Devletler Coğrafyası - İrak

Devletler Coğrafyası - Irak

DEVLETİN ADI: Irak Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ: Bağdat

YÜZÖLÇÜMÜ: 438317 km2

NÜFUSU: 18838000 (1993)

RESMİ DİLİ: Arapça

DİNİ: İslam (% 95), Hıristiyan (% 5)

PARA BİRİMİ: Dinar

Türkiye’nin güneyinde bir Ortadoğu ülkesiKuzeyde Türkiye, doğuda İran, güneydoğuda Basra Körfezi ve Kuveyt, güneyde Suudi Arabistan, batıda Ürdün ve Suriye ile sınırlanmış ve 38°-48° doğu meridyenleri ile 28°-38° paralelleri arasında yer almaktadır Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bir geçit kabul edilmektedir Birleşmiş Milletler ve BağlantısızlarPaktı üyesi, sosyalist bir ülkedir

Tarihi

Irak’ın bulunduğu Mezopotamya bölgesi dünyanın ilk önemli yerleşim merkezlerinden biridirMÖ 7 yüzyıla kadar Sümer-Akad, Babil ve Asurların elinde kalmış, bu tarihte ise Perslerin eline geçmiştir Bölgede İslamiyetten önceki Araplar da Main,Sebai ve Himyeri devletlerini kurdular İslamiyetin doğuşu ve hızla gelişmesi ile birlikte Müslümanlar uzun süre bölgeye hakim oldularMüslümanların dördüncü halifesi hazret-i Ali’nin kabri Necef’tedirOğlu hazret-i Hüseyin de burada Kerbela’da şehid olmuşturİmam-ı A’zam Ebu Hanife,Ahmed bin Hanbel, Abdülkadir Geylani gibi büyük alim ve velilerBağdat ve Kufe’de yetişmişler, insanlığa ilim ve hikmet yaymışlardır Bu üç zatın türbesi halenBağdat’tadır

Bağdat 762’den itibaren yeni baştan imar edilerek Abbasilerin yani, İslam dünyasının başşehri oldu ve dünyanın en önemli kültür merkezlerinden biri haline geldi Bilhassa 786-809 seneleri arasında halifelik yapan Harunürreşid ve oğlu Me’mun zamanında Irak dünyanın en parlak ilim ve kültür merkezi oldu Ancak 1258’de Irak’a girenMoğol hükümdarı Hülagü, şehirleri yakıp yıkmış, binlerce Müslümanı öldürmüştür Daha sonraki tarihlerde de eski günleri bulamayan Irak, sırasıyla Celayirliler,Timuroğulları, Karakoyunlular,Akkoyunlular, ve Safevilerin hakimiyeti altında kaldı 1515’te Kuzey Irak’ın Osmanlı topraklarına katılmasını takibenKanuni SultanSüleyman Han 1534’te ülkenin tamamını fethettiIrak,Osmanlı hakimiyetinde kaldığı yaklaşık beş asırlık süre zarfında en parlak dönemlerini yaşadı Kıymetli alimler İstanbul’a götürülerek, çalışmaları için her türlü imkan temin edildiOsmanlı Sultanı Dördüncü Murad Han zamanında Bağdat ikinci defa fethedildi Bu fetihte padişah bizzat harbe iştirak etmiş, kale kapısı yıkılırken elindeki gürzle o da yardım etmiştiKalenin fethinden sonra Şiilerin yıktığı İmam-ı A’zam türbesini yeniden inşa ettirdiIrak’a göz koyan İngilizler,Birinci Dünya Savaşı sırasında 20Kasım 1914’te Basra’ya girdiler Ancak 29 Mayıs 1916’da Irak ve Osmanlı Kuvvetleri “Selman Pak” meydan savaşında İngilizleri yenerek tamamını esir ettiler Birinci Dünya Savaşından sonra Osmanlılar bölgeden çekildiklerindenIraklılar yalnız ve zayıf kaldılar Bunu farkeden İngiltere 1918’de ordularını Musul’a soktu 1920’de yapılan son Roma Konferansında da Irak’ın İngiliz mandası altına girmesi kararlaştırıldı 1930’da İngiltere Irak’a sözde bağımsızlık tanıdı 1933’te de Faysal’ın oğlu Gazi, kral oldu Irakİkinci Dünya Savaşına girmedi Ancak bütün İngiliz sömürgeleri gibi savaştan etkilendi 14 Temmuz 1958’de Irak ordusu, 22 yaşındaki Kral İkinci Faysal’ın da öldürüldüğü kanlı bir darbe ile yönetime el koyarak cumhuriyeti ilan etti Ancak darbeci Abdülkerim Kasım tam bir diktatör olduğundan,Irak’a İngilizlerden fazla bir hürriyet vermedi Bunun üzerine SosyalistArap Baas Partisi aynı senenin 8 Şubatında yönetimi ele geçirdi 18 Kasım 1963’te işe Arif Kardeşler, karşı darbe ile başa geçti Beş sene sonra 30Temmuz 1968’de de BaasPartisi yeni bir darbe yaparak ikinci defa yönetimi ele geçirdi Saddam Hüseyin’in başkanlığındaki Devrim Komuta Konseyi ve Sosyalis ArapBaasPartisi bugün de işbaşındadır 22 Eylül 1980’de başlayan Irak-İran savaşı ülkede yüzbinlerce insan kaybına, milyarlarca dolarlık zarara huzurun, barışın ve düzeninin bozulmasına yol açtıSekiz sene gibi uzun bir savaş sonunda, 2081988’de ateşkes imzalandı

