Devletler Coğrafyası - Yeni Zellanda

Devletler Coğrafyası - Yeni Zellanda

DEVLETİN ADI: Yeni Zelanda

BAŞŞEHRİ: Wellington

NÜFuSU: 3481000

YÜZÖLÇÜMÜ: 270534 km2

RESMi DiNİ: Angalikan, Katolik, Metodist, Presbiteryan

DİLİ: İngilizce, Maorice

PARA BİRİMİ: Yeni Zelanda doları

Güneybatı Pasifik Okyanusunda, iki büyük ada ve birçok küçük adalar üzerinde kurulmuş, 34°25’-47°17’ güney enlemleri ve 166°27’-178°35’ doğu boylamları arasında yer alan bir güney yarım küre ülkesi

Tarihi

Yeni Zelanda adalarına ilk yerleşenler 1500 yıl önce Doğu Pasifik Okyanusu adalarından gelen Maorilerdir Maoriler, bir Polinezya grubu kavimdir Maorilerin adalara yerleşmesi 14 yüzyıla kadar devam etti Yeni Zelanda’ya ilk ulaşan Avrupalı, Danimarkalı Abel Tasman’dır Tasman 1642’de buraya geldi Bundan sonra İngiltereli Kaptan James Cook 1769’da Ülkenin kıyılarını dolaştı Bu tarihten sonra ülke İngiltere’nin kontrolü altına girdi 1840 ve 1860 yıllarında yerlilerle birçok çatışmalar oldu Maoro harpleri 1870 yılında tamamen kesildi Böylece adalar İngiltere’nin kolonileri arasına girdi Yeni Zelanda kolonisi 1907 yılında, İngiliz Milletler Cemiyeti içerisinde bir dominyon oldu

Birinci Dünya Harbinin patlak vermesiyle, Yeni Zelanda, İngiltere yanında savaşa katıldı Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden kurulmuş ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps) Kolorduları Çanakkale’de Osmanlı ordusu karşısında bozguna uğradı 17000 ölü ve 50000 yaralı ile kaçmak zorunda kaldı Yeni Zelanda birlikleri İkinci Dünya Harbi esnasında Alman (1942) ve İtalyan (1944) ordularına karşı da savaşarak hezimete uğradı

İkinci Dünya Harbinden sonra 1951 yılında ABD ve Avustralya ile karşılıklı Güvenlik Antlaşması imzalayan Yeni Zelanda hükümeti Kore, Malezya ve Vietnam karışıklıklarına asker gönderdi İngiltere’nin desteğiyle Singapur ve Malezya’ya birliklerini yerleştirdi Böylece kısmen bölgenin kontrolü Yeni Zelanda ve İngiltere tarafından sağlanmış oldu Yeni Zelanda, İngiltere’ye bağlı monarşik bir idareyle yönetilir

Fiziki Yapı

Yeni Zelanda güneybatı Pasifik Okyanusunda biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere iki büyük adadan meydana gelmiştir Civardaki küçük adalar da dahil toplam yüzölçümü 267844 km2dir En yakın komşusu olan Avustralya’nın 1930 km kadar doğusunda kalır

Yaklaşık olarak bir dikdörtgene benzeyen GüneyAdasının güneybatı ucundan kuzeydoğu ucuna olan mesafesi aşağı yukarı 800 km’dir

Adanın batısını boydan boya Güney Alp Dağları örtmüştür Güney Alplerin en yüksek tepesi olan Cook Dağı yaklaşık 3764 m’lik yüksekliğiyle ülkenin de en yüksek noktasıdır Dağlar kıyıdan 32 km kadar içerdedir Güney Alplerin üzerinde yaklaşık 16 tane tepe vardır Bunların en alçağı 3048 m civarındadır Alplerin doğu yamaçlarında birçok buzul göl bulunur Bunlardan Tasman, Fox ve Josef buzulları en genişleridir Ülkede birçok irili ufaklı göl ve nehir mevcuttur En geniş göl Te Anau’dur Yaklaşık 344 km2 olup, uzunluğu 61 km ve genişliği 10 km’dir Güney Adasındaki başlıca büyük nehirler: Rakaia, Waimakariri ve Clutha’dır Batı kıyılarında yeralan fiyordlar ve şelaleler ülke manzarasına ayrı bir özellik katmaktadır Dünyanın dördüncü büyük şelalesi Sutherland da buradadır Alplerin doğusu adanın doğu kıyısına kadar uzanan Canterbury yaylası ile kaplıdır Foveaux Boğazıyla Güney Adasından ayrılan Stewart Adası yaklaşık 1700 km mesafededir

