Sindirim Sistemi Hangi Sistemlerle Ortaklaşa Çalışmaktadır

sindirim sistemi hangi sistemlerle ortaklaşa çalışmaktadır



İnsanın sindirim sistemi, ağızla başlayıp anüsle biten sindirim borusu ile sindirim bezlerinden oluşur

Sindirim borusu ağızla başlar Ağzın gerisinde yutak bulunur Sonra yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsaklar ve anüs gelir
Ağızda kesici, parçalayıcı ve öğütücü olarak üç çeşit diş bulunur
Sindirim borusu, taç tabakadan oluşur Dışta bağ dokusu (periton), ortada düz kaslar, en içte epitel (mukoza) bulunur Yemek borusunda periton bulunmaz Düz kas dokusundan oluşan sindirim kanalı istem dışı çalışır Yemek borusu ve bağırsakların peristaltik hareketleri ile besin maddelerinin hareketi sağlanır
Peristaltik harekette önce bir bölüm daha sonra arkasından gelen diğer bölüm kasılır

Sindirim Bezleri

Sindirim bezleri, tükrük bezleri, pankreas, karaciğer ile mide ve İnce bağırsak bezlerinden oluşur

Tükrük Bezleri

Kulak altı, dil altı ve çene altı olarak üç çeşit tükürük bezi vardır Tükrük bezleri, tükrüğü salgılar Tükürükte, su, amilaz (pityalin), mukus, Ca ve Na iyonları bulunur
Tükrük salgısı, sindirime yardımcı olduğu gibi, yutma ve konuşmada da rol oynar

Pankreas

Midenin altında, yaprak biçiminde bir bezdir Pankreas, karma bezdir Dış salgısını bir kanalla oni iki parmak bağırsağına (Duodenuma) salgılar Dış salgısında (pankreas öz suyunda) su ve sindirim enzimleri (tripsinojen, klmotripsinojen, amilaz, lipaz ve nukleazlar) bulunur Bu enzimler pankreastaki acini adacıklarından salgılanır
Pankreas, iç salgı olarak insülin ve glukagon hormonlarını salgılar Bu hormonlar kan şekerinin düzenlenmesinde görev alır

Karaciğer

Midenin sağ üst kısmında bulunan, 1,5 kg kadar ağırlığında olan bir organımızdır Karaciğerlere, hem aorttan karaciğer atardamarı ile hem de bağırsaklardan kapı toplardamarı ile kan gelir Gelen kan milyonlarca hücreden oluşan karaciğere dağılır Karaciğerlere gelen kan, karaciğer üsü0 toplardamarı ile alt ana toplardamarına geçer
Karaciğerin çok önemli görevleri vardır Sindirimle ilgili olarak safrayı salgılar Safra karaciğerin hücrelerinden salgılanır Safra, safra kanaları ile safra kesesinde depolanır Gerektiğinde koledok kanalı ile on iki parmak bağırsağına aktarılır
Safra, safra tuzları (öd tuzları), kolesterol ve safra boyalarından oluşur, Sindirim kanalına geçen safra tuzları kalın bağırsaklardan geri emilir Safra yağ sindiriminde görev alır Ayrıca bağırsakların dezenfekte edilmesini sağlar

Karaciğerin diğer görevleri şunlardır:
1 Safrayı salgılamak
2 Kemikler oluşuncaya kadar alyuvarları oluşturmak
3 Yaşlanmış alyuvarları kupfor hücreleri ile (ak yuvarlarla) yok etmek ve hemoglobinden demiri üretmek
4 Kan şekerini düzenlemek
5 Zararlı (Zehirli) maddeleri etkisiz duruma getirmek
6 Amonyağı üre ve ürik asite dönüştürmek,
7 A, D, K B12 vitaminlerini, Fe, Cu, amino asit, yağ, glikojeni depolamak
8 Provitamin A' dan A vitaminini oluşturmak
9 Pıhtılaşma için gerekli olan protrombin ve fibrinojeni üretmek
10 Pıhtılaşmayı önleyen Heparini üretmek
11 Proteinleri, karbonhidrat ve yağlara dönüştürmek
12 Vücut sıcaklığını düzenlemek
Kimyasal Sindirim
Dışarıdan alınan büyük parçalı besinlerin, ağız, mide ve azda olsa ince bağırsaklarda fiziksel olarak daha küçük parçalara ayrılmasına mekanik sindirim denir Alınan büyük moleküllü besinlerin enzimler yardımıyla daha küçük moleküllere parçalanması olayına ise kimyasal sindirim denir
Yediğimiz besin maddelerinde bulunan su, madensel tuzlar, vitaminler, glikoz, furuktoz, galaktoz, amino asitler, yağ asitleri, alkol gibi kğüçük maddeler sindirime uğramaz
Yağlar, disakkarit, polysakkarit gibi, karbonhidratlar, proteinler, nükleik asitler (DNA ve RNA) kimyasal sindirim ile hücre zarından geçebilecek küçük moleküllere parçalanır Kimyasal sindirim, ağız, mide, ince bağırsaklarda olur