1990 ortalarında Irak orduları Kuveyt’e girerek burayı işgal etti Bunun üzerine başlayan Körfez Krizi petrol fiatlarının artmasına ve ekonomik dalgalanmalara sebeb oldu ABD-Suudi Arabistan’ın güvenliğini sağlamak için 500000 asker, birçok Avrupa devleti de Basra Körfezine donanma gönderdiIrak’a, Kuveyt’i boşaltmak için verilen sürenin bittiği 16 Ocak 1991 günü, Müttefik güçler askeri harekata başladı Bir ay zarfında Irak mağlub olarakKuveyt’ten çekilmek mecburiyetinde kaldı Ateşkes antlaşması imzalanarak barış görüşmelerine başlandı Amerika Irak’ın kuzey sınırındaki kürtleri korumak için askeri birlik bulundurmaktadır

Fiziki Yapı

Irak fiziki yapı bakımından genelde dört bölgeye ayrılır:Bunlar, kuzey ve kuzeydoğuyu kaplayan dağlık bölge; bu bölgenin güneyinde yeralan,Basra Körfezi kıyısındaki bataklıklar; güney ve batıdaki çöllerle sınırlanmış olanMezopotamya arazisi ve Ürdün, Suudi Arabistan,Güney Suriye sınırlarına yakın bölgelerden başlayarak komşu ülkelerin içlerine doğru uzanan step ve çöllerdirÜlkenin en büyük platosu kuzeyde bulunan Cezire’dirYine kuzeydeki Alp-Himalaya dağ dizisi üyeleri Zagros Dağları Irak’ın en yüksek bölgeleri olup, 5605 m’ye kadar yükselirler Dicle ve kolları, Fırat,Irak ve Mezopotamya’nın hayat kaynağıdır Bu iki ırmak bölgeyi suladıktan sonra,Basra Körfezine 150 km kala Şattülarap su yolunda birleşirler Bu yol Irak’ın en önemli limanı olanBasra’yı körfeze bağladığından çok önemlidir Dicle ve Fırat yüzyıllardan beri Türkiye ve Suriye’den,Irak’ın kuzeyinden taşıdıkları topraklarla denizi doldurarakAşağı Mezopotamya’nın ucundaki deltanın alüvyonal özellikte çok verimli bir ova haline gelmesine sebep olmuşlardır Ülkenin diğer önemli akarsuları Büyük Zap, KüçükZap ve Uzuym nehirleridirÜlkede çok sayıda göl bulunmasına rağmen, tam bir göl özelliği göstermezler Bir çoğu yağmur suyu ile dolan sathi (yüzeysel) çukurluklardır Basra Körfezine yakın göllerin çoğu da sazlarla kaplı bataklıklar halindedirIrak’ın en büyük gölü Şattülarap su yolu ile Fırat Nehri arasındaki Hürülhammar Gölüdür

