genel yapısında tarihi nedensellik konsepti göze çarpar Eserin son cildinde tarihin ibret vermek için yazıldığı felsefesine dayalı fikirler öne sürer Son bölümde ise Osmanlı İmparatorluğu’nda dinin oynadığı rol ve siyasi etkilerden bahseder

Ahmet Cevdet 27 Mart 1823’te Bulgaristan – Lofça’da doğdu Zengin bir ailenin mensubuydu 1850 yılında, 1774-1826 arası Osmanlı Tarihini yazma görevini üstlendiğinde genç bir hukuk ve din adamı, müderristi Reşid Paşa’ya olan bağlılığı neticesinde siyasi görevler de almaya başladı Bunlardan ilki 1849’da gizlice Macar Mülteci Sorununu çözmek üzere Bükreş’e gönderilmesidir 1855 yılında kendisine vakanüvis denilen imparatorluğun resmi tarihçisi unvanı verilmiştir Bu arada Galata Mollası görevini de yapıyordu

1774 Küçük Kaynarca Barış Antlaşmasından, Kafkas Coğrafyasından, Dağıstan tarihinden, Prusya Kralı Friedrich’in ölümünden, 1787 Osmanlı – Rus Savaşlarından ve daha birçok tarihi ve siyasi hadiselerin etkilerini kaleme almıştır Bu arada Osmanlı üst yönetiminin üyesi olarak, Kuleli ayaklanması gibi siyasi olaylardan ziyade devlet hazinesindeki kıtlık ve yetersiz bürokrasi gibi iç meseleler üzerinde duruyordu

Eserin 5 Cildinden itibaren III Selim’in reformları ile birlikte, Tarih-i Cevdet isimli eseri bir “Devlet-i Aliye” tarihinden çıkıp Avrupa merkezli dünya tarihi görünümü kazanır

6 cilt Fransız İhtilali ve etkileri ile başlar ve bu cilt ile beraber Osmanlı Tarihini Avrupa Tarihi ile etkileşimli olarak anlatmaya başlar Ahmet Cevdet bu arada kariyer olarak da Şeyhülislamlık mertebesine aday hale gelmiştir Bir yıllık Bosna görevi ve Anadolu’daki ayaklanmaları bastırmak üzere aldığı Fevkalade Müfettiş görevleri onu bu noktaya getirmiştir Vezirliğe atanır ve kendisine hayat boyu maaş bağlanır Bu arada zamanın ilmiyesine karşı hep eleştirel tutumu devam etmektedir

1869 yılında, adliye nazırı görevindeyken Mecelle Cemiyeti kurulur Cemiyetin amacı medeni kanunu hazırlarken, Fransız Code Civil’i çevirirken tam bir çeviri olarak değil, toplumun sarflarına uygun olarak hazırlamaktı

Tarih-i Cevdet’in son ciltlerinde Rusların Balkan politikası üzerine son derece dengeli yargılar yer alır Rusları birkaç kez sinsi, içten pazarlıklı ve güvenilmez olarak tanımlar ve bir Rus fobisine işaret eder Bu arada Mithat Paşa ile sorunlu ilişkiler yaşayan Ahmet Cevdet 1875’i geri bıraktığında Mithat Paşa’yı devletin iflasıyla küpünü doldurmakla suçlar Sultan Abdülaziz ve Valide Sultan Pertevniyal onun devlet erkanında tek dayanaklarıydı II Abdülhamid’in tahta geçmesiyle, aynı yakınlığı ondan göremeyen Ahmet Cevdet siyasi arenada iyice yalnızlaşır Ancak o Encümen-i Daniş tarafından kendisine verilen tarih yazmacılığı görevini yerine getirmekte ve 12 ciltlik eserini Vaka-i Hayriye (Yeniçerilerin yok edilişi) ile tamamlar