Cook Boğazından yaklaşık 22 km kuzeyde Kuzey Adası bulunur Tahminen 114489 km2 bir alana sahiptir Adanın ortasından Tongariro, Ngauruhoe ve Ruapehu adlarındaki faal volkanik dağlar bulunmaktadır Batı kıyısındaysa yaklaşık 2400 m yüksekliğindeki Egmont Dağı da faal bir volkanik dağdır Bu dağın kuzeyinde dev mağaralar vardır Tabii olarak kireçtaşlarından meydana gelmişlerdir Adanın Rotorua bölgesinde ve civarındaki sıcak su kaynakları sürekli gaz ve buhar çıkarırlar Öyle ki, nehirden tutulan balık biraz ilerdeki kaynağa daldırılıp pişirilebilir Adanın bu bölgesi soğuk ve sıcak mevsimleri aynı anda üzerinde bulundurur Kuzey Adasının termal ve volkanik bölgelerinde Taupo Gölü yaklaşık olarak 616 km2dir Ülkenin en uzun nehri Waikato kuzeyde Taupo Gölüne doğru akar ve yaklaşık 425 km uzunluğundadır Adadaki mevcut ovalar genellikle fazla yüksek değildir Bunlardan Taranaki, Manawatu ve Wairarapa ovaları en genişleridir Doğu kıyılarında bulunan Plenty, Hawkes ve Poverty körfezleri birer tabii limandır

Yeni Zelanda’nın Stewart Adasından başka birçok irili ufaklı adaları mevcuttur Bunlardan başlıcaları Chatham, Campbell, Kermadec, Snares, Auckland, Antipodes, Baunty, Niue ve Tokelau adalarıdır

İklim

Sıcak ve nemli Pasifik havası ve değişen Antarktika havası kuru, Avusturalya kıta havasıyla karışmak suretiyle, Yeni Zelanda üzerine alçak-basınç ve yüksek basınç hava akımlarının gelmesine sebep olurlar Okyanus içinde yer alması sebebiyle, Yeni Zelanda aşırı sıcaklık farklarına ve yaz kuraklığına maruzdur Auckland bölgesinde ortalama sıcaklık 16°C iken Güney Adasında invercargill civarında 10°C kadardır Pasifik Okyanusu ve mevcut tabii kaynaklar ülke iklimine önemli ölçüde tesir etmektedir

Ülkenin batı kıyısı, doğu kıyısına göre daha çok yağış alır Mesela Kuzey Adasında batı kıyısında bulunan New Plymauth bölgesi yaklaşık yılda 142 gün yağış alır ve ortalama yağış miktarı 1565 mm’dir Aynı enlemde yer alan Napier bölgesi ise doğu kıyısında olup, Ortalama 780 mm yağış alır Yağış süresi ise 92 gün kadardır

Yeni Zelanda ekvatorun güneyinde yer aldığı için Kuzey Yarımküreye göre mevsimler farklı geçer Kuzeyde yaz sıcaklığı insanı bunaltırken, Yeni Zelanda’da kayak yapılır

Tabii Kaynakları

Yeni Zelanda topraklarının yarısına yakın bir bölümü yeşil alanlarla örtülüdür Sadece dörtte bir kadar arazi kayalık ve çoraktır Geri kalan alanlar ormanlarla kaplıdır