İklimi

Irak’ta iklim kış-yaz mevsimleri ve güney-kuzey bölgeleri arasında büyük değişiklik gösterirYaz mevsimi güneyde uzun, sıcak ve kuraktırSıcaklık bölgede ortalama 46°C’yi bulur Kuzeyde ise serince ve kısa sürer Kış mevsimi ise güneyde kısa sürer ve serin geçerKuzey bölgelerde ise kış çok karlı ve uzundur Bu bölgelerde kış aylarındaki sıcaklık ortalaması sıfırın altındadır Yağış ise ülke genelinde kış aylarında olurMezopotamya’da senelik ortalaması 178 mm olan yağış, dağlık bögelerde 1016 mm’yi bulurYağışlar güneyde yağmur, kuzeyde kar şeklinde olurÇöl bölgelerinde ise ancak dünya çapında büyük bir kış olduğu zamanlarda kısa süreli yağışlar tesbit edilmiştir

Tabii Kaynaklar

Irak bitki örtüsü bakımından da iklime bağlı olarak bölgelere göre dağişiklik gösterir Dağlık bölge, yamaçlarda çam, meşe, fıstık ağaçları, daha yukarılarda diken ve çalılıklarla kaplanmıştırSuriye sınırı yakınlarındaki kısımlarda bir iki yıllık cılız bitkilere rastlanırGüneydeki steplerde bozkır bitkileri, çöllerde ise dikenli bitkiler görülür Aşağı Mezopotamya’nın bir kısmı ve Basra Körfezi kıyısı bataklık özelliği gösterdiğinden buralar söğüt, kavak ağaçları, yeşillikler, su otları ve sazlarla kaplıdır

Ülkedeki vahşi ve yabani hayvanların en bol bulunduğu yerler dağlardır Buralarda çakal, sırtlan ve yabani tavşana rastlanırÇöllerde çölyılanı, çölfaresi,Dicle ve Fırat gibi büyük ırmak boylarında ise kurbağa, yılan ve yabani ördek görülür

Irak’ın en önemli tabii kaynağı petroldürPetrol, Kerkük,Musul ve Basra olmak üzere üç bölgeden çıkarılırÜlkenin senelik petrol istihsali 31 milyon varil civarındadırKuzeyden çıkarılan petrol, petrol boru hattı ile Suriye’nin Baniyar,Lübnan’ın Trablus-şam limanlarına ve ülkemizin Yumurtalık tesislerine pompalanırGüneyden çıkarılan petrol ise körfez kıyısındaki limanlardan borularla sevk edilir

Irak’tan çıkarılan, değeri petrolle yakın diğer bir tabii servet kükürttür Bunu, senede 12 bin ton çıkarılan asbest takib eder

Devletler Coğrafyası - Irak

Nüfus ve Sosyal Hayat

Irak, ender rastlanacak bir tarihe sahib olduğundan ülke nüfusunu meydana getiren gruplar da kendisine has özellikler gösterir Birinci Dünya Savaşı sırasında 2,5 milyon olan ülke nüfusu % 35’lik artış oranı ile günümüzde 17215000’e ulaşmıştırHalkın % 80’i Araptır Geri kalan % 20’lik kısmı, kuzey bölgelerde yaşayan Kürtler,Kerkük ve Musul’daki Türkler ve çeşitli yerlerde yerleşmiş bulunan Ermeni, Yahudi, Yezidi, Süryani ve Asuri azınlıklar teşkil eder Türkler okullarında Türkçe öğretim yapabilme, diğer azınlıklar da bazı konularda özerk davranabilme hakkına sahiptir Arapça resmi dil olması ve halkın büyük çoğunluğunun Arap olması sebebiyle en çok konuşulan lisandırIrakArapçası yazıda modern, telaffuzda mahalli sitili benimsemiştir Arapçayı, sırasıyla Kürtçe, Türkçe ve Ermenice takip ederİngilizce ise en çok kullanılan batı lisanıdır