Ahmet Cevdet 27 mayıs 1895 Bebek’teki yalısında hayata gözlerini yumar

“Araç Tarih Amaç Tanzimat” isimli bu kitapta külliyatın iç yapısına dair sayfa karşılaştırmaları ve teknik yapı mevcuttur

2 BÖLÜM:

Kitabın ikinci bölümünde Ahmet Cevdet’in İlmiyenin çöküşüyle alakalı eleştirel yaklaşımı yer almaktadır Eleştirilerinde daha ziyade şahısları hedef alıyor Hatır için yapılan atamalar, makamların liyakatsiz kişilere teslimi, okuma yazma bilmeyen yaltakçıların kadı olarak atanmaları İlmiyenin çöküşünü hazırlayan sebepleri teşkil ediyordu Böylece ulema hakkındaki ilk suçlamasını açığa vuruyordu O da cehalet Ulema-yı Resmiye diye tasvir ettiği aydın kesimi İlmiyenin çöküşünden sorumlu tutar Ayrıca kapalı çevre oluşturan bazı ulema ailesini de kınıyordu Alemdar Mustafa Paşa’nın ölümüyle sonuçlanan ve III Selim’in tahttan indirilişini hazırlayan ayaklanmada, ayaklanmayı ulemanın meşrulaştırdığını anlatır III Selim’in tahttan indirilişini bir felaket örneği olarak ifade eder Kitabında tahttan indiriliş nedenlerini uzunca anlatır III Selim’in başarısızlık nedenleri olarak reform için göndermiş olduğu muhtıraların yetersizliği, kamuoyunun Selim’in musahiplerine duyduğu öfke, lüks hayat, Boğaz’da yapılan ihtişamlı geceler, bu arada Fransızların Mısır’a girmesi olarak ifade eder

Ahmet Cevdet kitabında III Selim’in yumuşak başlılığından bahsederken bir zıt özellik olarak reformcu kişiliğini göz ardı etmez “Tarih-i Cevdet”inde Müslüman hükümdarların karakter tahlilini yapar Ancak Tarih-i Cevdet’te en çok adı geçen kişi Napolyon Bonapart’tır Napolyon’un İstanbul’un dünyanın başkenti özelliğini taşıdığını düşündüğünü iddia eder Napolyon’un Avrupa’yı Batı-Fransız, Doğu-Rus olmak üzere ikiye ayırmak istediğini ve sonra Rusya’yı Avrupa siyasetinden uzaklaştırmayı hedeflediğini yazar Bu arada Napolyon’u da karakter olarak irdeler ve onu başarısızlığa iten sonuca varır Gurur ve kibir

Napolyon’u Osmanlı İmparatorluğu’nu Ruslarla başlayan savaşa sokmakla, Osmanlı-İngiliz dostluğunu bozmakla itham eder

3 BÖLÜM :

“Araç Tarih Amaç Tanzimat” isimli bu eserin 3 Bölümünde tarih yazıcılık yöntemi, kendi tarihçilik ilkeleri hakkındaki yazıları, kaynakları kullanışı yer alır Bu tarihçilik yöntemi ile İbn-i Halduncu olarak bilinir Cevdet, İbn-i Haldun’un Mukaddime’sinin bir kısmını çevirmiştir İbni-i Haldunizm öğretisi kimileri tarafından siyasi bir sistem şeklinde kimileri tarafından da bilimsel akılcılık şeklinde bazıları tarafından da uhrevi ağırlıklı tarih anlayışıdır

4 BÖLÜM :

Kitabın 4 Bölümünde Ahmet Cevdet’in siyasi görüşünü anlattığı tarihten çıkan dersler, nizamın sağlanması, memur ve iktidarların kullanılması, kamuoyu ve pragmatik siyaset gibi konular yer almaktadır

Kitabın son bölümünde pragmatizm ve İslamiyeti karşılaştırır, Tanzimatı irdeler, Tanzimatın bir taklitçilik değil, baskıya karşı gizli bir direnç ve orta yolu arama iradesi olduğunu savunur