Nehirler, göller ve tabii gaz ve buhar kaynakları ülke için çok önemlidir Nehirler çok kısa ve çok hareketlidir Göllerle birlikte önemli elektrik kaynaklarını teşkil ederler Ülkenin en büyük hidroelektrik santralı Manapouri Gölü üzerinde olup, bir milyon kilowatlık kapasitededir Bu santral sayesinde Avustralya’dan gelen boksit filizinden alüminyum elde edilir Yeni Zelanda yeraltı kaynakları bakımından zengin bir ülkedir Kömür, kireçtaşı, altın, petrol, tabii gaz ve demir başlıca minerallerdir

Ülkenin ormanları diğer önemli bir tabii kaynaktır Dünyada pek eşine rastlanmayan cinste ağaçlarla doludur Bunlardan en meşhuru Yeni Zelanda’ya mahsus Kauri ağacıdır Bu ormanlar birçok hayvan ve çeşit çeşit cinste kuşlarla doludur Bunlardan uçması olmayan, kısa gagalı kiwo kuşu, Yeni Zelanda’nın sembolüdür Ülkede en çok koyun ve sığır yetiştirilir Bütün boş yeşil sahalar hayvancılığa ayrılmıştır Ülkede bol miktarda kırmızı geyik yaşar

Yeni Zelanda’da mevcut yeraltı buhar kaynakları çok önemli bir gelir kaynağıdır Bu buharlar ile türbünler çevrilmek suretiyle, elektrik enerjisi üretimi arttırılmıştır Dünyada sadece İtalya, İzlanda, Meksika ve Japonya’da mevcut bulunan tabii buharlı elektrik santrallarının bir benzeri de Yeni Zelan’dadaki Wairakei santralıdır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Yeni Zelanda’nın yaklaşık 3481000 olan nüfusunun çoğu gençtir Nüfus yoğunluğu 13 kişi kadardır Yeni Zelanda nüfusunu esas olarak iki tip insan grubu meydana getirir Bunlardan birincisi yerli Maori halkıdır Diğeri ise, ülkeye sonradan gelmiş bulunan Avrupalı beyazlardır Bugün bu ayırım pek fark edilemeyecek seviyededir Avrupalılar umumiyetle İngiliz, İrlanda veya İskoç kökenlidir Önceleri Maori nüfusu pek fazlaydı Fakat adalardaki İngilizlerin kolonileştirme siyaseti sonunda yerli mevcudu azaldı Çoğu savaşlarda öldü Bu arada Rusya, Polonya, Almanya, Vietnam ve Şili’den birçok sürgüne gelen veya kaçarak yerleşenler de nüfusun bir bölümünü meydana getirmektedir

Nüfusun % 83’üne yakın bir bölümü şehir hayatı yaşar Kırlarda yaşayanlar ise genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşır

Halkın maddi refah seviyesi yüksek durumdadır Her çeşit kara, su ve deniz sporları herkes tarafından yapılabilmektedir

Resmi dil İngilizcedir, Maori lisanı ise unutulmamış olup, halen konuşulmaktadır Çok az da olsa Çince ve Hintçe konuşan gruplar vardır Yeni Zelanda’nın din yapısı da tıpkı etnik yapısı gibi karışıktırNüfusun % 55’inden fazlası Protestandır Ayrıca Angalikan, Katolik, Yahudi, yerli inanışlara mensup kişiler mevcuttur İslamiyet ülkede yeni tanınmış olup, hızla yayılmaktadır

Ülkenin eğitim düzeyi çok yüksektir Okuma-yazma bilenlerin oranı hemen hemen % 99’a ulaşır 6-15 yaş arası mecburi öğrenime tabidir Dünyada en çok gazete basılan ülkelerden biridir Her bin kişiden 400’ü gazete satın almaktadır

Siyasi Hayat

Yeni Zelanda bir parlamenter-demokratik monarşi idareye sahiptir Resmi devlet başkanı İngiltere Kraliçesidir Kraliçeyi, ülkede genel bir vali temsil etmektedir Hükümet başkanı aynı zamanda Maliye Bakanlığı görevini de sürdürür