Halkın çoğu MüslümandırMüslüman olan Araplar, Türkler ve Farslar toplam nüfusun % 95’ini meydana getirirler 1960’a kadar Müslüman toplumunun yarısına yakını Şiiydi Ancak bu yıllarda çeşitli siyasi sebeplerden dolayı ülkeden fazla miktarda Şii çıkarıldığından bugün ülkede sadece Kerbela ve Necef civarında Şii bulunmaktadır Hıristiyan toplumu da, Katolik olan Musul’daki bir kısım Araplar, Ortodoks olan Ermeniler, kendi kiliselerine bağlı olan Süryani ve Yezidiler meydana getirir Ülkedeki diğer iki dini grup ise Yahudiler ve ilkel dinleri olan Asurilerdir

Ülkede eğitim parasız ve mecburiyet olmadan yürütülmektedir İlk ve Orta öğretim seviyesi komşu ülkelere nazaran düşüktür 1959 senesinde başlatılan okuma yazma seferberliği ile okur-yazar oranı 1979’da % 30’a çıkmış, günümüzde ise % 40’ı aşmıştır

Siyasi Hayat

Irak, tek partili cumhuriyet sistemi ile yönetilmektedirÜlke idaresinin görüşüldüğü 250 kişilik bir meclis vardır Seçimler tek parti ve tek liste ile yapılırCumhurbaşkanı 1968 ihtilalini yapan Devrim Komuta Konseyinin başkanlığına 1979’da getirilen Saddam Hüseyin’dir

Irak’taki idari taksimat, Osmanlılar zamanındakinin devamı olup, batı sistemlerinden hemen hiç etkilenmemiştir 16 şehrin en önemlileri Bağdat, Basra, Kerkük, Musul,Necef,Kerbela, Hilla ve El-Kazimeyn’dir Şehirlerin başında, ülkemizdeki valiye karşılık olan mutasarrıflar bulunur Şehirlerden sonra kaymakamların idare ettiği kazalar gelirNahiyeler ise, müdürlerin yönettiği köyden büyük yerleşim merkezleridirKöy idarecisi olan muhtarlar genellikle halk tarafından işbaşına getirilir

Ekonomi

Tarım:Irak petrolünün keşfine kadar, ülke tamamen bir tarım ülkesi idi Tarım eskisi gibi olmamakla beraber bugün de önemini korumaktadırPetrolden elde edilen gelirin büyük bir bölümü tarımın modernizasyonunda kullanılır Tarım arazileri genelde Mezopotamya bölgesi ve büyük ırmaklar boyunda toplanmıştır Ancak buralardaki yüksek vasıflı topraklardan gerektiği kadar faydalanılmamaktadırÜlkenin 430000 km2’ye yakın olan arazisinin % 43’ü tarıma elverişli olmasına rağmen, ancak % 8’inden düzenli olarak faydalanılmaktadır

Irmak boylarındaki vadiler ve kuzeydeki yaylalar daha çok tahıl, tütün ve meyve üretimine elverişlidir Daha güneydeki bölgelerde ise buğday, arpa, mısır, pirinç, susam, fındık, sebzeler, meyveler, tütün ve afyon yetişirHurma hemen hemen bütün bögelerde yetişen milli bir üründürIrak tek başına dünya hurma üretiminin yüzde yetmiş beşini karşıladığından, hurma ekonomiye en büyük katkısı olan tarım ürünüdür

Hayvancılık ve tarım: Irak halkının hayatı ile büyük ölçüde parelellik gösterirSığır, eşek, katır kuzey bölgelerinde; deve, Asur arazisi, çöller ve Mezopotamya’nın bir bölümünde; koyun Mezopotamya’nın batısında yetiştirilir Ülkedeki büyükbaş hayvanların sayısı toplam dört milyon, küçükbaşlarınki ise üç milyon civarındadır

