Türkçe'de Yazım Kuralları

Türkçe'de Yazım Kuralları

Yazım Kuralları :

"ile" Sözcüğünün Ek Olarak Yazımı: "ile" sözcüğü kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılırsa şu kurallara dikkat edilir :

A) Ünsüzle biten bir sözcüğe ile getirildiğinde başındaki " i " sesi düşer ve ünlü uyumuna uyar

Örnek : Okulla ev arası yarım saat sürüyor (okul + ile okulla)

Erzurum'a kadar trenle gittim (tren + ile trenle)

B) Ünlüyle biten bir sözcüğe, ile getirildiğinde, başındaki " i " sesi " y " ye dönüşür, yine ünlü uyumuna uyar Örnek : Buraya kendi ayağıyla geldi (ayağı + ile ayağıyla)

Silgiyle kalem istedi benden ( silgi + ile silgiyle)

"ki" nin Yazımı: "ki" eğer bağlaçsa;

A) Genel olarak iki cümleyi bağlama görevi yapar Örnek:

Hava o kadar güzeldi ki kendimi hemen sokağa attım

1 cümle 2 Cümle

Bir de baktım ki ortalıkta kimse kalmamış

1 cümle 2 Cümle

B) Kişi ve işaret zamirlerinden sonra gelen "ki" de bağlaç olup ayrı yazılır Örnek :

Ben ki, Bizler ki, Durum o ki

Kişi zamiri kişi zamiri işaret zamiri

C) Bazı bağlaçlarla birlikte kullanılmasına karşı, kalıplaşmış "ki" ayrı yazılır Örnek :

Öyle ki, yeter ki, kaldı ki

UYARI : "ki", eğer bağlaçsa daima ayrı bir sözcük olarak yazılır Ayrıca kendinden önce gelen sözcüğün ünlülerine uyum gösterip "kı" olmaz

Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılan "ki" ler ise şunlardır :

A) "de" durum ekinden sonra gelip addan sıfat yapan "ki" : Örnek :

ü evdeki hesap, kafamdaki plan, yoldaki insanlar

B) İlgi zamiri olan "ki" : Örnek

ü Seninki, sınıfınki, bizimki

C) Bazı bağlaçlarla kalıplaşan "ki" : Örnek :

ü Oysaki, mademki, halbuki, sanki

D) Zaman bildiren sözcüklerden sonra gelen "ki" : Örnek :

ü Dünkü, akşamki, az önceki

"de,da" Bağlacının Yazımı:

A) Genel olarak "dahi, bile" bağlaçlarıyla aynı anlamdadır Bağlaç olup olmadığını anlamak için cümleden çıkarmayı deneriz Cümleden çıkarıldığında, cümle yapısı bozulmazsa bağlaç olduğunu anlarız ve ayrı bir sözcük olarak yazarız Örnek :

ü Buraya kadar gelip de ona uğramamak olmaz

ü Sen de çok oldun artık!

B) Bu bağlaç kendinden önce gelen sözcüğün ünlülerine kalınlık-incelik yönünden uyar Örnek:

ü Gençliğimizle birlikte umutlarımız da uçup gitti

ü Onu gördüyse de görmezlikten geldi

C) Kendinden önce gelen sözcük, sert ünsüzle bitse bile, bu bağlaç sertleşerek "te,ta" biçiminde yazılamaz Yazılırsa yazım yanlışı ortaya çıkar Örnek :

ü Bu iş küçük te sen gözünde büyütüyorsun (Yanlış)

ü Bu iş küçük de sen gözünde büyütüyorsun (Doğru)

Bağlaç olan "de, da" ile, ad durum eki olan "-de, -da" karıştırılmamalıdır "-de, -da" eğer ad ad durum ekiyse kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı da yapısı da bozulur Örnek :

ü Bir süre sessizce yolda yürüdük

ü Çiçeklerin kökünde bir hastalık var

İki "de, da" üstüste gelirse birincisinin ad durum eki, ikincisinin bağlaç olduğu dikkate alınmalıdır

Örnek : Telefon ettim evde de yokmuş

"mi" Soru Edatının Yazımı:

A) "mi" soru edatı, cümleye soru anlamı katsa da katmasa da kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır : Örnek :

ü O da bizimle gelecek mi?