Karbonhidratların Sindirim:
Karbonhidratlardan Nişasta, Glikojen, Maltoz, Sakkaroz, Laktoz enzimler aracılığı ile monosakkaritlere parçalanır

Karbohidrataz
Karbonhidratlar + Su  Monosakkaritler

Karbonhidratların sindiriminde görev alan enzimlerin genel adı Karbohidratazdır
Ağızda:

Nişasta Tükrük Amilazı
Glikojen + Su  Dekstrin + Maltoz
Pityalin

Midede:
Karbonhidrat sindirimi ile ilgili enzim salgılanmaz

İnce Bağırsaklarda:

Onikiparmak bağırsağına salgılanan pankreas öz suyundaki amilaz ile nişasta, glikojen ve dekstrin disakkaritlere (maltoza) parçalanır

Nişasta Amilaz
Glikojen + Su Maltoz
Dekstrin

İnce bağırsak bezlerinden salgılanan maltaz, laktaz, sakkaraz enzimleriyle disakkaritler monosakkaritlere parçalanır
Maltaz
Maltoz + Su 2 Glikoz
Lâktoz
Laktoz + Su Glikoz + Galaktoz
Sakkaraz
Sakkaroz + Su Glikoz + Früktoz
(Sükroz)
Karbonhidratların sindirim ürünü glikoz, früktoz ve galaktozdur

Yağların Sindirim:

Ağız ve midede yağ sindirimi olmaz Yağ sindirimi on iki parmak bağırsağında başlar, ince bağırsaklarda devam eder
Karaciğerin salgısı olan safra tuzları (öd tuzları) yağları, küçük yağ damlacıkları haline getirir Bu durum yağların sindirimini kolaylaştırır
Yağlar, pankreastan salgılanan lipaz enzimi ile,

Lipaz
Yağ + 3 Su Gliserol + 3 Yağ asiti biçiminde sindirime uğrar

Proteinlerin Sindirimi:
Proteinlerin sindirimi, mide ve ince bağırsaklarda proteaz denilen enzimler ile olur
Proteazlar
Protein + Su amino as'ttier

Proteazlar, genellikle inaktif durumda salgılanır Sindirim kanalında aktif duruma geçerler Proteinlerin ağızda sindirimi olmaz Mide bezleri mide özsuyunu salgılar Mide özsuyunda, pepsinojen, HCI, mukus bulunur

Pepsinojen + HCI Pepsin

Pepsin
Protein + Su Pepton (Polypeptit)
S üt çocuklarında Lap enzimi sütte bulunan proteini (kazein) çökeltir (peynirleştirir) Çöken protein pepsin tarafından sindirilir
Onikiparmak bağırsağına pankreas tarafından pankreas özsuyu salgılanır Pankreas özsuyunda proteazlardan tripsinojen ve kimotripsinojen bulunur Etkin olmayan bu enzim!er onikiparmak bağırsağında etkin duruma gelir Tripsinojen onikiparmak bağırsağından salgılanan enterokinaz ile veya tripsin ile, kimotripsinojen de tripsinin etkisiyle aktif enzim durumuna gelir

Enterokinaz
Tripsinojen Tripsin
(Tripsin)

(Tripsin)
Kimotripsinojen Kimotripsin
Bu enzimler protein ve peptonları peptit ve amino asitlere parçalar

Pepton + Su Erapsin amino asitler Peptit
Peptit

Sindirilmemiş peptonlar ile peptitler (Birkaç amino asitten oluşur) ince bağırsak bezlerinden salgılanan erepsin ile amino asitlere parçalanır

