Dostoyevski'nin Peşinde

Tsıpkin'in kendinden yüz yıl önce yaşamış bir ustanın izini sürüyo

Rus Edebiyatı'nın gayri resmi yazarı Leonid Tsıpkin belki de devrim sonrası yazılan en önemli romanlardan birinin yaratıcısıdır Baden Baden'de Yaz adlı romanı hem roman sanatına getirdiği yeniliklerle hem de şaşırtıcı bir dil zenginliğiyle Dostoyevski üzerine yazılmış en etkileyici romanlardan birine dönüşür Baden Baden'de Yaz'a yalnızca Dosteyevski üzerine yazılmış gözüyle bakmak şüphesiz taşıdığı değeri alçaltmak olacaktır Tsıpkin yaşamının kuşatılmışlığı, tutkularının gün ışığına çıkamamış kökleriyle birlikte, gizli gizli yürüttüğü bir edebiyat çalışmasının baş konuğu yapmıştır Dostoyevski'yi Kendinden yüz yıl önce yaşamış olan ustanın tüm Rusya'da izini sürerken, aslında Rusya'nın Dostoyevski'nin bir parçası olduğunu anlamıştır
Bohemlerin tatil mekânı
Leonid Tsıpkin (1926-1982) devrim Rusya'sında bir doktor olarak, yalnızca kısıtlı zamanlarında edebiyatla ilgilenmiş, yoğun okumalarının sonucunda az sayıda eser vermiş, yaşamı geçim mücadelesi, ailesi ve edebiyat arasında sıkışıp kalmış bir yazardır Her anlamda bir enkaz olan Rus kültür yaşamına olan uzaklığı onu hem korumuş hem de hak ettiği ünden alıkoymuştur Ama yazar kendi serüvenin bir parçası yaptığı Dostoyevski'yle geçmişin, yaşantının ve zamanın kıyıcı topraklarında didişmeyi kendine görev edinmiştir
Baden Baden'de Yaz, Dostoyevski'nin sürgünden sonra döndüğü Moskova'daki başarısız yaşamının ardından genç karısı Anna Grigoriyevna ile çıktığı Avrupa gezisi üzerine kurulmuştur Ancak romanın çok katmanlı yapısı hem Dostoyevskilerin hem de yazarın kişisel deneyimleriyle birlikte ilerler Anlatıcı, Dostoyevski'nin peşinde onun yaşadığı, hüküm sürdüğü yerleri görmek için trenle yolculuğa çıkmıştır ve elinde Anna'nın Dostoyevski'nin ölümünden çok sonra yayımlanan günlükleri vardır Romanın, Anna'nın günlüğü, Dostoyevski'nin tüm romanlarından sahneler, Tsıpkin'in kendi yaşamından parçalarla birlikte oluştuğunu ve böylece bir nehir roman gibi sonsuzluğa aktığını söylemek yanlış olmaz Yalnızca günlükler, alıntılar ve çeşitli kaynaklar değildir romanı önemli kılan, bizzat Tsıpkin'in çektiği ve Dostoyevski'nin, kahramanlarının oturduğu apartmanların fotoğrafları da romanın tam ortasına gizlenmiştir Böylece gerçekle kurmacanın çoğul birlikteliği romanı sımsıkı sarmaya başlar
Baden Baden, Avrupa'nın ortasında, huzurlu ve sıcak iklimiyle her zaman zenginlerin, soyluların ve lüks düşkünü bohemlerin tatil için geldikleri şirin bir Alman şehridir Dostoyevski ise bu şehri Kumarbaz adlı romanında kullanmış aynı zamanda günlüklerine de almıştır O zamanlar Baden Baden'de olmak, Rusya'da yaşayıp Avrupalı gibi düşünmek anlamına gelir Ancak bu küçültücü bir yargıdır Olayların gerçek yüzünü görememeyi, gereğinden çok abartılı düşüncelere sahip olmayı anlatır
Baden Baden'in temsil ettiği şey zavallı bir Dostoyevski portresi çizmesidir Romanlarındaki aşırı tiplerin, baba katilliğine soyunan oğulların, cinayeti işleyip ruhsal bir rahatlamanın içine giren karakterlerin tümünü kendi sırtında taşıyan bir Dostoyevski'yi açığa çıkarır Burada sürekli kumar oynayıp kazanmanın, her şeye karşı kazanmanın hesaplarını yapar, ama rulet tutkusu yüzünden üç ay gibi kısa bir süre içinde varını yoğunu yitirmiş, defalarca rehincilerin yolunu tutmuş ve bütünüyle nefret ettiği alçak ve ikircikli uşaklar ve tefeciler tarafından aldatılmıştır Bunun yanında Baden Baden bir başka şeyi, hiçbir zaman ait olmadığı ve aslında hep dışlandığı Rus edebiyat çevresini de simgelemektedir Yaşadığı dönemde Turgenyev ve Gonçarov gibi yazarlara verilen değerin yarısı bile ona verilmiş değildir Gerçekte de zenginlik ve ün timsali bu yazarların Dostoyevski'yi aralarına almayışları doğrudur Yeraltından Notlar'ının Hasta Adam'ının arkadaşları tarafından davet edilmediği bir yemeğin ardından çıkardığı rezaletlerin simgesel olarak Baden Baden'de yinelendiğini görürüz Yaşamak için tutunduğu düşleri, yaşamının her zaman tedirginlikle geçen yılları, hesaplaşmalara dayanan ilişkileri onu bir yabancı, Beyaz Geceler'e ait biri yapar Şimdi Dostoyevski hem büyük bir yazar hem de sürekli bilincini yitiren, sara nöbetleri geçiren ve öfke patlamalarıyla sağa sola saldıran nevrotik bir roman kahramanı olarak karşımızdadır