ü Gördün mü şimdi yaptığını!

ü Konuşmaya başladı mı susmaz

B) "mi" soru edatı, ayrı yazılmasına karşın kendinden önce gelen sözcüğe, kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık yönünden uyum sağlar Örnek :

ü Okudun mu?

ü Güzel mi?

ü Akıllı mı?

C) "mi" soru edatından sonra gelen zaman ve kişi eklentileri soru edatıyla bitişik yazılır Örnek :

ü Onunla sık sık görüşüyor musunuz?

ü Olanları bilir miydi de?

Tarihlerin Yazımı:

A) Gün ve ay adları, yanlarında rakam olmadan yazıldığında, küçük harfle başlar Örnek :

ü Oğlum aralık ayının soğuk bir gününde doğdu

ü Önümüzdeki hafta, salı günü onu görmeye gidelim

B) Belirli bir tarihi gösteren ay ve gün adları her yerde büyük harfle başlar Örnek :

ü 1986'nın Mart ayında başladı göreve

ü Cumhuriyet 29 Ekim 1923 'te ilan edildi

C) Gün ve ay bildiren tarihler şu şekilde yazılabilir : Örnek :

ü 4 Aralık 1996

ü 2121996

ü 4/12/1996

İkilemelerin Yazımı: İkilemeler daima ayrı yazılır ve ikilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına hiçbir noktalama işareti konulmaz Örnek :

ü Soruları düşüne düşüne çözmelisin (Doğru)

ü Yavaş, yavaş yerinden doğruldu (Yanlış)

Pekiştirmelerin Yazımı: Sıfatların başına gelerek onların anlamlarını pekiştirmeye yarayan ön ekler, daima sıfata bitişik yazılır Örnek :

ü Bembeyaz örtü (Doğru)

ü Yapa yalnız adam (Yanlış)

Sayıların Yazımı: Sayıların rakamlarla gösterilmesi ya da yazıyla yazılmasına ilişkin başlıca kurallar şunlardır :

A) Herhangi bir anlatım türünde (roman, öykü, deneme, mektup) kesinlik anlamı önem taşımayan sayılar, yazıyla gösterilir Örnek :

ü Bu kitabı yazalı beş yıl oldu

ü Bahçede dört beş çocuk oynuyordu

B) Kesinlik anlamı önem kazanan konularda, bilimsel yazılarda sayılar rakamla gösterilir

ü Marmaris'te 2000 hektar orman yandı

ü Baktım, termometre 30 dereceyi gösteriyordu

C) Çok sıfırlı sayıların ana sayılardan sonraki basamakları yazı ile gösterilebilir Örnek :

ü 13 milyar, 20 trilyon

UYARI : Çek ve senetlerde sayı basamakları bitişik yazılır

Kısaltmaların Yazımı:

A) Tek heceli sözcükler, ilk harfleri alınarak kısaltılır Kısaltmanın sonuna nokta konur :

ü Sözcük kısaltılmış şekli

Zarf z

Test t

B) Çok heceli sözcükler, genellikle baştan iki ya da üç harf alınarak kısaltılır : örnek :

ü Sözcük kısaltılmış şekli

Cadde cad

Doçent doç

Bölük bl

C) Özel adlar genellikle her sözcüğün ilk harfi alınarak kısaltılır Kısaltmada harfler arasına nokta konmaz : Örnek :

ü Özel Ad Kısaltılmış şekli

Posta Telefon Telgraf PTT

Devlet Malzeme Ofisi DMO

D) Özel adların kısaltmalarına getirilen ekler, kesme işaretiyle ayrılır : Örnek :

ü Doğru Yanlış

TV'de TV'da

DMO'ya DMO'ne

ODTÜ'ye ODTÜ'ne

Bileşik Sözcüklerin Yazımı:

A) Kurallı (özel) bileşik eylemler daima bitişik yazılır : Örnek :

ü Gidedur (mak), bakıver (mek), öleyaz (mak)

B) Yardımcı eylemlerle kurulan bileşik eylemlerde :