Nükleik asitlerin sindirimi;

Pankreastan onikiparmak bağırsağına salgılanan Nükleazlar (DNA az, RNA az) ile nükleotitlere parçalanır

Nukleazlar
Nükleik asitler Nukteotitler
(DNA ve RNA) (DNA az, RNA az)

Nükleotitler de incebağırsak bezlerinden salgılanan fosfatazlar ile parçalanır

Fosfataz
Nukleotitler + Su Nukleositler + Fosfat

Sindirim Ürünlerinin emilmesi:
Sindirim ürünlerini içeren ince bağırsaklardaki süte benzer sıvıya kilüs denir Sindirim ince bağırsaklarda tamamlanır
Sindirilmiş besinlerin kana geçişi, incebağırsaklardaki villüsler (tümürler)den olur ince bağırsaklardaki kilüs içinde su, glikoz, fruktoz, galaktoz, amino asitler, gliserol ve yağ asitleri, nükleotitler, madensel tuzlar, viaminler bulunur, Bu sindirim ürünleri ince bağırsakların içini döşeyen tümürlerden kana geçer Ancak, yağ asitleri, gliserol az miktarda su tümürlerindeki lenf damarları (külis borusu) yoluyla emilir
İnce bağırsaklardaki emilme, osmoz ve aktif taşınma ile olur Su, glikoz, amino asitler, madensel tuzlar ve vitaminler tümürlerdeki kılcal damarlara geçer Toplar damarlarla toplanan bu maddeler kapı toplardamarıyla karaciğere gider
Karaciğerde fazla glikoz, glikojene dönüştürülür Amino asitlerin fazlası glikoz veya yağlara dönüştürülür Gerektiği kadarları kana verilir ve karaciğer üstü toplardamarı ile alt ana toplardamarına geçer
Yağ asitleri ve gliserol tümürlerde yağa dönüştürülür Proteinterle sarııýp (şilomikrolar halinde) lenf damarlarıyla alınır Lenf sistemi yardımıyla dolaşıma katılırlar
Mideden bir miktar su, vitaminler ve ilaçlar emilebilir Kalın bağırsaklardan ise suyun geriye kalanı, bazı vitaminler ve öd tuzları emilir

Sindirim Denetimi ve Hormonlar

Sindirim sisteminin çalışması, sinir sistemi ve hormonlar tarafından düzenlenir
Sindirimde görev alan hormonları görelim

Gastrin
Midenin pilor bölgesinden kana salgılanır Mide bezlerinden mide özsuyunun salgılanmasına neden olur Gastrin salgılanması, mide çeperlerinin, duyu organlarından gelen uyartılarla veya mideye gelen maddelerle uyarılmasıyla olur

Sekretin

On iki parmak bağırsağı çeperlerinin uyarılmasıyla kana salgılanır ve pankreastan pankreas öz suyunun salgılanmasını sağlar

1 ÖRNEK :
İnce bağırsaktaki tümörlerin sayısı ile görevleri arasında ne gibi bir ilişki vardır?

ÇOZÜM :
İnce bağırsaklar sindirilen besinlerin kana geçtiği bölgedir Bu bakımdan emilme yüzeyinin artırılması açısından oluşan tümürler önem taşır

2ÖRNEK
Midenin kendi kendini sindirmesini engelleyen nedir?

ÇÖZÜM:
Ağızda besinin alınması ile birlikte mide bezlerinden öncelikle mukus salgılanır Bu salgı mide iç yüzünü sıvayarak dokunun etkilenmesini önler

KARACİĞERİN GÖREVLERİ

1 Vücut sıcaklığını ayarlar

2 Pankreasın hormonu olan insülinin yardımıyla glikozu glikojen olarak depo eder Gerektiğinde tekrar glikojen glikoza dönüştürülerek kana karışır

3 A, D, K vitaminleri, demir, bakır, aminfasit ve yağları depo eder

4 Kansızlık halinde alyuvar üretir

5 Yaşlı alyuvarları parçalar Parçalanan alyuvarların hemoglobininden safra pigmentleri ve yeni alyuvarların hemoglobinlerini sentezler