İdari olarak dört ile üç kazaya, 132 nahiyeye ve 96 köye ayrılmıştır Ülkenin anayasası mevcut değildir Ülke parlamentosu 96 üyeden meydana gelir Meclis üç yılda bir yeniden seçilir Başbakan ve hükümet kabinesi meclis içinden çıkar

Ekonomi

Yeni Zelanda genellikle yumuşak bir iklime ve az fakat verimli topraklara sahiptir Bu yüzden ülke bir “tarım” ülkesi kabul edilir Buğday, arpa ve yulaf en önemli tarım ürünleridir Hayvancılık oldukça gelişmiştir Koyun ve sığır yetiştiriciliği bakımından dünyanın sayılı ülkelerinden biridir Yaklaşık olarak 9 milyon hektarlık çayır ve otlak alanlar bu alanın gelişmesinde önemli bir rol oynar Bu yüzden ülkede et ve süt endüstrisi çok gelişmiştir

Ülke endüstri bakımından da gelişmiştir İngiltere ile olan ticari münasebetleri endüstri sektörünün kontrolünü İngiltere’ye vermiş durumdadır Başlıca endüstri alanları gıda, tekstil, kağıt, çelik, petrol, petrol ürünleri ve alüminyumdur Ülke nüfusunun % 35’ine yakın bir bölümü endüstri ve ticaret alanında çalışmaktadır

Ülke etrafı tamamen okyanus ile çevrilmiştir Bu yüzden balıkçılık çok önemli bir gelir kaynağı olmuştur Kılıçbalığı ve tonbalığı bol miktarda avlanmaktadır Ayrıca balina avcılığı da yapılmaktadır

Orman ürünleri ülkenin diğer önemli bir gelir kaynağıdır Ormanlardaki mevcut ağaçlar dünyada nadir yetişen ağaçlardır Hemen hemen hepsinin kerestesi çok kıymetlidir Daha çok kauri, sedir ve kozalaklı ağaçlar mevcuttur Ormanlarda yetişen çeşitli cinsteki süs kuşları önemli bir ihraç maddesidir

Yeni Zelanda’da madencilik endüstrisi bir hayli gelişmiş durumdadır En çok kömür ve tabii gaz elde edilmektedir Petrol ülke ihtiyacının sadece % 3’ünü karşılayacak durumdadır Geri kalan ihtiyacı için dışarıya bağlıdır Avustralya’dan ithal edilen boksit cevherinden alüminyum elde edilir Yeni Zelanda çok zengin nehir, göl ve tabii kaynaklara sahiptir Bu yüzden hidroelektrik santrallarının sayısı ve kapasitesi oldukça fazladır Cook Boğazında inşa edilmiş sualtı kanalları sayesinde Güney Adasında elde edilen her çeşit enerji Kuzey Adasına ulaştırılır

Yeni Zelanda’da deniz, hava ve demiryolu ulaşımı oldukça gelişmiş durumdadır Auckland, Wellington, Tauranga, Dunedin ve Whangarei limanları ülkenin ekonomisini üzerinde taşıyan limanlardır Auckland, Christchurch ve Wellington şehirlerinde üç tane milletlerarası hava alanı mevcuttur Cook Boğazı üzerinden feribot, denizkayağı ve sualtı kanal ulaştırması yapılmaktadır

Yeni Zelanda daha çok İngiltere, Avustralya, ABD, Japonya ve Uzak Doğu ülkeleriyle ticari münasebetlerde bulunur Et, süt, yün, kürk, deri ve balık en önemli ihraç ürünleridir Ayrıca kereste, çeşitli cinste hayvanlar, meyve, konserve ve canlı hayvan ihracatı da yapılır Buna karşılık boksit, demir, çelik, petrol, petrol ürünleri, plastik eşyalar, otomobil ve makine satın almaktadır

Turizm, Yeni Zelanda için önemli bir gelir kaynağıdır Dağ sporları özellikle kayak ve su sporları en önemli turizm kaynaklarıdır Ülkenin tabii gaz kaynakları, göller ve kıyıları tabiat manzarasına ayrı bir güzellik katmakta ve her yıl çok sayıda turist çekmektedir