Balıkçılık: Daha çok kuzey bölgelerin merkezi kısımlarındaki ırmaklarda gelişmektedir Irmak ve göllerde sazan balığı, ve tatlısu balıkları bulunur Daha önceleri balıkçılık körfez kıyısında da önemli bir geçim kaynağı iken savaş ve savaşın sonucu olan deniz kirlenmesi buradaki balık neslini tüketmiştir

Sanayi: Irak’ta çıkarılan petrolün mühim bir kısmının ham olarak ihraç edilmesine rağmen, sanayinin en önemli kolu petrol rafinerizasyonu vepetro-kimyadır Petrol rafinerileri Bağdat, Basra, Kerkük ve Musul’da; petro-kimya tesisleri ise,Bağdat’ta bulunurSanayiin bu kolunda genelde Rus teknolojisi kullanılmaktadırPetrolü pamuklu, yünlü ve ipekli dokuma takib eder Tekstil sanayii Bağdat, Musul ve Hilla’da toplanmıştırYakın tarihte büyük ilerleme gösteren diğer sanayi dalları, çimento ve sun’i gübre üretimidir Konserve, şeker, sigara, nebati yağ ağaç ürünleri imalatı da tarıma bağlı olarak gelişmektedirÜlke diğer birçok sanayi kolunda olduğu gibi tarım araçları ve otomotiv sanayiinde de Sovyet teknolojisinden faydalanmaktadır Körfez savaşı ile sanayi ve ekonomik durumu güçlüklerin içine düşmüştürMemleket bir baştan bir başa harap olmuştur

Ticaret:Irak’ta ülke içi ticaret eski metodlarla yapılmakta, nakliye ve tabiat şartları sebebiyle her bölge kendisini beslemek zorunda kalmaktadır Dış ticaret ise yeni yeni gelişmeye çalışmaktadır İhracatında büyük payı ham petrol tutar Bunu hurma ve çimento izler İthalat ise daha çok teknoloji transferi ve ağır sanayi ürünleri şeklinde olmaktadır Önemli ithal ürünleri makina, araç, yiyecek maddeleridir

Ulaşım:Irak’ta ulaştırma genelde karayolu ile yapılır En önemli yolları: Sınırları ve petrol bölgelerini Bağdat’a bağlayan yollardırKarayollarının toplam uzunluğu 33238 kilometredirÜlke içi ulaşımda demiryolu ikinci sırayı alır 1914’te yapılmaya başlanan demiryolları bugün 2439 km uzunluğa ulaşmış olup, hemen hemen bütün büyük şehirleri birbirine bağlar Büyük ırmaklar ve sun’i su yolları da şartların uygun olduğu zamanlarda ulaşımda önemli yer tutabilmektedir Irak, Basra körfezinde sadece 100 kilometrelik bir kıyısı olmasına rağmen her türlü deniz vasıtasına hizmet verebilecek iki büyük limana sahiptir Bunlar körfez kıyısındaki Ümm-ül-Kasr ile Şattülarap su yolu kıyısındaki Basra limanlarıdırÜlke içi ulaşımda havayolu konusuna önem verilmemesine rağmen,Bağdat ve Basra milletlerarası hava trafiğinin mühim durak yerleridir

Irak'ın İşgali

ABD ve Birleşik Krallık öncülüğündeki koalisyon kuvvetleri Irak'ı kitle imha silahlarından arındırmak ,Saddam Hüseyin'in teröre verdiği desteği kesmek ve Irak Halkını özgürleştirmek gerekçeleriyle Irak'taki Baas Rejimi'ne karşı saldırıya geçti20 Mart 2003'te başlayan hava saldırısı ve onu takip eden kara harekatı sonunda 9 Nisan 2003'te başkent Bağdat'a giren koalisyon güçleri Saddam Hüseyin iktidarını devirdi15 Nisan'da Irak tümüyle koalisyon güçlerinin denetimine geçti