ü Birleştirme sırasında ad soylu sözcükte herhangi bir ses düşmesi veya ses türemesi olmuyorsa ayrı yazılır : Örnek : Terk et(mek), pişman ol(mak)

ü Birleştirme sırasında ad soylu sözcükte bir ses düşmesi ya da ses türemesi meydana gelirse bitişik yazılır Örnek : seyir- seyret(mek), kahır- kahrol(mak), his-hisset(mek)

C) İki ya da daha çok sözcükten oluşmuş yerleşim merkezi adları bitişik yazılır : Örnek :

ü Bahçelievler, Sivrihisar, Çanakkale

D) Bir heceli sözcüklerin başına geldiği bileşik sözcükler bitişik yazılır : Örnek :

ü İlkbahar, Akdeniz, Önsöz, İlknur

E) Sıfat ya da ad tamlaması biçiminde oluşmuş ve öylece kalıplaşmış olan bileşik sözcükler bitişik yazılır : Örnek :

ü Sivrisinek, Atakule, Topkapı, Beşevler

Deyimlerin Yazımı: Deyimler kaç sözcükten oluşursa oluşsun, deyimi oluşturan her sözcük ayrı yazılır Örnek :

ü Son günlerde bu şarkıyı diline doladı

ü Bütün gece gözüme uyku girmedi

ü Çok titizdir, her şeyde ince eleyip sık dokur

ü Vurdumduymaz, kabadayı, çıtkırıldım

Ünlüyle Biten Eylemlerin Yazımı: "a" ya da "e" geniş ünlüsüyle biten eylem kök ya da gövdelerine gene bu geniş ünlülerle başlayan herhangi bir ek getirildiğinde bu geniş ünlülerde herhangi bir ses daralması olmaz Örnek :

ü Yanlış Doğru

Gelmiyen gelmeyen

Bilmiyerek bilmeyerek

Anlamıyan anlamayan

Kesme işaretinin Kullanımı:

A) Özel adlara gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır : Örnek :

ü Hikmet'ten, Yardım Sevenler Derneği'ne

B) Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmada kullanılır Örnek :

ü TRT'ye, TMO'nun, ODTÜ'den

C) Sayılardan sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır : Örnek :

ü 1963'ten, 3'ün katları, 5'inci kat

D) Özel adlara gelen ve adlara aile anlamı katan "-ler" çoğul eki, kesme işaretiyle ayrılmaz Özel adlara gelen "ve benzerleri" anlamı katan "-ler" çoğul eki kesme işaretiyle ayrılır :

ü Akşam Ayşeler bize gelecek (aile anlamında)

ü Bu topraklar daha nice Atatürk'ler yetiştirir (ve benzeri anlamında)

E) Özel adlara gelen yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz Örnek :

ü Urfalı, Çince, Türklük

F) Özel adlara gelen yapım eklerinden sonra eklenen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz

ü Adıyamanlılar, Fransızcadan, Atatürkçülerden

Büyük Harflerin Kullanımı:

A) Her cümlenin ilk harfi büyük yazılır Örnek :

ü Ona her konuda yardımcı olduk

ü Ülkemizde yedi bölge vardır

B) Şiirde her dizenin ilk harfi büyük olur : Örnek :

ü Bu şehirden gidiyorum

Gözleri kör olmuş kırlangıçlar gibi

C) Yazı başlıklarının her sözcüğü büyük olur : Örnek :

ü Sıfatların Genel Özellikleri

ü Ziraatte Yeni Buluşlar

D) Belli bir tarihi gösteren ay ve gün adları büyük harfle başlar : Örnek :

ü 17 Mayıs, 1997, Salı

E) Bütün özel adlar büyük harfle başlar Başlıca özel adlar şunlardır:

ü Kişi ad ve soyadları Örnek : Kemal Cantürk

ü Hayvanlara verilen adlar Örnek : Tekir, Karabaş

ü Ulus, din, mezhep, tarikat adları Örnek : Araplar, İslamiyet, Alevilik

ü Ülke adları Örnek : İspanya, Fransa

ü İl,ilçe,kasaba ve köy adları Örnek : Manisa, Ayvalık, Gölcük

ü Bulvar, cadde ve sokak adları Örnek : Atatürk Bulvarı, Çiğdem Mahallesi

ü Kıta, bölge, okyanus, deniz, göl, ırmak, dağ, ova ve orman adları Örnek : Avrupa, Van Gölü