6 Embriyo safhasında kan yapar

7 Damar içerisindeki kanın pıhtılaşmasını önleyen heparin hormonunu salgılar

8 Kanama esnasındaki pıhtılaşmayı sağlayan protrombin ve fibrinojeni sentezler

9 Proteinleri gerektiğinde karbonhidrat ve yağlara dönüştürür

10 Proteinlerin enerjiye dönüşmesinden oluşan amonyağı (NH3) üre ve ürik asidine çevirir Ürik asidi parçalar

11 Yiyeceklerle alınan zehirli maddeler veya ilâçların zehir etkilerini giderir

12 Lenf yapımında da görev yapar

V KİMYASAL SİNDİRİM :

İnsanda dişler besinleri fiziksel olarak parçalayıp öğütür Tükrük ve diğer bezlerin öz sıvıları ile ıslanıp kayganlaşan besin maddeleri yemek borusu, mide ve incebağırsağın peristaltik hareketleriyle de fiziksel olarak parçalanır Öd tuzları da yağın arasına girerek yağı, küçücük yağ damlacıklarına dönüştürür Besinlerin bu şekilde parçalanmasına fiziksel sindirim veya mekanik sindirim denir Mekanik sindirimle besinlerin yüzeyi genişler, kimyasal sindirimi kolaylaşır Esas kimyasal sindirim, sindirim enzimleri tarafından gerçekleştirilir Sonuçta protein, polisakkarit ve yağlar yapı taşları olan amino asitlere, glikoza ve yağ asitleri-gliserine dönüşerek kana karışır
Kana karışan besin maddelerinden bir kısmı hemen kullanılırken, bir kısmı ise depo edilir Vücudumuza protein, yağ ve karbonhidratlardan başka su, vitaminler ve mineral tuzları da alınır Vitaminlerden B ve K vitaminlerinden bir kısmını hazır alırız, bir kısmını ise bağırsaklarımızda yaşayan bakterilerin sentezlemesi yoluyla kazanırız A, D, E ve K vitaminlerinden hemen kullanamadıklarımızın bir kısmını vücudumuz depo eder B ve C vitaminleri ise depo edilmez Bu yüzden her gün B ve C vitaminlerinin alınması gereklidir İhtiyacımız olan sodyum, potasyum, magnezyum, fosfor, kalsiyum ve demir gibi minerallerin de beslenme ile alınması gerekir
Vitaminler, su ve madensel tuzlar küçük moleküller veya iyonlar halinde olduğu için kimyasal sindirime uğratılmadan doğrudan emilirler Ama protein, yağ ve karbonhidratlar büyük moleküller halinde bulundukları için kimyasal olarak sindirilir ve ondan sonra kana geçebilirler
Şimdi sıra ile 3 çeşit besin maddesinin kimyasal sindirimini inceleyelim

A) Karbonhidratların sindirimi : Tükürükteki amilaz (pityalin) enzimi glikojen ve nişastaya etki ederek maltoz ve dekstrin gibi disakkaritlere dönüştürür

Nişasta veya Amilaz Maltoz Dekstrin Glikojen + enzimi + Su molekülleri + molekülleri+Amilaz

Ağızdaki ekmek, patates, et vb yiyeceklerle alınan nişasta veya glikojen molekülleri dişlerin etkisiyle geniş bir yüzey kazanır Yiyeceklerin öğütülüp ezilmesi amilaz enziminin daha çok molekülle temas etmesini sağladığından kimyasal sindirim daha etkili olur Ağızda disakkarit haline gelen karbonhidratlar, yemek borusu ve mideden geçerken hiç bir değişikliğe uğramazlar
Besin maddeleri bağırsağa ulaştığında, bağırsak hücreleri tarafından kana salgılanan sekretin hormonu pankreas bezini uyarır Pankreas uyarıldığında derhal pankreas öz sıvısını salgılar Pankreas öz sıvısında bulunan amilaz enzimi, ağızda sindirilmeden bağırsağa ulaşan nişasta ve glikojen moleküllerini ağızda olduğu gibi maltoz ve dekstrine dönüştürür Kısaca ağızda ve on iki parmak bağırsağında nişasta ile glikojen molekülleri disakkaritlere ayrışır
Daha sonra ince bağırsak bezlerinden salgılanan maltaz, laktaz ve sakkaraz enzimleri disakkaritleri monosakkaritlere ayrıştırır
Maltaz + Maltoz + Su  Glikoz + Glikoz + Maltaz Laktaz + Laktoz + Su  Glikoz + Galaktoz+Laktaz Sakkaraz + Sakkaroz + Su - Glikoz + Früktoz + Sakkaraz
Dikkat edilirse karbonhidratlar ince bağırsakta en son yapı taşları olan glikoz, früktoz ve galaktoz moleküllerine ayrışır Glikoz, früktoz ve galaktoz molekülleri monosakkaritler olup bağırsaktan kana geçebilen moleküllerdir

