Ovalarin Tanimi Ve Yapisal Özellikleri

Ovalarin tanimi ve yapisal özellikleri

Akarsularla fazla yarilmamis,düz ya da hafif egimli çukur alan görünümünde yüzey seklidirBüyüklügü birkaç hektardan, yüz binlerce kilometrekareye kadar degisebilen ovalar,çesitli yüksekliklerde yer alabilirYükseltisi 2000 metreye çok yaklasan ya da bu yükseltiyi de asan yüksek ovalar oldugu gibi, deniz seviyesinden yüksekligi çok az olan ovalarda vardir

Yükseklik ne olursa olsun,ovalardan geçen akarsularin derin yataklari yoktur,yani ova yüzeyi ile talveg çizgisi arasindaki düzey farki çok azdirBu da ovayi platodan ayiran en belirgin özelliktirOva tümüyle düz oldugu gibi,yüzeyi engebeli de olabilir;hatta yer yer üstünde tepeler bulunabilirOvalardaki akarsular genellikle agir akislidir ve menderesler çizer ya da birçok kola ayrilarak aralarinda adaciklar olustururlarÖnlem alinmassa taskin sirasinda yataklarindan çikip ovaya veya ürünlere zarar verebilirler

Yeryüzünde toplam kara alaninin üçte birinden biraz fazlasini kaplayan ovalar,Antarktika disinda tüm kitalarda görülürGenis cografi dagilimlari nedeni ile ovalarin bitki örtüsü de çesitlilik gösterirAgaç,çali ve ot kapli ovalar oldugu gibi,neredeyse çöl görünümünde olanlarda vardirKuru ve otsu bitkili ovalara bozkir denirÇayirlarda bozkirlardakilerden daha kisa ama daha nitelikli ot yetisirSavanlar ise uzun otsu bitkiler ve seyrek agaçlarin bulundugu ovalardirIrmak havzalarindaki ormanlik ovalara “selva” denirOvalar cografi konumlarina göre kiyi ovasi ve karasal ova adi ile kabaca ikiye ayrilirKarasal ovalardan biri dagetegidirDaglarin eteginde yer alan birikinti konilerinin kenarlardan birlesmesiyle olusurTürkiye’de Bursa ve Inegöl ovalarinin güney kenarlarinda tipik dagetegi ovalari vardirBu tür ovalarda egim fazla,yüzey profili hafif disbükeydirDüzgün yüzeyleri ve tarima elverisli topraklari nedeni ile ovalar yüzyillardan beri baslica yerlesim merkezleri olmustur

OLUSUMLARINA GÖRE OVALAR VE TÜRKIYEDE OVALARA ÖRNEKLER

A) BIRIKIM (KIYI) OVALARI:

Akarsularin tasidiklari alüvyonlari deniz veya göl kiyisinda biriktirmesi ile olusan ovalardirKabaca bir üçgene benzediklerinden dolayi delta ovasi da denirDelta ovalarinin olusabilmesi için akarsuyun yeterli miktarda materyal tasimasi,kiyinin sig olmasi,gelgit olaylari ile kiyi akintilarinin etkisiz olmasi gerekir Kiyi ovalarinin olusumunda akarsular kadar,deniz ve göllerdeki büyük seviye degisiklikleri ve tektonik olaylar da etkilidir