Dostoyevski ve Yahudiler
Dostoyevski'yi bu kadar özümseyen Tsıpkin sonunda o çok sevdiği yazarla kendi hikâyesine döndüğü bir anda, gece yarısı hesaplaşma kararı alır Bütün yüceltici özelliklerine karşın 'Yahudi Düşmanlığı' Dostoyevski'nin aklından atamadığı bir olgudur Yine günlüklerinde uzun uzun bu konuyu tartışmaktan kaçınmaz Gerçi bütün Yahudi sorununu sırtlanamayacağını özellikle belirtse de, yüz yıllarca ezilen Rus Halkı'nın yanında Yahudilerin çektikleri acıların hiçbir şey olmadığını söyler Dahası onların çektikleri saf acı bile değildir, her yerde ezmek ve yok etmek, sömürmek ve içini boşaltmak üzere yaşarlar Tüm romanlarına bulaşan ve iğrenç, aşağılık ve küçük hesap peşinde olan bu insanlar belki de Dostoyevski'nin ona en çok acı çektiren tiplerin başında gelirler Oysa Tsıpkin'in de adını andığı pek çok Rus Yahudi'si yaşamlarını Dostoyevski'nin büyülü dünyasına adamışlar ve enerjilerini bu dünyanın bilinmezliklerini açığa çıkarmak için yaşamışlardır İşte şimdi Tsıpkin'in kendisi de onlardan biri olmuştur ve belki de onu üzen tek şey budur Çünkü samimiyetinden emindir Bir millet olarak bile görülmemek, bir kabile olarak anılmak ona üzüntü verir Devrim sonrası Rusya'da gerçekten de Yahudilerin özellikle Tsıpkin ve ailesinin yaşadıkları buna neden oluyor denebilir Amerika'ya yerleşmek için yaptığı vize talepleri reddedilmiş, kısa süre sonra da işsiz bırakılmıştır Bütün bu talihsizlikler Dostoyevski'nin yaşadıklarıyla koşut gider Sürgünden sonra yaşama dört elle sarılması bir işe yaramamış, yayıncısından aldığı avansların karşılığında eserlerinin telifini yitirme tehlikesiyle karşılaşmıştır Kuşkusuz Tsipkin'in özdeşleşmekten kaçınamadığı bir yaşamdır bu Onun ölümsüz hale gelebilmek için çektiği acıların bir zorunluluk olduğunu düşünüyordur belki ve kendisi de bunlara katlanıyordur
Susan Sontag'ın kitabın önsözünde yer alan açıklayıcı yazısında hiç düşünmeden okuduğu en önemli romanlar arasına alır Baden Baden'de Yaz'ı Saramago'nun dünyasından, Bernhard'ın sonu gelmez cümlelerinden ve Sebald'ın fotoğraflarla desteklenen anlatılarına kadar pek çok yazarın biçemiyle örtüşen dünyasından söz eder Ben bunlara Rusya'yı hiç terk etmemiş bir yazarın görmediği yerler üzerine bu kadar gerçekçi bir biçimde yazabilmesinin ve belki de hiç görmediği tablolar üzerine çıkarsamalarda bulunmasının da mucizevi bir yönü olduğunu eklemek istiyorum Leonid Tsıpkin gerçekten de edebiyatı yolculuklarda, kentlerde, sokaklarda, kahvelerde, evinde ve odasında değil, ruhunun ve istencinin arasında bir yerlerde, o kimsenin bölemediği ve Dostoyevski'ye tutkuyla bağlandığı anlarda yapmıştır
Levinas, Cioran ve Bakhtin gibi kuramcıların yanında Kafka, Tim Parks ve Tsıpkin gibi romancıların neden Dostoyevski'nin yapıtlarının peşinden gittiklerini şimdi daha iyi anlıyoruz İnsancıklar'da aşkı parmak uçlarına saklayabildiği ve insanlık tarihinin en tekinsiz öyküsü olan 'Büyük Engizisyoncu'yu yazabilme gücüne sahip olduğu için