Türkiye'de Ki Set Göller

Türkiye'de ki Set Göller

SET GÖLLER

Türkiye’de bu türlü göllerin hem sayıları çoktur, hem de oluş tarzları farklıdır Ancak, hepsinde ortak olan bir taraf vardır ki, o da herhangi çukur bir yerin bir bölümü, herhangi bir şekilde tıkanarak geride bir çanak belirmiş olması, böyle bir çanağın içinde suların birikerek göl olmuş bulunmasıdır Böyle göllerin çok büyükleri bulunduğu gibi (Van gölü), pek küçükleri de vardır Yine böyle göller, doğal olaylarda oluşmuş bulundukları gibi, insan eliyle de meydana gelmişlerdir Bu doğal oluşları ve suni setleri birbirinden ayırt etmeye çalışarak, birincilere “Set gölleri”, ikincilere “Baraj gölleri” demekte fayda umulur Set gölleri için heyelan seddi, birikinti konisi seddi, delta seddi, akarsu set gölleri, dil seddi, lav seddi, volkan seddi olarak çeşitli sertleşmeleri ve bunun sonucu göl çanaklarının meydana gelişini belirtmek gerekir Bunların Türkiye’de güzel örnekleri vardır Sun’i setlerin (barajların) ise çeşitleriyle meydana getirilmiş çanaklarda sun’i göller (bunlara gölet denilmektedir ) oluşmuştur Şimdi bunların belli başlı örneklerinden kısaca söz edelim

Heyelan, türlü büyüklükteki kayaların ve tabakaların yamaç-aşağı kaymaları olayıdır Bu kayan kütleler birkaç bin m³ olabileceği gibi, birkaç yüzbin m³, hatta milyonlarca m³ olabilirler Yuvarlandıkları yer vadinin dibine doğru olursa o kesimde bir set yaparlar Bu set, kayan kütlenin büyüklüğüne göre yüksek olur Bu seddin gerisinde pek kısa bir süre içinde (bazen bir iki saatte bir çanak belirmiş olur O vadiden daha önce geçmekte bulunan derenin veya çayın suları bu çanağı doldurur, göl olur Böyle bir olay Trabzon ile Akçaabat arasındaki Sera deresi vadisinde olmuştur: 1950 yılının başlarında bu vadinin yamacında bir heyelan olmuş, kayan enkaz 650 m boyunda, 350 m eninde, vadinin biçimine uyan bir göl olmuştur Sonra göl suları seddin bir yerinden taşmış yatağı derinleştirmiş, gölün suyunu boşaltmaya başlayınca göl biraz küçülmüştür Şimdi orada bir göl yine vardır

Tortum gölünün meydana gelişi de, çok daha eskiden, benzer şekilde olmuştur Yine kuzeybatı Anadolu’da heyelan gölleri özelliğinde ve Yedigöller adı ile de bir kısmı anılmakta olan küçük göller vardır

Memleketimizde birikinti konilerinin hızlı oluşması ile de göl çanakları belirmiş, küçük göller doğmuştur Bu türlü göl oluşunun iki örneği Ankara şehrinin hemen güneyindedir Elmadağı’ ndan inen derelerin sürüklediği bol miktardaki kum, çakıl gibi taş parçaları eski bir vadide yer yer birikinti konileri biçiminde yığılmış, gerilerinde şimdiki Eymir gölünün ve Mogan gölünün (Gölbaşı gölü) çanakları belirmiştir Bu çanaklar 5-10 m derinliktedir ve göllerin uzanışı bir vadi uzanışına uyar

Türkiye’de birçok delta gölleri vardır Bu türlü göller, alüvyonları denize sürükleyen akarsularla, bu tortuları kıyı boyunca başka bir yere taşıyıp yığan deniz akıntılarının birlikte işlemelerinden doğmuştur Böyle göller oldukça gelip geçici olaylardandır Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan, Ceyhan, Göksu, Büyük Menderes, Küçük Menderes deltalarında böyle göller vardır Bunların bir kısmı günümüzde de oluşmaktadır