Ülkemizde kiyi ovalari,büyük akarsularin denize döküldügü alanlarda meydana gelmistir Karadeniz kiyilarimizdaki en önemli kiyi ovalari Çarsamba,Bafra ve Sakarya deltalaridirBunlar,akarsularin tasidigi alüvyonlar ve Karadeniz’deki seviye degisiklikleri sonucunda olusmustur Çarsamba Ovasi;Yesilirmak’in tasidigi alüvyonlari denize biriktirmesiyle olusmusturÇok verimli topraklara sahip olan bu ova,bölge tarimi için oldukça önemlidir Bafra Ovasi da;Kizilirmak’in tasidigi materyalleri kiyiya biriktirmesi sonucunda olusan delta ovalarindandirBurada yer alan batakliklar kurutularak tarima kazandirilmistir Delta görünümünden ziyade kiyi düzlügü özelligi gösteren Sakarya Deltasi ,Sakarya nehrinin tasidigi alüvyonlarla meydana gelmistirÖnceleri sik sik taskina ugrayan ova,Hasan Polatkan Baraji’nin yapimi ile taskinlardan korunmus ve tarima kazandirilmistir Ege denizi kiyilarinda olusan ovalardan baslicalari;Meriç,Bakirçay, Gediz ile Küçük ve Büyük Menderes deltalaridir Meriç Deltasi;hizli ilerleyen taskin alanlara sahip bir ovadirMeriç irmaginin tasidigi alüvyonlarla olusmustur Bakirçay Deltasi;ayni adi tasiyan akarsuyun,Çandarli Körfezi’ni doldurmasi ile olusmusturYer yer tuzlu batakliklar bulunan ovada, eski uygarliklarin kalintilari da yer alir Baslangiçta Izmir Körfezi’ne akan Gediz irmagi,körfezi doldurmaya basladigi için 1886 yilinda açilan kanallarla daha kuzeydeki bugünkü yatagina çekilmistirBu defa,körfezin kuzeybatisinda oldukça genis bir delta olusmusturGenis bir çöküntü alaninin ucunda yer alan Gediz Deltasi,Ege Bölgesi’nin önemli tarim alanlarindandir Küçük ve Büyük Menderes deltalari da birer çöküntü alaninin ucunda olusan birikinti ovalaridirBüyük ve Küçük Menderes irmaklari,Ege denizinin seviye degisikliklerine de bagli olarak tarihi dönemlerde hizla denizi doldurmusturÖyle ki,Ilk Çag’da bir liman kenti olan Milet,Büyük Menderes’in denizi doldurmasi ile bu gün kiyidan bir hayli içeride kalmistir Akdeniz kiyilarinda yer alan en önemli kiyi ovalari Çukurova,Göksu ve Asi deltalari ile Antalya Ovasidir Bir çöküntü alaninda yer alan Çukurova,Seyhan ve Ceyhan irmaklarinin biriktirdigi alüvyonlarla olusmusturÇukurova,Akdeniz’in ve ülkemizin en büyük delta ovasidirÜlkemizin en büyük tarim alani da olan Çukurova’nin kiyi kesiminde kiyi set gölleri ve kumullar olusmustur Taseli platosundan beslenen ve burayi derin vadilerle parçalamis olan Göksu,denize döküldügü yerde bir delta düzlügü olusturmusturDelta alani içinde yer yer göller ve batakliklar bulunmaktadir Akdeniz kiyilarinda ayrica,Aksu çayinin Antalya Körfezi’ni doldurarak olusturdugu Antalya Ovasi ile Asi nehrinin denize döküldügü yerde olusan deltalar diger kiyi ovalaridir Genellikle yüksek dag siralarinin bulundugu kiyilarimizdaki delta ovalari,buralardaki en önemli düzlüklerdirDenizin iklim üzerindeki olumlu etkileri bu ovalarin önemini arttirirYine,çesitli bitkilerin yetismesi için gerekli olan mineraller açisindan zengin olan bu ovalar,tarim için çok elverislidirGerek iklim,gerekse su ve toprak sartlari açisindan uygun özellikler tasiyan kiyi ovalari,nüfusun ve tarimsal faaliyetlerin yogunlastigi alanlardir

B)IÇ BÖLGELERDEKI OVALAR:

Bazi kütleler,toptan yükselme ve çökmeye ugramistirBu olaylarla meydana gelen çöküntü alanlarinda,göller tesekkül etmistirDaha sonra göllerin sulari çekilmis ve akarsularin biriktirme faaliyetleri artmistirAkarsular tarafindan tasinan alüvyonlar,eski göl tabanlarini kaplamis ve ovalar meydana gelmistir Iste iç bölgelerdeki ovalarin büyük bir bölümü bu sekilde olusmusturIç bölgelerdeki ovalar,bazen fay hatlari boyunca olusan çöküntü alanlarda dizi halinde yer alirken,bazen de tek tek serpilmis durumdadir