ü Özel bir ada bağlı olarak kullanılan yön adları Örnek : Doğu Karadeniz, İç Anadolu

ü Kurum, kuruluş, dernek, makam ve işyeri adları Örnek : Türk Tarih Kurumu, İş Bankası

ü Yapı, yapıt ve ören adları Örnek : Ankara Kalesi, İnce Minare

ü Kitap, Dergi, Gazete, Yasa adları Örnek : Nokta, Yeni Yüzyıl, Medeni Kanun

ü Bütün dil adları Örnek : İngilizce, Farsça, Almanca

ü Bir özel ada bağlı olarak kullanılan ünvan ve takma adlar Örnek :İnce Memet, Uzun Hasan

ü Tüm gezegen adları Örnek : Merkür, Venüs, Mars

ü Özel adlardan türeyen sözcükler Örnek : Türkçülük, Adıyamanlı, Kemalizm

UYARI : Dünya, Güneş ve Ay sözcükleri, gezegen anlamıyla (coğrafi terim) kullanılırsa büyük harfle, mecaz anlamda kullanılırsa küçük harfle başlar

ü Dünya Güneş'in uydusudur, Ay da Dünya'nın

ü Başımda dünya kadar iş var

ü Pencereden içeri güneş girdi

Yazım Kuralları ve Türkçe’nin Doğru Kullanımı

Bir yazı ile okuyucuya mesajı doğru iletmede kaynağın önemli bir rolü ve sorumluluğu bulunmaktadır Bu yüzden mesajı ileten kişi mesajını yazılı olarak iletirken bir takım yazım kurallarına uyması gereklidir Özellikle öğrencilerin yazı yazarken yaptıkları en önemli hata, noktalama işaretlerine uymamalarıdır

* Yazılarda noktalama işaretleri bazen hiç kullanılmamakta bazen de yerinde kullanılmamaktadır İfadelerin doğru anlaşılması için bu kurallara özenle uyulmalıdır

* Bir bilgisayar programı kullanılarak yazılan yazılarda ise boşluk konusuna dikkat edilmelidir Örneğin,

Noktadan ve virgülden önce boşluk bırakılmamalıdır

Noktadan ve virgülden sonra boşluk bırakılmalıdır Boşluk bırakılması unutulduğunda noktanın öncesinde ve sonrasındaki sözcükler tek bir sözcük olarak algılanmaktadır Bu da yazıların kağıt üzerindeki düzenlemesini olumsuz etkilemektedir

Parantezler açılırken parantez öncesinde boşluk bırakılmalı, açılan parantezle metin arasında boşluk olmamalıdır Parantezler kapatılırken parantez öncesinde boşluk olmamalı, sonrasında ise olmalıdır

* Diğer bir hata türü yazım yanlışlarıdır Sözcükler Türk Dil Kurumu’nun belirlediği kurallar göz önünde bulundurularak yazılmalıdır

* Yaygın olarak yapılan bir başka hata da sözcüklerin yanlış kullanımlarıdır Örneğin “neden olmak”, “yol açmak” ve “sağlamak” gibi sözcükler çok farklı anlamları verebiliyorken aynı anlamda kullanılmaktadırlar

* Ayrıca bazı sözcüklerin Türkçe karşılıkları varken (genelde) farkında olunmadan yabancı karşılığı kullanılmaktadır

Genel Yazım Yanlışları

Yanlış (!) > Doğru (!)

