Türkçede Sesler Ünlüler Ve Ünsüzler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Türkçede sesler, ünlüler ve ünsüzler

Ünlüler

Türkçede sesler, ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki ana gruba ayrılır

Ünlülerin Nitelikleri

Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir

Türkçede sekiz ünlü vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü

Ünlüler şu biçimde sınıflandırılır:

A

Çıkış yeri ve dilin durumuna göre:

1

Kalın ünlüler: a, ı, o, u

2

İnce ünlüler: e, i, ö, ü

B

Dudakların durumuna göre:

1

Düz ünlüler: a, e, ı, i

2

Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü

C

Ağzın açıklığına göre:

1

Geniş ünlüler: a, e, o, ö

2

Dar ünlüler: ı, i, u, ü

Uzun Ünlü: Kökeni Türkçe olan kelimelerde uzun ünlü yoktur

Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerde görülür: şair (şa:ir), numune (numu:ne), iman (i:man)

Bu örneklerde iki noktadan önceki harfin gösterdiği ses uzun ünlüdür ve uzun söylenir

Ancak, birçok kelimede uzun ünlü kısalmıştır: beyaz, hiç, rahat, ruh

Bu örneklerdeki koyu harflerle belirtilen sesler, alındıkları dilde uzun oldukları hâlde Türkçede kısa söylenir

Uzun ünlülü kapalı hecelerle biten kelimeler ünlüyle başlayan ek aldıklarında veya yardımcı fiillerle kullanıldıklarında, açık duruma dönüşen hecenin ünlüsündeki uzunluk, ayraç içerisindeki söyleyişte gösterildiği gibi çoğunlukla yeniden ortaya çıkar: esas / esasen (esa:sen); hayat / hayatı (haya:tı); kanun / kanuni (ka:nu:ni); ruh / ruhum (ru:hum); usul / usulü (usu:lü); vicdan / vicdanen (vicda:nen); ahbap olmak (ahba:b olmak), hitap etmek (hita:b etmek)

Bazı örneklerde bu durumda da kısalma görülür: beyaz / beyazı, can / canım, kitap / kitaba, meydan / meydana

Uzun ünlüler, genellikle yazıda gösterilmez: adalet (ada:let), badem (ba:dem), beraber (bera:ber), idare (ida:re), ifade (ifa:de), işaret (işa:ret), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), rica (rica), şair (şa:ir), şive (şi:ve), şube (şu:be), vali (va:li), vefa (vefa)

Ünlemlerde ünlemin şiddetini ve hecenin uzunluğunu ifade etmek üzere iki veya üç ünlü yan yana gelebilir: ooh, aaah

Bu tür örneklerde ünlüler ayrı ayrı değil uzun olarak söylenir

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkçede Sesler Ünlüler Ve Ünsüzler Türkçede sesler, ünlüler ve ünsüzler Ünlüler Türkçede sesler, ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki ana gruba ayrılır Ünlülerin Nitelikleri Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir Türkçede sekiz ünlü vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü Ünlüler şu biçimde sınıflandırılır: A Çıkış yeri ve dilin durumuna göre: 1 Kalın ünlüler: a, ı, o, u 2 İnce ünlüler: e, i, ö, ü B Dudakların durumuna göre: 1 Düz ünlüler: a, e, ı, i 2 Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü C Ağzın açıklığına göre: 1 Geniş ünlüler: a, e, o, ö 2 Dar ünlüler: ı, i, u, ü Uzun Ünlü: Kökeni Türkçe olan kelimelerde uzun ünlü yoktur Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerde görülür: şair (şa:ir), numune (numu:ne), iman (i:man) Bu örneklerde iki noktadan önceki harfin gösterdiği ses uzun ünlüdür ve uzun söylenir Ancak, birçok kelimede uzun ünlü kısalmıştır: beyaz, hiç, rahat, ruh Bu örneklerdeki koyu harflerle belirtilen sesler, alındıkları dilde uzun oldukları hâlde Türkçede kısa söylenir Uzun ünlülü kapalı hecelerle biten kelimeler ünlüyle başlayan ek aldıklarında veya yardımcı fiillerle kullanıldıklarında, açık duruma dönüşen hecenin ünlüsündeki uzunluk, ayraç içerisindeki söyleyişte gösterildiği gibi çoğunlukla yeniden ortaya çıkar: esas / esasen (esa:sen); hayat / hayatı (haya:tı); kanun / kanuni (ka:nu:ni); ruh / ruhum (ru:hum); usul / usulü (usu:lü); vicdan / vicdanen (vicda:nen); ahbap olmak (ahba:b olmak), hitap etmek (hita:b etmek) Bazı örneklerde bu durumda da kısalma görülür: beyaz / beyazı, can / canım, kitap / kitaba, meydan / meydana Uzun ünlüler, genellikle yazıda gösterilmez: adalet (ada:let), badem (ba:dem), beraber (bera:ber), idare (ida:re), ifade (ifa:de), işaret (işa:ret), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), rica (rica), şair (şa:ir), şive (şi:ve), şube (şu:be), vali (va:li), vefa (vefa) Ünlemlerde ünlemin şiddetini ve hecenin uzunluğunu ifade etmek üzere iki veya üç ünlü yan yana gelebilir: ooh, aaah Bu tür örneklerde ünlüler ayrı ayrı değil uzun olarak söylenir