Dogu Anadolu fay kusagi boyunca,Antakya-Kahramanmaras-Karliova oldugunda,birbirini takip eden birçok ova bulunmaktadirBunlarin baslicalari Amik,Kahramanmaras,Adiyaman,Malatya,Elazig ve Mus ovalari ile Varto,Hinis,Karliova ve Göynük ovalaridirBu çöküntü alanlari,engebeli bir yapiya sahip olan Dogu Anadolu Bölgesi’nin nüfus ve ekonomik faaliyetler bakimindan en yogun alanlaridirAncak,fay kusagi üzerinde yer almasi dolayisiyla buralar sürekli deprem tehdidi altindadir Kuzey Anadolu fay kusagi adi verilen ve Kuzey Anadolu daglarinin güney eteklerinden geçen kirik hatti boyunca,bir dizi çöküntü alani bulunmaktadirBu kusakta yer alan baslica ovalar,batida Ezine,Biga, Gönen,Manyas-Ulubat,Bursa,Inegöl,Yenisehir,Iznik,Orhangazi ve Gemlik ovalaridirIzmit-Sapanca oldugundan oldugundan itibaren ise Adapazari,Düzce,Bolu,Kaynasli ovalari yer alirYine bu hat boyunca Ilgaz-Tosya,Kargi,Vezirköprü,Suluova,Zile,Turhal,Erbaa ,N iksar,Susehri,Erzincan,Erzurum ve Pasinler ovalari ile Agri-Eleskirt ovalari yer almaktadirTarimsal faaliyetlerin ve nüfusun yogun oldugu bu ovalar da fay hatti üzerinde yer aldigi için deprem tehdidi altindadir Bu hat üzerinde zaman zaman meydana gelen depremler,can ve mal kaybina yol açmaktadir Ergene Havzasi,Ergene irmagi tarafindan tasinan alüvyonlarla dolmusturOldukça genis olan Ergene havzasi ülkemizin en önemli tarim alanlarindan biridir Iç Anadolu Bölgesi’nde yer alan ovalar da,çöküntü alanlarina alüvyonlarin birikmesiyle olusmusturBunlarin baslicalari;Yukari Sakarya,Eskisehir ve Aksehir ovalari ile Konya,Eregli,Akinci ve Çubuk ovalaridir Bölgenin güneydogusunda yer alan Kayseri ve Develi ovalari ise,Erciyes Dagi’ndan püsküren volkanik malzemelerden olusan ovalardir Bati Anadolu’da yer alan ovalar epirojenik hareketlerle olusmustur Bu hareketler sirasinda bazi alanlar yükselmis ve bugünkü daglik alanlari meydana getirmis,bazi alanlar ise çökmüs ve çöküntü alanlari olusmusturBu çöküntü alanlarinin akarsular tarafindan alüvyonlarla doldurulmasi sonucunda günümüzdeki ovalar olusmusturEge Bölgesi’nin güneydogusunda yer alan ovalar ise çökme olaylarinin yaninda karstik olaylarin da etkisi ile olusmusturDenizli,Tavas,Çivril gibi ovalarin olusumunda karstik olaylar oldukça etkilidir Akdeniz Bölgesi’nin batisinda da karstik kökenli ovalar yaygindirBu alandaki çöküntü havzalarinin bir kismi sular altinda kalmis ve birçok göl olusmusturBazi çöküntü havzalari da karstik olaylarin etkisiyle Genisleyerek ovalari olusturmusturBu sekilde olusan baslica ovalar Acipayam,Elmali,Korkuteli ve Kestel ovalaridir Güneydogu Anadolu Bölgesi’ndeki ovalar ise genellikle bölgenin güneyinde yer alirBu ovalar da çökme,asinma ve biriktirme faaliyetleri ile olusmusturNizip,Suruç,Altinbasak ve Ceylanpinar ovalari bunlarin en önemlileridirBasta Altinbasak ovasi olmak üzere,bölgenin büyük bir bölümü GAP kapsami içindedirYapimi büyük ölçüde tamamlanan Sanliurfa sulama tünelleri ile sulanacak olan bu ovalar,ülkemizin tarimsal üretimini önemli ölçüde artiracaktir Ülkemiz,dünyada kendine yetecek miktarda tarimsal üretime sahip az sayidaki ülkelerden biridirAyrica,ihtiyaç fazlasi tarim ürünlerini de ihraç etmektedirTürkiye,süphesiz bu özelligini büyük oranda,sahip oldugu verimli ovalara borçludurIhraç edilebilen tarim ürünlerinin büyük bir kismi kiyi ovalarinda yetistirilmektedirIç bölgelerdeki ovalar ise,yeterince sulanamadigindan tarimsal verim oldukça düsüktürBu sebeple uygulamaya koyulan,Güneydogu Anadolu Projesi(GAP) ile tasarlanan Konya Ovasi Projesi(KOP) tamamlandigi takdirde tarimsal üretimimiz birkaç katina çikabilecektirAtatürk’ün ‘milli ekonominin temeli ziraattir’ tespiti dogrultusunda tarima gereken önem verilmeli ve hazirlanan projeler bir an önce tamamlanarak hizmete sokulmalidir