hergün > her gün

heryer > her yer

herşey > her şey

harhangibiri > herhangi biri

herbiri > her biri

birgün > bir gün

birşey > bir şey

bir çok > şey birçok şey

bir kaç > şey birkaç şey

hiç bir > şey hiçbir şey

pekçok > pek çok

pekaz > pek az

arasıra > ara sıra

yanısıra > yanı sıra

peşisıra > peşi sıra

ardısıra > ardı sıra

akşam üstü > akşamüstü

suç üstü > suçüstü

ayak üstü > ayaküstü

terketmek > terk etmek

ayırdetmek > ayırt etmek

farketmek > fark etmek

arzetmek > arz etmek

vaadetmek > vaat etmek

haketmek > hak etmek

muhtacolmak > muhtaç olmak

şehidolmak > şehit olmak

vaz geçmek > vazgeçmek

baş vurma > başvurmak

ön görmek > öngörmek

var saymak > varsaymak

ya hut > yahut

ve ya > veya

yada > ya da

laboratuar > laboratuvar

antreman > antrenman

eşortman > eşofman

orjinal > orijinal

yalnış > yanlış

yanlız > yalnız

kiprik > kirpik

kirbit > kibrit

anbar > ambar

canbaz > cambaz

çenber > çember

makina > makine

meyva > meyve

zatüre > zatürree

matba > matbaa

deynek > değnek

süpriz > sürpriz

poaça > poğaça

kordalye > kurdele

sandoviç > sandviç

eksoz > egzoz

pardesü > pardösü

ayidat > aidat

pilaj > plaj

tazik > tazyik

traş > tıraş

metod > metot

ara söz > arasöz

ara yön > arayön

Türkçe Karşılığı Varken Kullanılan Sözcükler ve Yanlış Kullanımlar

Sözcüğün yanlış kullanımı > Doğrusu (!) > Türkçesi

çok mersi merci beaucoup > Çok teşekkür ederim Teşekkür ederim

detay detail > ayrıntı

fonksiyon function > işlev

fonksiyonel functional > işlevsel

avantaj advantage > üstünlük

kriter criterion > ölçüt

kriterler criteria > ölçütler

test sınavı Huh? > çoktan seçmeli sınav

layt (light) light > hafif

fest fud fast food > hazır yiyecek

hard disk hard disc > sabit disk

imeyıl (e-mail) e-mail e-posta > elmek

meyil (mail) mail e-posta mesajı > ileti

meyil çekmek sending a mail e-posta > mesajı yollamak

maus (mouse) mause > fare

ran etmek (run etmek) running > çalıştırmak

tekrardan Huh? > tekrar veya yeniden

Asıl sorun Türkçeyi doğru konuşabilmekte!

Sözcüğün yanlış kullanımı > Türkçesi

start almak > Başlamak

center > Merkez

relax olmak > Rahatlamak

e-mail > e-posta

komunikasyon > iletişim

cv > özgeçmiş

okey > tamam

trend > Eğilim

spontane > Kendiliğinden

link > Bağlantı

exit > Çıkış

check etmek > Kontrol Etmek

feedback > Geribildirim

full-time > tam gün

koordinasyon > eşgüdüm

absurt > saçma

adapte olmak > uyum sağlamak

laptop > diz üstü bilgisayar

provoke etmek > kışkırtmak

jenerasyon > nesil, kuşak

objektif > tarafsız, nesnel

deklare etmek > bildirmek

star > yıldız

perspektif > bakış açısı

entegre olmak > bütünleşmek

nick name > takma ad

partner > eş

okeylemek > onaylamak

antipatik > sevimsiz, itici

mantalite > anlayış, zihniyet

illegal > yasadışı

timing > zamanlama

catering > yemek hizmeti

departman > bölüm

revize etmek > yenilemek

global > küresel

sempatik > sevimli, cana yakın

security > güvenlik

printer > yazıcı

elimine etmek > elemek

izolasyon > yalıtım

data > veri

prezantasyon > sunum

finish > bitiş, varış

download etmek > indirmek

monoton > tekdüze

konsensus > uzlaşma

full > tam, dolu

emergency > acil

ambiyans > hava, ortam

versiyon > sürüm, uyarlama

ekstra > fazladan

imitasyon > taklit

optimist > iyimser

save etmek > kaydetmek

adisyon > hesap fişi

print out > çıktı

anons etmek > duyurmak

bodyguard > koruma

dokuman > belge

dizayn > tasarım

analiz > çözümleme

online > çevrim-içi

kriter > ölçüt

part-time > yarı zamanlı

pesimist > karamsar

slayt > yansı

empoze etmek > dayatmak

driver > sürücü

bye bye > hoşça kal

HAZIRLAYAN

Dr S Sadi SEFEROĞLU

KATKI SUNAN

Muharrem AYICI