B) Proteinlerin sindirimi :

Besinler mideye ulaştığında midenin bazı hücreleri kana gastrin hormonu salgılarlar Bu hormon mide bezlerine etki ederek pepsinojen, HCI ve süt çocuklarında lap enziminin salgılanmasına yol açar Pepsinojen pasif bir enzim olup HCI ile birleşerek aktif enzim olan pepsine dönüşür

Pepsinojen + HCI Pepsin
Pepsin + Protein + Su Polipeptitler (peptonlar) + Pepsin
Lap + Süt Kazein (protein) + Su
Kazein + Pepsin + Su Polipeptitler + Pepsin + Amino asitler
(Az miktarda)
Bundan sonra proteinler on iki parmak bağırsağı ve ince bağırsakta sindirilir On iki parmak bağırsağında peptonlar sindirilir Bu bölgede pankreas öz sıvısındaki tripsinojen, ince bağırsak tarafından salgılanan enterokinaz enzimiyle aktifleşerek tripsine dönüşür
Tripsinojen + Enterokinaz Tripsin

Tripsin + Peptonlar + Su Peptit ve peptonlar + Amino asitler
(Az miktarda) + Tripsin
Peptit ve peptonlar ince bağırsaktaki erepsin enziminin etkisiyle amino asitlere parçalanır
Peptit + Su + Erepsin -a Aminoasitler + Erepsin
İnce bağırsakta proteinler, en küçük yapı birimi olan amino asitlere ayrışarak sindirim tamamlanır
C) Yağların Sindirimi :

On iki parmak bağırsağında safra tuzları yağ molekülleri arasına girerek yağı küçük yağ damlacıklarına dönüştürür Yani yağın yüzeyini genişletir Pankreas öz sıvısı içerisindeki lipaz enzimi yağı parçalayıp yağ asidi ve gliserole dönüþtürür
Yağ + Lipaz + Su  Yağ asitleri + Gliserol + Lipaz Uyarı :
Safra tuzları bulunmazsa da yağ sindirilir ancak sindirimi eksik kalır

BESİNLERİN EMİLMESİ :

Bol sulu ve sindirim ürünlerini kapsayan karışma kilüs denir Kilüs, süt kıvamına yakın bir karışımdır Kilüs içerisindeki besin maddeleri villüs (=tümür) ve mikrovillüslerden bağırsak epitel hücrelerine difüzyon ve aktif taşıma ile emilir
Mikrovillüslerin dışını saran kan ve lenf sistemine ait kılcal damar ağı bulunmaktadır Glikoz, amino asitler, mineraller, su ve vitaminler kan kılcallarına karışarak kapı toplardamarı yoluyla karaciğere ulaşır Yağ asidi ve gliserol molekülleri ise lenf kılcallarına girer lenf dolaşımı yoluyla kana karışır
Sağlıklı bir insanda karbonhidratların sindirim ürünlerinin % 100'ü proteinlerin % 90'ı, yağların % 95'i emilerek kana veya lenfe karışır
Kalın Bağırsakta Suyun Emilmesi :
Kilüs ince bağırsaktan kalın bağırsaıa geçerken, içerisindeki suyun büyük bir bölümü, sindirim ürünleri vitamin ve madensel tuzlar emilerek kana geçmiþtir Kalın bağırsağa ulaşan karışım içerisindeki bir miktar su ve emilemeyen bazı moleküller kalın bağırsak tarafından emilir Kör bağırsaktaki bakterilerin sentezlediği K ve B vitaminleri de kalın bağırsaktan emilir Kalın bağırsakların yaptığı emilimden sonra kalan karışım dışkıdır Dışkıda sindirilmeyen selüloz, yağ, protein, epitel hücre kalıntıları, ölü bakteriler, sindirim enzimleri, su ve emilemeyen bazı moleküller bulunur